Archives for September 2023

Woodrow Wilson: Do të bëhej një komb i harbuar…

September 25, 2023 by s p

Sylë Ukshini/

E gjithë sjellja e Serbisë që nga shpërbërja e Jugosllavisë ka mëtuar të jetë një përpjekje për rikthimin e pozicionit të dikirshëm në Luftën e Parë Botërore, kur mbretëria SKS u krijua në mënyrë aksidentale dhe si një përpjekje për ta frenuar influencën austro-gjermane. Shtatdhjetë vjet më vonë, fuqitë që e krijuan ishin të paafta ta pengonin shpërbërjen e saj.

Katërshja e Madhe- Britania e Madhe, Franca, Italia dhe SHBA ishin të vèmendshme ndaj kombeve ziliqare në Ballkan, dhe për këtë kishin mjaft arsye. Por pavarësisht se Kosova mbeti nën mbretërinë SKS, presidenti amerikan Wilson, për dallim nga fuqitë evropiane të kohës deklaroi me vendosmëri se do të ishte gabim që Serbisë t’i jepej flotë ushtarake-detare. “ Do të ishte do të bëhej një komb i harbuar, meqë edhe kështu ata janë popull turbullues, dhe nuk duhet të kenë një flotë që të luajnë mendsh,”, deklaroi Wilson në Konferencën e Paqes në Paris (The papers of Woodrow Wilson).

Prandaj, nuk është e rastësishme që paqebërsit e takimeve dhe konferencave ndërkombëtare studiojnë me kujdes shembujt e konferencave paraprake. Kështu bënë edhe paqesbërit e Konferencës së Parisit me 1919, por “biznesi i Konferencës së Paqes”, siç do të thoshte ambasadori francez në Londër, do t” jepte fund luftës me Gjermaninë, dhe nëse mundeshin të krijonin një rend botëror i cili do t”ia bënte zë pamundur një tjetër Luftë të Madhe. Dhe, sigurisht, edhe tani bashkësia ndërkombëtare para çdo vendimi për rajonin duhet ta ketë parasysh fatin shteteve të reja në mënyrë që vendimet e tyre të mos shpijne drejt luftërave të reaj.

Ekziston një mendim i formësuar shkencor se vendimet për paqen në Paris me 1919 ishin dështim, se ato çuan drejt e në Luftën e Dytë Botërore.

Një gabim i tillë ndodhi edhe në Dejton, megjithëse Richard Hollbrooke ishte përpjekur të bënte më të mirën. Siç shënojnë studiuesit më vonë, gjatë ndërmjetësimit të luftës së Bosnjës, Richard Holbrrokeu, herë pas here lexonte libra për negociata e paqes në Camp Davidit, duke dashur të njihet me teknikat dhe mënyrat e arritjes së paqes. Holbrookeu konsiderohet arkitekt i paqes në Dayton, pro njëkohësisht edhe njeriu ë u pendua për lejimin e bërjes së “Republikës Srpska”. Ai do ta pranonte më vonë se ky ishte një gabim dhe gabimi më i madh ishte përse forcat kroate dhe boshnjake u penguan të Banjallukën, rënia e së cilës mendohej se do të shënonte edhe fundin e “Republikës Srpska”.

Ndërsa gabimi i dytë i bë me stopimin e ofensivës boshnjako-kroate drejt Banjallukët. Po ta kishin lënë amerikanët lënë Banjallukën binte në duart e boshnjakëve dhe kroatëve? Ky mendim do ta mundonte Holbrookeu në vitet që pasonin. Aty do të mbaronte “Republika Srpska”. Sot, Bosnja do të ishte shtet multietnik dhe i tërë. Lufta do të kishte një fitues. Dhe nuk do të ndodhte Daytoni, shkruan George Packer, gazetar i The Atlantic dhe ish gazetar i The New Yaker, në librin e tij për Hollbrookun.

Prandaj, Kosova nuk guxon të jetë as euforike dhe as naive që të bëjë gabimin e Bosnjës! Por edhe bashkësia ndërkombëtare duhet të jetë më

E kujdeshme dhe ta vlerësoj drejt se kush ka qenë shteti i habur dhe turbullues në këtë rajon në tri dekadat e fundit. Edhe 104 vite më pas mbetet aktual mendimi i presidentit amerikan Woodrow Wilson se luajnë mendsh nëse do të kenë përkrahjen ndërkombëtare. Guximi i djeshëm i Vucicit, është dëshmia më e mirë për këtë se vëmendja dhe llastimi ndërkombëtar e bënë atë një politikan të habuar.

See Insights and Ads

Create Ad

Comment

Veprat bamirëse të Mehmet Ali Pashë Kavallës në vendlindjen e tij

September 25, 2023 by s p

Ibrahim Bajjumi Ganim, anëtar i Akademisë së Shkencave të Kajros, si nxënës mësoi në tekstet shkollore se “shkëlqimi i Egjiptit filloi pas vitit 1952”, pra pas grusht-shtetit ushtarak në krye me Naserin, kurse para kësaj date ishte vetëm “errësirë e korrupsion” gjatë sundimit të dinastisë së Mehmet Ali Pashës prej vitit 1805 deri më 1952. Mirëpo, duke gjurmuar në këtë fushë, ai zbuloi të kundërtën: Në Egjipt gjatë sundimit të dinastisë shqiptare lulëzoi shumë sistemi i vakëfit për qëllime shoqërore, kurse pas vitit 1952, vakëfi u bë në shërbim të regjimit të ri “revolucionar” dhe kundër “armiqve të popullit”. Libri i tij i ri sjell dëshmitë e radhës

Prof.Muhamed Mufaku

Mehmet Ali Pashë Kavala, siç u njoh në Egjipt ose Mehmet Ali Pashë Misiri, siç u njoh te shqiptarët, mbetet figurë tërheqëse për historianët egjiptianë,arab, turq dhe evropianë, saqë mund të thuhet se nuk kalon ndonjë vit pa u botuar një libër për të ose për dinastinë e tij që sundoi Egjipti prej vitit 1805 deri më 1952.

Këtë vit kemi një libër të ri të autorit të njohur egjiptian, Ibrahim Bajjumi Ganim, anëtar i Akademisë së Shkencave të Kajros, që prek një aspekt të ri: veprat bamirëse e Mehmet Ali Pashës në Egjipt dhe jashtë tij.

Autori Ganim është profesor i shkencave politike në Institutin për Shkencat Sociale në Kajro, por që u mor disa dekada me një aspekt të historisë egjiptiane gjatë dinastisë së Mehmet Ali Pashës, pasi u doktorua me temën “Vakëfi dhe politika” më 1997. Siç dihet, vakëfi si institucion kishte rolin e vet në botën myslimane dhe u ndie posaçërisht në viset shqiptare gjatë sundimit osman me monumentet që ndërtuan shumë valinj shqiptarë prej Janine deri në Shkup. Mirëpo, duke prekur këtë aspekt të ndjeshëm, pra politizimin e vakëfit ose shfrytëzimin e vakëfit për qëllime politike, prof. Ganim u njoh më ndryshe me historinë e Egjiptit para dhe pas vitit 1952.

Lulëzimi në Egjipt gjatë dinastisë shqiptare

Siç tregon në hyrjen e gjatë të librit të tij të ri, “Të gjitha vakëfet e Mehmet Ali Pashës”, ai si nxënës mësoi në tekstet shkollore se “shkëlqimi i Egjiptit filloi pas vitit 1952”, pra pas grusht-shtetit ushtarak në krye me Naserin, kurse para kësaj date ishte vetëm “errësirë e korrupsion” gjatë sundimit të dinastisë së Mehmet Ali Pashës prej vitit 1805 deri më 1952. Mirëpo, duke gjurmuar në këtë fushë (Vakëfi dhe politika në Egjipt para e pas 1952) ai zbuloi të kundërtën: Në Egjipt gjatë sundimit të dinastisë shqiptare lulëzoi shumë sistemi i vakëfit për qëllime shoqërore, kurse pas vitit 1952 vakëfi u bë në shërbim të regjimit të ri “revolucionar” dhe kundër “armiqve të popullit”. Mjafton këtu të përmendet se çfarë ndodhi me teqenë bektashiane shqiptare në Kajro, që kishte shumë prona në kuadër të vakëfit të cilat u konfiskuan bashkë me teqenë historike më 1956.

Kështu, prof. Ganim tregon në hyrjen e librit të tij se kur filloi punën në disertacion, kishte paramendim në bazë të librave shkollore se në Egjipt nuk kishte vakëfe gjatë dinastisë shqiptare, por në fund arriti në të kundërtën: shumë vakëfe u themeluan nga dinastia e Mehmet Ali Pashës për qëllime shoqërie. Mjafton të përmendet këtu princesha Fatime (1853-1920) mbesa e Mehmet Ali Pashës, e cila u entuziazmua me iniciativën për themelimin e Universitetit në Kajro më 1908 dhe vakëfizoi një pronë të madhe toke më 1913 për ta ndërtuar selinë e Universitetit Egjiptian përveç një donacioni me para të gatshme për shpenzimet e ndërtimet.

Ky zbulim i kontributit të dinastisë shqiptare në fushën e vakëfit për qëllime shoqërore e nxiti prof. Ganim që të hulumtojë për disa vjet me radhë në arkiva të ndryshme të gjejë shumë dokumente dhe vakëfe të anëtarëve të dinastisë shqiptare dhe të nxjerrë më 2021 librin “Vakëfet e dinastisë së Mehmet Aliut në historinë e re dhe bashkëkohore të Egjiptit”, i cili për herë të parë paraqet me dokumente se çfarë kontributi të madh la kjo dinasti në historinë e Egjiptit. Kuptohet, libri bëri jehonë, sepse paraqiste një imazh tjetërfare, në krahasim me atë që e mësoi autori si nxënës dhe si student në Kajro, ndaj shkoi më tutje duke botuar më 2023 librin e ri “Të gjitha vakëfet e Pashës”, pra të Mehmet Ali Pashës.

Përmbysja e tezave të historiografisë egjiptiane

Libri përbëhet prej dy pjesëve, pjesa e parë që përmban një studim kritik të historiografisë egjiptiane pas vitit 1952 ndaj Mehmet Ali Pashës dhe dinastisë së tij, kurse pjesa e dytë përmban vetëm dokumente, përkatësisht vakufnamet e Mehmet Ali Pashës që përfshijnë monumentet që i ngriti në Egjipt e jashtë Egjiptit.

Në pjesën e parë autori demanton tezën e përhapur në historiografinë egjiptiane pas vitit 1952 se Mehmet Ali Pasha e suprimoi sistemin e vakëfit, duke e bërë pronë të shtetit. Sipas autorit, Mehmet Aliu kishte vizionin e vet për reforma radikale për ngritjen e Egjiptit si fuqi rajonale, ndaj ai e përfshiu sistemin e vakëfit me reformat e tij, duke legalizuar vetëm ato vakëfe të drejta që nuk u përfshinë me manipulime. Si dëshmi për këtë, autori sjell në këtë libër pesë vakufnamet e Mehmet Ali Pashës që dëshmojnë se nuk ishte kundër sistemit të vakëfit nëse shërben siç duhet.

Nga ana tjetër, në këto vakufname dallohen dy që përfshijnë dy vakëfe të mëdha jashtë Egjiptit: një kompleks i madh në vendlindjen e tij në Kavallë më 1813 dhe dy imarete që ofronin ushqim falas për nevojtarët në Mekë e Medinë më 1844.

Ishulli, dhuratë nga sulltani dhe kompleksi në Kavallë

Vërtet, ngritja e Mehmet Aliu nga një ushtar i ardhur nga Kavalla më 1800 në një rival të sulltanit osman më 1831 lidhet me Hixhazin. Me ngritjen e Mehmet Aliut në postin e valiut të Egjiptit më 1805 u paraqit principata e re saudite si kërcënim për sulltanin, pasi që ithtarët e saj vehabistë nuk njohën sovranitetin e sulltanit dhe pushtuan Mekën më 1806, duke sfiduar titullin e sulltanit si “mbrojtës i vendeve të shenjta islame”. Në këtë gjendje sulltani u detyrua pas shumë dështimeve ushtarake për ta ngarkuar Mehmet Aliun me këtë mision. Mehmet Aliu e dërgoi ushtrinë e tij në krye me djalin Ibrahim Pasha, e më pas shkoi vetë atje për ta shuar principatën saudite dhe lëvizjen vehabite.

Në këto rrethana, Mehmet Aliu ia kërkoi sulltanit një dhuratë të majme më 1813. Ai ia tregoi sulltanit osman, Mahmudi II, se kishte dëshirë t’ia bëjë vendlindjes një shërbim duke ngritur një kompleks të madh si vakëf, por ai kërkoi që t’ia dhurojë ishullin Tashos (380 km katrorë përballë Kavallës) për të mbuluar shpenzimet e duhura për funksionimin e këtij kompleksi në Kavallë. Sulltani u pajtua, dhe më 25 qershor 1813 nxori një dekret me të cilin e lë në dispozicion të Mehmet Aliut këtë ishull që nga të ardhurat në prona dhe taksa të tjera të sigurohen shpenzimet për kompleksin e madh që ndërtoi Mehmet Aliu në Kavallë.

Aneksimi nga Greqia dhe shndërrimi në qendër turistike

Kompleksi u ndërtua mbi një kodër në Kavallë që ka një pamje të bukur nga deti, duke përfshirë një xhami, një medrese të madhe me 60 dhoma për vendosjen e nxënësve që vinin nga viset përreth, një bibliotekë të madhe dhe një imaret që ofronte ushqim falas për nxënësit, e si për stafin që kujdeset për ta. Po ashtu, vakufnamja e botuar në këtë libër përfshin sigurimin e veshmbathjes për nxënësit si dhe një shumë simbolike mujore për nevojat e nxënësve (15 kurush në muaj për çdo nxënës).

Ky kompleks i madh funksionoi mirë deri në Luftën Ballkanike 1912-1913 kur Greqia pushtoi dhe aneksoi Vilajetin e Janinës, prej nga u dëbuan me kohë çamët, e sidomos pas nënshkrimit të Traktatit të Lozanës më 1923 për këmbim të detyrueshëm të popullsisë. Kështu, u krijua një paradoks që vazhdoi me dekada: pronat në Kavallë e Tashos mbetën në dispozicion të Ministrisë egjiptiane për vakëf, kurse objektet mbetën të zbrazëta ose të shpërdorura. Kjo gjendje krijoi tensione kohë pas kohe midis Egjiptit dhe Greqisë deri kur gjatë viteve 1984-1986 Ministria egjiptiane për vakëf ia shiti ato prona qeverisë greke me çmime simbolike. Vetë kompleksi i Mehmet Aliut në Kavallë mbeti nën mëshirën e kohës deri kur një sipërmarrëse greke (Ana Misisrian) e mori me qira këtë kompleks nga Ministria për vakëfe dhe e shndërroi më 2016 në një kompleks turistik që tërheq shumë vizitorë që kanë simpati për Mehmet Ali Pashën dhe kohën e tij.

Libri në fjalë meriton të përkthehet në shqip, sikurse libri tjetër i botuar nga autori më 2021 me vakëfet e dinastisë shqiptare që sundoi në Egjipt prej vitit 1805 deri më 1952.

“VATRA” DHE SHTETFORMIMI KOMBËTAR

September 25, 2023 by s p

Eneida Jaçaj/

Federata Pan Shqiptare “Vatra”, me Gazetën “Dielli”, në të gjithë historinë e saj, ka dhënë një kontribut madhor për shtetformimin kombëtar, ku si shtyllë kryesore ka patur demokratizimin e Shqipërisë; gjithashtu ka lobuar fort për moscopëtimin e vendit, rritjen e ekonomisë dhe uljen e analfabetizmit. Edhe në ditët e sotme, Federata Panshqiptare “Vatra” po rritet dita-ditës, duke mos i shkëputur lidhjet me atdheun, në mbrojtje të të drejtave, dinjitetit dhe interesave kombëtare të Shqipërisë, Kosovës e trojeve etnike. Roli i saj aktual është po aq i rëndësishëm sa edhe një shekull më parë, kur personalitete të shquara u mobilizuan për t’i dhënë jetë “Vatrës” në shërbim të çështjes kombëtare. Vatra vazhdon të mbetet një zë shumë i rëndësishëm për shqiptarët e SHBA-së, duke punuar fort dhe shtuar përpjekjet në përkrahje të të drejtave të tyre, si një nga komunitetet më të mëdha në këtë kontinent.

“Vatra”, si përfaqësuese e diasporës shqiptare në SHBA, ka dhënë gjithashtu një kontribut të madh për pavarësinë e Kosovës. Ajo ka lobuar në instancat më të larta të qeverisë amerikane, në mënyrë që SHBA-të të vepronin kundër pushtuesit serb dhe Kosova të arrinte pavarësinë e merituar. Kjo është vlerësuar edhe nga udhëheqësit e Kosovës, si presidentja Vjosa Osmani, e cila zhvilloi një takim dashamirës me diasporën shqiptare në SHBA. Ajo falenderoi mërgatën për kontributin historik për shtetin e Kosovës e kombin shqiptar, ndërsa theksoi se me përpjekjet e jashtëzakonshme të mërgatës, Kosova do të jetojë përgjithmonë. Edhe Presidenti Begaj vleresoi punen shume te çmuar te Vatres e vatraneve ne SHBA.

Nuk mund të harrohen pa përmendur dy personalitete të shquara dhe themelues të “Vatrës”, Fan Noli dhe Faik Konica, të cilët lobuan fort në sallonet e Europës, zhvilluan takime me figura të rëndësishme të huaja, ku në bazë të diskutimeve patën interesat kombëtare të Shqipërisë. Noli do të mbahet mend për takimet dhe dialogun me ish-Presidentin Amerikan, Uoodrou Uillson, i cili dha ndihmën e madhe për njohjen e shtetit shqiptar. Presidentit Amerikan nuk lejoi copëtimin e Shqipërisë në vitin 1919, në Konferencën e Paqes në Paris, duke u bërë zëri i të gjithë shqiptarëve, që kufijtë e Shqipërisë të mos tkurreshin akoma edhe më shumë pas vendimit jo të drejtë të Konferencës së Londrës, në vitin 1913. Këta patriotë shqiptarë kanë dalë në terren dhe kanë mbledhur fonde në kuadër të përpjekjeve për liri.

Shqiptarët e kulturuar dhe të qytetëruar kanë aq mençuri sa të kuptojnë se, të punosh për një të mirë të përbashkët me interes kombëtar, me karakter patriotik, mbart më shumë vlera për shoqërinë sesa t’u lihet hapësirë zënkave dhe ndasive të kota dhe çdo energji njerëzore e patriotike duhet vënë në funksion të çështjes kombëtare.

Intelektualët shqiptarë u shpërndanë nëpër botë, për ta nxjerrë vendin nga errësira dhe për të sjellë epokën e dritës dhe besimit, drejt një të ardhmeje më të sigurt. Edhe në ditët e sotme, diaspora shqiptare luan rol të rëndësishëm jo vetëm në ruajtjen dhe promovimin e kulturës në brezat që rriten jashtë kufijve, por është shndërruar në zërin e të gjithë shqiptarëve, për parashtrimin e problematikave të ndryshme, në Senatin Amerikan. Diaspora shqiptare e Shteteve të Bashkuara të Amerikës, luajti një rol thelbësor për çështjen shqiptare, duke bërë përpjekje të shumta që shteti shqiptar të njihej dhe të ngriheshin institucione të konsoliduara demokratike. Më herët u krijua shoqëria e parë shqiptare, “Malli i Mëmëdheut”, më 1 janar 1906, në shtëpinë e Thanas Viso Mborjes në Buffalo, Nju Jork. Më pas, më 15 shkurt 1909, pranë shoqërisë “Besa-Besë” në Boston, u krijua gazeta “Dielli”, me kryeredaktor Fan Nolin, e cila shërbeu në dobi të çështjes shqiptare. Shkrimtarja dhe publicistja, Sevasti Qiriazi, ka dhënë kontribut me shkrime në disa revista të kohës. Roli i mërgatës shqiptare është shumë i rëndësishëm në mbrojtjen e të drejtave të qytetarëve e interesave kombëtare, dhe asnjëherë nuk duhet anashkaluar. Federata Vatra dhe gazeta Dielli janë historia e qënësishme dhe e lavdishme e shqiptarëve të Amerikës.

Aktivitetet e Vatrës kanë gjurmë të fuqishme në historinë e re të Kosovës

September 25, 2023 by s p

Dr. Lulzim Nika/

Veprimtaria e kaluar dhe angazhimit e sotme në shërbim të interesave kombëtare të Federatës Panshqiptare Vatra, me veprimtarinë e pa lodhshme po i bën krenarë të gjithë shqiptarët kudo jetojnë.

Vatra është themeluar nga elita intelektualë dhe atdhetare e shqiptarëve që jetojnë në Amerikë para me shumë se një shekulli me qellim që të jetë në shërbim të mbrojtjes së interesave kombëtare të shqiptarëve që u përball me diplomacinë agresive greko sllave për të copëtuar trojet etnike shqiptare.

Ideja e shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë hasi në rezistencë të fqinjëve ballkanike që me marrëveshjen për tokat shqiptare kërkonin copëtimit e tyre.

Nga fillimi i shekullit të kaluar, shqiptarët e Amerikës punuan në shërbim të mbrojtjes së interesave kombëtare shqiptare në drejtim të pavarësisë dhe ruajtjen e trojeve etnike shqiptare.

Një emër i artë që i bashkon elita intelektualë dhe atdhetare të shqiptare e Amerikës ishte Federata Panshqiptare Vatra.

Në Vatra bashkohen me një qëllim të vetëm gjithë shqiptarët për të bashkuar forcat intelektuale, fuqitë materiale dhe njerëzore kombëtare për t’i ardhur në ndihmë kombit shqiptar.

Vatra sot po vazhdon veprimtarinë atdhetare të promovojë kulturën dhe historinë e popullit shqiptar, duke luajtur rolin konstruktiv të promovojë personalitet të artit kulturën dhe politikës pa dallim në gjithë gjeografisë kombëtare ku jetojnë shqiptarët.

Historia e popullit shqiptar është dëshmitare se lëvizjet kombëtare shqiptare gjatë përpjekjeve për liri të shqiptarëve në trojet autoktone kishte hasur në vështirësi të ndryshme.

Rolin vendimtar si ne formimin e shtetit shqiptar në vitin 1912 ishin kolonitë shqiptar që përkrahen Ismail Qemalin në shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë më 28 nëntor 1912.

Ne si gjeneratë, jemi dëshmitarë të veprimtarisë se pa ndalur të shumë veprimtarëve që nuk kursyen asgjë nga vetja për lirinë e Kosovës në gjithë botën demokratike dhe kudo jetojnë.

Falë tyre u bë edhe zhvillimi dhe forcimi i luftës për liri të Kosovës që me krenari dhe lavdi kujtojmë të gjithë ata burra dhe gra që ranë nën emblemën e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës.

Një rol shumë të veçantë që është i shkruar me shkronja të arta në historinë e lirisë së Kosovës është kontributi i shqiptarëve të Amerikës.

Historia e suksesshme e Kosovës nuk mund të shkruhet pa rolin vendimtar që luajti lobimi i tyre pranë institucionit të Qeverisë amerikane me të drejtën historike dhe politike për liri të Kosovës.

Vatra dha një kontribut tejet të çmueshëm në formimin e shtetit më të ri në Evropë, Kosovës, që sot gëzon lirinë dhe pavarësinë e saj dhe sot nderojmë të gjithë veprimtarinë atdhetare të Vatrës, aktivitetet e shumta që kanë për qëllim të promovojë vlerat dhe kulturën shqiptare në përgjithësi dhe konsolidimin dhe fuqizimin e shtetit të Kosovës në veçanti.

Aktivitetet e Vatrës kanë gjurmë të fuqishme në historinë e re të Kosovës, prandaj, përjetësisht do të jemi mirënjohës për të gjithë ata aktivistët e pa lodhshëm që punuan dhe sot punojnë në shërbim të interesave kombëtare shqiptare nën organizimin e mrekullueshëm që ka bërë dhe po bën sot me aktivitet e shumta në shërbim të shqiptarëve.

SOT NE PERVJETORIN E VDEKJES

September 25, 2023 by s p

At’ Zef Pllumi, ky “Dante” i ferrit komunist, ai qi shkroi “Biblën” e kujtesë së shqiptarëve.

Nga Albert Vataj/

Më 25 shtator 2007 do të ndalonte së rrahuri në spitalin Gemelli-Romë, zemra e At’ Zef Pllumit, nji prej gjëmimeve ma të zashme të denoncimit të ferrit komunist. Kurrkush deri aso kohe nuk e kallzoi ma kjartazi mizorinë e përbindshme të diktaturës.

Në këtë ditë shtatori nji zemër pushon së rrahuni, nji za u shue së treguemi. Ai ishte nji njeri i përkorë, dijeshumë e shpirtshëlbyer, ai ishte At’ Zef Pllumit, frati françeskan, publicisti dhe rrëfimtar pendëhollë, kumtuesi i kushtrimeve ma ngjethëse të nji prej rrathve ma zjarmtë të ferrit komunist. Një prej denoncuesve ma t’zashëm, ma t’njimendtë të dikaturës së egër komuniste, njasaj zezone qi vravi andrra e fiku andje.

Ai qi rrnoi me tregu tmerret. Ai qi kallzoi gjithë ç’kishte mund me ba pa u drasht mbi klerikët e pafaj dhe mbi shqiptarët kryengitës komunizmi shqiptar, kjo shtazë e përbindshme. Golgota e tij e mundimshme e kalvarit 26-vjeçar në burgjet komuniste janë rruga prejnga zë fill nji prej vullnesave më të vetvetishme të akuzës, e cila u jetësu me trilogjinë “Rrno vetëm për me tregue”, i cilësuar edhe si “Arkipelagu Gulag” shqiptar.

Ai shkroi Biblën e kujtesë së shqiptarëve, ndërmëndjen, e cila do të bëhej pishtari dritëlëshues në terrin që kaplonte ndërgjegjen e drobitur dhe çorollepsjen nga ndërkrymjen e hutimi, rrokapjekthin që shoqëria shqiptare kish marrë në udhën pakrye të sendërtimit të ndërgjegjes.

Ky prelat i kishës katolike, ky shërbestar i devotshëm i fjalës së shenjtë dhe dijes së hyjshme, do të ishte i fundit i një dinastie zelltarësh të pashoq, mendjesh e kungimesh të gjithdijshme dhe vullnetmirë që mundi me ngjiz në gjinin e vet urdhni françeskan, shkolla prejnga u ngjizën themelet e vetëdijes tonë kombëtare.

Ai do të mbamendet si zani ma kushtrues i një prej dëshmitarëve më të qenësishëm që kishte mund me shpëtu prej ferrit komunist, dëshmia tolerancës dhe faljes, ngadhnjimit dhe shëmbëllimit të gjithë asaj plejade dijetarësh dhe pendash të pashoqe që qendisën shqipen me shkronja të arta dhe e hyjnizuan atë ndër më të veçmet mendime humaniste që gjalluen.

Atë tmerr që panë në atë botë të zymtë (në “Komedinë Hyjnore”), Dante Alighieri e përshkroi ashtu siç përshkruan udhetari një mjedis të shkretë, të populluar plot me personazhe orëligj. Poeti kaloi përbri hullive e gropave ku ata vuanin, degjoi rrefimet e tyre ngjethëse, për të thurur poemën e vet. Ky ishte këndveshtrimi i Dantes. Sakaq që poshte hullive dhe gropave të ferrit, ndiqnin me sy poetin. “At Zef Pllumi ka qenë një nga ata personazhe, që pati fatin e keq të binte në ato hulli, e që pati fatin e mirë të dilte që andej”, ka kumtuar Ismail Kadare në parathënien e veprës monumentale “Rrno vetem per me tregue”. Etja për të rrëfyer, për të dëshmuar, është një ndër më të fuqishmet në këto mjedise të trishtimit. Ndërkaq etja për të dëgjuar rrefimin duhet të jetë gjithashtu po aq e fuqishme. Jeta që në fillesë e shërbestarit fraçeskan Jeta e shërbestarit të urdhrit françeskan, si krejt ngarëndiet e epërme ngadhnjyese ka diçka në të kumtume, të e vona, në të tregume. Prenka, është emri i pagëzimit dhe datëlindja e saktë është 28 gusht 1924. Por si çdo tjetër anatemë që u lëshue mbi këtë prelat të kishës, edhe datëlindja pati fatin kobzi të tjetërsimit. Është 7 prill 1924, ajo datëlindje që kremtojmë sot, e cila mori formë zyrtare prej gjykatores civile, e cila sajoi këtë datë duke injoruar krejt të mëhershmet, pas daljes së tij nga burgu spariferë. At Zef Plumi lindi Malin e Rencit (Lorencit) (Shëngjin) nga një familje me origjinë nga Shkreli. Siç edhe tregon tek libri autobiografik “Saga e fëmijnisë”. Erdhi në jetë nga e ëma, Luke Mrija në një zabel. Heret, në fëmijëri, kur familja e tij veronte në Qafë të Tëthores së Bogës, mes bjeshkëve të Shkrelit të Malcísë e atyre të Shalës së Dukagjinit, pahet me Atë Gjergj Fishtën, dhe Atë Anton Harapin që vinin për të takuar axhën e Zef Pllumit, Pashko Tomën, që shquhej si burrë i mirë ndër male. N’atë takim të fëmijërisë së hershme, axha u thotë fretënve se djaloçi kishte shprehur dëshirën të bëhej frat (prej një takimi të mëparshëm me Atë Bona Gjeçajn ofm). Atë Anton Harapi i jep një medaljon të Shën Françeskut që kishte në qafë, e i thotë që ta ruante me shumë kujdes, e kur të shkonte në Kolegjën Françeskan të paraqiste atë medaljon, e cila u shndrru si ylli që do të udhëhiqte At Zef Pllumin në realizimin e andrrës për me iu përkushtu shërbesës së shenjtë. Rruga drejt meshtarisë të këtij zelltari Në atëkojnë të vitit 1929, kur Prenka ishte vetëm 5 vjeç, bëhet nxënës i Alfons Trackit, misionarit gjerman në Velipojë. Në të mëvonshmit vite, aty nga moti 1931 hyn në Kolegjin Françeskan të Shkodrës, kolegj në të cilin jepnin mësim personalitete të shquara të kulturës kombëtare, si At’ Gjergj Fishta, Padër Anton Harapi, kompozitorin At’ Martin Gjoka, At” Gjon Shllaku etj., ku ndjek gjithë ciklin e arsimimit deri në vitin 1944 dhe merr formim klasik në filozofi, teologji, letërsi dhe përvetëson mjaft mirë gjuhët e huaja: latinisht, italisht, frëngjisht, gjermanisht e greqishten e vjetër. Nga mësuesi i tij At’ Marin Sirdani merrte libra historie e numizmatike, detaj të cilin e shquan edhe tek librii vet, se i njihte perandorët romakë për nga fytyra, në monedha. Në vitet 1943- 1944 Zef Pllumi ende xhakon, është një nga bashkëpunëtorët e revistës “Hylli i Dritës” dhe po ashtu sekretar personal i Padër Anton Harapit. Ky i fundit ishte Provincial i françeskanëve në Shqipëri, Shkalla më e lartë hierarkike. Gjatë kohës që ishte dhjak, Pader Antoni e vuri të rëndiste e ndihmonte në Arkivin Françeskan; aty has dokumente të hershme e ndër më të vlefshmet për historinë kombëtare. Ku zuni fill golgota e mundimeve Zef Pllumi do të niste golgotën e tij të mundimeve kur ishte 22 vjeç. 14 dhjetor 1946, daton prangimi i parë i tij. Asokohe ai dënohet me tre vjet burg, të cilin e vujti në qelitë e Burgut të Madh të Shkodrës, dhe më pas degdiset në kampet famëkeqe të Bedenit në Myzeqe, dhe Orman-Pojanit, në Maliq. Shkak për arrestimin, edhe pse ishte më i riu ndër të arrestuarit, pohon vetë At’ Zefi, ishte prej të qenurit sekretari personal i Provincialit, komunistët mendonin se duhej të dinte shumë dhe nga ai mund të nxirrnin informatat e duhura. Por u gabuan rëndë. At’ Zef Pllumi, famullitari i Dukagjinit Vitet e ngjizjes dhe të përkushtrimit e kthejnë në Kuvendin Françeskan kur negociatat mes Kishës e Qeverisë u “qetësuan”. Në vitet 1949-1951 merret me numizmatikë, si teknik i Muzeut të Shkodrës. Në vitin 1956 shugurohet meshtar, caktohet në fillim si i besuar për me çue ndihmat priftave nepër kampet e ndryshme. Më tej, për 12 vjet shërben si meshtar i Dukagjinit me qendër në Shosh, për ku merr udhë më 14 shtator 1958 I vetidytë, me provincialin, At’ Augustin Ashikun. Në përvojën e tij të famulltarit ai mbledh dhe memorizon krejtçfarë mundet me ken e vyme dhe dëshmuese për trashëgiminë shpirtërore të malsorëve, asaj ngrehinë devotshmërie të besimtarëve që ngërtheheshin ndër male të egra tuj jetu me heka t’zorshme por me besim te Zoti e te i lumi Krisht. Vjen “kryqëzimi” Asht anatema më e zezë që ka ndërsy komunizmi ndaj krejtçkasë që gjendet në duart e Zotit, nën vullnesën e shenjt të kishës dhe të devotshmëve, martirë të saj. Dhe vjen dita më kobzezë që ka jetu kisha katolike, kleri në përgjithësi. Shqipëria bëhet i vetmi vend në botë që shpall laicitetin e tij absurd. Komunizmi i jep kazmën në dorë rinisë dhe hakërren uzurpimin ma të papecedentë, bastisjen dhe shkatërrimin e gjithçkasë së Zotit. Gjatë 1967-1989, për 23 vjet rresht, burgoset sdytiherë dhe vuan dënimin në Spaç, Reps, Skrofotinë të Vlorës, Ballsh, Zejmen-Shënkoll dhe Tiranë, për të rifitu lirinë më 11 prill. Natën e Kshndellave fillon meshtarinë tek Kisha e Shn’Andout në Tiranë, deri në vitin 1997. Njeh Nanë Terezën, të cilen e përcjellë për në Shkodër ku u çua mesha e parë në Katedralen e Shën Shtjefnit. Prej atëherë nuk pushon dhe pasioni i dikurshëm për dijen dhe kulturën. Zelltari i dijes dhe ngadhnjimtari i dëshmimit At Zef Pllumi me 26 vite të mundimshme mbi supe dhe në shpirt, mëton në vete detyresën e krejçkasë që e hov atë në arritje të hyjshme dijetuese. Në vitn 1993 deri 1997 rinxjerr revistën Hylli i Dritës, e cila pas një ndërprerjeje ridel duke vazhdu udhën e nisun spariherë nga At’ Gjergj Fishta. Janë gjithashtu këto vite, kohë e një veprimtarie krijuese për At’ Zefin. Ai shkruan dhe boton trilogjinë “Rrno vetëm për me tregue”, vëllimet Françeskanët e mëdhenj. Kohë kur edhe pse i lodhur nga mundimet dhe mosha nuk mungon angazhimi në lëmin e kulturës. Ndër nismat e tij me vlerta të pamasë është gjetja e eshtrave të mbetura të Atë Gjergj Fishtës dhe ribotimi i kolanës së plotë të veprave të etërve françeskanë, të zhdukura barbarisht nga qarkullimi dhe nga raftet e bibliotekave. Për tu shu së jetumi më 25 shtator të vitit 2007 në spitalin Gemelli-Romë, Itali, dhe për të pushu në rrugëtimin e pasosun në Shkodër, më 30 shtator 2007. Mirënjohja, ballsam për plagën e lëndimit Kalvari i gjatë i mundimeve, urtësia dhe devotshmëria, përkushtimi në rrugën e shërbestarisë dhe të kumtimit të dijes, nuk do të shkonte hup, ndërsa e shkumja ishte tashma vetëm një arsye për me u tregu prej tij. Ai, sa ishte gjallë, rroket prej një vlerësimi dhe mirënjohje, e cila nis me Urdhrin “Nderi i Kombit” në vitin 2006, me të cilën Presidenti i askohshëm, Alfred Moisiu, vlerëson klerikun dhe publicistin, At’ Zef Pllumin “si përfaqësues të pasunisë kulturore e njerëzore, si nji institucion të vërtetë, që i rezistoi regjimeve dhe kohnave ma të vështira dhe si simbol i qytetarit të lirë, vizioni i të cilit frymëzohet nga vlerat evropiane”. Nga ana e tij Atë Zef Pllumi u shpreh se e pranon këtë nderim me dëshirë, si një shenjë që sot e mbrapa nuk do të ketë më censurë e dallime krahinore, fetare e ide, që e copëtojnë kulturën shqiptare dhe si një shenjë e unitetit të kësaj kulture gjatë shekujve. Po në atë vit, Atë Zef Pllumi merr çmimin letrar “Penda e Artë” për trilogjinë e tij me kujtime “Rrno vetëm për me tregue” vepra monumentale dhe më e vetvetishme e denoncimit të diktaturës komuniste, akorduar nga Ministria e Kulturës e Shqipërisë. “Juria paska pranue edhe mendimin ndryshe, edhe mendimin e kundërt, këtu besoj âsht vlera që ka demokracia. Kjo âsht vlefta mâ e madhe që i bâhet librit tim. Të tjerat janë për mue kunora që çohen në funerale që i vdekuni s’i sheh”, pat thënë At Zef Pllumi me rastin e pranimit të çmimit. Sot e përgjithmonë, At’ Zef Pllumi do të mbamendet si sullnetmiri I kushtrimit në ndërgjegjen shqiptare, në kumtimin syçil të së shkumes dhe shugurimin e faljes si më e epërmja prej gjesteve që njeriu pranon në vedi si të hyjshme.