Archives for February 2024

VATRA DHUROI ABETARE E LIBRA SHQIP PËR SHKOLLAT SHQIPE NË NEW YORK

February 4, 2024 by s p

Sokol Paja/

New York, 3 Shkurt 2024 – Federata Pan-Shqiptare e Amerikës Vatra dhuroi abetare, libra shqip dhe kopje të gazetës Dielli për nxënësit e shkollës shqipe “Alba Life” dhe “Children of the Eagle” në Bronx, New York. Delegacioni i Vatrës i kryesuar nga sekretari i Vatrës Dr.Pashko Camaj, anëtarët e kryesisë Bashkim Musabelliu e Ilir Cubi, anëtari i Këshillit të Vatrës gjeneral Asllan Bushati dhe Editori i Diellit. Vatranët shprehën falenderim, vlerësim e mirënjohje për punën e shkëlqyer të shkollave shqipe “Alba Life” dhe “Children of the Eagle” për ruajtjen e gjuhës shqipe, historisë, traditës, kulturës kombëtare dhe identitetit kombëtar shqiptar në mërgatën e Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Themeluesi i shkollës shqipe “Alba Life” z.Qemal Zylo falenderoi Vatrën e gazetën Dielli për mbështetjen dhe ekspozoi përpjekjet e shkollës shqipe prej 15 vitesh me mësues e prindër në zhvillimin e arsimit shqip. Delegacioni i Vatrës theksoi se puna e shkëlqyer e mësuesve dhe shkollave shqipe do të ruajë të pastër trashëgiminë kulturore shqiptare në brezat që do vijnë. “Nga këto klasa të mësimit shqip po rriten drejtuesit e ardhshëm të Amerikës, Vatrës e Diellit” tha z.Camaj, ndërsa z.Cubi këmbënguli në idenë se fëmijët shqiptarë të kenë modele referimi si George Uashington e Gjergj Kastrioti për tu ndjerë krenarë për origjinën e tyre dhe rrënjët e të parëve.

Themeluesja e shkollës shqipe “Children of the Eagle” znj.Drita Gjongecaj shprehu vlerësim të lartë për Vatrën dhe mirënjohjen për mbështetjen zhvillimit të mësimit shqip në Selinë Qendrore të Vatrës për vite me radhë. Editori i Diellit u shpreh se shkollat shqipe

“Alba Life” dhe “Children of the Eagle” janë ndër shkollat më dinjitoze në mërgatën e Amerikës duke dhënë kontribut të jashtëzakonshëm për shqiptarinë. Z.Musabelliu dhe z.Bushati i cilësuan mësuesit e shkollave shqipe misionarë të shenjtë të kombit tonë. Federata Pan-Shqiptare e Amerikës Vatra e mbështet arsimin shqip e shkollat shqipe që prej vitit 1912 ku vetëm në vitet 1918-1940 Vatra dërgoi më shumë se 120 mijë libra në Shqipëri të shtypura në Shtypshkronjën e Diellit.

Federata Pan-Shqiptare e Amerikës Vatra, nëpërmjet gazetës Dielli sot është kthyer në promotoren më të fuqishme të shkollave shqipe në diasporën e Amerikës e Europës. Me fillimin e vitit të ri mësimor, Federata Vatra synon të pajisë shkollat shqipe të Amerikës me Abetare.

Zoti i bekoftë dhe i shpërbleftë përpjekjet e shenjta të çdo shqiptari për gjuhë, komb e atdhe.

Shqipëria, çfarë do të kishte qenë pa dalëzotjen e Presidentit amerikan, Woodrow Wilson?

February 4, 2024 by s p

Nga Albert Vataj/

Woodrow Wilson fitoi zgjedhjet presidenciale në Shtetet e Bashkuara tri javë para se Shqipëria të shpallte pavarësinë në nëntor të vitit 1912. Por duhet të kalonin disa vjet para se refuzimi prej tij i planeve për ndarjen e Shqipërisë t’i siguronte ish-Presidentit amerikan një vend nderi në historinë shqiptare. Vizioni i presidentit Wilson për botën, roli i shqiptaro-amerikanëve dhe rrethanat historike kontribuan në vendimin që do të rikonfirmonte pavarësinë e Shqipërisë. Kur i hedh një vështrim botës së pas Luftës së Parë Botërore, në vitet 1919-1920, dhe vendimit të Woodrow Wilsonit për të mos lejuar copëtimin e Shqipërisë, nuk mund t’i shpëtosh mendimit se sikur rrjedha e ngjarjeve të kishte shkuar vetëm pak më ndryshe, harta e Shqipërisë nuk do të ishte kjo që njohim sot. Ndoshta një pjesë e fatit të Shqipërisë u mbrujt kur presidenti Wilson paraqiti parimin e vetëvendosjes së popujve, që, sipas historianit Bernd Fischer, ishte ndër më të rëndësishmit në planin e tij prej 14 pikash, sipas të cilit kufijtë nuk mundet të caktoheshin më mbi bazën e politikës së Fuqive të Mëdha.

Por mendoj se ai ishte gjithashtu i interesuar për të mirën e popujve më të vegjël në Europë, të cilët nuk ishin marrë parasysh në politikën e Fuqive të Mëdha. Pra, ishte një politikë vizionare përsa i takon botëkuptimit, por ishte edhe një shqetësim shumë konkret për popuj të caktuar dhe shqiptarët përfituan nga kjo.

Në dhjetor të vitit 1918 presidenti Wilson u nis për në Europë ku kaloi pjesën më të madhe të gjashtë muajve të ardhshëm, i përfshirë në negociatat e Konferencës së Paqes në Paris. Negociatat për fatin e Shqipërisë kishin të bënin me synimet për kontrollin e Adriatikut. Territoret shqiptare ishin copëtuar një herë nga Fuqitë e Mëdha në vitin 1913. Por synimet e fqinjëve nuk ishin ndalur aty. Shqipëria, nëse do të kishte qenë në dorën e Italisë dhe Jugosllavisë, që mbështeteshin nga Britania dhe Franca, me siguri që do të ishte ndarë në bazë të Traktatit të Fshehtë të Londrës, që italianët e negociuan në vitin 1915.

Preambula e filozofisë së fshehtë shfaqet më 29 mars 1915, ministri i Punëve të Jashtme të Italisë, baroni Sonnino, i paraqiti kolegut të tij britanik, Edward Grey-t, një memorandum që përmbante planin italian për copëtimin e Shqipërisë. Duke qenë se ky plan në vija të përgjithshme pajtohej më atë të Rusisë, Franca dhe Britania nuk patën arsye për ta kundërshtuar. Kësisoj platforma e bisedimeve për arritjen e marrëveshjes midis Italisë dhe Antantës ishte krijuar.

Bisedimet zgjatën disa javë, por më në fund marrëveshja u arrit, dhe traktati i fshehtë i Londrës, që përmbante copëtimin e Shqipërisë , u nënshkrua nga Italia dhe fuqitë e Antantës më 26 prill 1915. Pikat nyje të traktatit që arritën të cenonin territorin shqiptar përmblidheshin në nenin 6, i cili përcakton të drejtën e Italisë për të marrë sovranitetin e plotë mbi qytetin e Vlorës dhe distriktin e saj, mbi ishullin e Sazanit dhe një territor të gjerë për të siguruar mbrojtjen e këtyre pikave, që nga Vjosa në veri dhe në lindje dhe afërsisht gjer në kufirin verior të Himarës, në jug. Ndërsa nenin 7 niste me idenë se, nëse pjesa qendrore e Shqipërisë rezervohet për të formuar një shtet të vogël autonom të neutralizuar, ajo nuk do të kishte kundërshtim, për pjesët veriore dhe jugore, të cilat mund të ndaheshin midis Serbisë, Malit të Zi dhe Greqisë, nëse për këtë paqëtohet edhe Franca, Britania dhe Rusia. Italia do të ngarkohet të përfaqësoj Shqipërinë në marrëdhëniet e saj më politikën e jashtme. Përfaqësuesit e tre fuqive të Antantës e pranuan traktatin dhe u morën vesh që kjo marrëveshje të mbahet e fshehtë, e cila sanksionohej nëpërmjet nenit 16. Një muaj pas nënshkrimit të marrëveshjes, ashtu siç e kishte përcaktuar neni 2, Italia i shpallte luftë Austro-Hungarisë dhe Gjermanisë. Në bazë të kërkesës së ish–kryeministrit dhe ministrit të Jashtëm të Jugosllavisë Milan Stojadinovic, shkrimtari serb Ivica Andric, që më vonë fitoi çmimin Nobel për Letërsi, kishte bërë një program për ndarjen e Shqipërisë. Programi ishte hartuar në vitet 1937-1939 derisa Andriq kishte qenë përfaqësues i MPJ-së së asaj kohe. Pas rënies së Stojadinoviqit, Andriq u bë ministër i Punëve të Jashtme i Jugosllavisë. Por çfarë vërente politika shqiptare e kohës e viteve 1920: së pari, ashtu si ishte zbatuar edhe për Poloninë, Trentinon, Alzasën e Lorenën, të shfuqizoheshin klauzolat e Traktatit të Fshehtë të Londrës të 26 prillit 1915, që kishin të bënin me Shqipërinë, të përcaktoheshin kufijtë e Shqipërisë dhe vendeve të tjera ballkanike në bazë të parimit etnik.

Fuqitë europiane donin të vazhdonin diplomacinë tradicionale. Presidenti Wilson e hodhi poshtë idenë e aleancave sekrete në diskutimet e tij në Paris. Një nga këto marrëveshje të fshehta ishte e ashtuquajtura Tittoni-Venizelos, e vitit 1919, kur Italia dhe Greqia kishin rënë dakord për marrjen e pjesëve të Shqipërisë. ”Disa nga Fuqitë e Mëdha kishin rënë dakord fshehtas, pa dijeninë apo angazhimin e Shteteve të Bashkuara, që ta ndanin Shqipërinë dhe presidenti Wilson kur e mori vesh një gjë të tillë tha se nuk do ta mbështeste”, thotë Robert Enholm, drejtor Ekzekutiv i Shtëpisë së Woodrow Wilsonit në Uashington, ku ish-Presidenti kaloi vitet pas largimit nga posti. Për historianin Nikolla Pano, rreziku që i kanosej Shqipërisë ishte synimi i fqinjëve, por edhe dobësia e qeverisjes së vendit. Profesor Pano thotë se në fillim të negociatave presidenti Wilson kishte prirjen të bënte disa lëshime. Por ajo që filloi ta bënte Wilsonin të mbështeste gjithnjë e më shumë Shqipërinë, ishte fakti që Greqia dhe sidomos Italia u bënë gjithnjë e më kërkuese. Më 9 dhjetor 1919 Franca dhe Anglia – pa praninë e Shteteve të Bashkuara – arritën një marrëveshje që i jepte Italisë mandatin ta shkëpuste Vlorën dhe që Greqia të merrte territorin përreth Gjirokastrës, por jo Korçën. Profesor Pano thotë se presidenti Wilson u befasua që italianët dhe grekët ishin të pakënaqur dhe donin më shumë pjesë territori nga Shqipëria dhe kur u ngrit pyetja e kufijve veriorë, ai u zhgënjye plotësisht, duke kuptuar se ajo që po propozohej do të sillte zhdukjen e Shqipërisë. Më 6 mars, presidenti Wilson me forcë i hodhi poshtë këto kërkesa dhe nga këndvështrimi i tij çështja e Shqipërisë nuk ishte e hapur për diskutim dhe fati i Shqipërisë do të përcaktohej në një sërë takimesh pas Konferencës së Paqes. Meqë amerikanët luajtën një rol të rëndësishëm në fazat e fundit të luftës, fjala e Woodrow Wilsonit kishte peshë të madhe. Shtetet e Bashkuara nuk e kishin njohur shumë Shqipërinë, para një misioni për mbledhje faktesh në vitin 1914 nga ministri amerikan në Greqi, George Frederick Williams. Por historianët bien dakord se kishte edhe një faktor tjetër thelbësor në qëndrimin amerikan.

Faktori tjetër që duhet mbajtur parasysh në fillimin e skenarit të mbrojtjes së Shqipërisë, është roli i diasporës shqiptare, sidomos asaj në Shtetet e Bashkuara dhe udhëheqësit e saj, si Faik Konica e sidomos Fan Noli. Faik Konica ishte jashtë vendit gjatë pjesës më të madhe të luftës, por Fan Noli ishte në këtë kohë në Shtetet e Bashkuara, po ashtu edhe njerëz të tjerë të njohur, si Kostë Çekrezi dhe Kristo Dako. Pano thotë se shqiptarët ndërmorën një fushatë masive propagande për ruajtjen e pavarësisë së Shqipërisë dhe tërësisë së saj territoriale. Dy ditë pas qëndrimit të shprehur nga Amerika në vitin 1920, gazeta ‘Dielli’ vlerësoi rolin e Shteteve të Bashkuara dhe Kostë Çekrezi e bëri të qartë që Shtetet e Bashkuara e kishin shpëtuar Shqipërinë, në një intervistë në gazetën New York Times. Më pas atë vit Shqipëria u bë anëtare e Lidhjes së Kombeve.

***

Woodrow Wilson ishte presidenti i 28-të i Shteteve të Bashkuara. Ai shërbeu për dy mandate, nga viti 1913 deri në vitin 1921. Ai udhëhoqi Amerikën gjatë ‘Luftës së Parë Botërore’ dhe luajti një rol të madh në përfundimin e ‘Traktatit të Versajës’. Ai ishte gjithashtu i rëndësishëm në formimin e ‘Lidhjes së Kombeve’, e cila shërbeu si pararendëse e ‘Organizatës së Kombeve të Bashkuara’. Për rolin e tij kryesor në formimin e ‘Lidhjes së Kombeve’, Wilson iu dha ‘Çmimi Nobel i Paqes’ në vitin 1919. I lindur në një familje të devotshme presbiteriane, Wilson kishte një rekord të zakonshëm akademik në shkollë dhe ishte i prekur nga disleksia. Por ai i kapërceu problemet e tij dhe u bë një dijetar i përkushtuar. Ai vazhdoi studimet për drejtësi dhe fitoi doktoraturën në shkenca politike dhe histori. Ai filloi të jepte mësim në ‘Princeton University’ në 1890 dhe shërbeu si president i ‘Princeton University’ nga viti 1902 deri në 1910. Ai hyri në politikë në vitin 1910, duke u bërë guvernator i Nju Xhersit me biletën e Partisë Demokratike. Wilson u zgjodh si kandidat presidencial i Partisë Demokratike për zgjedhjet e vitit 1912 dhe ai i fitoi zgjedhjet mjaft lehtë. Kur shpërtheu ‘Lufta e Parë Botërore’, ai fillimisht adoptoi politikën e neutralitetit, por më vonë u detyrua të hynte në luftë për shkak të përplasjes së pakufizuar të nëndetëseve të Gjermanisë. Si president, ai ndërmori disa reforma progresive. Ai mbështeti Amendamentin e 19-të, duke i lejuar gratë të votojnë. Për udhëheqjen e tij të aftë, Woodrow Wilson renditet në mesin e dhjetë presidentëve më të mirë të SHBA.

Woodrow Wilson vdiq më 3 shkurt 1924, në moshën 67-vjeçare.

Trupi i tij u varros në një sarkofag në “Katedralen Kombëtare të Uashingtonit”. Ai është i vetmi president trupi i të cilit u varros në kryeqytetin e vendit.

Si njihej Shqipëria një shekull më parë nga Amerikanët: “Komb i ri, popull i lashtë”

February 3, 2024 by s p

Përgatiti: Rafael Floqi/

Si njihej Shqipëria nga Amerika dhe perëndimi. Një nja artikull të një gazete amerikane “Cottonwood chronicle, August 10, 1923” botohet një artikull i përgatitur nga National Geographic Society, nga Uashington, D. C. me titull “Komb i ri, popull i lashtë” ku indirekt tregohet mungesa e njohjes nga perëndimi dhe publiku amerikan i popullit shqiptar si edhe fillimi i rritjes së interesit për të.

Në fillim të shekullit të 20, Shqipëria ishte në një periudhë të ndryshimeve dhe transformimeve të mëdha historike. Në këtë kohë, Shqipëria ishte e njohur si një vend me një kombësi dhe një kulturë të lashtë, por gjithashtu ishte nën presionin e fuqive të mëdha evropiane për të cilat shihej ajo shihej si mundësi për të qenë njëra nga zonat e tyre të ndikimit.

“Një nga momentet kryesore të hyrjes së Perëndimit në historinë e Shqipërisë ishte koha e periudhës së Luftës së Parë Botërore (1914-1918). Gjatë kësaj kohe, Shqipëria u përfshi në konflikte dhe përplasje të mëdha, duke u ndarë midis interesave të fuqive të mëdha të asaj kohe. Pas Luftës së Parë Botërore, Shqipëria u përfshi në një periudhë të vështirë politike dhe sociale, me ndryshime të mëdha politike dhe territoriale. Një moment shumë i rëndësishëm për hyrjen e Perëndimit në historinë e Shqipërisë ishte shpallja e Pavarësisë së vendit më 28 nëntor 1912, pas Luftës për Pavarësi. Kjo shpallje u pasua nga njohja e pavarësisë së Shqipërisë nga fuqitë e mëdha të asaj kohe, duke filluar kështu dhe një fazë të re në historinë e vendit. Pas kësaj periudhe, Shqipëria u përball me sfida të mëdha në përpjekjen për të zhvilluar një shoqëri moderne dhe të vendosur një qeverisje të stabilizuar.

Shqipëria filloi të njihet në SHBA qysh në fillimet e saj si një komb i pavarur. Pas shpalljes së Pavarësisë në vitin 1912, shumë shqiptarë emigruan në SHBA për të gjetur punë dhe për të shfrytëzuar mundësitë e reja në atë vend. Emigrantët shqiptarë në SHBA kontribuan në ndërtimin e komuniteteve të tyre dhe në promovimin e kulturës dhe traditave shqiptare në dhe të huaj.

Federata Panshqiptare “Vatra” luajti një rol të pazëvendësueshëm edhe për këtë. “Kështu shqiptarët të futur në trazirat e një bote të huaj me gjuhën dhe mënyrat e së cilës ata ishin krejtësisht të panjohur, ata arritën për herë të parë në një njohje efektive se i përkisnin një komuniteti më të madh kombëtar me pretendimin për të drejtat dhe dinjitetin e vet në botë. Ndoshta aspekti më interesant i vetëm i historisë tregohet në një libër të shkruar më vonë në Massachusset “The Albanian struggle in the Old ëorld and Neë” ku jepet efekti i transplantimit të shqiptarëve në Amerikë, të paktën në fazat e tyre të hershme, në intensifikimin e madh të ndërgjegjes kombëtare të emigrantëve shqiptarë, në nxitjen e interesit të tyre për kulturën dhe traditat shqiptare dhe në hapjen e rrugës për pjesëmarrjen e tyre aktive në luftën për pavarësinë e Shqipërisë.

Në vend që të bëheshin amerikanë dhe të merrnin pjesë në lëvizjet politike dhe shoqërore amerikane, ata u bënë shqiptarë të ndërgjegjshëm, duke themeluar një shtyp shqiptar dhe duke krijuar për herë të parë një kishë kombëtare autonome. Përpjekjet ballkanike për bashkim kombëtar dhe pavarësi erdhën me ta në Shtetet e Bashkuara dhe punëtori shqiptar jetonte në një varfëri të vetë-imponuar edhe më të madhe se ajo që i impononin të ardhurat e tij të pakta, duke i dërguar pagat në shtëpi, ose duke i grumbulluar ato për ditën e kthimit të tij, ose përdorimin e tyre për të çuar përpara çështjen kombëtare. Ai kërkonin mëkëmbës jashtë vendit pë rivendosjen e dinjitetit dhe frytëzimit të jetës që dukej se e mohonte rrethi i mekanizuar dhe i huaj i jetës së tij në Massachusetts. Ky përqendrim shqiptar në punët e vendit të vjetër nuk është aspak një fenomen i vetëm dhe i veçantë i tyre- ndikimi i irlandezëve dhe çekosllovakëve nga ky vend dhe i kinezëve përtej detit e në mbarë botën në ofrimin e udhëheqjes, mbështetjes masive dhe fondeve. për lëvizjet kombëtare në vendet e tyre ishte i njohur”.

Në fillimet e shekullit të 20-të, njohja e Shqipërisë në SHBA ishte më tepër e lidhur me emigrantët shqiptarë dhe diasporën e tyre, ndërsa përfaqësia zyrtare e Shqipërisë në nivel diplomatik ishte më e kufizuar. Megjithatë, me kalimin e kohës dhe zhvillimin e marrëdhënieve ndërkombëtare, Shqipëria u njoh dhe u bashkua me komunitetin ndërkombëtar, duke përfshirë edhe SHBA-në. Në përgjithësi, hyrja e Perëndimit në historinë e Shqipërisë ndodhi gradualisht nëpërmjet kontakteve dhe ndikimeve politike, ekonomike dhe kulturore, duke e përcaktuar rrugën dhe zhvillimin e vendit në shekullin e 20-të. Gjykoni vetë mbi atë sesa pak ishte e njohur Shqipëria në SHBA, duke u bazuar edhe tek ky artikull i një të përditshme amerikane të vitit 1923.

***

Ndërsa konferenca e Lindjes së Afërt po riorganizon hartat territoriale që u përzien të fundit nga traktati i Sevres, Shqipëria, ndodhet e vetme jashtë rajonit më të trazuar së fundmi, ndoshta do të lejohet të vazhdojë në rrugën e saj mjaft të përgjumur. Vendi u krijua në 1912 për të shmangur një luftë botërore, por kur erdhi Lufta Botërore, trupat nga pesë vende pushtuan pjesë të ndryshme të tij.

Gjermanët, austriakët dhe bullgarët kishin nën kontroll rrethet veriore, kurse serbët kryen sulme pas luftës, ndërsa Franca dhe Italia mbanin jugun, duke përfshirë zonën rreth Korçës, e cila më vonë shkaktoi një mollë sherri me Greqinë. Ndërsa Durrrësi, porti kryesor shqiptar, u kap nga d’Annunzio.

Ndoshta historia do ta njohë Korçën si skenën e hapit të parë të caktuar drejt ribërjes së hartës së re të Evropës. Sepse atje në dhjetor 1918, u krijua një qeveri, e quajtur përgjithësisht, Republika e Korçës.

Ndërsa pjesa më e madhe e Shqipërisë ishte në duart e Austrisë, kjo republikë e vogël, nën mbrojtjen ushtarake franceze, filloi të funksionojë si një republikë shqiptare, shtypi vetë paratë e letrës, pullat postare dhe ngriti një ushtri kombëtare me një forcë luftarake prej 600 vetësh.

Përpara vitit 1914 Shqipëria ishte vendi më i ri i Botës së Vjetër që popullohej nga raca më e lashtë e Evropës Juglindore. Edëard Gibbon e quajti atë “një vend afë syve të Italisë, i cili është më pak i njohur se Brendësia e Amerikës”. Dhe më shumë se një shekull pas atij karakterizimi, përpara se lufta të ndihmonte për të futur Ballkanin në Amerikë, një letër me adresë “Albania” u dërgua nga Anglia në Shtetet e Bashkuara dhe u kthye nga Albany, N, Y., me shënimin “Jo për Albany, provo në Evropë”.

Qytetet e Shqipërisë së Jugut janë të pakta dhe, megjithëse të çuditshme dhe piktoreske në pamje, janë në realitet të varfëra nga komoditeti. Nga qytetet nuk ka asnjë si Korça, me rreth 20,000 banorë, është vendi më i madh, por ende larg të qenit qytet tamam. Megjithatë, nëse qytetet janë disi të keqmbajtuara ato janë interesante për syrin dhe kanë hijeshinë e çuditshmërisë së botës së vjetër. Janë vetëm katër syresh që ia vlen të përmenden: Gjirokastra, aq e vjetër, të paktën në dukje, sa origjina e saj sjell përsëri në mjegullën e kohës; fshati i këndshëm i Përmetit, i shtrirë në një luginë pjellore përgjatë lumit Vjosa; Korça, që mbahej nga francezët; dhe Vlora, e cila u pastrua dhe lulëzoi nën ushtrinë italiane.

Por ka pak jetë moderne aty

Ato janë të gjitha vende të këndshme për t’u parë, të strehuar mes maleve, luginave dhe buzë detit, me muret e tyre të vjetra gri dhe çatitë prej guri të mbushura me lejlekë; por ata nuk posedojnë asnjë nga komoditetet e kollajllëqet e jetës moderne.

Gjëra të tilla si tramvajet, hotelet apo kafenetë nuk ekzistojnë në qytetet shqiptare dhe do të dukeshin krejtësisht të pavend. Uji nxirret nga puset, siç ishte bërë 4000 vjet më parë, ose ndoshta nga ndonjë përrua aty pranë.

Bujtinat përfaqësohen nga hani, një ndërtesë guri gjysmë shtëpi, gjysmë stallë, ku karvanët dhe karrocat në tufë ndalojnë për të pushuar.

Shqipëria i përket një kohe aq largët sa mund të arrijnë analet e botës dhe është po aq primitive sikur të ishte në Kinën qendrore, pothuajse aq e vështirë për t’u depërtuar sa vetë Tibeti, është një tokë e panjohur për udhëtarin dhe e shmangur nga turisti i sotëm.

Nëse tre-katër qendrat e popullsisë në Shqipërinë e Jugut janë pak zhgënjyese si qytete, kjo nuk është e vërtetë për vendin apo për fshatrat piktoreske që mblidhen si spërkatje mbi kodrat gri, ku duket se janë folezuar qysh në fillimet e kohëve. Linjat e përafërta guri janë në pjesën më të madhe, me çati të sheshta guri. Për qëllime të mbrojtjes, ato zakonisht ndodhen në gjysmë të rrugës lart kodrave më të ulëta, dhe shtëpitë dhe ndërtesat janë të rrethuara shpesh me mure të forta guri.

Luginat janë të pasura dhe të kultivuara mirë, kryesisht nga gratë, por paraqesin pamje si të shkreta, përveç në orët e punëve të ditës.

As një fermë, as një stallë nuk mund të shihet mes gjithë pjellorisë. Të korrat nuk mund të vidhen; asnjë bandit s’do të mendonte t’i shkatërronte dhe kështu ato mbeten të pambrojtura.

Në Shqipëri historia nuk përtëritet aq shumë, sesa përfshihet në një proces të përsëritjeve monotone. Shqipëria është një foshnjë e tmerrshme mes kombeve evropiane. Ajo thjesht refuzon të rritet.

Nuk fshihet në ujërat e pasme të Evropës për shkak të njerëzve inferiorë; sepse ajo ka njerëz të veprimit , shqiptari është është i fortë, i zgjuar dhe i shkathët. Vitaliteti i shqiptarëve ilustrohet në faktin e thjeshtë se ata vazhdojnë të ekzistojnë si një popull homogjen mes mangësive gjeografike dhe historike që kanë gllabëruar ose zhvendosur shumë nga fqinjët e tyre të dikurshëm.

Vitet e fundit kontaktet me vllehët dhe grekët i kanë modifikuar toskët, apo shqiptarët e jugut. Pjesa më e ashpër, dhe më primitivë në mesin e popullit të saj, janë gegët në veri, përgjatë lumit Drin, që figuronte së fundi në lajmet gjatë luftës serbe. Drini është formuar nga bashkimi i Drinit të Zi, i cili nis nga liqeni i bukur të Ohrit, dhe Drini i Bardhë nga malet. Drini i mirëfilltë rrjedh në perëndim përpara se të derdhet në Adriatik pranë liqenit të Shkodrës, në jug të Dalmacisë që ka qenë arenë e lajmeve të fundit.

Toka e Gjakmarrjes

Në veri të Drinit është një tokë malore, karstike, si një Sahara shkëmbore, e ngjashme me një kazan të palodhur që zjen pas një dite të nxehtë. Këtu jetojnë fise, të pavetëdijshme për ndikimet kombëtare, përveçse për të luftuar pushtuesit. Këtu është vendi i gjakmarrjes, një kod me të cilin 25 për qind e burrave në disa fise vriten mes tyre. Megjithatë, kjo praktikë nuk duhet të ngatërrohet me mungesën e thjeshtë të ligjit. Përkundrazi, kanuni është një zëvendësues për të zbatuar drejtësi për çdo sistem ligjor që ka një pushtet qendror të dobët. Ai është edhe më i ngurtë dhe i ashpër, dhe më i përpunuar sesa ligji i zakonshëm i kombeve të përparuara.

Një student nga SHBA zbuloi se dështimi për të mbajtur një premtim të vogël për një dhuratë të vogël kushtoi një duzinë jetësh brenda një dite. Për shkak se një burrë vrau një derr, që po hante të korrat e tij, të afërmit meshkuj të pronarit të derrit vranë kaq shumë veta nga fisi i vrasësve të derrave gjatë një periudhe prej gjashtë vitesh.

Nën një sistem të tillë, marrëdhëniet mashkullore marrin një rëndësi të madhe, kushëriri i tretë i burrit bëhet “vëllai” i tij, lidhjet familjare të një gruaje, jashtë prindërve, burrit apo vëllezërve, janë çështje të vogla. Por pasojat e të njëjtit kod e bëjnë pozitën e gruas më të lartë në Shqipëri sesa në Orient, apo edhe në një rajon më të modernizuar të Evropës. Ja një gjë, burri që është “në gjak” është i imunizuar nga sulmet për t’u vrarë për gjak, ndërsa është në shoqërinë e një gruaje.

Gjatë kohërave të grindjeve që shkakton lufta fisnore, gratë janë ato që kryejnë kryesisht në detyrat në natyrë. Martesa është me kontratë; rregullohet përgjithësisht me lindjen e një fëmije. Një grua nuk ushtron asnjë zgjedhje, por ka të drejtën e vetos në lidhje me burrin e saj. Nëse ajo nuk dëshiron burrin e marrëveshjes së prindit të saj, ajo mund ta refuzojë atë, por, në këtë rast, duhet të bëjë betimin se do të mbetet e virgjër, e do të marrë statusin e një burri, të bëhet burrneshë, ku në disa rajone ajo vishet si burrat. Nëse ajo martohet me një burrë tjetër, familja e kërkuesit të saj të refuzuar duhet të kërkojë hakmarrje gjaku. ndaj të afërmve të saj meshkuj.

Por edhe zakonet tona janë të çuditshme për ta.

Këto zakone duken të çuditshme, por jo më pak se disa nga mënyrat tona ndaj shqiptarëve. Kur iu tha se në Angli një grua duhet të varej për vrasje, një grup shoqëruesish shqiptarë u trondit thellë. Ishte përtej të kuptuarit të tyre se si mund të gjendej një burrë që do të varte një grua dhe ata arritën në përfundimin se Anglia në të vërtetë duhet të ishte një tokë barbare.

Jo më pak habi u shkaktua mes një grupi tjetër kur u informua për tendencat flirtuese të shërbëtores anglo-saksone. Ata nuk mund të shihnin se si mundet që prindërit e një gruaje të re, e cila e kishte një burrë. t’i shpëtojë hakmarrjes së tmerrshme nga vëllezërit e saj – “Vëllezërit” që do të thotë të gjithë të afërmit e saj meshkuj të shkallës së afërt dhe të largët.

Por edhe ca zakone të vogla

Në jetën e përditshme të një populli kaq të izoluar. Në shumë pjesë të veriut të Shqipërisë, të jesh burrë pa mustaqe është turp. Nëna shqiptare i tregon fëmijës së saj histori në të cilat, ndryshe nga melodramat tona skenike, i keq dhe zuzar është gjithmonë njeriu pa flokë, qerosi.

ALBANOLOGU AUSTRIAK HERMANN M. ÖLBERG, MIK I MADH I SHQIPTARËVE

February 3, 2024 by s p

Hazir MEHMETI, Vjenë/

“Miqësia e vërtetë është e drejtë dhe e guximshme” ( F.Schiler)
“ I vetmi shtet që ka mbajtur një politikë të mençur në Shqipëri ka qënë Austria merhume e Habsburgëve. S’duhet t’ia hamë hakën” (F. S. Noli)

Hermann M. Ölberg, indoevropianist dhe albanolog i njohur austriak hulumtoi mbi gjuhën shqipe duke publikuar punën e tij që në vitet pesëdhjeta të shekullit të kaluar. Në shenjë mirënjohje Universiteti i Tiranës dhjetë vjet më parë e nderon me titullin: Doctor Honoris causa”. Ai, në veçanti ishte mik i UN të Tiranës dhe Akademisë së Shkencave të Shqipërisë.

Prof. dr. Hermann Ölberg ishte vazhdues i punës hulumtuese prej gjuhëtarësh të njohur austriakë në fushën e studimeve albanologjike. Pasues i rrugës së Norbert Jokli i cili vuri bazat shkencore dhe me të drejtë cilësohet si themeluesi i studimeve albanologjike. Në pesëdhjetë vjetorin e ekzekutimit të Norbert joklit nga fashistët gjerman (mars 1942), Dr. Herman M. Ölberg e përkujton me një konferencë shkencore-universitare ndërkombëtare, ku ai mbajti referatin e tij: “Disa mendime rreth autoktonisë së Shqiptarëve në gadishullin e Ballkanit”.
Një pjesë të studimeve të tij i paraqiti në disertacionin me temë “Hulumtime për leksikun indoevropian të shqipes dhe për fonologjinë diakronike në bazë të sistemit të zanoreve”, ( Në gjermanisht: “Untersuchungen zum indogermanischen Wortschatz des Albanischen und zur diachro¬nischen Phonologie auf Grund des Vokals¬ystems”. “Çështje të historisë së gjuhës shqipe. Çështje parimore për hundorësinë” 1971); “Griechisch-albanische Sprach¬beziehungen: Untersuchungen zum altgrie¬chischen Wortgut im Albanischen”, 1972.
Në studimet e tij për gjuhën shqipe i përmbahet tezës së vazhdimësisë ilire, ai mbron autoktoninë e shqiptarëve si banorë të hershëm në trojet e tyre etnike. Në Universitetin e Insbrukut ndihmoi për specializimin e filologëve shqiptarë.

Prof. Dr. Hermann Ölberg-ut Universiteti i Tiranës në vitin 2005 i ndanë titullin “Doctor honoris Causa”, kurse Ambasada e Republikës së Shqipërisë ia dorëzon përmes ambasadorit Dr. Artan Canaj në Insbruk, me motivacion: “Prof. Ölberg ka dhënë një vepër me vlera në sqarimin e problemeve në historinë e gjuhës shqipe, origjinës dhe lidhjes së saj me gjuhët tjera“- ( Gjermanisht: “Prof. Ölberg hat einen wertvollen Beitrag für die Klärung der Grundprobleme der Geschichte der albanischen Sprache, ihrer Herkunft und Beziehung mit anderen Sprachen geleistet”

Prof. Dr. Hermann Ölberg, ishte njohës i mirë i rrethanave shoqëroro-politike në trevat shqiptare e në veçanti atyre në Kosovë. Ai ishte përkrahës i të drejtave të kosovarëve për liri dhe e ndiente pozitivisht progresin e shqiptarëve në të drejtat e tyre në Kosovë dhe trevat tjera etnike shqiptare në Gadishullin Ilirik. Këtë e dëshmon edhe letërkëmbimi i tij me shkrimtarin dhe hulumtuesin Bedri Tahiri nga Galica. Pasi e merr librin e tij “Azem Bejtë Galica” në vitin 1996, i bënë përshtypje, si për kohën kur u botua dhe për të dhënat e reja që sillte libri, ai i shkruan letër përshëndetëse autorit më 30. 05. 1996.

I nderuari Z. Bedri Tahiri! Ju përgëzoj për botimin e librit “Azem Bejtë Galica”, i cili hedh dritë mbi luftërat e pandara te Popullit Shqiptar për Liri e Pavarësi. Është shumë interesante përmbajtja e kësaj monografie mbi luftëtarin dhe trimin e patrembur shqiptar, Azem Bejtë Galica, që pasqyron ndjenjat patriotike dhe të kaluarën e hershme Krishtjane të popullit shqiptar, që para ardhjes së Perandorisë Osmane e deri në ditët e sotme nën sundimin serb.

Ky libër është, jo vetëm dokument Historik, që ju me zbulimet e fakteve të reja historike e të gojëdhënave të popullit e bëjnë edhe më interesante kur dihet se vlerat e rëndësishme Historike nga e kaluara e popullit shqiptar janë të pakta, si pasojë e sundimeve të ndryshme, që nga Perandoria Osmane e deri në ditët e sotme, nga pushtetmbjatësit e metejshëm me dhunë të Kosovës që çdo gjë shkatërrojnë e mohojnë, jo vetëm historinë e lashtë shqiptare, por mohojnë edhe besimin e tyre të hershëm krishtjan, me qëllime e prapavijë të caktuar politike, duke mbrojtur tezën e tyre se shumica e popullsisë së sotme i takon atij besimi musliman dhe në këtë mënyrë dëshirojnë mohimin e prejardhjes shqiptare nga paraardhësit e tyre ILIR, duke mos përmendur njëherit edhe elementet krishtjane të popullit shqiptar para ardhjes së pushtuesve turq në Ballkan.

Në anën tjetër, vepra Juaj pasqyron edhe dëshirën e zjarrtë të popullit tuaj për liri dhe sakrificat e pareshtura drejt Çlirimit Kombëtar. Unë si Albanolog ju uroj juve dhe mbarë popullit shqiptar suksese të plota deri në fitoren përfundimtare, në mënyrë që edhe shqiptarët, si gjithë popujt e tjerë ballkanikë e evropianë të gëzojnë të drejtat e tyre të ligjshme për vetëvendosje dhe mbes me shpresë se ky problem të zgjidhet në mënyrë paqësore.

Ju falënderoj shumë për dërgimin e një ekzemplari ku krahas librave të tjerë të Letërsisë Shqipe do të zë vend edhe kjo monografi e Azem Bejtë Galicës.

Ju uroj suksese dhe punë të mbarë në idealin e juaj Kombëtar!

Me respekt!

Univ. Prof. Dr. HERMANN M. ÖLBERG

Letra dashamirëse e zbulon qëndrimin e albanologut austriak rreth shqiptarëve. Ai shpreh haptas respektin për lëvizjen shqiptare për të drejta e drejtuar nga intelektualët e rinj, mes tyre dhe autori i veprës Bedri Tahiri nga Galica të cilën e njeh Prof. Hermani nga leximet e tij. Pa dyshim, Prof. Dr. Heman Ölberg, do mbetet gjithmonë në kujtesën shqiptare si mik i respektuar brezave.

AKAD. PROF. DR. MARK TIRTA U DEKORUA NЁ PRISHTINЁ

February 3, 2024 by s p

Zymer Ujkan Neziri/

Presidentja e Republikӫs sӫ Kosovӫs, Vjosa Osmani, dekoroi akad. prof. dr. Mark Tirtӫn me dekoratӫn Medalje Presidenciale e Meritave. Ajo iu dorӫzua nӫ Ambasadӫn e Kosovӫs nӫ Tiranӫ, nga Skӫnder Durmishi, ambasador, mӫ 25 janar 2024. Tӫ pranishӫm qenӫ: akad. Skӫnder Gjinushi, kryetar i Akademisӫ sӫ Shkencave, akad. Vasil Tole, prof. dr. Afӫrdita Onuzi, gjenerali mirditor Dedӫ Prenga, studiuesi nga Nikajt, dr. sc. Mark Palnikaj, inxh. Shkodran Dashamir Uruҫi me kreun e Kuvendit Kombӫtar, prof. Mehmet Bardhi me grupin nga Ulqini, piktori nga Mirdita, Pjetӫr Marku, historiani mirditor dr. sc. Nikollӫ Loka dhe tӫ tjerӫ.

Hulumtuesi i njohur Mark Tirta është ndër të rrallët e albanologjisë që mbi gjashtë dekada mori pjesë në ekspedita kërkimore-shkencore, ekipore dhe individuale në të gjitha viset shqiptare në Ballkan: nga fushat etnografi: rite, doke, e drejtë dokësore, mite, kulte, demonologji; veshje popullore të krahinave të ndryshme; folklor e gjuhësi, sidomos në mbledhjen e fjalëve të rralla, të toponimeve e të antroponimeve, si dhe në fushën e historisë e të arkeologjisë, duke gjurmuar vendbanime të vjetra, varre e mbishkrime. Etnologu Mark Tirta është studiuesi ynë i madh që hartoi etnologjinë e përgjithshme, shkroi etnologjinë e shqiptarëve me te gjitha veçoritë kombëtare dhe projektoi periodizimin e saj, që nga lashtësia ilire, Mesjeta, periudha osmane, periudha e shtetpashallëqeve shqiptare, periudha e Rilindjes Kombëtare, periudha e Pavarësisë, si dhe periudha pas Luftës së Dytë Botërore. Mitologu Mark Tirta ka kurorëzuar punën e tij të gjatë mbi gjysmë shekulli në lëmin mitologjisë ndër shqiptarë, si trashëgimi nga të parët, vijimësi e traditës ilire për mitet, vlerë e madhe me tipare etnike, pasuri etnokulturore e popullit shqiptar. Ai ka hartuar monografinë e parë të këtij lloji ndër ne, ku ka shqyrtuar me përkushtim të madh sidomos mitet, ritet, kultet, po edhe qeniet mitike, demonët, po edhe heronjtë legjendarë të kulturës popullore: Çeto Bashe Muji, Sokol Halil Aga, Gjergj Elez Alia, si edhe toponimet mitike, që janë me interes jashtëzakonisht të madh për folkloristikën shqiptare, sidomos për epikologjinë. Studiuesi Mark Tirta solli për herë të parë në studimet albanologjike një sintezë mbarëshqiptare për migrimet në aspektin etnologjik, duke përfunduar se lëvizjet migruese krijuan komunikim shoqëror ndërkrahinor, ndihmuan përgjithësimin kombëtar të shumë elementëve kulturorë tradicionalë e krahinorë, u bënë mbështetje e fuqishme e zhvillimit të procesit historik kombëtar, por migrimet e jashtme sollën ngushtim etnik të trojeve shqiptare, çrregullime demografike, dëmtime të forcave njerëzore, të traditave kulturore, kombëtare e krahinore, shkëputje përgjithmonë nga trualli amëtar, të shpërndarë në Greqi, Rumani, Bullgari, Turqi, Egjipt, Amerikë, Argjentinë, Australi, Meksikë, Brazil, Ukrainë, Rusi, e sidomos në Turqi. Dijetari Mark Tirta sintetizoi ligjin dokësor shqiptar, duke e cilësuar si dëshmi e aftësive krijuese kombëtare në fushën juridike, me veçori të rralla, siç janë : barazia, liria, atdhetarizmi, nderi, burrëria, besa, mikpritja, ndihma, vlera etnokulturore për luftë kundër pushtuesve dhe keqbërësve, për mbrojtjen e kulturës etnike, si pjesë e historisë së qytetrimit shqiptar dhe monument kulture për studiuesit. Profesori universitar Mark Tirta ligjëroi me shumë sukses lëndët mësimore: Etnologjia, Etnologjia e Ballkanit dhe Etnologjia e Mesdheut, në Universitetin e Tiranës dhe në Universitetin e Prishtinës, duke dëshmuar profesionalizëm të shkallës së lartë të një pedagogu me veti të jashtëzakonshme përafruese me studentët e tij, ashtu edhe me kolegët e punës. Kumtuesi akad. prof. dr. Mark Trita nderoi me dinjitet të madh shkencor e kombëtar albanologjinë dhe studimet albanologjike, sidomos jashtë vendit, me kumtesa në simpoziume, konferenca e kongrese ndërkombëtare, duke e shpalosur dijen e tij të çmuar albanologjike dhe duke e mbrojtur me guxim e krenari të vërtetën dhe vlerat e mëdha të etnokulturës shqiptare. Me veprat e botuara, akad. prof. dr. Mark Tirta ka ngritur një monument të lartë për etnokulturën shqiptare: Mitologji e besime ndër shqiptarë (1973), Mirdita, njohuri për vendlindjen (bashkautor), (1999), Migrime të Shqiptarëve te brendshme dhe jashte atdheut (1999), Veshjet popullore shqiptare,1, (bashkautor), (1998), Veshjet popullore shqiptare, 2, bashkautor, (2001), Veshjet popullore shqiptare, 4, bashkautor, (2009), Etnologjia e Përgjithshme (2001, 2008), Etnologjia e Shqiptarëve (2003, 2006), Mitologjia ndër Shqiptarë (2004), Mjeshtëria e kërkimit shkencor në etnologji (2006), Panteoni e simbolika, doke e kode (2007), Lëvizje migruese të brendshme të popullsisë shqiptare (2009), Etnokultura shqiptare. Ligji dokësor (2016). Ka botuar mbi 400 njësi bibliografike, brenda e jashtë vendit, nga fushat: etnologji e përgjithshme, etnologji e Mesdheut, etnologji e Ballkanit, etnologji e shqiptarëve, mitologji, demonologji, rite, doke, e drejtë dokësore, migrime, demografi, veshje popullore, folkloristikë, epikologji, histori, akreologji, kulturë ilire, gjuhësi, onomastikë, teknikë dhe metodologji e kërkimit shkencor.

Propozimin tim, me arsyetim tӫ hollӫsishӫm, e kanӫ pӫrkrahur me nӫnshkrimet e veta studiues të Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, të Institutit të Antropologjisë Kulturore dhe të Studimit të Artit, Tiranë, të Institutit Albanologjik të Prishtinës, si dhe disa sudiues nga institucione të tjera nga Tirana, Durrësi, Shkupi e Ulqini: akad. prof. dr. Shaban Sinani, prof. dr. Afërdita Onuzi, prof. dr. Nebi Bardhoshi, prof. asoc. dr. Mikaela Minga, dr. sc. Mark Palnikaj, prof. dr. Nevila Nika, prof. dr. Zeqirja Neziri, prof. dr. Izaim Murtezani, prof. Mehmet Bardhi, prof. dr. Lush Culaj, prof. asoc. dr. Bashkim Lajçi, prof. asoc. dr. Lumnije Kadriu, prof. asoc. dr. Albin Sadiku, dr. sc. Manjola Xhaferi, dr. sc. Nikollë Loka.