Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for February 2024

ADEM DEMAÇI – NJË PATRIOT ELITAR I PAVDEKSHËM QË VAZHDON TË VË NË LËVIZJE IDETË TONA KOMBËTARE

by

Mehmet Prishtina/

Simboli i mendimit dhe veprimit politik e kombëtar, Adem Demaçi, në një fjalim të para disa viteve kishte dhënë përgjigje se nga duhet të shkojnë përpjekjet e shqiptarëve: “Unë jam një ushtar i devotshëm, i papërkulshëm i Hasan Prishtinës. Aty ku e la Hasan Prishtina ne do ta vazhdojmë së bashku, derisa të krijojmë shtresën tonë hasaniste, e atëherë nuk do të ketë fuqi që na del përpara!”.

A mundet që kjo porosi madhore e Adem Demaçit të shndërrohet në doktrinë të përbashkët të dy shteteve tona – Shqipërisë dhe Kosovës, duke mbindërtuar edhe ide të reja që do ta bënin më kuptimplot kauzën e përbashkët të shqiptarëve. Parasëgjithash duke hartuar një strategji veprimi për ato tema që janë në harmoni të plotë me interesat jetike të shqiptarëve, por që nuk dalin jashtë projeksioneve eurointegruese të BE-së. Politika e jashtme, arsimi, kultura, ekonomia, turizmi, agrobiznesi, energjetika – janë disa nga çështjet që mund të ngrihen si shtylla të një projekti të përbashkët, për të cilat ka nevojë brezi i tanishëm i shqiptarëve, por mbi të gjitha ka nevojë e ardhmja e përbashkëta e shteteve tona. Nëse dikur Hasan Prishtina në kancelaritë e Evropës artikulonte fuqishëm idetë e një aspirate të përbashkët kombëtare të shqiptarëve të cilën po atakonin shtetet shoviniste fqinje dhe aleatët e tyre evropianë, sot Shqipëria dhe Kosova mund të artikulojnë hasanizmin me kode të reja që i përshtaten rrethanave e konteksteve rajonale e ndërkombëtare.

Shtresa jonë hasaniste, për të cilën fliste para disa viteve Demaçi, tani mund të fillojë të fuqizohet, sepse në Tiranë dhe Prishtinë janë dy qeveri legjitime të cilat kanë shanse që të ribëjnë unitetin kombëtar jo me fjalë boshe por me punë konkrete. Edi Rama dhe Albin Kurti kanë nevojë të jenë bashkë në projeksionet e tyre qeverisëse, jo pse me këtë do të fitojnë më shumë vota në kampet e tyre politike, por pse me këtë do t’iu japin shqiptarëve më shumë kredi morale e shpirtërore për një frymëmarrje që do t’ua pastronte mushkëritë nga pluhuri i keqkuptimeve e ngatërresave të kaluara.

Lavdi jetës dhe veprës së Adem Demaçit!

Karnavalet dhe kreshmet, zanafilla dhe simbolika e kremtes, e gjitha në një tablon e alegorikut, Pieter Bruegel

by

Цифровая репродукция находится в интернет-музее Gallerix.ru

Historia, zanafilla, simbolik dhe komponentët shprehës të një tradite të hershme që u përvetësia nga kisha, për t’u shndërruar në një kremte. “Lufta ndërmjet karnavalit dhe kreshmës” u pikturua nga Pieter Bruegel Plaku në 1559. Është një panoramë e jetës bashkëkohore në Holandën Jugore . Ndërsa piktura përmban afro 200 personazhe, ajo unifikohet nën temën e kalimit nga e Marta e Madhe në Kreshmën , periudha dyzet ditë para Pashkëve .

Tema letrare e luftës mes personifikimit të së Martës së Madhe dhe të Kreshmës, daton që në vitin 400 me Psikomakinë. Poema franceze e shekullit të 13-të, “La Bataille de Caresme et de Charnage”, përshkruan një betejë simbolike midis ushqimeve të ndryshme, mishit kundër peshkut. Një pararendës i mundshëm grafik i pikturës është një printim i Frans Hogenberg i vitit 1558, në të cilin personifikimi i të dhjamit dhe i dhjamit janë ngjitur së bashku në karroca nga mbështetësit e tyre. Mbështetësit sulmojnë njëri-tjetrin me peshk, vafla, biskota dhe vezë.

Në vitin 1559, Bruegel prodhoi një seri printimesh të Shtatë Virtyteve, të cilat kanë ngjashmëri formale: një figurë alegorike, në sfond me një vijë të lartë horizonti, rrethohet nga një turmë figurash që kryejnë aktivitete të ndryshme që lidhen me temën. Në të njëjtin vit, Bruegel pikturoi Proverbat Hollandeze, të modeluara gjithashtu sipas një printimi nga Hogenberg. Një vit më pas ai prodhoi Lojëra për Fëmijë. Këto tre vepra janë të lidhura ngushtë, secila duke formuar një katalog të zakoneve popullore. Veprat shënojnë kalimin e Bruegel-it nga hartues në piktor të paneleve madhështore, për të cilat ai njihej tashmë.

Përbërja e veprës alegorike

Në plan të parë është vetë beteja: dy kundërshtarët, Karnaval dhe Kreshmë, të tërhequr dhe të shtyrë dhe të shoqëruar nga mbështetës, janë gati të takohen. Karnaval është ulur në një fuçi të madhe birre dhe Kreshma është përballë tij, ulur në një karrocë të cekët tërheqëse. Piktura nuk paraqet asnjërën anë si më të mirë se tjetra, por i paraqet të dyja anët si ekstreme të përvojës njerëzore.

Është tipike për stilin e peizazhit botëror, në të cilin një peizazh panoramik imagjinar shihet nga një këndvështrim i ngritur. Horizonti është i lartë në foto, duke i dhënë shikuesit një pamje zogu të skenës. Kanavacja fizike është e madhe dhe personazhet janë të vegjël, që do të thotë se rreth 200 personazhe përshtaten në skenë, kryesisht në grupime.

Tregohet një shesh tregu i një fshati të paspecifikuar në Holandë. Temat në skenë do të kishin qenë nostalgjike për shikuesit bashkëkohorë, pasi ajo përshkruan një stil më të vjetër dhe më rural të festimit të improvizuar, në kontrast me procesionet profesionale shumë të organizuara që do të ishin parë në atë kohë në Antwerp .

Spektakli është i ndarë në dy gjysma dhe i kornizuar nga dy ndërtesa: bujtina në të majtë, kisha në të djathtë, që i jep karakterin e një skene në një shfaqje skenike. Ana e majtë e kanavacës së përhapur përshkruan Karnavalin, ana e djathtë, Kreshmën. Megjithatë, kufiri nuk është i përcaktuar qartë dhe në disa vende ndjekësit e Kreshmës dhe të Martës së Shenjtë pushtojnë hapësirën e njëri-tjetrit. Piktura përshkruan periudha të ndryshme të vitit. Pemët shterpë, dimërore në të majtë flasin për dimrin, ndërsa pemët e lulëzuara të anës së kreshmës së oborrit të kishës lënë të kuptohet për një pranverë që lulëzon.

Plani i parë

Në plan të parë, dy antagonistët, Karnavali dhe Kreshma, janë në një parodi të një lundrimi mesjetar të vonë. Dy kundërshtarët nuk kalojnë kokë më kokë në njëri-tjetrin, por kalojnë njëri-tjetrin, duke u përpjekur të heqin njëri-tjetrin nga shala.

Ato mbahen mbi ato që ngjajnë me karnavalet bashkëkohore. Të dy personazhet mbajnë një mbulesë koke që e bën të qartë se janë personazhe alegorik. Karnavali vesh një byrek me shpendë me këmbët e një sorrë që dalin jashtë. Kreshma mban një koshere blete, një simbol i zakonshëm për kishën në atë kohë.

Carnaval është një kasap i dhjamosur, me qesen e tij me thika, duke u futur në një fuçi birre mbi një sajë blu. Një bërxollë derri është ngjitur në pjesën e përparme të fuçisë dhe një tenxhere për gatim shërben si trazues. Arma e tij është një rotissere që mban kokën e një derri gjidhënës , shpendë dhe salçiçe. Dy burra tërheqin sajën e tij. Njëri prej tyre valëvit një flamur të kuq-artë-bardhë, ngjyrat e atëhershme tipike të karnavalit. Ndjekësit e karnavalit formojnë një procesion figurash të veshura me maska, mbulesa të çuditshme koke dhe objekte shtëpiake si rekuizita ose instrumente muzikore të improvizuara, në një ndryshim të rendit normal. Ndjekësit pajisen me vafera dhe ëmbëlsira. Në plan të parë janë kockat, lëvozhgat e vezëve dhe letrat e lojës.

Lent është një grua e dobët, e ulur në një karrige të fortë me tre këmbë dhe e armatosur me një shpatull bukëpjekës të quajtur peel, mbi të cilën shtrihen dy harenga. Ajo është e rrethuar nga gjevrek, peshk, bukë agjërimi, midhje dhe qepë, të gjitha të konsumuara zakonisht gjatë Kreshmës. Kreshma është tërhequr me mundim nga një murg dhe një murgeshë. Enturazhi i saj përbëhet nga fëmijë, të cilët, ashtu si Kreshmët, kanë në ballë kryqin e hirit të Mërkurës së Hirit. Bëjnë zhurmë me duartrokitje. Një shërbëtor i kishës i shoqëron fëmijët, duke mbajtur një kovë me një furçë uji të shenjtë dhe një çantë për dhurime, të cilat përfshijnë rrotulla të thata, gjevrek dhe këpucë.

Ana e majte

Ana e majtë dominohet nga një bujtinë, e cila sipas tabelës së saj quhet Blau Schuyt (Mane Blu), duke iu referuar një poeme holandeze të mesme të njohura gjatë festimeve të kreshmës, në të cilën bota borgjeze u përmbys. Në bujtinë dhe përreth ka pirje të madhe. Përmes një dritareje të katit të sipërm shohim një takim mes dy të dashuruarve. Në të majtë, një muzikant me gajdet e tij varet nga dritarja për të vjellë.

Përpara bujtinës, aktorët interpretojnë Nusja e Pistë, një shfaqje në të cilën një fshatar në një hutim të dehur pranon të martohet, por pas kthjellimit zbulon se si duket nusja e tij. Piktura tregon nusja dhe dhëndri duke kërcyer, ndërsa një anëtar i maskuar i kompanisë mbledh para me një bankë derrkuc.

Përtej rrugës, një grup tjetër dramaturgësh interpretojnë Kapjen e Njeriut të Egër. Mbi karnaval, një grua piqet vafla. Një procesion lebrozësh, të udhëhequr nga një piper.

Ana e djathte

Vetëm brenda kishës është e dukshme një statujë e mbuluar. Ishte zakon në kishat katolike romake të mbulonin veprat e artit nga e diela e pasioneve deri në Pashkë.

Jashtë, një burrë ulet në një tryezë me një relike që të devotshmit mund të paguajnë për ta prekur. Një grua në një tezgë shet oferta kushtimi. Një burrë dhe një grua luten të gjunjëzuar pas murit të kishës.

Nga një derë anësore e kishës dalin besimtarët më të varfër: disa kanë sjellë ndenjësen e tyre, të cilën e mbajnë. Qytetarët më të pasur, të cilëve u është lejuar të ulen në një stol në kishë, largohen nga kisha nga hyrja kryesore; një zotëri shoqërohet nga një shërbëtor që mban karrigen e tij të palosshme. Disa gra me mantele të zeza mbajnë degë druri, një zakon që lidhet me të Dielën e Palmës. Të pasurve u është kujtuar obligimi i tyre ndaj bamirësisë nga predikimi i Kreshmës, kështu që ata japin lëmoshë për lypësit e shumtë.

Ndryshe nga grupi i lypsarëve në të majtë, të cilët nuk kanë audiencë, lypësit në të djathtë marrin vëmendjen e plotë të vizitorëve të kishës. Pas burrit të cilit i mungojnë të dyja këmbët dhe parakrahu, një grua mban shenja pelegrini, por në shportën në shpinë është një majmun, që tregon shtirje.

Teknologji të tilla si rrezet X kanë zbuluar ndryshime në punën e Bruegel nga një dorë e panjohur. Një kufomë e fryrë, pjesërisht e mbuluar nga një qefin e bardhë, është fshehur. Në origjinal, ena me rrota me rrota, në të djathtë të stallës së peshkut, përmban një figurë njeriu. Këto shifra janë të dukshme edhe në kopjet e bëra në kohën e Bruegel-it.

Sfondi mbizotërohet nga njerëzit që punojnë, kryesisht me ushqimin: gra që përgatisin peshk të Kreshmës, burra që bartin verë nga bujtina dhe një grua që bën vafla. Në pjesën e pasme të fotos, festimet e tjera po vazhdojnë me një zjarr, figura kërcimi dhe lypsa të përhapur në të gjithë skenën.

Qendra

Në qendër janë skena që nuk mund të lidhen qartë me asnjërën anë. Në pjesën e pasme është një furrë buke me mallra të ekspozuara për shitje. Peshku i tharë varet para dritares. Një grua po lustron enët. Një grua tjetër po bën pastrim pranveror dhe ka ngjitur një shkallë për të pastruar dritën e sipërme nga jashtë. Përpara furrës së bukës, dy të rinj dhe dy të reja po luajnë një lojë shkathtësie ku përfshin hedhjen e enëve të vjetra të gatimit prej balte dhe kapjen e tyre. Se nuk është e lehtë, dëshmojnë copat e të rënëve në tokë.

Në qendër të sheshit të tregut është një pus publik. Në anën e djathtë, një grua sapo ka nxjerrë ujin e pastër; në këmbët e saj është një shportë me perime të freskëta. Freskia e kësaj skene qëndron në kontrast të fortë me derrin në të majtë të pusit. Një stallë peshku ofron një gamë të gjerë peshqish të freskët dhe të tharë, ndoshta duke vepruar si kundërvënie ndaj prodhuesit të vafleve në të majtë.

Në të majtë të pusit, në një zonë të ndriçuar shumë, ecën një çift, i parë vetëm nga mbrapa. Ata kanë marrë pjesë në ngjarjen e karnavalit: burri është i veshur duke futur një çantë kashte si gunga nën rroba, gruaja mban një fanar që nuk digjet rreth belit. Përpara tyre, një shaka drejtohet majtas. Burri dhe gruaja, nga ana tjetër, duket se largohen nga zhurma dhe vazhdojnë rrugën e ndriçuar në anën e djathtë të sheshit. Për ta ka marrë fund festa dhe ka ardhur koha e pendimit dhe e maturisë.

Përgatiti: Albert Vataj

VEPRA TË ZGJEDHURA TË HASAN KALESHIT, BAZË ME NJË QASJE NDRYSHE NË SHKENCAT ALBANOLOGJIKEProf.Muhamed Mufaku

by

Dijetari, filologu dhe historiani shqiptar Hasan Kaleshi (Kërçovë-Meqedoni 1922- Prishtinë-Kosovë 1976), orientalist me famë evropiane dhe anëtar i Akademisë Shkencore Arabe në Kajro që nga 1967, u promovua pas mjë mungesë të gjatë me festimin e 100 vjetorit (7 mars 2022-6 mars 2023) me ribotimin e veprave të zgjedhura në 10 vëllime me nja 4000 faqe në Prishtinë (Shtëpia botues Dija). Gjatë këtij viti bashkëpunëtorët e tij që punuan me të në Degën e Orientalistikës në Universitetin e Prishtinës, në krye me Prof.Feti Mehdiun, mbledhën dhe botuan 10 vëllime me punime të tij të zgjedhura në gjuhë të ndryshme që i dinte dhe në të cilat i botonte punimet e tij : shqip, serbo-kroatisht, anglisht, frëngjisht, turqisht e arabishte. Kuptohet,shumica e vëllimve (7) u botuan në shqip, kurse nga një në anglisht e frëngjisht, serbokroatisht,arabisht dhe në turqisht që po del me numër 11 gjatë ktij viti. Me fjalë të tjera,100 vjetori i Hasan Kaleshit vetëm hapi rrugën për kthimin në skenë shkencore të një dijetari unik që fliste e shkruante në 10 gjuhë dhe njehte mirë arkivat e Vjenës dhe Stambollit , por që u anashkalluar për arsye të ndryshme.
Një dëshmi për këtë e kemi botimin e ri që doli në Shkup më 2023 me punime të zgjedhura të Hasan Kaleshit me titull “Studime folologjike dhe historiografike”, që e përgatitën dy filologë të njohur që e përcollën mirë punën shkencore të Hasan Kaleshit: Qemal Murati dhe Feti Mehdiut. Në krahsimi me kompletin ( 1-10) që e botoi shtëpia botuese “Dija” në Prishtinë, kësaj here librin botoi Instituti i trashëgimisë shpirtërore shpirtërore e kulturore të Shiptarëve (Shkup 2023), pra një institucion shkencor me peshë për sudimet albanologjike në Maqedoninë e Veriut.
Libri me 475 faqe ndahet në katër pjesë : 1.Stududime mbi veprën e Sami Frashërit, 2. Gjurmime filologjike-gjuhësore,3.Çështje kulturë-historike dhe 4.Kritika e recensione. Vlen të përmendet këtu se shumica e këtyre punimeve të Hasan Kaleshit u botuan bashkërisht për harë të parë, kurse një pjesë e tyre u botua më parë në disa vëllime të Kopmletit për arsye teknike.
Kur merret parasysh se gati një e treta e punimve të Kaleshit në këtë botim kanë të bëjnë me Sami Frashërin, të cilët zbërthenin aspekte të reja në vitet 50 e 60 të shek.XX të kësaj figure historike , pra në kohën kur u huq emri i Sami Frashëriit nga gjimnazi në Prishtinë që mbante emrinin e tij gjatë 1941-1955 dhe u zevendësua me emrin serb Ivo Llolla Ribar, shifet ç’kontribut bëne Kaleshi vetëm në këtë segment shkencor. Me vonë,këto punime të Kaleshit hapën rrugë për studime e përkthime të veprave të Sami Frashërit që po vazhdojnë deri me tani,pasi që pritet gjatë 2024-2025 të dalë një komplet i ri me vepra të zgjedhura të Sami Frashërit,të përgatitur nga ishbashkëpuntorë dhe ishstudentë të Kaleshit.
Në lidhje me këtë mund të vështrohet pjesa e dytë e punimeve fillologjike-gjuhësore që zbërthenin po ashtu aspekte tjera kur u botuan në vitet 60 të shek.XX në saj të njohjës tij së tij gjuhët evropiane dhe orientale,sikurse “Ndiket orientale në tregimet popullore shqiptare” dhe “Disa apekte të luftës për alfabetin shqip në Stamboll” e tjera. Në këto punime vërehet sa njohja e tij me arkivat e Vjenës dhe Stambollit ndihmoi për të na sjellë të dhëna të panjohura deri atëherë.
Në pjesën e tretë “Çështje kulturë-historike” na sjellë punime origjinale që sollën risi për historiagrafinë shqiptare sikurse “Depërtimi turk në Ballkan dhe Islamizmi: Faktorët ruajtjes së qenësisë etnike dhe kombëtare të popullit shqiptar” dhe “Çfarë të dhënash na japin kronikat osmane për luftrat shqiptaro-tuke në shekullin XV” e tjera. Disa punime zgjuan interesim dhe diskutime gjë që ishte nomale sepse Kaleshi prekte me guxim disa dogma të imponuara në historiografinë shqiptare gjatë regjimit komunist në Shqipëri dhe në Jugosllavi.Punimi i tij “Depërtimi turk në Ballkan” ishte thjeshtë një tezë që e shtroi më herët Jakov Milaj në Librin e tij “Raca shqiptare”(Tiranë 1944),por tani Kaleshi e paraqiti me një qasje të re në bazë të burimeve të ndryshme duke hapur rrugën për gjurmime e mendime të ndryshme. Koha tregoi se kjo tezë vlente në disa raste,përkatësisht jashtë Shqipërisë 1912. Kështu,dihet se Greqia u kujdes ti dëbonte çamët muslimanë gjatë 1923-1945 në Turqi dhe në Shqipëri sepse e kishte më lehtë t’i greqizonte çamët orthodoksë. Po ashtu,Qemal Murati në parathëmien e librit tregon se si shkoi puna e asimilimit të shqiptarëve në Maqedoni në zonën limitrove të Rekës së Epërme të Gostivarit pas 1912,ku shqiptarët orthodoksë u asimiluar në serbë dhe shqiptarët myslimanë mbetën shqiptarë(f.15).
Në pjesën “Kritika dhe recensione” kemi disa punime që tregonin guximin shkencor e Kaleshit sikurse “Rusifikimi i botimeve në Shqipëri” që e botoi më 1953,duke kritukuar përjashtimin e ribotimeve të veprave të Fishtës dhe Konicës “sepse veprat e tyre u vunë në indeksin e veprave të ndaluara si në kohën e inkoizicionit”,kurse e kritikon imponimin e politikës së ditës në letërsinë e re shqiptare “pasi Bedri Spahiu mori rolin e Zhdanovit në Shqipëri”(f.425-426).
Libri ka dy parathënie të Qmal Muratit dhe Feti Mehdiut që japin përgjegjen në pyetje që po shtrohet kohëve të fundit: Përse opusi i Hasan Kaleshit vlersohet ndryshe në Shqipëri e Maqedoni në krahsim me Kosovën? Vërtetë,Kaleshi e kreu gjiminazin “Sami Frashëri” në Prishtinë më 1943 dhe vazhdoi studimet e orientalistikës në Beograd (1946-1951) dhe u bë një nga gjenerata e parë të intektualëve shqiptarë në Kosovë. Kështu,ai mori pjesë në themellimin e Institutit albanologjik në Prishtinë më 1953 (i cili u mbyll më 1955) dhe u kthye në këtë institut kur rihap më 1967,kurse më 1970 kaloi në Degën e historisë nëUniversitetin e Prishtinë që u hemellua atë vit, ndërsa e themelloi Degën e Orientalistikës dhe mbeti shefi i sad deri në vdekje më 1976.
Në dy parathëniet dhe dy pasthëniet e këtij libra kemi të dhëna që sqarojnë anateminë e një rrethi politiko-kulturor në Kosovë që kishte ndikim në institucionet shkencore të asaj kohë. Kështu,ndonëse Kaleshi ishte akademik i parë shqiptar,pasi u zgjodh anëtar i Akademisë shkencore arabe në Kajro më 1967 dhe kishte famë evropiane,ai nuk hyri më 1975 në Shoqatën e Shkencave Arteve të Kosovës,e cila ishte bërthamë e Akedimisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës që u formua më 1978.
Në parathënien e gjatë të Q.Muratit nxirret në pah aspekti politik i kësaj anatemi jo shkencore ndaj Kaleshit,e cila u paraqit në shesh me rastin e 100 vjetorit të lindjes dhe të botimit të veprave të zgjedhura të tijt në 10 vëllime. Ky botim nxorri shumë rise për gjeneratën që lindi në Kosovë pas 1999, ndaj u shtrua me të drejtë pyetja : si mund të anashkallohet një figurë e këtill nga institucionet shkencore ku punonte Kaleshi? Në lidhje me këtë Q.Murati e vlerson Kaleshin si “dijetar i angazhuar për kauzën shqiptare,i prerë dhe i guximshëm, që ishte i pari që u morë me studimin e figurave kombëtare ..si me Gjergj Fishtën,kur profesorët e “patriotët” të tjerë nuk kishin pasur guxim t’ia përmendin as emrin”(f.10 ).Tani,ajo gjeneratë që nuk kishte guxim ta përmend emrin e Fishtës deri në vdekjen e Kaleshit,mori vendim të pashkruar për “anashkalimin” e Kaleshit kur u bë në vendimmarrje ,kurse me botimin e veprave të zgjedhura të Kaleshit në 10 vëllime ai vendim për “anashkallimin” e Kaleshit doli në shesh.Kështu,Q.Murati kritikon paraqitjen e shkrimtarit Mehmet Kraja,tani Kryetar i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës,për deklaratën e tij në një intervistë televizive më 7.04.2022 se Kaleshi “u anashkalluar në kohën kur ishte gjallë dhe pas vdekjes..sepse ai mbronte tezat serbe për shqiptarët”. Qemal Murati vetëm më këto punime të Kaleshit ,të botuar nga një institucion shkencor me peshë në Shkup,konsideron se mendimin për Kaleshin si shkencëtar e japin vetëm filologët dhe historianët e jo kryetar i Akademisë “i cili nuk është as historian as filolog i mirëfilltë”(f.12).
Është e vërtetetë se mund të kontestohet ndonjë mendim të Kaleshit në një punim të tij, por nuk mund të “anashkallohet” Kaleshi me një vendim të pashkruar dikur e tani i shprehur vonë më 2022 ,sepse opusi i Kaleshit që ende është në botim gjatë 2023-2024 është tani në duar të gjeneratës së re të filologëve dhe histrianëve shqiptarë,që ka përfituar prej punimeve të Kaleshit duke shkuar edhe larg, për çka do flasim më vonë për rast konkret në Shqipëri.

THE NEW YORK TIMES MAGAZINE (1919) / INTERVISTA ME REXHEP BEJ JELLËN NË PARIS, I DËRGUAR PËR TË TREGUAR MIZORITË DHE SHTYPJET SERBE NDAJ SHQIPTARËVE NË KONFERENCËN E PAQES

by

Keu i ri shqiptar Rexhep Bej Jella, i dërguar për të treguar mizoritë dhe shtypjen serbe. — Burimi : The New York Times Magazine, 15 qershor 1919, faqe n°15
Keu i ri shqiptar Rexhep Bej Jella, i dërguar për të treguar mizoritë dhe shtypjen serbe. — Burimi : The New York Times Magazine, 15 qershor 1919, faqe n°15

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 25 Shkurt 2024

“The New York Times Magazine” ka botuar ndër të tjera, më 15 qershor 1919, në faqet n°13 dhe 15, intervistën e korrespondentit të saj të posaçëm në Konferencën e Paqes me Rexhep Bej Jellën, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Fitoret serbe të Paqes

Depërtim paqësor pas ekranit të tymit të imbroglios së Fiumes

Nga Merton Emerson,

Korrespondenti në Konferencën e Paqes sapo u kthye nga një turne investigativ në vendet e Adriatikut.

Burimi : The New York Times Magazine, 15 qershor 1919, faqe n°13
Burimi : The New York Times Magazine, 15 qershor 1919, faqe n°13

Dikush u tha serbëve se paqja kishte fitoret e veta. Serbët menduan se ishte një ide e mirë dhe e miratuan menjëherë. Ata filluan të punojnë për pushtimin paqësor të Malit të Zi dhe të kodrave shqiptare, dhe nën mbulesën e distancës, ata janë angazhuar prej disa muajsh në shkombëtarizimin e mbretërisë së vogël komike-operistike dhe kodrave ngjitur, mbi të cilat ata kanë hedhur sytë e zjarrtë që kur fituan disa pjesë të vendit me traktat disa vite më pare.

Pas tymit të betejës të zhvilluar me hidhërim për Fiumen dhe Dalmacinë, flakët e ndezura të përçarjes mes këtyre popujve mezi janë vënë re dhe intrigat dhe mizoritë kanë lulëzuar. Megjithatë, prapa ekranit së fundmi janë shfaqur tre burra, historitë e të cilëve nuk i japin besueshmëri idealeve të larta të Jugosllavisë – siç menaxhohet aktualisht nga serbët.

Situata e vërtetë në Mal të Zi raportohet nga majori Charles Wellington Furlong, një udhëtar me përvojë, i cili rrezikoi jetën e tij për të zgjidhur misterin e kryengritjes malazeze. Ai e bëri këtë udhëtim në instancën e departamentit të inteligjencës të Komisionit të Paqes.

Ngatërresa shqiptare është bërë e qartë nga një prej krerëve më të rinj shqiptarë të një prejardhjeje të lashtë, Rexhep Bej Jella, i cili u dërgua nga Shqipëria për të plotësuar delegacionin e vendit të tij në Paris dhe për të përcjellë informacione të dorës së parë për atë që po ndodhte.

Lejtnant Kolonel Homer Folks i organizatës së Kryqit të Kuq hedh gjithashtu një dritë interesante mbi situatën.

“Mund ta përmbledh në një fjali kuptimplotë”, tha majori Furlong (Charles Wellington Furlong) kur e takova në Romë, në Unionin e Universitetit Amerikan, pas arratisjes së tij. “Midis kryengritësve janë njerëzit e arsimuar dhe më me ndikim në vend. Janë ata që aktualisht ndodhen nëpër kodra ose mbahen nëpër burgje të mbipopulluara nga serbët.”

Rexhep Bej Jella përmblodhi shkurtimisht trazirat e fundit shqiptare : “Serbët po i dëbojnë shqiptarët nga kodrat në kundërshtim të drejtpërdrejtë me kushtet e armëpushimit. U kryen shumë vrasje dhe rezultuan shumë vdekje. Ideja është që të dëbohen shqiptarët dhe pastaj të pretendohet toka si etnologjikisht serbe.”

Koloneli Folks tha :

“Në qytetin serb të Leskovatz pashë shumë raste të mizorisë dhe torturave të qëllimshme të ushtruara ndaj refugjatëve shqiptarë nga Elbasani. E gjithë popullsia e atij qyteti ishte dëbuar në Serbinë Veriore. I gjeta duke u përpjekur të ktheheshin në shtëpi në këmbë. Distanca ishte disa qindra kilometra. Pakkush i mbijetoi përvojave të tyre gjatë dëbimit dhe udhëtimit të kthimit në shtëpi. Kjo skenë do të mbetet në kujtesën time si fjala e fundit në mjerimin njerëzor.”

Është e vërtetë se shumë gjëra ndodhin në rrethet e paarritshme të Malit të Zi dhe Shqipërisë, të cilat, nëse do të kryheshin në ndonjë vend më të njohur për amerikanët, do të ngjallnin po aq protesta sa edhe plaçkitja e Belgjikës. Ne priremi ta konsiderojmë Malin e Zi si një mjedis të thjeshtë për një opera komike, dhe se vetëm vallëzimet me fustanella të bardha vijnë nga Shqipëria, ashtu si shumë njerëz atje besojnë se ne jetojmë në Amerikë bazuar në një shfaqje të Far West.

Majori Furlong hyri në vendin malor përmes portës së Kotorrit, por u largua nëpërmjet rrugëve dytësore.

“Raporti im; Natyrisht, nuk mund t’i bëj publike, por mund të tregoj disa nga incidentet e udhëtimit tim,” tha ai. “Sapo u zbulua, kisha ardhur për të dëgjuar të dyja anët e pyetjes se pengesat ishin vënë në rrugën time. Më refuzuan hyrjen në burgjet ku mbaheshin të akuzuarit nxitës të kryengritjes. Më në fund, gjeta një rojtar burgu që nuk lexonte as anglisht e as frëngjisht dhe i tregova patentën time. Funksionoi. Ai mendoi se ishte një lejekalimi për në burg dhe dhe unë mora kështu historitë e dorës së parë të të burgosurve.

Këta burra, të krahasueshëm me më të pasurit tanë në raport me pasurinë e vendit, dhe në pjesën më të madhe të arsimuar mirë, ishin të grumbulluar në qeli të vogla dhe jetonin me racione të pakta buke të thatë. Ata nuk u ankuan për ndonjë dhunë fizike, vetëm për neglizhencë dhe për urinë. Prej tyre mora të gjitha detajet për arrogancën e serbëve dhe dokumente që demonstronin metoda aspak në përputhje me armëpushimin.

Më vonë vendosa të vizitoja vetë kryengritësit dhe u nisa për në kodra me makinën time të qeverisë. Pashë shumë pamje të pakëndshme në rrugë. Banorët e vendit po vdisnin nga uria. Në një familje prej tetë anëtarësh kishin vdekur pesë fëmijë. Kryqi i Kuq po bënte më të mirën, por përpjekjet e tij ishin të kufizuara në atë kohë në qytetet më të mëdha.

Në një qytet pashë skuadra ushtarësh malazezë që bënin stërvitje dhe mësova se, nën maskën e shkëmbimit të trupave për të treguar ndjenja miqësore ndaj të rinjve malazezë, trupat serbe importoheshin për të sunduar në Mal të Zi.

Gjatë hetimeve për zgjedhjet e fundit, zbulova se serbët kishin shpallur zgjedhjen e njerëzve që nuk njiheshin në qytete dhe që ishin futur me nxitim si ‘qilimarë’. Kjo është ajo që në të vërtetë e shkaktoi kryengritjen.

Me sa duket ishte dërguar fjala se nuk do të më lejohej të kontaktoja kryengritësit. Në një qytet, një e shtënë gati sa nuk më goditi dhe më vonë u paralajmërova nga një vendas miqësor se do të tentohej të më vrisnin.

Larg lart në kodra, vumë re disa kalorës në një kasolle buzë rrugës disa kilometra larg. Këtu ishte një tatëpjetë dhe nuk kishte rrugëdalje tjetër veçse nga rruga malore nga e cila kishim mbërritur. Nuk kishim asgjë për të bërë veçse të përpiqeshim t’i kalonim kalorësit, të cilët menduam saktë se ishin aty për të na ndaluar nëse mundeshin.

Ne u nisëm drejt tyre sa më në heshtje. Ata ishin brenda në kasolle, me kuajt e tyre pranë derës dhe nuk e dëgjuan makinën tonë derisa ajo u gjend mbi ta. Në kohën kur ata morën armët, ne ishim tashmë një milje e gjysmë larg. Ata na ndoqën më kot, duke qëlluar teksa kalëronin.

Kryengritësit u gëzuan që na panë dhe më vonë na ndihmuan që të shpëtonim nga malet.”

Çështja e Malit të Zi është e ndërlidhur me atë të Shqipërisë.

Ishte gjatë Konferencës së Paqes që një grup burrash jashtëzakonisht të gjatë dhe të dobët u shfaqën në rrugët e Parisit, të veshur me fustanella të shkurtëra  dhe rroba të thurura (qëndisura) të ngushta, të cilat nuk na dukeshin aspak si të përshtatshme për motin ose për veshjet e rrugës në asnjë kusht. Disa thanë se ishin shqiptarë dhe askush nuk kishte guximin të rrezikonte kontaktin me këta njerëz me shikim vrastar. Ndaj ishte lehtësim të zbuloj, kur takova Rexhep Bej Jellën, se jo të gjithë shqiptarët veshin kostume të tilla. Ai u shfaq “i veshur pa të meta” me kostumin e mëngjesit në mëngjes, me veshjen e pasdites pas drekës, një smoking në orën 18:30 dhe me rrobat e mbrëmjes për Operën.

Unë tërhoqa vëmendjen për dështimin e tij për të veshur kostumin kombëtar, dhe ai tha se moda kishte ndryshuar dhe se veshjet evropiane siç i njohim ne, nga kominoshe blu xhins e lart, ishin adoptuar në mënyrë universale dhe se çdo gjë që pashë në kostumin që përshkrova ishin ndoshta grekë, të cilët ishin gjithsesi të prapambetur.

“Zemra ime dhe zemra e çdo shqiptari rrjedh gjak kur refugjatët nga qytetet e vogla kodrinore vijnë me historitë e tyre,” tha ai. Ai gjithashtu ka tërhequr vëmendjen për faktin se janë dy milionë shqiptarë.

“Shqipëria është mësuar të ndëshkohet. Ajo u sakrifikua nga Kongresi i Berlinit në 1878 dhe nga Konferenca e Londrës në 1913. Por aleatët nuk duhet të harrojnë se në vitin 1915, ne u rebeluam kundër një qeverie që ishte nën kontrollin e Fuqive Qendrore, duke lejuar ushtrinë serbe të arrijë në Adriatik. Mos gaboni, ne jemi gati, 40 mijë të fortë, të luftojmë për pavarësinë tonë deri në fund. Edhe gratë do të luftonin për shtëpitë e tyre dhe gruaja shqiptare është një ushtar i mirë.

Shqipëria nuk mund të përballojë më asnjë cenim. Ne pretendojmë të gjitha territoret që i janë dhënë Malit të Zi, Serbisë dhe Greqisë nga Konferenca e Londrës, pasi shumica e njerëzve në ato seksione janë shqiptarë. Duhet dhënë dëmshpërblim për dëmin në Shqipërinë e Jugut, ku u shkatërrua nga banda të parregullta dhe të rregullta greke. Këto banda u dëbuan nga ushtritë franceze dhe italiane, por territori u shkatërrua përtej njohjes nga mbreti pro-gjerman Konstandini.

Në mënyrë që ta kuptoni plotësisht se sa vend i vogël dhe i bukur jemi ne, më lejoni të përmend se Shkodra ka një popullsi prej 75.000 banorësh dhe Durrësi ka një popullsi prej 30.000. Janë edhe shtatë qytete të tjera me përmasa të mira : Tirana, Berati, Elbasani, Vlora, Korça, Peja dhe Gjakova.

Ne jemi një popull vetë-mbështetës, që mbledhim gjithçka që na nevojitet në ushqime dhe praktikisht ushqejmë malazezët më pak kursimtarë. Ne kemi nevojë vetëm për zhvillim. Kemi lëndë drusore, qymyr dhe bakër. Ne kemi shkolla, hekurudha dhe shtëpi të bukura dhe ndiejmë se një e ardhme e shkëlqyer është para nesh.”

Disi në dyshim se cila ishte historia e ndarjes së Shqipërisë pas luftërave ballkanike, bëra pyetje dhe Rexhep Beu më dha planin e mëposhtëm që ishte përgatitur nga Partia Kombëtare si një deklaratë zyrtare :

Burimi : The New York Times Magazine, 15 qershor 1919, faqe n°15
Burimi : The New York Times Magazine, 15 qershor 1919, faqe n°15

“Dëshira e sinqertë e Shqipërisë është të bëhet një element i rendit dhe paqes në Gadishullin Ballkanik; por për këtë është absolutisht e nevojshme që uniteti i saj kombëtar, i cili u ruajt dhe u mbrojt në mënyrë të shenjtë gjatë kaq shekujve luftërash, të shenjtërohet me restaurimin e Shqipërisë, dhe me një ripërshtatje të tillë të kufijve të saj që do të siguronte ekzistencën e saj në të ardhmen dhe zhvillimin e saj të lirë. Ristaurimi i Shqipërisë nuk mund të ketë një status tjetër politik nga ai i një shteti të pavarur, politikisht dhe ekonomikisht, sepse vetëm në një status të tillë ajo do të jetë e lirë nga të gjitha intrigat e huaja.

Lënia ose vendosja e territorit dhe e popullit shqiptar nën dominimin e huaj, përbën përjetësimin e farës së përçarjes dhe trazirave në Ballkan.

Kufiri që ne pretendojmë në mënyrë legjitime përfshin, me rrethinat përkatëse, qytetet e mëposhtme : Shkodrën, Pejën, Mitrovicën, Prishtinën, Shkupin, Manastirin, Metzova, Janinën dhe Prevezën, dhe malësitë e Plavës, Gucisë, Hotit dhe Grudës.

Malazezët dhe serbët janë detyruar në këtë drejtim për fajin e Austro-Hungarisë, e cila u ka ndaluar daljen e tyre të ligjshme në bregdetin sllavo-jugor. Sikur malazezët dhe serbët të kishin lirinë të arrinin në det përmes Kotorrit dhe Dalmacisë, ata kurrë nuk do të ishin përpjekur të kalonin me forcë përmes Shkodrës, Shëngjinit dhe Durrësit duke nënshtruar popullsinë shqiptare, e cila ishte pothuajse aq e madhe sa e tyre.

N. H. Brailsford, duke folur për këtë temë, thotë: “Në dy distriktet e Prizrenit dhe Pejës nuk ka më shumë se 5.000 familje serbe, kundrejt 20.000 apo 25.000 familjeve shqiptare. Në të gjithë “Serbinë e vjetër” ka po aq familje serbe sa ka familje shqiptare vetëm në Pejë dhe Prizren”.

“Prizreni, Peja dhe Gjakova janë qytete par excellence (puro) shqiptare”, thotë Gabriel Louis Jaray, duke folur në librin e tij “L’Albanie inconue”, për etnografinë e Shqipërisë së Veriut.

Përveç kësaj, ekziston një grindje tradicionale mes serbëve dhe shqiptarëve që do ta bënte të pamundur administrimin paqësor të vendit nën hegjemoninë serbe. Larg nga konsiderimi i tyre si eprorë kulturorë, shqiptarët janë mësuar t’i përçmojnë dhe t’i shfrytëzojnë si të këqij.

Mbretëria Helenike është në armiqësi me Shqipërinë, sepse diplomacia evropiane e privoi atë nga ishujt e saj dhe nga brigjet e saj të Azisë së Vogël; kështu që ajo është detyruar të pretendojë mbi një tokë që as gjeografikisht dhe as etnografikisht nuk i përket Greqisë. Fakti që ‘Epiri’ gjeografikisht i përket Shqipërisë mund të verifikohet lehtësisht nga kushdo që mund të ekzaminojë një hartë. Lumenjtë e Epirit derdhen të gjithë në Adriatik në bregdetin shqiptar. Përveç kësaj, shumica e popullsisë janë shqiptarë myslimanë, ndërsa minoriteti i krishterë, ndonëse anëtarë të kishës ortodokse, nuk është grek as nga raca, gjuha e as ndjenjat.

Duke lënë mënjanë heronjtë e tyre të lashtësisë — Aleksandrin e Madh, Pirron, Mbretin e Epirit, Ptolemenjtë e Egjiptit, Perandorin Dioklecian të Romës, Kostandinin e Madh etj. — shqiptarët modernë kanë treguar në Turqi, Itali, Greqi, Rumani, dhe gjetkë që mund të nxjerrin shtetarë. Ata i kanë dhënë Egjiptit dinastinë mbretërore, të themeluar nga Mehmet Aliu; ushtari dhe burrështetasi i famshëm.”

Një tablo e mjerimit njerëzor zbulohet nga Koloneli Folks :

“Në periferi të fshatit Leskovatz po kalonim shumë dhoma (pjesë) njëkatëshe me pamje nga rruga, kur vëmendjen na e tërhoqi një fëmijë që qante. Kishte diçka veçanërisht këmbëngulëse, pikëlluese dhe depërtuese në britmë. Përreth hyrjes së dhomës ishte shpërndarë çdo lloj pisllëku, njerëzor dhe tjetër. Duke vrojtuar, pamë një fëmijë, ndoshta 3 vjeç, të shtrirë në tokë, i veshur me lecka, duke qarë vazhdimisht.

Përmes një përkthyesi pyetëm një kalimtar se çfarë nuk shkonte me fëmijën. Ai tha : “Nëna e tij ka vdekur. Ajo është atje. Pastaj pamë në dyshemenë e dheut atë që dukej të ishte trupi i një gruaje të qepur me lecka të mëdha dhe të mbështjellë. Na thanë që ajo kishte dy ditë që kishte vdekur.

Ne pyetëm nëse kishte fëmijë të tjerë. “Po, ka edhe një apo dy të tjerë. Ata janë aty brenda. Nuk e dimë nëse kanë vdekur apo janë duke fjetur.” Më pas pamë një tufë tjetër leckash dhe, ndërsa shikuam, ajo filloi të trazohej dhe një dorë e vogël doli jashtë, duke u ndjerë në një mënyrë të dobët, të pasigurt, duke u dridhur. Krahu ishte i zhveshur deri në bërryl. Ajo ishte fjalë për fjalë lëkurë dhe kocka, dhe e mbuluar me plagët më të neveritshme.

Ne pyetëm: “Kush po kujdeset për fëmijët që kur ka vdekur nëna?”

“Askush”, ishte përgjigjja. Ne thamë se nuk ishte e nevojshme të liheshin fëmijët të vdisnin sepse nëna kishte vdekur. Kalimtarët ngritën supet dhe thanë diçka se kështu ndodhte me këta njerëz. Kërkimet dhe vëzhgimet tona patën efektin e tyre, megjithatë, pasi, duke kaluar nga vendi i ngjarjes pak çaste më vonë, zbuluam se dy fëmijët ishin dërguar në një dhomë ngjitur me një familje tjetër, duke u dukur pothuajse njësoj të mjerë. Dikush i kishte dhënë një copë bukë të madhe e të thatë fëmijës që qante, dhe ai po e gllabëronte me padurim, me një pamje të një kënaqësie ekstreme.”

Janë histori të tilla të cilat po hedhin një dritë të re mbi të gjithë çështjen e Shteteve të Bashkuara të Jugosllavisë.

Pasi vizitova Kroacinë, Dalmacinë dhe Bosnjën dhe pasi dëgjova këto histori nga Mali i Zi, Serbia dhe Shqipëria, unë do të thosha se arti i butë i pushtimeve paqësore dhe qilimave po praktikohet deri në kufi dhe se ideja e vetëvendosjes ka shumë pak shanse.

Ndoshta ishin gjermanët ata që u thanë serbëve: “Paqja ka fitoret e saj”.

Organizata Studentore Shqiptaro – Amerikane në Michigan organizoi eventin e 4-t Global të Bamirësisë

by

Nga Rafael Floqi/

Ditën e shtunë me 24 shkurt në sallën Gjergj Kastriot Skënderbeu të Kishës së Shën Palit në Michigan, Organizata Studentore Shqiptaro Amerikane organizoi eventin e saj të 4-t Global të Bamirësisë, kësaj here fondet e bamirësisë të kësaj shoqate do të shkojnë në ndihmë të Motrave të Nënës Terezë të vendosura në Pukë.

Sipas kryetares të shoqatës dhe Kryetare e degës së Universitetit të Oakland në Michigan, Floriana Palushaj, çdo vit ata kanë organizuar një event të tillë gala dhe kanë caktuar një shoqatë shqiptare të cilës do t’u dërgojnë ndihmat e tyre humanitare. “Ne këtë vit ne zgjodhëm Pukën, tha ajo dhe qendrën e Motrave të nënës Terezë, pasi Puka është një nga krahinat e varfëra të Shqipërisë dhe motrat e Nënës Terezë i shërbejnë të gjithëve, aty pa dallime fetare, pasi dhe Puka në masën 70 % është me përkatësi fetare myslimane.

AASO (AASO Global) (shqip: Organizata e Studentëve Shqiptaro-Amerikanë) është një organizatë jofitimprurëse e krijuar nga studentë shqiptaro-amerikanë në Detroit, Miçigan me mision e përkushtuar për të nxitur midis anëtarëve ndjenjën e miqësisë dhe mbështetjes, promovimin e ndërgjegjësimit dhe vlerësimit kulturor dhe për t’i shërbyer komunitetit shqiptar pa dallime duke promovuar arsimin e lartë në komunitetin tonë. Ajo ka kapitujt e saj në Wayne (AASO) University of Michigan – Dearborn (AASO) Michigan State University (AASO) Oakland University (AASO) University of Michigan – Ann Arbor (AASO) Grand Valley State University (AASO) University of Detroit Mercy (AASO).

Sipas studentes Kristina Bzhetaj nga University of Detroit Mercy organizatore e këtij eventi dhe një këngëtare e shquar që këndoi me mjaft profesionalizëm himnet kombëtare në hyrje të mbrëmjes, por edhe organizoi programin e shkurtër të fjalimeve mbi këtë rast, shtoi se këto ndihma financiare janë mbledhur me mbështetjen e familjeve të studentëve dhe të donacioneve të bizneseve shqiptare.

Është interesant fakti në këtë mbrëmje gëzimi të të rinjve shqiptaro amerikanë të shohësh brezin e dytë të emigrantëve shqiptarë të përkushtuar arsimin në një sallë mbi 400 vendesh ku sheh vajza të reja, studente me rininë e tyre, me bukurinë karakteristike shqiptare dhe djem të veshur me taxido pasi që të gjithë e respektojnë këtë event, respektojnë rrënjët e tyre shqiptare, respektojnë vetveten dhe njeri tjetrin. Ata do të jenë inteligjenca e jonë e ardhshme e komunitetit, ata do te jenë mjekët avokatët, psikologët, ekonomistët dhe inxhinierët e shpikësit e ardhshëm.

Ja, një student që studionte për kompjuterë na tregonte se dashuria e tij me kompjuterët kish filluar, si sfidë me babain në moshën 10 vjeçare kur ai kishte ndërtuar kompjuterin e tij të pare, natyrisht për lojë.

Pak fjalime dhe përshëndetje nga Xheni Alibashi dhe Floriana Palushaj dhe një bekim pasionant i mbrëmjes nga i zoti i shtëpisë dom Fred Kalaj i cili i frymëzuar nga gjithë ajo rini e bukur, kujtoi rininë e tij dhe kur gjeti bekimin e vërtetë tek zoti në moshën 24 vjeçare.

“AASO Global është themeluar në Detroit, Michigan në vitin 1998. Organizimi u iniciua nga studentët shqiptaro-amerikanë në Universitetin Shtetëror Wayne. Objektivi i tyre kryesor ishte të promovonin shoqërinë mes studentëve shqiptaro-amerikanë, së bashku me studentët e tjerë përreth kampusit dhe të promovonin ruajtjen e trashëgimisë shqiptare. “ kujton Uillson Sinishaj një nga organizatorët e parë dhe sot një nga drejtuesit e shoqatës “Jehona e Malësisë”. Pas suksesit të këtij kapitulli, universitete të tjera shpejt vijon ai filluan të krijojnë kapituj të rinj në kampuset e tyre të kolegjit. Dhe më vjen mirë që kjo traditë vazhdon dhe sot”, shtoi ai.

Dhe pas këtij momenti vrulli rinor pushtoi sallën, ku djem e vajza shqiptar si yje e ngritën sallën në këmbë në një valle pogonishte e kënduar dhe kërcyer nga të gjithë të rinjtë në një kërcim sa emocional sa rinor edhe shqiptar nën tingujt e muzikantëve lokalë.

“Jemi racë e lashtë por dhe racë e bukur”- them me vete i përfshirë e kësaj dalldie të kërcimit të rinjve tanë. Sa domethënës fjalët e himnit kombëtar them me vete “ Se zoti vetë e tha me gojë se kombet shuhet për mbi dhe por Shqipëria do të rrojë për të luftojmë ne.” Po shqiptari do të mbetet shqiptar dhe në këtë “ meltin pot “ lirie që të krijon Amerika, ndërsa gëzimi dhe hovi rinor merrte udhë.