Archives for March 2024

“RINIA SHQIPTARE NË MËRGIM”, REVISTA E HARRUAR E VITEVE ’70

March 23, 2024 by s p

Nga Idriz Lamaj*

Publicistika e shqiptarëve të Amerikës është thesar i çmuar për analizimin e zhvillimeve historike të popullit shqiptar në atdheun etnik dhe të veprimtarisë të mërgimtarëve shqiptaro-amerikan në ShBA. Që nga fillimi i shekullit të kaluar deri më sot, mërgimtarët shqiptarë në këtë vend botuan me dhjetra gazeta e revista të ndryshme. Veprimtarët e kësaj fushe ishin intelektualë idealist të cilët botuan gazeta e revista me mundin dhe shpenzimet e tyre dhe të pak miqëve e bashkëpunëtorëve të ngushtë që mund të kishin. Me kalimin e kohës zhduken gjurmët e botimeve të tyre, me përjashtim të gazetës “Dielli”, që botohet prej 102 vitesh. Dy dekadat e fundit, si shkak i zhvillimeve historike në Kosovë e Shqipëri, botohen në New York gazetat “Illyria” dhe “Bota Sot”.

Në fillim të viteve ’70-të Fran Shkreli filloi botimin e revistës”Rinija Shqiptare në Mërgim”. Dalja e kësaj reviste në qarkullim fillon në një kohë ndryshimesh të dukshme politike kombëtare e ndërkombëtare. Marrdhëniet midis Prishtinës dhe Tiranës në vitet 70-të, përveç rëndësisë kulturore, sollën dhe forcimin e fushatës politike të komunizmit kundër nacionalizmit shqiptar në mërgim. Propoganda politike e regjimit komunist të Tiranës ndikoi thellë në rininë shqiptare të Kosovës. Për herë të parë pas Luftës së Dytë Botërore, në mjetet e iniformimit të Kosovës (në gazeta e revista) filloi një lloj fushatë e dukshme politike-ideologjike kundër mërgatës nacionaliste shqiptare, kundër klerit katolik shqiptar, dhe kundër “imperializmit amerikan”. Kishte dhe intelektualë e mërgimtarë, të pjekur nga mosha, ish të persekutuar politikë, të vuajtur në kampet e punës së detyruar dhe burgjet e regjimit komunist të Shqipërisë, të cilët, në atë periudhë, zbutën qëndrimin e tyre kundër komunizmit. Ndikimi i propagandës komuniste në mërgim shikohet në shkrimet e tyre, ku herë pas here, bëjnë fjalë për “përparimet e mëdha në fushën e arsimit dhe të ekonomisë” në Shqipëri.Në anën tjetër, përfundimi i luftës në Vietnam dhe tërheqja e forcave amerikane nga ai vend turbulloi mendjet e shumë qarqeve universitare amerikane, sidomos të profesorëve dhe studentëve, duke paraqitur komunizmin si një lloj ideologje jo të keqe. Në atë dekadë lëkundjesh të thella politike kombëtare e ndërkombëtare, Fran Shkreli (në moshën 22-vjeçare) filloi botimin e revistës “Rinia Shqiptare në Mërgim”. Në janar 1972, doli në New York numri i parë i saj duke filluar me këtë editorial:

” Tue bisedue me njanin para disa kohe, m’thotë:Kur njeriu jeton i lirë, i gëzon të drejtat me shkrue, me u shpreh dhe me mendue lirisht, asht mëkat që mos me çfrytëzue këtë liri, për të mirën tonë, të Kombit dhe të kulturës shqiptare. I trimnuem prej disa të rinjve, dhe i mëbshtetun në bashkëpunimin e tyne, po ia fillojmë me shtypë këtë organ të ri, të cilit ia dhamë titullin, “Rinija Shqiptare në Mërgim”.

Pse rinia jonë mos me e pasë organin e vet, ku do të çfaqshin mendimet e tyne ashtu si mendojnë ata, lirisht pa i udhnue dikush tjetër,sigurisht tue shique punën e të vjetërve, tue pranue çka asht e mirë dhe e suksesshme tue u largue atyne që munden me damtue? Asht e nevojshme pra që të fillojmë vet.

E dijmë se ndokush ndoshta, ka me u bindë, s’kanë me marrë këtë punë seriozisht, kanë me na quejtë t’pa aftë për këte ndërmarrje. Na i dijmë mundësitë dhe aftësitë tona. Nuk janë të mëdha por janë të mjaftushme. Edhe na do t’bajmë çmos që me ndej në rrethin tonë. E pranojmë kritikën, por ajo duhet me qenë e shëndoshë, me karakter ndërtues dhe qëllime të mira.Iu lutem lexuesve tonë, e kryesisht atyne që janë në gjendje nga penda, me na dhanë direktiva, udhëzime, me na ndihmue në këtë çashtje. Si thamë ma nalt me karakter ndërtues, gjithëmonë janë të mirëpritura. E dijmë se çdo fillim asht i ëvshtirë, por na besojmë me ndihmesën e Zotit, në fuqitë tona dhe në vullntin e popullit. Na nuk jemi kah e bajmë kët as me i qitë za vedit, as me ulë ose mposht’ veprimin e ndokujt deri tash. Jo! Përkundrazi, jemi mirënjoftësa dhe e çmojmë veprimtarinë e tyne. Pra, mos na keqkuptoni, por na ndihmoni! (“Bisedime shoqnore”, R. SH. M. Faqe 1, nr. 1). Në të njëjtin numër (f 3), botuesi sjell shkrimin me titull “Shqipnija Etnike”, ku midis të tjerash shkruan: “Ndeshja vigane e Fuqive të Mëdha, tue ndërrue aty këtu hartën e Evropës, e ma veçanërisht hartën e Ballkanit, ka ringjallë edhe nji herë çashtjen e pavarësisë të të gjithë kombeve, si të mëdhaja si të vogla, e çashtjen e kufijëve të tyne; çashtje e randësishme e delikate nga të cilat mvaret ajo ardhmëni lirie, drejtësie e paqeje, e cila ashtë dëshira ma e flakët e mbarë gjinisë njerëzore.”

Sipas këtij artikulli çashtja e pavarësisë dhe e kufijve nuk është vetëm një çështje drejtpeshimi politik, por edhe një çështje morale e juridike. Dhe, “problemi kryesor për ne shqiptarët dhe për atdhenë tonë asht: Shqipnija e cila kërkon rimëkambjen e pavarësisë politike brenda kufijve etnik të saj. Shqipnija e cila kërkon Çamërinë, Manastirin e rrethet e tij, Kosovën, Tivarin, Ulqinin, Plavën, Gucinë, Tregun e Ri dhe Shkupin me rrethe; Shqipnija e ka me tagër këtë pamvarësi e mbi të gjitha këto vende.”

Në këtë artikull të ngjeshur shkruhet se kërkesat e shqiptarëve janë të mbështetura mbi argumentet më të forta, më të shëndosha dhe më të pakundërshtueshme. Në fund, kritikon ashpër regjimin komunist të Tiranës, për të cilin shkruan se”. flet para Kombeve të Bashkuara për të drejtat e popullit të madh kinez si ma përpara për të drejtat e popullit të madh rus, ndërsa çashtjen e Kosovës se zë n’gojë sepse atë ua ka falë sllavëve.”

Përgjegjësi i revistës për të dokumentuar pazarllëkun politik të hierarkisë politike të komunistëve shqiptarë dhe sjelljen e tyre në pushtet nga serbo-malazezët, shkruan:” Po biem disa pjesë letrash që Enveri me shokë kanë shëndrrue me “miqtë” e tyne jugosllav. Enver Hoxha në letrën dërgue Titos, me 23 shtator 1944, përpos tjerash shkruan: “Vija e drejtë dhe e kjartë e Partisë Komuniste heroike të Jugosllavisë nuk ka qenë për ne vetëm dritë, e cila ndriçon rrugën tonë, por njëkohësisht ka qenë një mbështetje e fortë. Dy partitë tona kanë vu në themel vllaznimin e t’dy popujve tonë. Partia e jonë ndihet e fuqishme sepse bri saj asht Partia e madhe e Jugosllavisë dhe udhëheqësi i saj i urtë Mareshalli Tito.

Enveri i shkruen Mugoshës, të cilit nuk ka mund t’i zbulojë dot as emrin e vërtetë, derisa Dushani u kthye në Jugosllavi për gjithëmonë. Prej kësaj shifet se sa besnik kanë qenë Enveri me shokë për serbomadhin Dushan, sa që as emnin e vërtetë nuk ua ka kallxue; ata njohnin me emën Dushanin si Salë. Enveri i shkruen Aliut(Miladin Popoviqi, shën IL) qenkesh ma i fortë se ne. Do të fillojmë nji kurs të vogël biçim konferencash me këto tema: Lufta imperialiste e parë dhe e dyta-luftë e drejtë dhe padrejtë”. Luftë e drejtë dhe e pa drejtë , fakt që asht realizue mbi popullin shqiptar tash ma se 25 vjet; padrejtësia asht përdorë dhe përdoret edhe tash në Shqipni. Asht e nevojshme dhe e drejtë që dikur regjimi komunist të fillojë të përdorë drejtësinë.”(R.SH. M. N.3, fq 2-3)

Në atë kryeartikull të gjatë redaksional ai sjell edhe paragrafe letrash të Hysni Kapos, Koçi Xoxes dhe servilëve të tjerë serbo-malazezëve të cilët i sollën në pushtet në sajë të luftës civile vëllavrasëse që krijuan në Shqipëri vetëm për të mbajtur Kosovën dhe territoret e tjera nën thundrën e tyre pushtuese dhe popullin shqiptar të izoluar, të poshtruar, të shtypur dhe të varfër.

Në numrat 2 dhe 3, Shkreli sjell në revistën e tij reagime të ashpra kundër gazetarëve Ali Sutaj, Jusuf Ferizi dhe Ragip Beqaj. Ata kishin filluar një fushatë të fortë kundër emigracionit shqiptar dhe veprimtarisë të Klerit Katolik në gazetën “Rilindja” të Prishtinës. Shkrimete tyre nuk ishin gjë tjetër vetëm se imitim i shtypit komunist të Shqipërisë. Po të lexohen ato shkrime janë thjeshtë për t’i hyrë në qejf regjimit komunist të Tiranës sepse kishte filluar komunikimi i fortë Prishtinë-Tiranë, kurse qarqeve shtetërore jugosllave, polemika të tilla kundër mërgimtarëve iu pëlqenin sepse në ato shkrime luftoheshin përpjekjet e shqiptarëve për çështje të Kosovës dhe goditeshin figura të shquara të nacionalizmit. Ndërsa, sa i përket Klerit Katolik, politika sllavo-komuniste e ka pasur gjithëmonë halë në sy.

Këtu duhet shquar fakti se edhe gazetarët e Rilindjes të akredituar pranë Kombeve të Bashkuara, në atë periudhë shkruan herë pas here kundër veprimtarisë së emigracionit shqiptar në SHBA dhe kundër qeverisë amerikane, duke e cilësuar atë edhe si shtet imperialist.

Në secilin numër të revistës z. Shkreli i kundërvihet propagandës të gazetarëve komunistë të Prishtinës dhe Tiranës në një mënyrë të pashembullt. Ai mbron nacionalizmin shqiptar në mërgim me forcën e argumenteve të forta historike, duke e quajtë luftën “nacionalclirimtare” më tepër si luftë vëllavrasëse dhe pushtimi se sa si luftë antifashiste.

Shkreli, në moshë fare të re, përveç studimeve në Universitet, shkruan, zgjedh lëndë për botim, redakton, daktilografon, përkthen, faqos, shpërndan revistën, mban korrespondencë me lexuesit e saj dhe me personalitete te penës. Në numrin 3 të revistës botohen këto dy letra:

Prof. Ernest Koliqi i shkruan:

I dashtun Fran, “Më kanë ra në dorë si letra e jote ashtu edhe Nr. 1 i periodikut “Rinija Shqyptare në Mërgim”. Gëzohem pikë ma së pari qe je mirë, qe përpiqesh të ndjekish studimet e, në fund, për botimin kushtue masës së re qe larg prej atdheut ka shumë nevojë t’ushqehet me shkrime të shëndoshta shqipe.. të lumtë! Asht nji fillesë plot premtime. Mbaj mend veç, fjalën e moçme:”Trimi i mirë me shokë shumë!” Avit moshatarë sa ma shumë qe mundesh. N’asht se kjo fletore tremujore do të merret edhe me letërsi, mos harro auktorë që regjimi komunist i Tiranës ka përjashtu nga historia e letërsisë shqipe. Kam pasë punë shumë në këto kohët e fundit, prandaj vonova me t’u përgjigjë”.

Të fala të përzemërta, Ernest Koliqi

Ndërsa, Prof. Rexhep Krasniqi i shkruan:”

I dashtun z.Shkreli — Sot kam marrë letrën e juej, dhe megjithë që jam I nxanun me punë të tjera, po iu përgjigjem menjiherë. Mjerisht deri më sot nuk kam pasë rast me u takue me ju, por dy gjana më kanë ra në sy në lidhje me ju. Spari që ju punoni, dhe njëkohësisht, vazhdoni mësimet shkollore, dhe tue qenë se jeni në moshë të re,

kam shpresë të madhe që me kohë dhe me sakrifica, ma në fund, do të jeni në gjendje me i përfundue këto mësime, dhe kështu, me hy në radhën e shqiptarëve të

pakët të kësaj kategorie në këtë vend. I kam lexue rishtas edhe dy numrat e së përkohshmes “Rinija Shqiptare në Mërgim”. Secili fillim asht i vështirë, por nga përmbajtja e artikujve që keni botue më duket se jeni në rrugë të mbarë që përputhet me moton e juej “Lux et Veritas” dhe të shpresojmë se, me kohë, broshura e juej ka me u ba nji përmbledhje e fuqive të reja të kulturës dhe të virtuteve të komëbsisë shqiptare në këtë vend të lirisë dhe të përparimit.

Ju falem nderës për fjalët e mira që shprehni ndaj Komitetit “Shqipëria e Lirë” dhe punës që ky komitet ka ba dhe mundohet me ba në përkrahjen e çashtjeve të bashkatdhetarëve tonë në këtë vend, dhe atyne që janë robnuem nga regjimi totalitar në atdhe.

Me kaq ju dëshiroj shëndet të mirë dhe punë të mbarë, ashtu edhe Pashkët për shumë vjet e me të mira. Mbetem me nderime – Dr. Rexhep Krasniqi

Letrat e mësipërme për z.Shkreli ishin mbështetje e madhe morale dhe vlerësim i punës së tij. Numri i katërt i revistës, krahasimisht me numrat e mëprashëm, duket më i pasur. Përveç një shkrimi të prekshëm dhe dokumentar të bashkëpunëtorit të revistës z. Ndoc Vulaj mbi jetën dhe veprimtarinë e Ndre Mjedës, z. Shkreli

shkruan edhe lidhur me zhvillimet politike në SHBA dhe zgjedhjen e presidentit Nikson në mandatin 1972-1976. Aty (fq 7) është një letër në anglisht drejtuar Kolegjit Lehman me rastin e zgjedhjeve presidenciale me titull”More than ever”, në të cilën z. Shkreli i përgjigjet revistës së Kolegjit “Meridian” e cila kishte shprehur keqardhje për rezultatin e zgjedhjeve në favor të presidentit Nikson,të ashtuqujturit sindrom vietnamez. Shkreli i përgjigjet:”Të gjithë e dimë, ose të gjithë duhet ta dijmë se komunizmi është rrezik i madh për botën e lirë. Ndërlikimi amerikan në Vietnam nuk është asgjë tjetër vetëm një garanci për liri e vetvendosje të popullit vietnamez dhe shpresë për të gjitha kombet e tjera që jetojnë nën thundrën terroriste të komunizmit të të gjitha atyre kombeve”.(R.SH.M, Nr. 4 fq. 9)

Bashkëpunëtor serioz dhe mbështetës i gjithëanshëm irevistës është Ndoc Vulaj, penë e mprehtë e kohës dhe studiues i fushave të ndryshme të kulturës tonë komëbtare. Një bashkëpunëtor tjetër i revistës ishte dhe Gjeto Sinishtaj. Ai e pasuroi revistën me poezi, ku shpreheshin ndjenjat për atdheun etnik dhe jeta plot dhimbje në mërgim.

Revista “Rinija Shqiptare në Mërgim” (R SH M) zë një vend të veçantë në publicistikën e emigracionit antikomunist shqiptar. Kjo është revista e parë themeluar dhe drejtuar nga një student, i cili bën përpjekje serioze për të bashkuar, organizuar dhe ngritë zërin e rinisë shqiptare në këtë vend. Një rëndësi tjetër e kësaj reviste është orientimi politik dhe historik. R.SH. M bënë luftë pa kompromis kundër ideologjisë komuniste në përgjithësi dhe në veçanti, kundër regjimit kmunist në Shqipëri. Në këtë fletore diskretitohet komunizmi në të gjitha fushat.

Në faqet e revistës R. SH.M janë ribotuar shumë artikuj anglisht të Fran Shkrelit të botuara në revistën “Meridian”, që aso kohe e botonte universiteti ku ai kryente studimet. Po të lexohen me kujdes këta artikuj shihet se z. Shkreli mban të njëjtin qëndrim. Ai polemizohet ashpër me profesorët liberalë amerikanë duke sjellë edhe emrat e disa prej tyre, të cilët “predikonin” dhe e konsideronin komunizmin si një gjë jo të keqe, por si lëvizje punëtorësh, etj.

Shkreli mban një qëndrim të fortë konservator lidhur me këto pikëpamje dhe zatën që prej asaj kohe e deri më sot ai nuk ka bërë më të voglin ndryshim ose lëshim në pikëpamjet e tij. Tetë numra të revistës dolën në qarkullim, pastaj (më 1974) z. Shkreli punësohet në seksionin Shqip të “Zërit të Amerikës”. Punoi në Washington më shumë se tri dekada, derisa doli në pension. Nga punëtori ri, ai arriti të drejtoi Shërbimin Shqiptar dhe Shërbime të tjera, përfshi atë Sovjetik.

Fran Shkreli edhe sot në shkrimet e tij mbetet ai që ishte; njeri i brumosur me idealet e larta nacionaliste, studiues dhe analist i paisur me kulturë të thellë politike kombëtare dhe ndërkombëtare.

Kushedi sa shërbime i bëri Frani vendit të vet gjatë punës në Washington!

Nga Idriz Lamaj –Studiues, analist dhe ish-gazetar i Zërit të Amerikës

Nr. I –Janar-Mars, 1972

A book with a graphic design

Description automatically generated with medium confidence

Nr. II, Prill-Qershor, 1972

Narrativiteti i Naum Priftit në favor të hapësirave të reja komunikuese

March 23, 2024 by s p

Prof. Ermira Alija/

Tema ime mori shkas nga gjurma që kishte lënë tek unë perceptimi i dikurshëm i tregimit “Njeriu që ndiqte kuajt” dhe filmit “Pylli i lirisë”; tekst shumë i njohur dhe film shumë i shikuar në atë kohë. Qoftë kur kam lexuar tregimin, qoftë kur kam parë filmin, kam ndier një skarco (rrëshqitje bosh) brenda vetes dhe nuk e kam kuptuar mirë marrëdhënien e zgjeruar të personazheve me kafshët dhe natyrën. Ishte një hapësirë që më ka lënë gjurmë, ndoshta në pritje të një emërtimi a komunikimi të mëtejshëm … gjë që, siç kam mësuar më vonë, e bën letërsia e mirë. Nga ana tjetër, në këtë lidhje, më ka tërhequr vëmendjen edhe raporti i narrativitetit të të njëjtit subjekt nga letërsia dhe kinematografia, gjë që ka ndodhur me disa vepra të Naum Priftit, por ku do të veçoja për arsye të raportit me natyrën, tregimin e filmin vizatimor “Pika e ujit”. Interesi për këtë përballje ka mbetur gjerësisht edhe sot e gjithë ditën. Por në kuadrin e asaj që parashtruam më sipër, kjo çështje për mua shtronte edhe një pyetje: A kishte ndonjë lidhje ky raport me skarcon që ndieja dikur?

Mendoj se një nga faktorët që e dallon një shkrimtar, është fokusi ndaj objektit të vet të shkrimit. Vetë shkrimtari, Naum Prifti, në një intervistë të 2010-ës, kur iu bë pyetja: “Cila është sfida për të shkruar?” iu përgjigj se është … shtyrja e vetvetishme … për të shprehur ndjenjat e tua[1]…

Mendoj se çdo shkrimtar i vërtetë, në periudha diktaturash më tepër, por jo vetëm, përkundrazi gjithmonë, sfidën e madhe e ka me ruajtjen e vetvetishmërisë apo ngasjes (siç e quan Bogdani), si nevojë e brendshme për të dalë prej përmbajtjeve të formalizuara. Kur Carl G. Jung flet për kërcënimin e individit në shoqërinë bashkëkohore, thotë se: Masa e shtyp edhe aftësinë e mundshme të secilit veçmas për të shikuar dhe menduar realisht, ajo i tërheq në mënyrë imponuese drejt tiranisë doktrinare dhe autoritare.[2]

Një rrëfimtar është i detyruar të fokusohet diku. Fokusi është tregues i parë për shkrimtarin.

Tek “Pika e ujit” Naum Prifti ka vendosur një vajzë në një pikë uji, duke projektuar jetën e njeriut mbi jetën e molekulës (botës inorganike). Kurse tek “Njeriu që ndiqte kuajt” ka projektuar jetën e një qenieje shoqërore mbi raportin me natyrën:

… Ata që ishin në gjendje të mirë … shkonin në kafene, uleshin nëpër tryeza,…Vlashit s’i mbushej mendja të ulej në atë vend. I kërkonin me të vërtetë një diçka të rëndë që s’mund ta bënte.

Fokusi i rrëfimit të Naum Priftit është shumë i gjerë. Tek “Pika e ujit” ai lëviz horizontalisht nga shpella në përrua, në lumë, kalon urën, qytetin e shkon deri thellë në det…, kurse vertikalisht nga errësira e shpellës së malit në thellësitë e ujrave të detit dhe pastaj mbi re e … rikthehet… thuajse si cikël jete. Edhe tek “Njeriu që ndiqte kuajt” hapësira perceptive është përsëri e gjerë dhe jo e zakonshme për njerëzit. Është si një ripozicionim i njeriut në natyrë. Ruajtja nga sugjestioni masiv e epidemia psikike, ruajtja nga masivizimi individit, ruajtja e individit si unikal, si talent irracional janë karakteristika të këtij krijimi.

Vlashi (personazhi kryesor) zhvendoset pjesërisht nga marrëdhëniet shoqërore: ai edhe … kur qëllonte që e pyesnin, në kish hasur filan njeri, përgjigjej kurdoherë me një farë dyshimi, pa qenë i sigurt: “Sikur e pashë…” – thotë shkrimtari duke vazhduar të japë detaje të kësaj marrëdhënieje minimaliste me jetën shoqërore:

– Ke para? – e pyeti tregtari…

– Ku i gjeta unë paratë? – ngriti supet Vlashi, sikur të ishte habitur nga kjo pyetje.

Një pjesë e kritikës është munduar ta ndriçojë këtë zhvendosje të personazhit me personin real nga është frymëzuar Naum Prifti. Por përtej kësaj, Fromm mendonte se … Vetë fokusi i perceptimit shpreh në mënyrë indirekte pulsimet e njeriut[3]. Duke e parë letërsinë si përthyerje në psikë të një realiteti, vëmë re se Naum Prifti paraqet nga afër veprimet e personazhit kryesor, Vlashit dhe në momente të caktuara duket se bëhet një me psikologjinë e tij: Zgjedhja e formës së përshkrimit, fjalët e autorit rrëfyes dhe mënyra si shkrihen me fjalët e personazhit, tregojnë shumë.

Ka pasur përsëri në kritikë mendime, të cilat raportin e Vlashit me kalin e argumentojnë si raport superior të njeriut në raport me kafshët. Janë mendime që nuk mund të refuzohen, por përsëri do të donim të shkonim më tej:

Pavarësisht se tregimi në pikëpamje strukturore ka argument shtytës kapjen e kalit, ai në tërësinë e vet është si një hymn për mrekullinë e natyrës me gjithçka ka. Vlashi duket si personazhi që jeton një marrëdhënie harmonike me të, ndryshe nga njerëzit e tjerë që … rrufisnin kafenë me zhurmë dhe hapnin biseda të kota e të pambaruara …

Përshkrimet e raportit të Vlashit me natyrën dhe kafshët janë si gjurmë të mbetura të gjuhës së përgjithshme të komunikimit të të gjitha qenieve: … Prapa, me hapa të shpejtë e të vegjël, e ndiqte shoku i tij, Arapi, një qen me qime krejt të zeza e me veshë të varur.

…Arapi e shikoi Vlashin në sy, duke u munduar të kuptonte qëllimet e të zotit. Ai tundte bishtin pa pushim dhe priste urdhër.

– Prit, prit, – i foli Vlashi qenit, – akoma s’e kemi gjetur atë që kërkojmë.”

– Mos ki frikë, o bir, mos ki frikë, – u mundua ta qetësonte Vlashi, duke i shkuar dorën mbi kurriz. Kali ndjeu ledhatimin e dorës dhe u tulat i nënshtruar…

Vlashi u ul pranë tij dhe i foli:

– Tani e kemi hak të çlodhemi, se u këputëm. Këtë që pësova sot nga ti, s’e kam pësuar nga asnjë kalë tjetër…Tani do të rrimë pak këtu…dhe do të shkojmë në fshat, se na presin. Kam edhe gruan sëmurë…

Nëse frika e kafshëve vjen si rrjedhojë e zhvendosjes së tyre nga habitati natyror, Fromm shkruan se, kur një simbol është jashtë nesh, është po ai që simbolizon diçka brenda nesh[4]. Ky lloj konceptimi, mendojmë se nuk është thjesht dalje nga recetat e kohës, por nënkupton një marrëdhënie te thellë shumështresore të shkrimtarit me jetën, gjë që jep mundësi për interpretim shumëdimensional.

Fakti që Naum Prifti konvencionalizon në mënyrë të tillë, jo vetëm tek personazhet që përmendëm, por edhe te krijime të tjera, si: “Stika”, “Krehër për peshqit”, “Çesma e floririt” etj., është një tregues i intuitës së autorit që don ta konfirmojë qenien njerëzore prej një thellësie konceptuale… Nga ana tjetër, kjo tregon thelbin e fiction-it të Naum Priftit që i rri krejt mirë letërsisë së tij që nuk vë kufij me letërsinë për fëmijë.

Ndërkohë që Naum Prifti shkruante “Njeriu që ndiqte kuajt”, Konrad Lorenc (Laureat i çmimit Nobel në vitin 1973), një prej themeluesve të etologjisë, në autobiografinë e tij citonte se: “Dëshira për të mbajtur një kafshë buron nga lidhja e gjatë me natyrën. Kjo lidhje është analoge me ato funksione të njeriut, si emocionet e dashurisë, shoqërisë së pastër dhe ndershmërisë[5]”. Ndërkohë që vazhdonte se: “Konkurrenca midis qenieve njerëzore shkatërron me brutalitet të ftohtë dhe djallëzor… Nën presionin e kësaj furie konkuruese, ne jo vetëm kemi harruar atë që është e dobishme për njerëzimin në tërësi, por edhe atë që është e mirë dhe e dobishme për individin.

Frojdi flet për artin që ndihmon për të kapërcyer barrierat që lindin midis çdo Uni të veçantë dhe të tjerëve[6]. Ne mendojmë se këtë Naum Prifti si shkrimtar, e realizon duke ndërtuar një raport dinamik jolinear mes kohës absolute dhe aktualitetit, nëpërmjet pamjeve të plota, të cilat bëhen ide për shkrimin e skenarëve ose bëhen vetë skenarë.

Në karakteristikat për skenarin Béla Balázs shkruan: …Në film, siç e kemi thënë disa herë – gjithçka që shihet e dëgjohet projektohet në imazh në të njëjtin rrafsh së bashku me njeriun dhe formohet një material figurativ homogjen[7]… Kurse Wegner thotë se …të gjitha fakultetet që merren me studimin e kinematografisë në universitetet amerikane e kanë zanafillën tek fakultetet që janë të përkushtuara studimit të fjalës;… Pa dyshim, fjala e shkruar është e menduar gjithnjë të jetë më shumë se një mjet komunikimi[8]…

Nuk e di nëse ka botime të skenarëve ndër vite, por një krahasim i këtyre tregimeve dhe skenarëve përkatës do t’i bënte nder letërsisë dhe diskutimit mbi ndërdisiplinaritetin e arteve.

Vetë Naum Prifti rrëfen se: …Tani, pas shumë e shumë viteve, mendoj se kam qenë tregimtar i lindur, edhe pse kam shkruajtur në disa gjini. …Shpesh dashamirët më quanin Çehovi shqiptar dhe kjo natyrisht më përkëdhelte sedrën, po ndërkohë e ndieja se kahjet tona ndryshonin. Çehovi vinte buzën në gaz e tallej me çdo gjë të shëmtuar të jetës ruse, ndërsa unë përpiqesha të zbuloja anët pozitive …

Nëse lidhim fjalët e shkrimtarit me përmbajtjen e përgjithshme të tregimit, ne kuptojmë se rikthimi tek natyra nuk është rastësi, por një përpjekje e shkrimtarit për të zbuluar thellë tek ajo të mirën dhe të bukurën e humbur nga njerëzit, gjë që tingëllon aq aktuale edhe sot:

…Po natyra bujare sikur kish dashur t’i shpërblente banorët me diçka tjetër dhe në vend të tokës me vlagë, u kish falur një pyll të dendur… Sado që ai ishte një pyll i mahnitshëm, me kurorat e vgjerit dhe të artinjave si çadra, që merrnin nën mbrojtje pemët e tjera më të vogla, bukuria e tij as që përmendej fare, sepse s’i hynte askujt në punë…

Kurse Mieke Bal thotë se … rrëfimet e vogla janë të vetmet që kanë rëndësi… unë nuk mendoj se ato i kanë zëvendësuar narrativat e mëdha … përkundrazi mendoj se kanë qenë gjithmonë … të strehuara … siҁ strehohet një kulturë e shtypur nga një e lulëzuar, për të lehtësuar komunikimin e ideve[9].

Është e vërtetë që, siç thoshte Naum Prifti, letërsia e mirë e ka jetën më të gjatë se të autorit, ashtu siç jemi të bindur sot se letërsia e Naum Priftit do të jetojë aq gjatë sa kërkimi i tij i thellë në shpirtin e jetën njerëzore.

[1] https://www.gazetatema.net/kulture/in-memoriam-naum-prifti-mjeshter-i-rrefimit-dhe-i-dialogut-i394697

[2] Carl G. Jung, Psikologjia analitike, Sh. B. “Fan Noli”, Tiranë, 2006, fq 86

[3] https://www.ifefromm.it/rivista/2014-xx/1/interpretazione/12.pdf

[4]https://www.ifefromm.it/rivista/2014-xx/1/interpretazione/12.pdf

[5] https://veterineret.com/per-dashamiresit-dhe-pronaret/2652-2/

[6] Sigmund Freud, Psikanaliza e artit dhe e letërsisë, Dituria, 2000, fq 26

[7] Béla Balázs, Filmkultura, Albin, Tiranë 2008, fq 258

[8] Hart Wegner, Lamtumirë fjalë, botimet ideart, Tiranë 2006, fq 67

[9] Revista Simbol, nr 5, Tr-Pr-Shk, 2015; pjesë nga intervista e Mieke Bal, f. 14 – 22

DEKLARATA E PAVARËSISË SË KOSOVËS E KORRIKUT 1990, PARË NËPËRMJET GAZETËS DIELLI TË FEDERATËS VATRA NË SHBA

March 23, 2024 by s p

Prof. dr. Roland Gjini/

Populli i Kosovës, i inkurajuar nga lëvizjet demokratike në vendet ish socialiste pas rënies së Murit të Berlinit, me fillimin e vitit 1990, intensifikon përpjekjet, si për të fituar të drejtat e tij ashtu edhe për të demokratizuar jetën e vendit të vet. Gazeta Dielli, organ i Federatës Vatra, bëhet jo thjesht pasqyruese e ngjarjeve të shpeshta e me rëndësi të këtij viti, por edhe analizuese dhe interprete e saktë e realiste e tyre. Një pasqyrim konçiz, por të qartë, për situatën në Jugosllavi e në Kosovë në fillim vitin 1990 na jep një artikull redaksional i Diellit, i muajit shkurt, me titull “Jugosllavia dërgon trupa ushtarake, autoblinda dhe avionë luftarakë kundër shqiptarëve të Kosovës – të vrarë e të plagosur ndërmjet demostruesve, në qytete të ndryshme krijohen partitë demokratike”. (Gazeta Dielli, vol. 81. Nr. 1-2, 15 shkurt 1990) Artikulli mbështetet në burime serioze të informacionit, në agjensitë e lajmeve më prestigjoze të Evropës, por edhe nga Beogradi. Duke parë lajmet e zhvillimet, në këtë artikull nxjerrim këto konkluzione të përgjithshme: Së pari, në Kosovë, lufta dhe përpjekjet për liri, të drejta njerëzore dhe etnike, ndërthuret me kërkesat për një shoqëri demokratike e rrëzimin e monizmit, Së dyti, tashmë lufta për demokraci, por edhe për shkëputje nga varësia serbe, shihet edhe te popujt e tjerë të federatës jugosllave, sidomos te sllovenët e kroatët dhe, së treti, mund të themi se tashmë ka rënë përfundimisht parimi i jugosllavizmit që mbështetej në bashkëpunimin dhe “bashkim – vëllazërimin” e popujve të federatës, parim i cili të çarat e para i mori që nga protestat e kosovarëve të vitit 1981.

Le t’i shohim në mënyrë konkrete se si trajtohen në artikullin që i referohemi këto dukuri gjatë fillim vitit 1990 në Kosovë e Jugosllavi. Mbështetur në agjensitë ndërkombëtare të lajmeve, sidomos te Associadet Press dhe Reuters, sikurse edhe në transmetimet televizive amerikane dhe evropiane, ka lajme të shumta për zhvillime të vrullshme ngjarjesh në Jugosllavi e në Kosovë, sidomos nga fundi i janarit e fillimi i shkurtit. Shqiptarët e Kosovës demostrojnë për demokraci e për liri. Ata e ndjejnë veten të shtypur dhe të keqtrajtuar nga serbët dhe kjo i ka bërë që të ngrihen në këmbë në disa qytete, sidomos në Prishtinë. Agjensia e lajmeve Reuters, njofton se më datë 1 shkurt tanke e autoblinda u derdhën nga të katër anët e Kosovës, kurse avionet luftarakë fluturuan mbi qiellin e Prishtinës dhe qyteteve të tjera të Kosovës. Pesëmbëdhjetë tanke u dukën në afërsi të katundit Mikosevo, kurse 30 tanke dhe 20 automjete ushtarake, me ushtarë të armatosur deri në dhëmbë, u dukën në afërsi të Prishtinës. Po kjo agjensi njofton se në një katund afër Podujevës një vajzë e vogël ra përdhe nga plumbat e ushtarëve serbë.

Gazetarët e huaj që ndodhen në Kosovë, shkruan Dielli, thonë se më shumë se 30 vetë janë vrarë gjatë këtyre demostratave. Demostruesit kërkojnë zgjedhje politike të lira, dorëheqjen e udhëheqësve krahinore dhe lirimin nga burgu të burgosurve politikë. Mjerisht, disa gazetarë kanë folur me këtë rast se kosovarët muslimanë janë ngritur kundër serbëve të krishterë. Ndërsa gazeta Dielli shprehet me siguri se lëvizjet e Kosovës nuk kanë aspak karakter fetar. Regjimi serb i Beogradit nuk heq dorë nga mbajtja nën fre e kosovarëve, nga njëra anë, dhe mbajtjen në këmbë të federatës jugosllave, nga ana tjetër. Për këtë, shprehet Dielli, mbështetur në lajmin e dhënë nga Radio Beogradi, presidenti i Jugosllavisë, Janez Drnovski, do të vizitojë Kosovën, për t’u takuar me udhëheqësit shqiptarë dhe me drejtuesit e demokratëve (Lidhjes Demokratike të Kosovës të krijuar në dhjetor të vitit 1989), mjaft që këta të pranojnë integritetin e Jugosllavisë. Por vrulli i ngjarjeve nuk ndalet, madje vetë mediat jugosllave pranojnë se gjendja është keqësuar aq shumë sa duket se jemi në një luftë civile. Një diplomat i huaj në Beograd, deklaroi se po bëhej gjithnjë e më e vështirë që të konsiderohej Jugosllavia si një vend i vetëm.

Zhvillimet e reja në Jugosllavi befasojnë me qëndrime të reja. Kështu, në këtë artikull që po bazohemi, Dielli thotë që sllovenët dhe kroatët po mbajnë anën e kosovarëve. Ata i prenë lidhjet e tyre me partinë komuniste jugosllave dhe tash ka filluar të flitet jo për një Jugosllavi me gjashtë republika, por për gjashtë Jugosllavira! Në kongresin e fundit të Lidhjes Komuniste Jugosllave nuk u arrit dot një akord midis republikave të ndryshme dhe kongresi i mbylli dyert e veta pa asnjë përfundim konkret. Ndarjet mes republikave u thelluan aq shumë, sa që mund të themi që tani çdo republikë ka filluar të ecë në rrugën e vet, shkruhet te Dielli. Më tej në artikull njoftohet se më 23 janar, delegatët e Sllovenisë në Kongresin e Lidhjes Komuniste Jugosllave, dolën nga salla ku ishte mbledhur kongresi, i kthyen shpatullat flamurit të kuq dhe bustit të mareshallit Tito, duke pezulluar kështu të vetmen parti jugosllave që kishte fuqinë. Pas kësaj ngjarje, në gazetën Borba, zëdhënësja e Lidhjes Komuniste Jugosllave, shkruajti menjëherë se partia komunsite jugosllave nuk ekzistonte më. Këto ngjarje i dhanë zemër Lidhjes Demokratike të Kosovës, me në krye Ibrahim Rugovën, që të rrisë aktivitetin e saj për liri e demokraci dhe për të krijuar lidhje me parti e organizata të tjera demokratike në Evropë e Amerikë. Në fund, artikulli mbyllet me konstatimin se partia e re demokratike e Kosovës shumë shpejt arriti të ketë më tepër anëtarë se sa partia e dikurshme komuniste kosovare.

Lajme, njoftime, reportazhe e analiza për ngjarjet në Kosovë, apo që kishin lidhje me Kosovën, vazhdonin të ishin mjaft të pranishme në gazetën Dielli. Kështu, gazeta e muajit prill 1990 (Gazeta Dielli, vol. 81. Nr. 3-4, 26 prill 1990) njofton se më 28 shkurt, Lidhja Civile Shqiptaro-Amerikane ora 10.00 zhvilloi një tubim proteste para Selisë së OKB-së, me qëllim kundërshtimin e shtypjeve të përgjakshme në Kosovë dhe shkeljes së të drejtave njerëzore të shqiptarëve të kësaj krahine. Protesta do të udhëhiqet nga kongresmeni Joseph Dioguardi. Interesant është fakti që flamuri kombëtar që përdorën protestuesit ishte pa yllin e kuq pasi, sipas drejtuesve të protestës, ylli i kuq nuk mund ta ndihmonte dot lëvizjen demokratike në Kosovë, të udhëhequr nga dr. Rugova.

Në numrin e muajit maj Dielli njofton nëpërmjet korrespondent të saj në Belgjikë se u vra me armë zjarri Enver Hadi më datë 25 fruer (shkurt) të vitit 1990. Atentati u krye nga një makinë në lëvizje, ku pasagjeri i saj qëllon në makinën e tij Enver Hadrin me tre plumba ne gjoks, duke e lënë të vdekur në ved (Gazeta Dielli, vol. 81. Nr. 5-6, 25 maj 1990). Enver Hadri ishte kryetar i Komitetit për mbrojtjen e të drejtave të njeriut në Kosovë dhe, si i tillë, pati informuar dhe sensibilizur opinionin publik evropian me një punë të palodhur mbi shtypjen e të drejtave demokratike të popullit shqiptar të Kosovës nga regjimi serbomadh.

Enver Hadri ishte partizan i flaktë i Republikës Kosovare në Jugosllavi dhe shtypi e ka çmuar si një personalitet të moderuar dhe të gatshëm për dialog, për të gjetur një mënyrë paqësore të zgjidhjes së problemit të Kosovës. Informacioni i korrespondentit nuk jep ndonjë të dhënë për atentatorin apo atentatorët. Gjithashtu, në po këtë gazetë, në një shkrim redaksional, jepet lajmi që në muajin prill 1990 një delegacion i Jugosllavisë dëshmon para Komisionit për të Drejtat e Njeriut të Kongresit Amerikan. Delegacioni përbëhej nga përfaqësues si nga Kosova, ashtu edhe nga Serbia. Nga pala kosovare merrnin pjesë një grup intelektualësh me zotin Ibrahim Rugova në krye dhe në përbërje të grupit ishin z. Tom Berisha, z. Rexhep Qosja, zj. Luljeta Pulaj, z. Idriz Ajeti, z. Gazmend Pulaj, z. Ramadan Marmullaku, z. Viron Suroj, z. Gazmend Zaimi e te tjerë. (Gazeta Dielli, vol. 81. Nr. 5-6, 25 maj 1990). Mbledhjen e Komisionit të Kongresit amerikan e kryesonte z. Tom Lantos. Anëtarët kosovarë të delegacionit që të gjithë folën në gjuhën shqipe (me përkthyes) dhe ata kishin sjellë me vete shumë dokumenta që faktonin dhunimin e të drejtave njerëzore të shqiptarëve në Jugosllavi. Në këtë mbledhje asistuan edhe shumë shqiptarë që banojnë në anë të ndryshme të Amerikës.

Vera e vitit 1990, sidomos muaji korrik, ishte me ngjarje të mëdha si për Shqipërinë, ashtu edhe për Kosovën. Në Tiranë, në fillim të korrikut të këtij viti rreth 4 000 vetë futen në ambasadat e huaja, kryesisht të vendeve të Evropës perëndimore, e kërkojnë strehim politik. Sigurisht, gazeta Dielli kësaj ngjarjeje me rëndësi për Shqipërinë komuniste i kushton vendin e saj. Por, në rastin tonë, ngjarja më e rëndësishme për Kosovën është ajo e 2 korrikut 1990: shpallja e Pavarësisë së Kosovës. Kjo ngjarje ishte dhe ajo që zuri vendit e editorialit, apo kryeartikullit, në gazetën Dielli të muajit gusht 1990. Ky editorial, i titulluar “Një ngjarje me rëndësi epokale – KOSOVA E PAVARUR – Dhe e barabartë me subjektet e tjera të Federatës/Konfederatës jugosllave” (Gazeta Dielli, vol. 81. Nr. 14-15, korrik/gusht 1990), përshkruan në detaje mënyrën se si kosovarët e vetshpallën Kosovën republikë të pavarur, të barabartë me republikat e tjera jugosllave dhe rëndësinë që ka kjo ngjarje për shqiptarët. Në nëntitull të kryeartikullit shkruhet se vullneti i popullit i shprehur me legalitet të pakontestueshëm, mbështetur në procedurën e sanksionuar në Kushtetutë e ligje dhe në mënyrë demokratike, … me të cilën sigurohet barazia e plotë e Kosovës me njësitë e tjera federale/konfederale të Jugosllavisë, e nënshkruan të gjithë deputetët e pranishëm. Deklarata kushtetuese për statusin e ri të Kosovës u përshëndet nga të gjithë.

Në kryeartikull përshkruhet e gjithë procedura e ndjekur në Kovendin e Kosovës për shpalljen e Kosovës Republikë. Kryeartikulli shkruan se mbështetet në burime të shumta informacioni. Më tej shprehet se deputetët e të tria dhomave të Kuvendit të Kosovës, këmbëngulës në kërkesën e tyre që mbledhja e ndërprerë natën ndërmjet 21 e 22 qershorit, të vazhdojë më 2 korrik, me gjithë presionin, makinacionet dhe kundërshtimin e hapur të kryetarit të tij Gjorgje Bozhoviç dhe të forcave të shumta policore, që e kishin rrethuar ndërtesën dhe i kishin mbyllur dyert e saj – vendosën që atë ta mbanin përpara dyerve të Kuvendit. Mbështetur në procedurën që parasheh Rregullorja e Punës e Kuvendit, ata zgjodhën kryesues të kësaj mbledhjeje deputetin Bujar Gjurgjealo. Pasi konstatuan se në mbledhje merrnin pjesë shumica e duhur e deputetëve, e nevojshme për të punuar e për të vendosur në mënyrë legale e të plotfuqishme (nga gjithsej 186 asistonin 114 delegatë, pa asnjë serb e malazez), ata vazhduan punën … më shpejt se zakonisht, për shkak të rrethanave në të cilat mbahej mbledhja (nën bllokimin e plotë të forcave policore) deputetët u shprehën për katër pikat e rendit të ditës, që kishin mbetur nga mbledhja e pakryer. Ata përkrahën, me vërejtje të caktuara, amendamentet e Qeverisë federative për kushtetutën e RSFJ, por nuk u pajtuan me amendamentet e Kryesisë së RSFJ, përderisa në Kosovë të krijohen rrethana të jetës normale për një deklarim si ky. Kryeartikulli nënvizon se deputetët e Kuvendit të Kosovës kundërshtuan me vendosmëri edhe propozimin e Kryesisë së Sërbisë për nxjerrjen e kushtetutës së kësaj republike, me të cilën mohohej krejtësisht autonomia politike e krahinave. Pika e katërt e rendit të ditës, që i kushtohej nismës së delegatëve të këtij Kuvendi për nxjerrjen e kushtetutës së re të Kosovës, përbënte në fakt hapin konkret të përfilljes e të përmbushjes së vullnetit të popullit, shprehur kategorikisht në gjithë ato mbledhje e tubime legale mbarëpopullore në këta 5-6 muajt e fundit. Më tej editoriali shkruan se kështu u fut në procedurë të rregullt kushtetuese e juridike të sistemit politik në fuqi çështja e sanksionimit të statusin të barabartë të Kosovës në federatën apo konfederatën jugosllave. Propozimin për këtë iniciativë, të nënshkruar nga 114 deputetët e pranishëm, e lexoi deputeti Bujar Gjeorgjialo. Ky propozim u votua nga të gjithë deputetët e pranishëm pa asnjë votë kundër apo abstenim dhe u prit me duartokritje frenetike. Punimet e kësaj mbledhjeje, që u mbajt në rrethana të jashtëzakonshme, përveç shumë gazetarëve e reporterëve të qendrave TV të vendit e të botës së jashtme, i ndoqën edhe korrepondentët e “Rojterit”, të “Zërit të Amerikës”, të “Dejli Telegrafit”, gazetarë nga Holanda e Austria. Ishin të pranishëm edhe Venera Greivs (Liga Ndërkombëtare për të Drejtat e Lirinë e Popujve), Zhan Zhak Kirkiasherien (Lëvizja kundër Racizmit dhe për Miqësi Ndërmjet Popujve) dhe Çarls Greivs (Komisioni Ndërkombëtar i Profesionistëve për Shëndetësinë e të Drejtat e Njeriut), përfaqësues të OKB-së me seli në Gjenevë, që kishin ardhur në Kosovë me ftesë të Këshillit për Mbrojtjen e të Drejtave dhe të Lirive të Njeriut të Prishtinës.

Në këtë editorial, vlerësohet si shumë e rëndësishme kjo ngjarje dhe theksohet se ky akt historik i deputetëve të këtij Kuvendi shënon padyshim fillimin e një epoke të re të jetës politike të etnitetit kombëtar shqiptar në Kosovë. Ai i jep fund një periudhe mëse dyzet e pesë vjeçare të një statusi përgjithësisht të padrejtë e të nëpërkëmbur të këtij populli në Jugosllavinë e pas Luftës (editoriali i cituar ) përfundon editoriali. Po në këtë Gazetë, në faqen e parë, botohet e plotë edhe Deklarata Kushtetuese e Kuvendit të Kosovës e 2 korrikut 1990.

Kjo ngjarje e rëndësishme trajtohet në disa shkrime të tjera të Diellit në numrin e tij të muajit korrik/gusht 1990. Këto shkrime janë reagime ndaj shpalljes republikë të Kosovës, komunikata, rezoluta, artikuj analitikë e tj. Kështu, në Rezolutën e Parlamentit Evropinan të datës 13 korrik thuhet se pro kësaj rezolute votuan 517 deputetetë të këtij parlamenti dhe vetëm njëri votoi kundër. Para se të votohej kjo rezolutë iu nënshtrua debatit nga Paralamenti Evropian, ku ishte i pranishëm edhe një delegacion nga Kosova, i përbërë nga Dr. Ibrahim Rugova, Dr. Rexhep Qosja, Dr. Hivzi Islami, Dr. Ali Aliu dhe Dr. Bujar Bukoshi (Dielli, korrik/gusht 1990, shkrimi: Rezoluta e Parlamentit Evropian). Në këtë Rezolutë shkruhet se nëpërmjet Deklaratës së Pavarësisë më 2 korrik 1990 Kosova u konstitua në kuadrin e shtetit federal jugosllav, një emër autonom në mesin e të tjerëve, me një status kushtetues identik republikave të tjera. Ky hap i Kuvendit të Kosovës, shkruan më tej Rezoluta, bëhet për arsye të shkeljeve sistematike të drejtave të njeriut në Kosovë, … të cilat mbrohen nga Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut. Këto shkelje janë të regjistruara në të gjitha raportet alarmante, dhënë nga organizata të ndryshme ndërkombëtare për mbrojtjen e të drejtave të njeriut. Rezoluta konstaton se këto të drejtja po vazhdojnë të shkelen edhe aktualisht, dhe situata po bëhet gjithnjë e më eksplozive. Në fund Rezoluta mbyllet me thirrjen e bërë ndaj autoriteteve serbe që të njohin e respektojnë Kushtetutën e vitit 1974 dhe të drejtat e autonomisë kulturore e politike të popullsisë shqiptare në Jugosllavi.

Gjithashtu, Dielli boton një artikull vlerësues, për aktin e shpalljes së pavarësisë së Kosovës, shkruar nga Dr. Murat Blaku, që përfshihet po në këtë numër, i titulluar Korriku i dytë. Autori në këtë shkrim identifikon faktin se në historinë e Kosovës së pas Luftës II botërore janë dalluar dy muaj korriku. Korriku i Parë, në vitin 1945, për fat të keq i kobshëm, pasi në datat 7, 8, dhe 9 në mbledhjen e Këshillit Nacionalçlirimtar të Kosovës, i mbajtur para tytave të automatikëve dhe pas “përpunimit” të “përfaqësuesve” dhe kërcënimeve deri në likuidim fizik”, u vendos që Kosova t’i bashkohej Serbisë federale në kuadër të Jugosllavisë. Ky akt vulosi ripushtimin e Kosovës. Në rrjedhën e viteve që pasuan, shkruan më tej autori, do të dalin në shesh në formën më të egër, pasojat fatale për shqiptarët e Kosovës që shkaktoi ky korrik. Statusi kushtetues-juridik i Kosovës në federatën jugosllave, megjithëse për qëllime të kalkulimeve politike më 1974 ishte i avancuar deri diku, përsëri kishte mbetur bivalent dhe i pa definuar qartë. Shkalla e mëvetësisë së kësaj krahine, e përcaktuar nga Kushtetuta e vitit 1974, përsëri nuk i krijonte pavarësi nga Serbia. Nga ana tjetër, thekson autori, udhëheqja e Serbisë, pas vdekjes së Titos, e sidomos me ardhjen në krye të Millosheviçit, e shtyrë nga motive agresive shtetomëdha e ambicie që t’i imponohet krejt Jugosllavisë, e shfrytëzoi si preteks këtë status të Kosovës për të hapur një fushatë të tmerrshme antishqiptare. Shpifjet, komplotet, intrigat, gënjeshtrat, instinuatat e makinacionet e propogandës zyrtare të Beogradit në kurriz të shqiptarëve u intensifikuan, thekson autori i shkrimit. … Etiketimet, diferencimet politike, denoncimet, largimet nga puna, përndjekjet, arrestimet, gjykimet e dënimet drakonike bëhen dukuri e përditshme. Me dhjetëra mijë vetë dënohen me burgim prej 1 deri 15 vjet. … Historia, tradita, etnogjeneza, kultura, gjuha, dhe gjithëçka që ka të bëjë me tiparet kombëtare shqiptare, denigrohet. Populli reagoi fuqishëm në vitin 1981. Autori nënvizon se veçanërisht të fuqishme, mbarëpopullore e me tektonikë të theksuar ato u bënë në mars të vitit 1989, kur Serbia e ndryshoi me dhunë Kushtetutën e Kosovës dhe në nëntor 1989 e janar-mars 1990, ku brenda një viti establishmenti policor serbo-jugosllav vrau me tërbim më se 100 vetë e plagosi disa qindra të tjerë. Të gjitha këto veprime antishqiptare, sipas autorit, e mbushën kupën, dhe nuk lanë asnjë mundësi të perspektivës së jetës së shqiptarëve me kurrëfarë statusi brenda republikës së Serbisë. Në këto kushte, erdhi si epilog e kundërveprim vigjilent, logjik, normal, e historikisht i drejtë dhe i arsyeshëm Korriku i Dytë, ky i bardhi, fatmadhi: deputetët shqiptarë të Kuvendit të Kosovës, të ndërgjegjshëm për përgjegjësinë që kanë kundrejt popullit, shpallën botërisht pavarësinë e Kosovës brenda federatës/konfederatës jugosllave dhe statusin e saj të barabartë me republikat e tjera. Autori e përfundon logjikën e vlerësimit të aktit të Deklaratës së Pavarësisë duke u shprehur se për këtë akt merita historike e deputetëve s’mund të mohohet, por kurora e lavdisë për këtë kryevepër dhe gur shënues të epokës, i takon pengut më të madh e më sublim: jetëve të shumta e gjakut të njomë, të pakursyer të rinisë, kësaj luleje më të bukur të Kosovës martire, popullit të saj heroik. (Dielli, korrik/gusht 1990, Dr. Murat Blaku shkrimi me titull: Korriku i dytë)

Dr Murat Blaka nuk trajton vetëm me njërën anë të problemit: çfarë rëndësie kishte akti i shpalljes së Kosovës Republikë, brenda federatës jugosllave, si subjekt i barabartë me republikat e tjera të federatës dhe e shkëputur nga Serbia. Ai analizon edhe qëndrimin e Serbisë ndaj këtij akti të shqiptarëve në artikullin “Anschluss-i” serb, botuar po në numërin e muajve korrik/gusht të vitit 1990 të Diellit. Këtu ai i jep përgjigje pyetjes: Çfarë u bë me Kosovën pas shpalljes nga vetë ajo të republikës si subjekt federativ? Qëndrimin e Serbisë ndaj shpalljes së Kosovës republikë ai e krahason me pushtimin e Austrisë nga Gjermania naziste pas Luftës së Parë Botërore, veprim i njohur si “Anchluss”, i cili në terminologjimë politike ndërkombëtare ka hyrë si akt që nënkupton pushtimin e vendeve e territoreve të huaja. Lidhur me këtë Hitleri para se të bëjë pushtimin provokoi në Austri trazira, më pas ndërhyri me ushtri në emër, gjoja, të parandalimit të luftës civile, duke e pushtuar atë. Të njëjtën gjë bëri edhe Serbia ndaj Kosovës, duke provokuar atje popullin shqiptar që përbënte shumicën dërrmuese të popullsisë së krahinës. Fillimisht i hoqi asaj statusin e krahinës autonome duke jo thjesht mohuar të drejtat e shqiptarëve por duke i përndjekur, vrarë e burgosur ato. Kjo bëri që shqiptarët e kësaj krahine të reagojnë fuqishëm, deri në shpalljen e Kosovës republikë. Pavarësisht ngjashmërisë të rrugëve që ndoqën Hitleri dhe Millosheviçi, metodat e zbatuar në Kosovë ndryshojnë në varësi të rrethanave objektive. Kështu, shprehet Blaka, ndërsa Vermahti nazist me një “Blitz Krieg” i kreu punët si vetëtimë, se ishin mjeshtër të zanatit, strategët serbë të kamarilës (përdorur në kuptimin: makineria, R.Gj.) së Millosheviçit e zgjatën paksa. Për këtë, vijon më tej Blaka, duke u përpjekur që qëllimet e veta t’i realizojnë gradualisht, me pushtimin në etapa të Kosovës, pa bujë e kokëçarje të mëdha, hasën më në fund në kundërpotezin e deputetëve të Kuvendit të Kosovës. Kjo i tërboi serbët fare, prandaj iu rikthyen veprimit të rrufeshëm: më 5 korrik u vunë në jetë ligje speciale, të nxjerra me “procedurë të shpejtë” nga Kuvendi i Serbisë(!), me të cilat përmbyset pushteti legal në Kosovë: pushtohet e shpërndahet Kuvendi dhe organet e tij ekzekutive dhe ligjvënëse, okupohen përnjëherësh në stilin e zbarkimit të komandosëve, nga policia speciale dhe mbyllen Radiotelevizioni – redaksitë në gjuhën shqipe, gazeta “Rilindja”, revista “Zëri i rinisë”, me një fjalë të gjitha mjetet e informacionit në gjuhën shqipe, lokalet e Lidhjes Demokratike të Kosovës. Një puç klasik!- thekson autori.

Në fakt logjikshëm për të gjithë lindi pyetja: A do të pajtohej Serbia dhe Millosheviçi me aktin e shpalljes së Kosovës Republikë nga vetë shqiptarët? Si do të vepronin ata pas kësaj ngjarjeje? Një përgjigje të qartë këtyre pyetjeve u jep prof. Rexhep Qosja në artikullin e gazetës Dielli me titull Vazhdimësia e dhunës, botuar po në numrin e muajve korrik-gusht 1990. Artikulli nis me fjalët e drejtëpërdrejta se dhuna e regjimit serb mbi popullin shqiptar … pas Deklaratës Kushtetuese mbi Kosovën Republikë, në Kuvendin Krahinor, në 2 korrik 1990, po zgjerohet e po thellohet. Më tej artikulli bën një paraqitje të gjerë të veprimeve antishqiptare të regjimit serb në Kosovë për periudhën afro tetëdhjetë vjeçare, që nga pushtimi serb mbi këtë krahinë i vitit 1912. Nga luftërat ballkanike e në vazhdim, shkruan prof Qosja, sa herë që shqiptarët kanë kërkuar të drejtën e vetëvendosjes, e cila i ka takuar dhe i takon si popull shumicë të Kosovës, që në krahasim me serbët ishin më shumë, siç janë edhe sot, Serbia e krajlëve, e më pas e komunistëve, u është përgjigjur shqiptarëve me forcë e me dhunë. Pas krijimit të shtetit të Jugosllavisë më 1918, sa herë që shqiptarët kanë kundërshtuar marrjen e tokës së tyre dhe kolonizimin e Kosovës me serbë e malazesë, Serbia është përgjigjur me forcë e dhunë. Më tej, kur midis dy luftërave botërore, kur shqiptarët kanë kërkuar të drejtën e shkollimit në gjuhën shqipe, Serbia u është përgjegjur me dhunë. Në përfundim të Luftës të Dytë Botërore, shqiptarët rishtazi e kanë kërkuar të drejtës e vetëvendosjes, Serbia rishtazi, por tani ne firmën e Jugosllavisë, është përgjegjur me forcë e dhunë. Shqiptarët do të ndahen në tri republika: në Serbi, në Maqedoni e në Mal të Zi, që të mund të treten më lehtë.

Më tej Prof. Rexhep Qosja përmend situata të tjera kur shqiptarët sa herë kërkojnë të drejtat e tyre që u takojnë, aq herë Serbia sillet ashpër me ta. Kështu, vijon ai, kur shqiptarët në vitin 1968 kanë kërkuar të themelojnë universitetin, të kenë të drejtën e përdorimit të lirë të flamurit kombëtar, të kenë autonomi më të gjerë, Serbia u është përgjegjur me dhunë politike dhe shtetërore. Shumë të rinj kanë përfunduar në burgje, por universiteti është bërë, kurse flamuri kombëtar është lejuar. Kur në vitin 1981 kanë kërkuar trajtën më të lartë të barazisë në Federatën jugosllave, domethënë kur kanë kërkuar që Kosova të bëhet Republikë, Serbia u është përgjegjur me forcë e dhunë. Ne force, dhunë e reprezalje që nuk pushojnë që dhjetë vjet. Në vitin 1989 kanë refuzuar të pajtohen me shkallmimin e pozitës kushtetuese të Kosovës, të përcaktuar me Kushtetutën e vitit 1974, Serbia u është përgjegjur me forcë e dhunë. Kur përgjatë këtij viti, 1990, delegatët e Kuvendit të Kosovës kanë aprovuar Deklaratën Kushtetuese, me të cilën Kosova shpallet e pavarur dhe e barabartë në Federatën jugosllave, domethënë shpallet Republikë, Serbia edhe tani u është pergjegjur me forcë e dhunë. Ka suprimuar Kuvendin e Kosovës dhe Këshillin Ekzekutiv, ka mbyllur Radion dhe Televizionin, ka ndaluar botimin e të vetmes gazetë të përditshme në gjuhën shqipe – Rilindja -, ka vënë gjendje okupacioni në Kosovë.

Prof Qosja shtron pyetjen: Ç’mund të pritet më tej? Në përgjigjen që e jep po vetë, ai beson në paqe. Paqen duhet ta besojmë, shkruan ai, për hir të rinisë sonë, për hir të miqve tanë në Evropë dhe në botë. Duke përfunduar ai thekson se në këtë situatë Serbia do të lodhet prej dhunës së vet. … Do të lodhet prej së vërtetës që nënkupton mendimi i një të urti: çdo e drejtë marrë nëpër këmbë e lind një borxh për ta paguar (artikulli i cituar Vazhdimësia e dhunës i prof. Rexhep Qosjes).

“Telegraf” – Frank Shkreli: 33-vjet nga zgjedhjet e para “pluraliste” në Shqipëri dhe rivendosjes së marrëdhënieve diplomatike shqiptaro-amerikane

March 22, 2024 by s p

Frank Shkreli, ish-Drejtor i VOA-s për EuroAzinë, ka qenë anëtar i delegacionit të parë të Departamentit Amerikan të Shtetit në Shqipëri dhe monitorues i zgjedhjeve të para pluraliste në atë vend në Mars/Prill 1991.

Telegraf.al / Zgjedhjet e para “pluraliste” të 31 marsit 1991 dhe rivendosja e lidhjeve diplomatike midis Shqipërisë dhe Shteteve të Bashkuara atë muaj, me syrin e një shqiptaro-amerikani pjesëmarrës në ato ngjarje – ishin historike, por edhe zhgënjyese, njëkohësisht, për Shqipërinë. Shtetet e Bashkuara dhe Shqipëria rivendosën marrëdhëniet diplomatike më 15 Mars 1991, kur Ministri i Jashtëm i Shqipërisë Muhamet Kapllani dhe ndihmës Sekretari Amerikan i Shtetit, Raymond Seitz nënshkruan atë ditë, 30-vjet më parë, në Departamentin e Shtetit në Uashington, pas pothuaj gjysëm shekulli ndërprerjeje, “Memorandumin e Mirëkuptimit”, në prani të dhjetëra shqiptaro-amerikanëve dhe zyrtarëve të ndryshëm, nga të dy vendet.

“Unë e kam thënë shpesh se ky tranzicion i tejzgjatur post komunist në Shqipëri i ka rrënjët gjithnjë në ato zgjedhjet e para, as të lira, as të drejta, si dhe në manipulimet e zgjedhjeve të më vonshme, por edhe në mungesën e një vullneti të sinqertë të klasës politike”

Në vitin 1945 Shtetet e Bashkuara kishin kushtëzuar rivendosjen e marrëdhënieve diplomatike me Shqipërinë, ndër të tjera kushte, me mbajtjen e zgjedhjeve të lira, duke dërguar atë vit një mision në Tiranë për të biseduar mbi këtë çështje me autoritetet shqiptare. Por, sipas Departmentit të Shtetit, si përgjigje ndaj kësaj kërkese, qeveria komuniste e Enver Hoxhës i kërkoi misionit amerikan që të largohej nga Shqipëria. Ashtu edhe ndodhi. Diplomatët amerikanë u dëbuan ga Shqipëria komuniste, për të mos u këthyer në Tiranë deri në mars të vitit 1991. Për Shtetet e Bashkuara, zgjedhjet e lira dhe demokratike ishin aq të rëndësishme në vitin 1991, ashtu siç kishin qenë në vitin 1945 dhe ashtu siç janë edhe sot, 30-vjet pas shembjes së Murit të Berlinit dhe komunizmit zyrtar në Shqipëri – gjithnjë bëhet thirrje për zgjedhje të lira dhe demokratike. Ndryshimi është se sivjet, bëhet thirrje edhe për “lista të pastra”.Pothuaj e njëjta procedurë si në vitin 1945 qe ndjekur nga Amerika edhe 30-vjet më parë në Mars/Prill 1991, kur menjëherë pas nënshkrimit të memorandumit për rivendosjen e marrëdhënieve diplomatike midis Uashingtonit dhe Tiranës më 15 Mars, Departmenti Amerikan i Shtetit vendosi që të dërgonte sa më shpejt një delegacion diplomatik në Shqipëri për të hedhur hapat e para për hapjen e ambasadës së re dhe njëkohësisht për të shërbyer si monitorues në zgjedhjet e para “pluraliste”, ndonëse delegacioni amerikan konstatoi shpejt se ato zgjedhje nuk do të ishin as të lira dhe as të ndershme — që ishin caktuar të mbaheshin në Shqipëri më 31 Mars, 1991. Delegacioni amerikan i përbërë nga katër veta dhe i kryesuar nga ambasadori David Sëartz, arrijti në Tiranë, një javë pas nënshkrimit të Memorandumit në Ëashington dhe në javë para mabjtjes së zgjedhjeve të para “pluraliste” në Shqipëri. duke u bërë kështu misioni i parë diplomatik amerikan që shkelte në tokn e Shqipërisë ç’prej vitit 1946. Monitorimi i zgjedhjeve të para “pluraliste” ishte një prej objektivave kryesore të delegacionit amerikan gjatë qëndrimit të tyre në Shqipëri. Ndonëse në raste të mëparshme kam shkruar mbi vizitën e misionit të parë amerikan në Tiranë 30-vjet më parë si dhe për marrëdhëniet shqiptaro-amerikane që kanë vazhduar të shkojnë përpara ç’prej asaj date. Kësaj rradhe — pasi jemi në prak të një raundi tjetër zgjedhjesh në Shqipëri — deshta të kujtoj atmosferën e zgjedhjeve të para “pluraliste” në atë vend, nga pikëpamja e një monitoruesi të atyre zgjedhjeve — si anëtar i delegacionit të parë amerikan në Shqipëri. Megjithëse gjendja politike kishte filluar të ndryshonte, të pakën me fjalë, në një vend si Shqipëria që ishte sunduar nga thundra e hekurt e një prej regjimeve më barbare të botës komuniste — zgjedhjet e 31 Marsit, 1991 ishin hapi i parë drejt një liberalizimi të ngadalshëm drejt hapjes së Shqipërisë ndaj botës perëndimore dhe një procesi të gjatë tranzicioni të pa fund për demokratizimin e jetës post-komuniste në vend, pas një izolimi të vet-imponuar nga ish-regjimi komunist për pothuaj 50-vjet. Unë e kam thënë shpesh se ky tranzicion i tejzgjatur post komunist në Shqipëri i ka rrënjët gjithnjë në ato zgjedhjet e para – as të lira dhe as të drejta — si dhe në manipulimet e zgjedhjeve të mëvonshme, por edhe në mungesën e një vullneti të sinqertë të klasës politike të këtyre 30-viteve për t’u përballur me të kaluarën komuniste dhe trashëgiminë e saj, përfshirë mbajtjen e zgjedhjeve të lira dhe demokratike, bazuar në standardet ndërkombëtare. E them këtë se procesi i zgjedhjeve të para pluraliste në Shqipëri, nuk ishte as i lirë dhe as i ndershëm. Ligjet dhe rregullat për zgjedhjet e para “pluraliste” ishin përpiluar nga partia në fuqi, dmth. Partia e Punës — dhe natyrisht ishin në favor të saj, duke u mohuar partive të tjera të posa formuara, të drejtën dhe mundësitë e barabarta për të zhvilluar një fushatë efektive.

“Vrasjet në Shkodër me 2 prill, 1991 u interpretuan në atë kohë, nga ne dhe nga delegacionet e tjera ndërkombëtare në Tiranë, si një shenjë ogurzezë për të ardhmen e demokracisë shqiptare”

Në zgjedhjet e para “pluraliste”, Partia e Punës gëzonte një monopol absolut mbi të gjitha aspektet e jetës politike, ushtarako-policore, ekonomike dhe shoqërore në vend, sidomos kontrollonte mjetet e komunikimit dhe median, jetike këto për zhvillimin e një fushate politike efektive. Ndërkohë që partitë e opozitës ankoheshin se nuk kishin kohë të mjaftueshme për t’u përgatitur për zgjedhjet, pasi nuk kishin as përvojën as burimet e nevojshme për t’u përballur me Partinë e Punës, që i kishte rrënjët thellë në shoqërinë shqiptare. Në të vërtëtë, nga vizitat që bënim tek zyrat e Partisë Demokratike dhe tek ajo e Partisë Republikane gjatë qëndrimit tonë atje – e që ishin dy partitë kryesore të opozitës — në Tiranë si edhe në zyrat e tyre në disa rrethe, shihej konfuzioni i tyre dhe zhgënjimi për të mos thënë se mbizotëronte një kaos i vërtetë në radhët e tyre. Megjithë entuziazmin, kjo atmosferë pasigurie dhe ngathjeje nga ana e tyre vihej re kudo. Ishte e theksuar mungesa e mundësisë dhe të drejtës së partive opozitare për të përdorur median publike – televizionin dhe gazetat – që kontrolloheshin fund e krye nga Partia e Punës. Në të vërtetë, më kujtohet se megjithë rëndësinë historike të vizitës së delegacionit amerikan dhe rivendosjes së marrëdhënieve diplomatike me Uashingtonin, arritja e delegacionit amerikan në Tiranë pothuaj u injorua fare nga media zyrtare. Mesa kishim mundësi të ndjeknim burimet e lajmeve në atë kohë në Tiranë, “Rilindja Demokratike”, gazeta e Partisë Demokratike të Shqipërisë, e posa formuar në atë kohë, ka qenë e vetmja gazetë me rëndësi – megjithëse edhe kjo jo me aq entuziazëm — pat njoftuar arritjen dhe vizitën e përfaqësuesve të parë amerikanë në Shqipëri, në pothuaj një gjysëm shekulli. Listat e kandidatëve për rrethe të ndryshme të partive të opozitës, në shumë raste, nuk ishin të plota dhe në shumë zona të vendit, partitë e opozitës nuk kishin zgjedhur as candidate, sepse koha për t’u përgatitur për zgjedhjet ishte aq e shkurtër. Në të vërtetë, Partia e Punës kishte vendosur që – për të minimizuar rolin e partive të tjera, zgjedhjet të mbaheshin në fillim të shkurtit, ashtu që opozita të kishte edhe më pak kohë për t’u përgatitur, por më në fund kishte vendosur që – si një gjest “vullneti të mirë” ndaj opozitës, zgjedhjet të shtyheshin deri me 31 Mars. Megjithëkëtë, ishte një atmosferë tejet e pafavorshme për kandidatët e partive politike të posa formuara, në krahasim me ata të Partisë së Punës, e cila manipulonte burimet dhe mjetet shtetërore në favor të kandidatëve të saj dhe kishte rrënjë të thella në mbarë shoqërinë shqiptare.

Në zyrat e partive të opozitës vihej re një mungesë dëshpëruese e mjeteve bazë për funksionimin e një zyre të thjeshtë, lere më të një qendre ose të kishin një zyrë qendrore funksionale për drejtimin e zgjedhjeve kombëtare dhe për shpërndarjen e programit dhe mesazheve të opozitës elektoratit shqiptar. Megjithëse votimet u cilësuan nga disa monitorues të huaj, sidomos europianë, në përgjithësi, si të drejta dhe të lira, delegacionet monitoruese amerikane refuzuan t’i cilësonin ato si të tilla. Një prej tyre, Instituti Kombëtar Republikan ka thënë në raportin e tij se, “fushata e zgjedhjeve në Shqipëri nuk mund të karakterizohej si e “drejtë dhe as e lirë.”

Edhe Departmenti Amerikan i Shtetit (DASH), nëpërmjet zëdhënëses Margareth Tutëiler, bëri një deklaratë me 3 Prill, 1991, duke informuar median amerikane se, “Bazuar në raportet e monitoruesve amerikanë dhe ndërkombëtarë, duket se procesi elektoral kishte mangësi serioze në disa fusha me rëndësi të standardeve të OSBE-së, për zgjedhje të drejta dhe të lira.” Zëdhënësja e Departmentit Amerikan të Shtetit, ka thënë duke iu referuar Shqipërisë si një vend pa përvojë demokratike, se, “tani është në dorë të të gjithë elementëve të shoqërisë shqiptare për të mbështetur që sistemi i ri pluralist të funksionojë në mënyrë efektive”. Zëdhënësja e DASH, me atë rast, kishte shprehur angazhimin e Shteteve të Bashkuara se Uashingtoni, “Do të mbështesë vendosmërisht parimet e demokracisë në Shqipëri, si edhe ata që veprojnë për të ndërtuar demokracinë dhe për të mbrojtur të drejtat e njeriut”, deklaroi para 30- viteve, ish-zëdhënësja e Departmentit Amerikan të Shtetit, pas zgjedhjeve të para “pluraliste”, në Shqipëri. Manipulimet e zgjedhjeve, që përfunduan në fitoren e Partisë së Punës, shkaktuan shpërthimin e revoltave në disa qytete, përfshirë Shkodrën ku për fat të keq të Shkodrës dhe gjithë Shqipërisë, pas zgjedhjeve “pluraliste”, në qytetin verior, me 2 Prill u vranë Arben Broci, Besnik Bishanaku, Nazmi Kryeziu dhe Besnik Ceka dhe u plagosën dhjetëra të tjerë. Kjo tragjedi ka lenë një plagë të rëndë për familjet e tyre, për Shkodrën dhe 30-vjet më vonë mbetet një prej ngjarjeve më makabër të historisë moderne shqiptare, e cila pret gjithnjë zbardhje dhe drejtësi, përfshirë identifikimin e individëve në radhët e enteve të drejtësisë, të policisë dhe Sigurimit të Shtetit të asaj kohe.

“Jehona e tyre kumbon edhe sot për drejtësi dhe përgjegjësi në korridoret e institucioneve qeveritare e shtetërore të Shqipërisë, 30-vjet pas zgjedhjeve “pluraliste” duke pritur nga reforma e re në drejtësi për një hetim serioz për identifikimin e fajtorëve”

Fatkeqësisht, edhe sot pas 30 vjetësh të këtyre vrasjeve, ashtu siç ka ndodhur me shumë vrasje e tragjedi të tjera në historinë komuniste të vendit, nuk janë identifikuar përgjegjësit as nuk është vendosur drejtësia për këto krime shterërore. Nuk është zhvilluar asnjë proces drejtësie për ata që ishin, drejt për drejt, përgjegjës, ose për ata që dhanë urdhër për të shtënë me armë zjarri kundër njerëzve të pafajshëm dhe të pa armatosur. Thuhet se këto të shtëna kundër protestuesve paqësorë — sipas dëshmitarëve vendas — kishin ardhur nga ndërtesa e ish-Komitetit të Partisë së Punës në Shkodër. Jehona e tyre kumbon edhe sot për drejtësi dhe përgjegjësi në koridoret e institucioneve qeveritare e shtetërore të Shqipërisë, 30-vjet pas zgjedhjeve “pluraliste” duke pritur nga reforma e re në drejtësi për një hetim serioz për identifikimin e fajtorëve. Më kujtohen mirë — megjithë problemet me zgjedhjet e para “pluraliste” — shpresat e mëdha që kolegët e mi dhe unë kishim ato ditë për një fillim të ri historik, për një shoqëri më të drejtë, më të lirë e demokratike dhe më tolerante në Shqipërinë post-komuniste. Por vrasjet në Shkodër me 2 prill, 1991 u interpretuan në atë kohë, nga ne dhe nga delegacionet e tjera ndërkombëtare në Tiranë, si një shenjë ogurzezë për të ardhmen e demokracisë shqiptare. Mos zbardhja e këtyre vrasjeve deri më sot justifikon dyshimet tona sot e asaj dite – madje 30 vjet më vonë – dhe në prak të zgjedhjeve parlamentare të 25 prillit 2021. Shqipëria, shqiptarët dhe kombi në përgjithësi meritojnë më shumë dhe më mirë se kaq: shqiptarët duan një qeveri të përgjegjëshme dhe një parliament të denjë për shqiptarët e shumë vuajtur!

March 1992, Between Tirana and Kavaja, Albania — Donkey Carrying Crates and an Elderly Man in the Rain — Image by © Peter Turnley/CORBIS

29 Mar 1992, Between Tirana and Kavaja, Albania — Two old horses pull a rickety wagon on a paved road through plowed fields. — Image by © Peter Turnley/CORBIS

VATRA URON BESIMTARËT BEKTASHIANË: GËZUAR SULLTAN NOVRUZIN

March 22, 2024 by s p

Të nderuar vëllezër e motra të besimit Bektashi

Në emër të Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës VATRA, të gazetës Dielli, të Kryesisë së Vatrës, Këshillit të Vatrës e të gjithë vatranëve ju uroj: Gëzuar nga zemra festën e begatë e të bekuar të Sulltan Novruzit. Dashuri, paqe, festë, gëzim, lumturi dhe bekime paçi kurdoherë në zemër, shpirt dhe familjet tuaja të nderuara e të bekuara. Perëndia i tejetlartë bekoftë, shenjtëroftë dhe shpërbleftë çdo përpjekje tuajën për të mirën e Atdheut dhe bashkatdhetarëve tanë kudo ku ndodhen.

Kjo festë e shenjtë uroj që të sjellë për ju të gjithë një lindje të re e të fuqishme shpirtërore, fat, sukses e begati familjare.

Gëzuar Sulltan Novruzin

Zoti ju bekoftë

Me gëzim dhe nderim

Kryetari i Vatrës

Elmi Berisha