Archives for March 2024

Monarkia nga dritarja e emigrantit

March 13, 2024 by s p

Silvana Berki/

Kur në 2016 u bë martesa e pric Lekës me princes Elian, dasma ishte e rrangut të mbretërive europiane. Jo pa qëllim është bërë një investim i tillë në një kohë që ekonomia e Shqiperisë nuk ishte e mirë dhe mendoj as e lehtë prej investuesve kushdo ka qënë për ta realizuar atë. Dasma ishte event historik dhe e dyta e këtij lloji në vendin tonë. Unë si emigrante e kam ndjekur krenare për mundësinë ti tregonim botës se nuk jemi rrang i dytë në mes tyre dhe mundesisht të na bënin një vend të shumëpritur. Shumë miqve madje ua tregoja me ëndje dasmën dhe të them të drejtën në mes miqve finlandez shikoja edhe xhelozi për vetkrenarinë t`ime me vëndin tim dhe sidomos ciftin mbretëror. Kjo për arsye sepse ciftet mbretërore ndiqen nga medja botërore me shumë interes për estetikën dhe vlerat shoqerore që ato prezantojnë. Jo të gjitha kombet në botë kanë sot mbretëri. Pak përpara luftës së dytë botërore dhe mbas saj shumë mbretëri u shfuqizuan. Ishte koha e e praktikave të ideologjisë markisëm-leniniste. Shfuqizimet ndodhën jo vetëm në bllokun lindor por edhe më tej si Turqia apo Greqia, Iraku, Irani, Italia, Egjipti dhe lëkundjet e Spanjës.

Eshtë interesante se të gjithë monarkët kudo jetonin në eksile, nuk e braktisën njëri tjetrin dhe institucionet e tyre u mbështetën edhe në emigracion si një rrymë politike për demokraci. Në një dokumentar tek po shihja varrimin e Shahut të Iranit në Egjypt, pra në eksile, pash të ecte krah të tjerëve edhe mbreti Konstandin i Greqisë, i cili e vuajti mërgimin e tij në mënyrën më të rëndë të mundshme. Kjo sepse edhe ish mbretët ashtu si njerëzit e zakonshëm në mërgim pësojnë syndromën e mallit për shtëpinë dhe Konstandinit jo vetëm i ndaluan kthimin në atdhe, por i hoqën edhe shtetësinë greke mbasi rrënjët i kishte daneze, edhe pse lindur dhe me stërgjyshër mbi 200 vjet në Greqi. Në jetët e monarkëve të shfuqizuar ka shumë rrëfime tragjike, në fakt njëri më tragjik se tjetri dhe është fat nëse disa kanë mbijetuar. Sot gati të gjithë monarkët janë rikthyer në atdhe, por kjo nuk ua ka larguar nga supet traumat e përjetuara, të cilat i mbajnë brënda vetes pa guxuar as ti ndajnë me njeri për shkak të ambientit jo tepër miqësor karshi tyre. Zakonisht jo-miqësorët janë qytetarë të politikave të kundërta.

Ajo që më ka bërë efekt të mirë është jeta tradicionale që monarket e ruajnë me fanatizëm. Në atë jetë rol të rëndësishëm i jipet besimit fetar, prej nga rrjedh edhe mirësia apo ndjenja e fajit. Ne i kemi parë kombet ateiste sesi e shpërfytyruan vendin e tyre duke mos patur frikë ngta asgjë, nga asnjë ndëshkim dhe duke u kthyer kriminelët më të mëdhenj botës së madhe. Mendoj, që një arsye perse monarkët janë shumë të lidhur me fenë është pikërisht nevoja të jenë sa më njerëzor, nevoja të jenë sa më të përulur ndaj Zotit dhe njerëzve. Po të takosh një monark kudo që ka jetuar në atdhe apo eksile do të kuptoni peruljen e tyre ndaj nje misioni tejet madhor dhe nuk ka mision më madhor sa ti dedikohesh kombit e ti shërbesh atij me perulje.

Mund të jap fakte me bollëk se sa ndryshe vepron një monark në rast krize apo cenosje nga okupimi. Një shëmbull mjaft i bukur ishte ai i mbretit të Norvegjisë Haakon VII- stërgjyshi i nipërve dhe mbesave të mbretërisë së sotme të Norvegjisë i cili ndryshe nga partitë politike në atë kohë (gjatë luftës së dyte botërore) rrefuzoi të bënte pakt me pushtuesit dhe ishte gati të linte fronin nëse politilanët do ti dilnin kundër. Ky është shëmbulli më i mirë që na tregon ndryshimin e roleve të mbretit dhe politikaneve, sepse politikanët e braktisën kombin dhe ishin gati të bënin pakt me gjermanët.

Gjithsesi, prej luftës së dytë botërore tashmë ka kaluar shumë kohë, dhe Politika shqipare ka bërë shumë avancime pozitive për rritjen e ekonomisë, por ne akoma vazhdojmë të jetojmë të ndarë e në treva të vocrra. Edhe pse ideja e nje Shqiperie te madhe do të shihej në rajon me frike dhe si shenjë nacionalizmi, pozita e një mbreti apo princi në kurorë do të bënte atë që politikat që ndërrohen c`do katër vjet nuk do ta bënin dot. Pra, do të ishim nën një cati fisnore të barabartë edhe sikur të vazhdonim e rrinim jasht kufijve të njëri tjetrit. Me një kupolë e kam fjalën nën kupolën monarke. Meqënëse të them të drejtën më duket sikur sa prek fjalën monarki- ne shqiptarët e lidhim drejtpërdrejt me ”mëkatet” e mbretit Zog. Ashtu sic tani kur flasim për kohën moniste menjëherë na rikujton emrin e Enver Hoxhes dhe ”mëkatet” e tij. Në të dyja rastet, mëkatet dhe mirësitë përcaktohen nga dy rryma ku sejcili e bën përcaktimin bazuar nga disa fakte; shtresa e shoqerisë që i perkiste, dhe eksperienca sesi e ka përjetuar sistemin. Pra, brënda këtyre sistemeve kanë jetuar njerëz që na rrëfejnë histori nga më kontradiktoret. Kjo më bën të mendoj, se nuk ka as sistem perfekt dhe as politikanë pa të meta. Po a duhet të pengojmë zhvillimin e të ardhmes sonë sepse kemi histori jo të mira në të kaluarën? Edhe pse nuk i përmendim mendoj se ne kemi përdorur për të mirën tonë gjithcka ka ardhur nga c`do sistem dhe na bëjmë të jemi këta që jemi sot me të mirat dhe të këqijat tona.

Për ta mbyllur shkrimin po vendos në fund një pozi e shkruar menjëherë me vdekjen e mbretit Leka i I. 2011.

Emigranti Mbret!

Ne kishim mbret

Sot… Jo.

Ai vdiq.

Me të vdiq edhe mirësia

Pse të mendoj se bota është e brishtë

e bukur,

Kur qëniet gjeniale shuhen…

të lodhur nga marria.

Ne kishim mbret

si Van Gog fati i tij..

Ngjyrosi me penel ashtu… sic Ai dinte

…të bukurën

…të pastërtën shoqëri.

Dhe ne, ja vramë shpirtin sa qe gjallë

se nuk të vret vetëm plumbi i artë

Eh, të vret Ajo…e rënda fjalë

….gjithë baltë.

Ne e vramë mbretin tonë

Pa fron,

Pa kurorë

Po përse?

Për një politikë që as e deshëm?

E c`është politika me nota të kota?

Një pallto që dje e veshëm dhe e xhveshëm.

Ne kishim mbret

Se jemi komb mbretëror

Ne jemi oborrtarë të shekullit tjetër

Lakuar froneve, politikave asgjesorë

shkallëzuar epokave nga shumë profetër”.

Ne kishim mbret

Kokëlart, me ecje krenarie

Ashtu sic e bekoi vet nëna Demetër

Se dhe ecja është simbol fisnikërie

Ashtu si princërit që lindin vec nga Mbretër.

Eh, tani, shohim t`tuajën ecjen kuturu

hyp e zbrit shkallët të karrierës

Si ai malësori bjeshkëve që ngjitet të pres dru

e me sëpat hyn senateve të pavlerës.

Sa padrejtësi ndodhin sa je gjallë

Mëndjes kam sytë e mbretit

tek më flasin duke perënduar;

” Vërtet nuk më deshi populli im i rrallë ?

-Vërtet nëpër vota të jem ngatërruar? ”.

Dilemë e pakapërdishme tragjedia

Ja,… tani jemi një popull si shumë të tjerë

pa mbret,

me një presindent për interesat e tija

……..me një fron të cjerrë.

Ndërsa Ti,

Ti ishe endacak, si unë e të tjerë

I dashuri

I miri

Emigranti Mbret,

se emigrantit i djeg shpirti për një botë me vlerë

si Ty….Ikona Ilire…sot e 1000 vjet.

Silvana Berki

Tregimtari i kapërcimeve estetike zhanrore (Naum Prifti, 1932-2023)

March 12, 2024 by s p

Ymer Çiraku/

Naum Prifti mbetet tregimtari sui generis në letërsinë shqipe. Në kuptimin se i qëndroi besnik këtij zhanri letrar, por edhe se e përfaqësoi atë në nivele të larta.

Fshati shqiptar zë vend qendror në krijimtarinë e tij, çka lidhet dhe me rrethanat e jetës. Edhe përmbledhja e parë me tregime, titullohet “Tregime të fshatit” (1956). Këtë prirje tematike, e vrejmë edhe të dëshmuar qartazi në një nga rrëfimet autoriale, në intervistën dhënë gazetarit, kur thotë: “Unë u rrita në fshat, njëlloj si lulet e egra në mal, secila me aroma e ngjyrë të veçantë”.

Vlerësohet padyshim si tregimtari me një regjistër ligjërimi të veçantë, origjinal, në letërsinë shqipe. Kjo i ka siguruar edhe statusin e të radhiturit të tij denjësisht përkrah tregimtarëve të suksesshëm të kohës si: Mitrush Kuteli, Dhimitër S. Shuteriqi, Sotir Andoni, Jakov Xoxa, Vath Koreshi, Teodor Laço, Faik Ballanca etj. Ashtu siç ndodh në çdo traditë letrare me personalitete që lënë gjurmë, N. Prifti, është autor i ndikuar estetikisht nga modele të caktuara preferenciale prej tij, ashtu sikundër reflekton edhe ai ndikimet e veta mbi krijues të tjerë.

Pra, mbetet një autor i ndikuar, por edhe ndikues tek të tjerët. E ka të shprehur vlerësimin e tij plot venerim për Kutelin, kur pohonte se atë, e kishte mësuesin shpirtëror për tregimin dhe e mbante të paharruar dhe gati postulat porosinë e mjeshtrit se “poezia është vet e bukur, ndërsa proza duhet bërë e bukur, prandaj dhe ajo kërkon një mund specifik”. Por duhet mbajtur parasysh se edhe leximet nga letërsia në frengjisht, rusisht e anglisht, gjuhë në të cilat ai komunikonte për lexime letrare, patën krijuar tek ky autor njohje të gjera, me shkrimtarë të shquar dhe me lëvizje letrare, të shfaqura përmes këtyre gjuhëve.

Ndonëse me shumë libra të botuar dhe me kulturë të gjerë letrare, N. Prifti, në mjediset letrare të kohës, është shfaqur i pabujshëm. Edhe pse në rrethe të ngushta miqsh, e kishin “pagëzuar” si Çehovin shqiptar, nisur dhe prej profesionit, fillimisht si ndihmës mjek senatoriumi në Korçë dhe sidomos prej vlerësimeve, që fitoi nga niveli i tregimeve të botuara, ai nuk e pati zellin që ta tundë këtë pelerinë përkëdhelëse – për alteregon e vet. Mbeti përherë natyrë e veçuar, disi e tërhequr, por me buzëqeshjen e tij aq të çiltër, që s`i ndahej në çdo moment e situatë që të kishte.

N. Prifti është nga ata prozatorë të afirmuar, që nuk ka shkruar ndonjëherë roman. Por tregimet e tij, duket se shpesh kanë një “tejkalim” të brendshëm të kufijve të poetikave gjinore e zhanrore. Edhe brenda vëllimeve të kufizuara të teksteve, vrehet se tregimet, kanë intensitet të dukshëm nga aspekti rrëfimtar, kanë një lloj “presimi” nëntekstesh e paratekstesh, me gërshetime situatash të larmishme në hapësirë e në kohë, si dhe një galeri të pasur personazhesh me karaktere të përkundërt e shfaqje të befta. Të gjitha këto tipare të tregimtarisë së tij, krijojnë ndjesinë imagjinative tek lexuesi – sikur të ketë shfletuar një tekst mjaft më të vëllimshëm se ai reali. Thuaj sikur të ketë lexuar ndofta një novelë, apo një roman të tërë.

Këtë dukuri të iluzionit – të përftuar gjatë procesit të leximit, mund ta cilësonim pikërisht si një “tejkalim” estetik të kufijve të poetikave të zhanreve, që është një nga tiparet e dallueshme këtij tregimtari. Kjo veçori, nga aspekti i poetikës së prozës tregimtare, gjykojmë se vjen sigurisht si vlerë e shtuar artistike.

Pikërisht ky intensitet emocional – i përcjellë nëpër krijime dhe kjo pasuri personazhesh, ritmi i brendshëm i rrëfimit me të ashtuquajturit “përshpejtimin” dhe “vonesëzimin” e tyre (sipas të shprehurit të vet autorit) – të llogaritura këto teknika të shtjellimit kompozicional në nivel të sigurtë intuitiv, dialogu ekspresiv dhe dukshëm i pranishëm, bëjnë që këto tregime, të tërheqin vëmendjen e regjisorëve kineastë apo atyre të teatrit, që të projektojnë pastaj mbi to, arkitektura të zhanreve të tjera gjegjëse artistike, si filma apo drama. Kujtojmë p.sh. filmat “Pylli i lirisë” dhe “Tokë e përgjakur”, që janë mbështetur në tregimet mjaft të njohuara si “Ndjekësi i kuajve”, “Litar i zjarrtë”. Apo edhe skenaret e filmave të tjerë si: “Kush vdes në këmbë”, “Fejesa e Blertës”, “Pika e ujit” (film vizatimor), të mbështetura po në tregimet e këtij autori dhe ku ai, shpesh është dhe bashkëskenarist. Pikërisht këtë intensitet dinamik rrëfimtar, si dhe frymë dramatike të tregimeve, kishte vrejtur regjisori i mirënjohur Andrea Malo (1919-1966) dhe i kishte propozuar autorit të tyre, që të provonte të shkruante dhe drama. Dhe në fakt, sekuenca e dromca tregimesh të njohura të këtij shkrimtari, janë ristrukturuar e bërë dhe drama jo pak të suksesshme si “Mulliri i Kostë Bardhit” , “Dasmë pa nuse” e ndonjë tjetër.

Le të sjellim në vëmendje tregimin “Përsëri do të rrjedhë lumi…”, të përfshirë edhe në përmbledhjen “Tregime të zgjedhura”, botuar më 1972, tek shtëpia botuese “Naim Frashëri”..

Këtu autori ka modeluar rrëfimtarin autorial në vetë të parë, në këtë rast, nga pozita e një personazhi fëmijë. Ngjarjet zhvillohen në kohën e mbretërisë shqiptare, në një fshat tipik të kohës, disi të largët e të harruar. Jemi në kohën, kur bota ka nisur të trazohet nga lufta mes forcave frankiste e republikane në Spanjë dhe përgatitjet për të tjera luftra, që nuk vonuan të vijnë.

Brenda kornizave të atij fshati, ashtu si në një thjerrëz artistike, autori projekton atmosferën e botës së trazuar të atëhershme. Në atë provincë të përhumbur, përtej gjallimit paralitik në vështrim të parë, zbulohen e shfaqen hullitë kontraversale të jetës, të cilat, kanë gjithsesi tipare referenciale me çdo hapësirë tjetër gjeografike dhe etnike, sado të largëta apo të ndryshme të jenë. Zëri i rrëfimtarit fëmijë, i jep autorit mundësinë për të sjellë tek lexuesi një realitet letrar sa më të larmishëm e intrigues, të nxitur e të trazuar nga tisi i fantazisë fëminore, që krijon situata nga më të paparashikuarat e më larghedhëset nga aspekti emocional.

Në kornizat e tregimit, zënë vend dy personazhe qendrore: senjor Quipo de Llano, siç kishte qejf të vetquhej nga simpatia prej rrahagjoksi që kishte për gjeneralin e Frankos së Spanjës dhe Naumi i Gjiros, një emigrant i moshuar ky, që ishte kthyer në vendlindja nga Amerika Latine (apo e Zezë) siç e quanin, ku kishte punuar në miniera e prej nga kishte sjellë një kollë të rëndë, që s`i ndahej. Përballja mes tyre, nuk ngjan të jetë projektuar aq si klasore, se sa si karakteriale. Ajo shfaqet si përballja mes errësirës dhe dritës në shpirtin e njeriut dhe të sjell referenca prej porosive biblike, ndonëse edhe pse nuk janë të shprehura këto drejtpërsëdrejti në tregim.

Një lloj “agoraje” e fshatit, është berbehana e Bexhetit, ku njerëzit mblidhen dhe bëhen biseda e kuvende nga më të ndryshmet, ndonëse ata janë ca banorë të moskundit. Sidomos flitet për luftën që kishte përfshirë Europën, deri edhe për çfarë ndodhte në Bilbao apo tutje në Marok. Dhe alias Quipo de Llano, sekretari i komunës së fshatit, si një dendy i krekosur dhe i parfumosur, si admirues i zjarrtë i Frankos së Spanjës, sa merrte vesh se një qytet binte në duart e gjeneralit, shkonte tek një hartë e madhe e Spanjës që e mbante në zyrë dhe mbi të ngulte flamujt e fitores (!) Por që ishte një turravrap i lodhshëm dhe qesharak, se ritmet dhe ndryshimet e luftës, ishin të shpejta dhe fitoret e humbjet merrnin kthesa të papritura.

Janë interesante në tregim edhe situatat me gruan e tij të bukur e lozonjare, Elenica, me të cilën, rrëfimtari fëmijë prcjell tek lexuesi dhe ato çastet poshtë dritares së saj, duke e soditur në mjedise e qëndrime intime, që për koinçidencë interesante, të kujtojnë e sjellin ndërmend filmat neorealistë italianë.

Pra tregimi, për nga vet struktura e tij, më së shumti ngjan të jetë një roman në miniaturë. Por autorit, në fund të fundit, sigurisht, që nuk i intereson përcaktimi i tij zhanror. Këto janë kryesisht përjetime lexuesish, që arrijnë të rrokin një “reliev” letrar mjaft të gjerë. Janë sigurisht dhe vrojtime e “teknikalitete” studimore të kritikëve, të cilët, rreken të ndërtojnë kështu tipologjinë dhe hierarkinë e krijimeve të autorit. U nisëm nga një tregim, por kjo dukuri, vrehet si tipar variues në shumë prej krijimeve të tjera, brenda opusit të tij të pasur tregimtar.

Për vlerat artistike që ka përcjellë, proza tregimtare e N. Priftit, ka tërhequr jo pak vëmendjen e kritikës letrare, duke përfshirë edhe atë që lëvrohej në Kosovë. Duket që edhe krijimtaria e tij, pamvarësisht kufizimeve e pengesave të komunikimeve mes të dy anëve të kufirit shtetëror (për rrethanat e njohura të para viteve `90-të), kishte mundur që të depërtonte dhe të vlerësohej në meset letrare të atyre anëve. Kanë shkruar mes të tjerëve për të, kritikë e studiues të njohur si Rexhep Qosja (tek libri “Kritika letrare”, 1969), Hasan Mekuli (rev. “Jeta e re”, 1967), Mensur Raifi (gaz. “Rilindja”, 1972), Rifat Ismaili (gaz. “Fjala”, 1980) etj.

N. Prifti, mbetet padyshim nga mjeshtrat e shquar të prozës tregimtare. Ai është ndjekës dhe ndërlidhës i një tradite të njohur shqiptare dhe përtej shqiptare, duke krijuar edhe vet një traditë të vyer, të dëshmuar përmes një kurore tregimesh mbresëlënëse, disa prej të cilave, përfaqësohen denjësisht si antologjike. Do t`i duhej sigurisht edhe këtij shkrimtari, që të paguante “haraçin”, që e kërkonte domosdoshmërisht realiteti i kohës, sidomos në disa konceptime tematikash. Por si dhe shkrimtarë të tjerë të talentuar, ai dijti që ta kalojë “Rubikonin” e sfidave të kohës dhe të krijojë universin e tij të pasur dhe origjinal letrar.

Është shkrimtari, që nuk rreshti së krijuari e së angazhuari plot përkushtim me veprimtari letrare e atdhetare, edhe në periudhën e dekadave të fundit, kur ai u vendos që të jetojë familjarisht në SHBA, ku qëndroi deri sa u nda nga jeta, këtu e nje vit më parë. Pra, vazhdoi të krijojë dhe gjithashtu të përkthejë jo pak nga autorë të njohur botërorë. Ndërkohë, përherë i palodhur, jep një kontribut të çmuar me shkrime në gazetën “Dielli” të federatës historike “Vatra”. Kësaj kohe, ka botuar dhe një varg të gjerë shkrimesh me kujtime, për disa nga shkrimtarët e njohur të letërsisë shqipe. Ato janë dëshmi e gjallë e Kujtesës, të përcjella nga një dorë mjeshtri – për kolegët dhe miqtë e tij shkrimtarë.

Është e kuptueshme se shkrimtarët, ashtu si gjithë njerëzit, kanë kalendarin e moshës së tyre biologjike. Por që ndryshe nga të tjerët, përkatësisht shkrimtarët me vlera të shënuara, kanë dhe një kalendar tjetër, kanë “moshën” e veprës letrare që lënë pas, për brezat e lexuesve të pritshëm. Dhe besojmë se N. Prifti, është nga ata tregimtarë, që do të vazhdojë të “jetojë” gjatë – në fletët e librave të tij të çmuar.

Kryeministri Kurti në shënim të 43-vjetorit të demonstratave studentore: Pranvera e vitit 1981 vazhdon të jetë një gurthemel i shtetit republikan të Kosovës së pavarur

March 12, 2024 by s p

Prishtinë, 11 mars 2024/

Kryeministri i Republikës së Kosovës, Albin Kurti, ka mbajtur një bashkëbisedim me ish- të burgosurit politikë dhe studentët në shënim të 43-vjetorit të demonstratave të vitit 1981, që u organizua në Mensën e Studentëve, në Prishtinë.

Duke kujtuar periudhën e asaj kohe, kryeministri Kurti tha se pranvera e vitit 1981 vazhdon të jetë një gurthemel i shtetit republikan të Kosovës së pavarur, por njëkohësisht edhe shembull i zellit studentor, që nuk përfundon me studimet, por vetëm sa nisë me to, meqenëse përfaqëson edhe pjesën më të emancipuar politikisht e kombëtarisht të popullit tonë e të shoqërisë sonë.

Ai ka shprehur falënderimin dhe mirënjohjen e thellë për të gjithë pjesëmarrësit e atyre demonstratave, duke theksuar se gjithçka kishte nisur më 4 mars këtu në Mensën e Studentëve, 11 marsi që u pasua edhe me 26 marsin dhe 1 e 2 prillin dhe u tronditën themelet e padrejta të Jugosllavisë, që patën për parullë kryesore atë që e kemi thënë të gjithë ne me aktivizmin tonë, pra Kosova Republikë.

“Nga Kosova Republikë te Republika e Kosovës, kështu pra lidhen brezat e shqiptarëve, të cilën bëjnë betejë të paepur për çlirim e për barazi”, tha kryeministri Kurti, duke theksuar se Kosova e pavarur që sot e gëzojmë në themelet e saj e ka sakrificën e shumë brezave, mundin e shumë gjeneratave, të cilët ne asnjëherë nuk i harrojmë dhe rregullisht i përkujtojmë.

Fjala e plotë e kryeministrit Kurti:

Të dashur studentë,

Të nderuar të pranishëm, zonja e zotërinj, motra e vëllezër,

Të nderuar kolegë nga Qeveria e Republikës së Kosovës, ministrja e Arsimit edhe ministri i Kulturës, Arbëria edhe Hajrullau,

Të nderuar bashkëveprimtarë të çështjes kombëtare,

Të nderuar aktivistë politikë, të cilët keni marrë pjesë dhe keni organizuar demonstratat gjithëpopullore të pranverës së vitit 1981, të cilat filluan si protesta studentore.

Këtu kemi disa prej tyre, kemi Hydajet Hysenin, Xhemajl Pllanën, Shefik Sadikun, Kadri Batushën dhe të tjerë, të cilët në atë kohë kur diskriminimi ndaj shqiptarëve, shfrytëzimi dhe padrejtësitë po shtoheshin, e ngritën zërin dhe në këtë mënyrë treguan që e ashtuquajtura Jugosllavi socialiste kishte popuj e njerëz që ishin më të barabartë se sa të tjerët. Dhe, në këtë mënyrë vetëdijësuan edhe opinionin publik ndërkombëtar, në kohën kur ngritja studentore e popullore shqiptare e Kosovës përputhej me “Solidarnostin” sindikalist në Poloni atëbotë.

Prandaj, pranvera e vitit 1981 vazhdon të jetë një gurthemel i shtetit republikan të Kosovës së pavarur, por njëkohësisht edhe shembull i zellit studentor, që nuk përfundon me studimet, por vetëm sa nisë me to, meqenëse përfaqëson edhe pjesën më të emancipuar politikisht e kombëtarisht të popullit tonë e të shoqërisë sonë.

Me këtë rast, dua të shpreh falënderimin dhe mirënjohjen e thellë për të gjithë pjesëmarrësit e atyre demonstratave. Ishte 4 marsi këtu në Mensën e Studentëve kur gjithçka filloi, 11 marsi që u pasua edhe me 26 marsin dhe 1 e 2 prillin dhe u tronditën themelet e padrejta të Jugosllavisë së AVNOIT, që patën për parullë kryesore atë që e kemi thënë të gjithë ne me aktivizmin tonë, pra Kosova Republikë.

Nga Kosova Republikë te Republika e Kosovës, kështu pra lidhen brezat e shqiptarëve, të cilët bëjnë betejë të paepur për çlirim e për barazi.

Jemi në Mensën e Studentëve, ku sot të lirë gëzojmë këtë Kosovë të pavarur, e cila në themelet e saj e ka sakrificën e shumë brezave, mundin e shumë gjeneratave, të cilët ne asnjëherë nuk i harrojmë dhe rregullisht i përkujtojmë.

Unë ju dëshiroj shumë shëndet, studime të mbara e sukses në jetë të gjithë studentëve që janë këtu, meqenëse këta janë tregues i të ardhmes ekonomike, politike e kulturore të Republikës sonë, të institucioneve të shtetit, të shoqërisë e të popullit.

Urime 11 Marsi, kjo ditë e kryengritjes studentore që u bë gjithëpopullore, e tash kisha dashur që t’ia jap fjalën edhe Hydajet Hysenit, i cili në fotografinë e famshme të demonstratave të marsit e të prillit të vitit 1981 është aty në pemë me megafon, e pranë tij është Kadri Batusha, i cili sërish është pranë Hydajetit, por kësaj radhe këtu në Mensë të Studentëve.

ARRATISJA E VLLAS ARAPIT NGA BRIGADA E PARË E USHTRISË NACIONALÇLIRIMTARE

March 12, 2024 by s p

Enver Memishaj – Lepenica/

Dossjer

Vllas Arapi ishte ndër komunistët e parë që parapa se Partia Komuniste po shndërrohej në një Parti Terroriste dhe e braktisi atë.

Botohet për herë të parë: Çfarë deklaronte Vllas Arapi pas arratisjes nga forcat komuniste?

E:\Rikuperim\Lufta, B. K.Trakte A. Çami 10.11.23\FEA-873\F.270APL---12-040.jpg

Tefta Arapi, ish profesoresha ime, në vitin 1993, më foli për udhëtimet që kishte bërë në fshatrat e Kavajës, Rrogozhinës, Beratit etj duke kërkuar gjurmët e të vëllait, Vllas Arapit dhe më tregoi edhe nje fletore të trashë, ku kishte mbajtur shënime. Ajo më kërkoi mua nëse mund të shkruaja një artikull për Vllas Arapin, a ndofta edhe një libër për të.

Në atë kohë kjo ishte si një ndërmarje e vështirë për mua, prandaj e refuzova, dëshirë ose më mirë ëndërr, që do ta realizonte Fatosi, vëllai saj, me librin “Kush ishte Vllas Arapi”.

Pas kaq vitesh, në kujtim të profesores time dhe në vlerësim të veprës së Vllas Arapit po botoj

këtë artikull bazuar në dokumente historike, që botohen për herë të parë.

Familja patriotike e Tol Arapit.

Tol Arapi është një familje e njohur patriotike e Vlorës. Ai kishte lindur në Vlorë në vitin 1881, ku ndoqi shkolën greke dhe më pas emigroi në Stamboll ku i vdiqën edhe të dy prindërit. Që herët është aktivizuar në lëvizjet patriotike, duke marrë pjesë në çetat kryengritëse të viteve 1911 – 1912.

Në qeverinë e Ismail Qemalit kreu detyrën e komisarit të policisë dhe ka luftuar kundër rebelëve në vitin 1914. Mori jesë në Luftën e Vlorës 1920, dhe në përfundim të kësaj lufte u rifut komisar policie, ndërsa kur Qazim Kokoshi u zgjodh kryetar bashkie, Tol Arapi do të emrohej komisar në policinë bashkiake.

Ka propaganduar e luftuar që në kishën ortodokse të flitej shqip dhe në vitin 1922 ka marrë pjesë në Kongresin Kishtar në Berat, si delegat i Vlorës, kongresi që themeloi Kishën Autoqefale shqiptar.

Gjatë Luftës Antifashiste Tol Arapi e ktheu shtepinë e tij në bazë të rëndësishme të lëvizjes antifashiste. Djali i madh Vllasi dhe Liria, vajza, u bënë flamurtarë të rinisë vlonjate. Për këtë arsye më 8 maj 1942 familja e tij iu nënshtrua një kontrolli e bastisje nga pushtuesi, por më parë familja kishte mundur t’i largone materialet kompromentuese.

Më 26 dhjetor 1942, sapo mbritën në Vlorë mercenarët e Halil Alisë, e arrestuan Tol Arapin dhe dy ditë më pas më 28 dhjetor 1942 i dogjën shtëpinë dhe atë bashkë me 40 e ca vlonjatë i internuan në Gërmen të Burrelit.

Më 13 shkurt 1943 vlonjatët e internuar në Burrel, me anën e një telegrami, i kërkojnë Kryesisë së Këshillit të Ministrave lirimin e tyre: “Ne një grup vlonjatësh gjendemi të internuar në Fushën e Përqëndrimit Gërrmen – Burrel. Këto ditë disa u liruan. Tash kemi mbetur 24 persona pleq, plaka, gra e kalamakër të cilët natë e ditë presim me padurim që ajo zemër mëshirë plotë që lirojë të parët, ajo zemër të ketë dhimbsuri e mëshirë edhe për lirimin tonë që të kthehemi nëpër vatrat tona të djegura, mbasi jemi krejt të pa fajshëm.

Burrel 13.2.43.

Tol Arapi, Abas Përpa me t’ ëmën, Ali Çela me t’ tëmën, Vasil Speci me 5 fëmijë, Ibrahim Bino e fëmija, Sefer Taipi, Isa Çakërri, Shehap Dervishi, Telemak Mitro e Dhimitër Mitro, Mahmut Xhelo, Sotir Papajani e fëmija, Hamit Radhima, Nure Taipi, Llambi Mone”.1)

Prindërit e Tolit, Stavri dhe Aspasia kishin lindur 13 fëjë por do të rronin vetm dy, ndërsa Tol Arapi dhe e shoqja Katina do të lindnin 9 fëmijë 5 djem dhe 4 vajza. Është për t’u theksuar se të 9 fëmijët e Tolit rrojtën dhe megjithëse të varfër kryen arsimin e larta dhe lanë gjurmë të mira në historinë e qytetit të Vlorës.

Vllasi Arapi (1922 –1946), kreu shkollën tregëtare në Vlorë.

Liri Arapi (1923 – 1991), kreu arsimin e lartë pedagogjik në Napoli Itali. Liria u arrestua më 14 qershor 1942 së bashku me Sulltana Çakërrin dhe Xhemil Çakërrin, por me miqtë e xha Tolit mundi të lirohej më 15 korrik 1942 nga ku doli në mal partizane.

Pirro Arapi (1925 – 2022), kreu arsimin e lartë pedagogjik në Itali.

Fatos Arapi (1930 – 2018), u diplomua në Sofie ekonomist dhe u bë i famshëm si poet e shkrimtar.

Petrit Arapi (1931-1977), ekonomist i lartë.

Shqiponja (1932), Bubulina Arapi (1933 – 1976), dhe Tefta Arapi (1935 – 1995) ishin mësuese dhe i fundit Astriti (1937) ishte inxhinjer.

Tetë prej fëmijëve të Tol Arapit e gëzuan jetën. Ndryshe ndodhi me djalin e tij të madh Vllasin i cili pati një fund tragjik.

Tol Arapi vdiq në Vlorë në vitin 1962 dhe u varros në vendin e origjinës në Zvërnec.2)

2.Vllas Arapi ishte ndër komunistët e parë që parapa se Partia Komuniste po shndërrohej në një Parti Terroriste dhe e braktisi atë.

Vllasi i njohur me pseudonimin e luftës “Pelivani” ose “Pelivan Vlora”, lindi në qytetin e Vlorës më 22 shkurt 1922. Ai ishte një nga të rinjtë komunistë entuziastë, aktivë, i zgjuar, trim dhe i përkushtuar për çdo sakrific për lirinë dhe Atdheun e tij. Në prill 1942 doli ilegal, ndërsa e motra Liria do të arrestohej në qershor 1942.

Prefektura e Vlorës më 5.10.1942 në një listë ku figurojnë 32 vetë të arratisur politik nga Vlora ndërmjet të cilëve Mitat Dautaj, Xhemil Çakërri, Mynyr Xhindi, Naun Hondro, Hysni Abazaj, Jonus Mersini, Neki Hoxha nga Gjormi etj., për Vllas Arapin shkruan: “Vllas Arapi i biri Tolit dhe i Katinis, lindur e banues në Vlorë, vjeç 19, student, dënuar nga Gjykata Ushtarake e Tiranës për propagandë subversive”.3)

“Më datën 17 janar 1943 qe vra me të shtime rovolveri marshalli Mario Lombardi kamandant i stacionionit të Skelës në Vlorë. Autorët komunista deshën me një gjest të këtillë deliktuoz për të hequar nga kjo jetë një nënoficer i cili kishte kryer shërbime të dukëshme në fushatën e policisë politike, aq më tepër mbasi dinte mirë edhe gjuhën shqipe.

Pas këtij delikti Komanda e Përgjithshme vendosi që të pushkatoheshin katër komunista nëse brenda mëngjezit të ditës tjetër të mos dorëzoheshin autorët e deliktit të kryer. Kështu që, në mesditë të datës 18 katër të burgosur Mitaq Sallata, Astrit Kokoshi, Pavllo Kafia dhe Tole Bitri qenë pushkatue afër spitalit civil…” 4)

“Autorët e vrasjes së marshall Lombardi janë identifikuar kriminelët Sallata Lefter dhe Vllas Arapi të arratisur”, shkruan Shtabi i Policisë Mbretërore të Vlorës.5)

Në monografinë që Fatos Arapi i kushton Vllasit, nuk e thotë troç, por na lë të kuptojmë se atentatori marshallit Lombardo ishte pikërisht vëllai tij, Vllasi.

Në shkurt 1943 Vllas Arapi dërgohet në Mallakastër si përgjegjës partie. “Ai ishte karakter krejt i ndryshëm nga Mehmet Shehu. Si luftëtar, ai e pranonte luftën, e pranonte ashpërsinë e luftës, por ishte kundër terrorit dhe vrasjeve që mbillte Mehmet Shehu ngado që shkonte. Nuk e honepsi kurrë as therjen që iu bë karabinierve në Mallakstër , as vrasjen e fshatarëve në Divjakë… Shqetësimi tjetër i Vllasit janë marrëdhëniet me nacionalistët”. F. 101

Më 15 gusht 1943 Vllas Arapi do të trasferohet në Brigadën e Parë. “Sipas dëshmive ai herë gjëndet në batalionin e dytë herë në të tretin, herë përgjegjës rinie, herë komisar kompanie por në më të shumtën e kohës ai është partizan i thjeshtë… Komandant i batalinit të tretë emrohet Gjeli Argjiri, i cili, sipas pohimeve të tija është ai që ka pushkatuar Anastas Lulën… Caktimi i Vllasit partizan i thjeshtë në batalionin e tretë…, nuk është veprim i pa menduar i Mehmet Shehut”. F. 119

Në dimrin e vitit 1944, Brigada e Parë e Mehmet Shehut, marshon në kondita jashtëzakonisht të vështira për të shpëtuar Shtabin e Përgjithshëm që kishte mbetur i rrethuar.

Në këto momente të vështira Vllas Arapi i thotë Mehmetit: “Pse duhet të sakrifikohen tre batalione për 12 – 13 vetë? Ata udhëheqin një ushtri e s’dalin dot vetë nga rrethimi?…”. f.125

Terrori që ushtronte Mehmet Shehu ndaj partizanve, luftën kundër Ballit Kombëtar dhe çdo kundërshtari të tij i thelluan kontraditat e Vllas Arapit me Mehmet Shehun i cili tentoi ta eliminonte, por ai mundi t’i shpëtojë pritës së tij dhe u arratis nga Barigada e Parë më 6 prill 1944.

“Më 6 prill dezertoi nga rreshtat tona Vllas Arapi (Pelivani) nga Vlora, shkruan Mehmet Shehu, i cili më datën 12 ka mbajtur një fjalim në Fier kundër Brigadës sonë dhe kundër Partisë Komuniste. Ky element ka qenë kurdoherë alarmues dhe sidomos kohët e fundit. Në Sulovë kishte dhënë shenja dyshimi. Na shpëtoi nga duart”. 6), 7)

3. Deklarimet e Vllas Arapit pasi u arratis nga forcat komuniste.

Pasi u arratis nga Brigada e Parë e Mehmet Shehut, Vllasi u bashkua me forcat e Ballit Kombëtar.

Ai mbajti takime e fjalime ne qytete e Shqipërisë së Mesme ku denoncoi dhunën dhe terrorin e Partisë Komuniste. Më poshtë deklarimet e tij:

“ Nga rradhët e Dushanit në gjirin e atdheut. Dekllarata me rëndësi të Vllash Arapit

“Rini! Mblidh mëndjen, shtrëngo brrylat e rradhët se po të afrohet diktatura më e ndyrë dhe më e përgjakshme që ka parë faqja e dheut, në të cilën nuk do të jemi veçse skllevër dhe një turmë bagëtish”.

Në fillim të muajt prill, një i ri 23 vjeçar i nisur nga Maliqi i Korçës, duke kaluar përmes kaq rreziqesh fill i vetëm, pasi përshkoi një rrugë të gjatë nëpër Opar, Tomorricë, Sulovë, zbret në Berat dhe paraqitet në Komandën e Ballit Kombëtar. Ky djalosh që dorëzohet ishte Vllash Arapi nga Vlora, një prej përgjegjësve kryesorë të Brigadës Partizane të Mehmet Shehut.

Kush është Vllash Arapi?!

– Ky është i mbiqujtur “Pelivani”, të cilin s’ka burrë, i ri dhe grua, besojmë, që të mos e njohë e që të mos e ketë dëgjuar emrin në Toskëri. Vllash Arapi qysh dy vjet më pare, ka zhvilluar një aktivitet të madh në krahinën e Vlorës e të Mallakastrës, për përhapjen e idesë nacionalçlirimtare. Por si shumë të rinj edhe Vllash Arapin e vrau një ditë ndërgjegja, dhe ky i hapi sytë më në fund dhe e pa realitetin.

Prandaj nga rradhët e Dushanit u hodh në gjirin e Atdheut, i cili i pret bijtë e gabuar me dhimbje e dashuri.

“Pelivani” dridhet kur kujton lemeritë që egzistojnë në rardhët e Partisë Terroriste. Por megjithëkëtë nuk mungoi që këto ngjarje që të ngjethin mishtë, tmerrojnë shpirtin dhe trondisin ndërgjegjen ti vërë botërisht në dije të popullit. Në një seri konferencash që mbajti në Fier, Lushnjë e Berat, Vllash Arapi përshkroi me lotë në sy “ferrin” që ekziston në Partinë Terroriste.

– Jeta fillon. Vllash Arapi: Në çetat terroriste ishte bërë e padurueshme mungesa e bukës, e veshjeve, municioneve dhe sidomos nga vrasjet e kota që Partia bënte kundër popullit, ballistëve e partizanëve. Ajo Parti qëndron mbi gjak dhe mbahet në këmbë vetëm me anën e terrorit.

Për të vlen më tepër një fyshek se sa një njeri. Parrulla “Liri e popull” që përdor partia ka qenë dhe vazhdon të jetë një mashtrim i math. Për popullin e mjerë ka vetëm lemeri….

Një përshkrim i Brigadës në Veri.

– Një muaj e gjysëm më parë Mehmet Shehu mbajti një ligjëratë duke ekzaltuar ushtarët e Brigadës së Parë me këto fjalë: “Shokë, jemi të ngarkuar të bëjmë një udhëtim të gjatë në Veri të Shqipërisë, udhëtim që ka për mision veprimtarinë më të shkëlqyer të Partis. Kjo rrugë është e rrezikshme, se do të kalojmë vende të vështira, të mbuluara me borë, në toka armike, ku nuk do të gjejmë bukë e strehë, por neve do ti kapërcejmë këto, qoftë sikur të hamë edhe kuaj të ngordhur. Nuk mund të vëmë në dije qëllimin e misionit tone, sepse atëherë të gjithë çetat partizane që janë në Jug do të pasojnë Brigadën duke lënë frontin bosh. Për të kryer këtë mision mjafton Brigada e Parë”.

Brigada u nis dhe kaloi në malet më të larta të Shqipërisë së Mesme.

Maj 1944.

– Hyri në Martanesh, në Gollobordë, doli në Gur të Bardhë, shkoi në Shëngjergj, në Pezë dhe andej hyri në Sulovë e në Tomorricë. Gjatë këtij udhëtimi lamë 101 veta të vrarë, të ngrirë nga bora, të zhdukur e mbytur në Shkumbin. Në çdo katund që vamë na pritën me pushkë dhe raprezaljet tona kanë qenë të përgjakshme. Vetëm në Martanesh vramë 25 veta nga populli. Kështuqë numri i partizanëve dhe katundarëve të vrarë arriti pothuaj 200 veta!

Misioni iudhëtimit të Brigadës.

– Kur muarmë vesh qëllimin e udhëtimit, u dëshpëruam të gjithë, sepse Brigada shkoi në Dibër për të marrë Ernver Hoxhën dhe Spiro Moisiun të cilët nuk i gjetëm atje, mbasi kishin ikur më përpara. Të gjithë u tmerruam kur pamë se për të marrë dy veta nga krerët e partisë në Dibër, u sakrifikua jeta e 200 shqiptarëve!

Të gjithë menduan se në rast se nevoitet shpëtimi ndonjë Dushani ose Mehmet Shehu për ta shpurë në Tiranë, ose më ndonjë vend tjetër të sigurtë, do të duhesh të sakrifikohej jeta e 1000= shqiptarëve.

Flamuri i Skënderbeut u hodh poshtë.

– Kur u kthyem nga udhëtimi i gjatë dhe plot peripecira, në Moglicë të Oparit, u bë atje ceremonia e hedhjes poshtë të Flamurit Kombëtar, i cili u zëvendësua me një tjetër me drapër e çekan!

Tani në beretat e partizanëve nuk shihet më Flamuri i Shqipërisë, por drapëri e çekani me yllin e kuq në krye. Në fjalimin që mbajti Mehmet Shehu në këtë rast, midis të tjerave, tha: “Flamuri i Shqipërisë nuk ishte gjë tjetër veçse një reckë e qelbur për t’u hedhur poshtë”.

Gjithashtu atë ditë u proklamua edhe qeveria proletare.

Pothuaj të gjithë të rinjtë u dëshpëruan thellësisht për hedhjen e Flamurit Kombëtar poshtë, por e mbajtën veten me zor nga frika e terrorit.

Shumica e madhe e rinisë është penduar.

– Shumica e madhe e të rinjëve, që bëjnë pjesë në rreshtat e partisë, janë penduar, mbasi e shohin me sytë e veta greminën në të cilën po e hedh qeveria nacionalçlirimtare atdheun e mjerë. Shumë prej të rinjve kanë mundur të largohen dhe të kthehen në vatrat e tyre. Shumë të tjerë duan të largohen por nuk gjejnë dot rastin.

Nacionalizmi shqiptar duhet të bëjë ç’është e mundur për t’i ardhur në ndihmë dhe për t’a shpëtuar rininë nga kuçedrat e terrorit të këlyshëve të Dushanit e Miladinit.

Të gjithë të rinjtë që janë kthyer në shtëpitë e veta mbas thirrjeve dhe kërcënimeve që u bëri partia, u përgjigjën: “Mjaft më!”

Unë largimin tim nuk e vendosa përnjëherësh, për një arsye, ose për një tjetër, por për shumë arsye. Ishin ngjarje dhe fakte të përditëshme, që si pikat e ujit njëra mbas tjetrës e mbushën kupën dhe u derdh. Me një vështrim retrospektiv të veprimeve, të luftrave, të krimeve të përditëshme, të djegieve e të rrënimeve ku mësova se e ashtëquajtura nacionalçlirimtare nuk punonte për çlirimin e atdheut, por për zhdukjen e racës arbënore.

Ikja nga rreshtat e Partisë është shumë e zorshme mbasi rrjeti i kontrollimit dhe i spiunazhit është shumë i fortë. S’ka njeri në rradhët e partizanëve që të ketë guximin t’i hapet shokut dhe t’i propozojë largimin, sepse e di me siguri se fjala e tij do të raportohet dhe si shpërblim të menjëhershëm do të hajë plumbin ballit.

Populli i Malësive nga ana tjetër është tepër i mërzitur prej një lufte të tillë, prej çkatërrimeve dhe prej rrëmbimit të bukës e i bagëtive që bëhen nga ana e çetave partizane.

Brigada shumë, por vetëm me emër.

– Brigadat janë të shumta por vetëm me emër pasi janë shpartalluar krejt. Ajo që qëndron më mirë në këmbë është Brigada e Parë, edhe kjo në sajë të Batalionit të Parë të formuar prej vlonjatësh e kurveleshas. Brigadë e cila vepron nën grushtin e tmerrshëm të katilit Mehmet Shehu. Brigada e Parë ka qenë njësia më e fortë e fuqive partizane, por edhe kjo u prish dhe u demoralizua nga grushtet e rënda që hëngri në Patos, në krahinën e Vlorës dhe tani në fund në udhëtimin që bëri në Gegëri, udhëtim i cili i kushtoi rëndë dhe i shkaktoi demoralizimin e partizanëve më të vendosur.

Vlen të shënohet se një grusht tepër të rëndë Brigada e Parë e hëngri nga një fuqi e Ballit Kombëtar te Mali i Bardhë afër Qafës së Dardhës kur po kthehesh nga udhëtimi. Kjo fuqi e Ballit që komandohesh nga Muahrrem Kapllani që siç mora vesh më vonë përbëhej nga 120 vetë mundi t’i presë hovin Brigadës, ti shkaktojë shumë dëme dhe të mos e lërë të kalojë.

Pra sot çetat partizane nuk përbëhen më si më parë vetëm nga vullnetarë të rregullt, por nga turma të rekrutuara me zorr, e me frikë që luftojnë sepse nga mbrapa u qëndrojnë komisarët politikë me mitraloza e armë në duar që kështu e bëjnë të vështirë ikjen.

Shkaqet e luftës kundër Ballit Kombëtar.

– S’ka asnjë dyshim se luftën kundër Ballit Kombëtar e çeli Nacionalçirimtarja. Shkaku ka qenë sepse u konstatua se masa më e madhe e popullit kishte prirje nga nacionalizmi dhe sepse Balli duke u organizuar çdo ditë, do ti përfshinte të gjitha forcat dhe energjitë e Shqipërisë. Partia Terroriste te Ballin Kombëtar shihte armikun më të madh jo vetëm si fuqi luftarake por edhe si fuqi morale intelektuale tepër të shëndoshë.

Parrulla e të gjithë partizanëv ishte: “Duhet të bëjmë ç’është e mundur që t’a eliminojmë Ballin”.

Dushani, Miladini dhe Partia.

– Fuqia më e madhe e partisë janë dy serbët: Dushani dhe Miladini.

Roli i Dushanit ishte kryesor, sepse ishte ky që jepte udhëzime për t’i vënë në praktikë. Miladini ishte këshilltar politik dhe mendimtari i kësaj maqine të tmerrshme. Të gjithë krerët shqiptarë me rëndësi të kësaj organizate nuk ishin veçse kukulla, që zbatojnë në mënyrë të verbër urdhërat e serbëve.

Këta dridheshin prej Dushanit e Miladinit dhe u bënin atyre shumë kallëzime e hipokrizira për t’i patur në konsideracion dhe për t’i graduar.

Dëshpërimi dhe pasioni i krerëve terroristë.

– Dëshpërimi dhe pasioni i krerëve të Partisë Terroriste ka mbërritur kulmin e tërbimit, kaq sa shpesh herë thonë që neve na nevoitet të hyjmë nëpër qytete vetëm dy orë, për t’u dhënë mësimin e fundit reaksionarëve shqiptarë.

Merreni me mënd se ç’mynxirë mund të ngjajë sikur të realizohet ëndrra e këtyre të çmendurve.

Për hakmarrje kundër Polisit dhe Çermenikës që pengoi marshimin e Brigadës së Parë në udhëtimin e fundit, Mehmet Shehu është betuar se do t’i therë të gjithë meshkujt nga 6 deri në 60 vjeç.

Një thirrje popullit dhe rinisë.

– Vllash Arapi, duke përfunduar deklaratat e tij u drejton këtë thirrje popullit dhe

rinisë shqiptare:

“Popull Shqiptar!

Bashkoju i gjithë si një bllok nën hijen e Flamurit të Kastriotit dhe me besën e burrninë e të parëve që të karakterizon, vërsulju terrorit, se për ndryshe të presin ditë më të zeza. Duhet ta dish, se sot është në lojë ekzistenca e një rrace që ka mundur të shpëtojë gjatë kaq shekujsh invazionesh.

“Rini!

Mblidh mëndjen, shtrëngo brrylat e rradhët se po të afrohet diktatura më e ndyrë dhe më e përgjakshme që ka parë faqja e dheut, në të cilën nuk do të jemi veçse skllevër dhe një turmë bagëtish”.

Maj 1944. Balli Kombëtar “ 8)

4. Vrasja e Vllas Arapit.

Pas arratisjes nga Brigada e Parë, Vllas Arapi qëndroi me forcat e Ballit Kombëtar në Shqipërinë e Mesme duke propoganduar kundër terrorit dhe luftës civile të Partisë Komuniste. Pas çlirimit në vitin 1945 ai do të bashkohej me grupet antikomuniste që i bënë qëndresë regjimit komunist.

Për këtë arsye familja e Tol Arapit nuk shpëtoi as nga persekutimi i komunistëve të cilët me të ardhur në fuqi, në vitin 1945 “e mbajtën tre muaj në burg, atë edhe vjehrrën e tij plakë”.

“Një ditë në rrugë Kadri Hazbiu takoi nënën e Vllasit, tek e cila gjatë luftës kishte ngrenë bukë disa herë. Ai e përshëndeti atë dhe i dha një pusullë ku shkruhej: “Xha Toli, i thoni Vllasit të dorëzohet dhe të pres me gëzim dënimin që do t’i japë Partia”.

Por xha Toli nuk u dorëzua dhe nuk i besoi ish shokët komunistë të Vllasit. Në letrën e fundit ai i shkruante të birit: “Plumbin e fundit vetes. Nuk dua të të shoh në duart e këtyre. Më paç uratën. Toli”

Gazeta “Flamuri” botim i Ballit Kombëtar në emigracion, në vitin 1950 shkruante: “Në Shqipërinë e mesme…, çetat e Vlash Arapit me shokë i banë të pa sigurta rrugët dhe atakuan sa herë me sukses e trimëri qendra e fuqi komuniste”. F. 185

Këta burra patriot si Vllas Arapi që e kundërshtuan me armë diktaturën komuniste u përndoqën me terror. Në saje të përndjekjes Vllas Arapi është vrarë natën duke u gdhirë 6 qershor 1946. Ai u vra me tradhëti nga agjentë të Sigurimit të Shtetit të infiltruar në grupet e rezistencës antikomuniste. “Vllasin e sollën të vrarë me qerre nga fshati Domës. Unë e pash Vllasin të vrarë në morg, i zhveshur, me shtatë plagë në trup. Fytyrën komplet të rregullt dhe trupin shumë të lidhur. E kam parë vetë dhembin e florinjtë në gojën e tij. Fshatarët thoshin se është trim mbi trimat. Për ta varrosur e mori policia. Pasi është vrarë Vllasi, është dorëzuar fshatari që ka qenë me të. Atë e mori Babë Myslimi në mbrjtje”, ka deklaruar zv/kryetar i Degës Brendshme të Kavajës.

Familja e Tol Arapit u vesh me të zeza edhe Liria, e motra, që ishte partizane dhe komuniste u vesh me të zeza.

5. Nuk e denim se do të dilte kështu…

Ata që u munduan të eliminonin Vllas Arapin, lanë me lëkurën e tyre një pjesë farë të vogël të krimeve që kishin kryer:

Mehmet Shehu në dhjetor të vitit 1981vriste veten, në vilën e tij të sapo ndërtuar . Kadri Hazbiu, sipas tregimeve, kur e shpinin ta pushkatonin në të vërtetë kishte vdekur shumë kohë më parë nga torturat në hetuesi. Gjeneral Argjiri mbërthyer prej një krize të rëndë nervore po në ato kohëra , hidhej nga ballkoni i shtëpisë duke thirrur: “Nuk e denim se do të dilte kështu…”

P Ë R F U N D I M

Sa herë që lexojmë ose shkruajmë për atë sistem çnjerëzor të diktaturës komuniste më vjen ndër mend ajo shprehja profetike e Luigj Gurakuqit, që pati fatin të mos i shihte shqiptarët se si vriteshin mes njëri-tjetrit gjatë viteve të fundit të Luftës së Dytë Botërore, i cili do të shkruante që në vitin 1919-ën “Duhet ta dini ju shqiptarë se anmiqtë e atdhesë e të kombit tënë punojnë, siç kanë punuem gjithmonë…për me na qitun para botës…jo si një komb që meriton jetën e vet më vete, por si disa fise qi s’kanë pasun kurrë bashkim njani me tjetrin, si njerëz të egjër e të padisiplinë qi, po të lihen më vete, kishin me ngranë shoqi-shoqin për së gjalli…”9)

B U R I M E T:

AQSH, F. 149.I, D. 450, f. 170-171
Shih për më shumë: Tol S. Arapi “Që të bëhej Shqipëria”, albin, Tiranë 1996
AQSH, F. 149, D. 1199, f. 120 – 121
AQSH, F. 153, V. 1943, D. 223, F. 10 – 14
AQSH, F. 153, V. 1943, D. 283, f. 5
M. Shehu Vepra të zgjedhura Vëll. I Tiranë 1981, f. 241
Citimet janë marrë nga Fatos Arapi “Kush ishte Vllas Arapi”, “Dita 2000”, Tiranë 2000
AQSH, F.270 APL, D.12, f.40
“Historia e popullit shqiptar”, vëll. III, Toena, Tiranë, 2007, fq. 132 .

Vllas Arapi në vitin 1942 Vllasi partizan

Letra e fundit e Vllasit që u dërgoi prindërve nga arratia

Trakti i Ballit Kombëtar me deklarimet e Vllas Arapit, në konferencat që ka mbajtur në Shqipërinë e Mesme.

C:\Users\User\Documents\Enver\CAD-1EC\F.149-I-450-170.jpg

C:\Users\User\Documents\Enver\CAD-1EC\F.149-I-450-171.jpg

Vlonjat të internuar në Burrel ndërmjet të cilëve Tol Arapi kërkojnë lirimin.

E:\Rikuperim\Azis Çami 19.5. 2023 Kom. Brataj\BB1-DC2\F.688---7%28840%29-002.jpg

Tol Arapi uron Sulejman Delvinën, Luigj Gurakuqin etj.

C:\Users\User\Documents\Enver\CAD-1EC\F.149-I-450-206.jpg

Një dritë në historinë dhe kulturën çame – Hajredin Muhamet Shabani (Balua)

March 12, 2024 by s p

Ina Qatja/

Në zemrat tona emrat e atyre që kanë kontribuar në ruajtjen dhe pasurimin e trashëgimisë sonë shpesh shkëlqejnë si yje në qiellin e errët. Një prej këtyre yjeve ishte Hajredin Muhamet Shabani, njohur ndryshe si Hajredin Balua, një patriot, folklorist dhe aktivist i palodhur në ruajtjen dhe lëvrimin e traditave dhe këngës Came në Shqipëri. Hajredini lindi më 1923 në Arpicë, Camëri ku kreu studimet e para. Aty jetoi dhe u rrit deri në periudhën fatkeqe për atë vend te bekuar. Pas emigrimit nga Camëria ne vitin 1944 si pasojë e genocidit Grek në moshë fare të re Hajredin Balua u vendos dhe përfundoi shkollimin e tij në qytetin e Vlorës. Ai solli me vete historinë dhe pasurinë kulturore të Camërisë në këtë qytet bregdetar, duke ndriçuar një dritë shprese për të ardhmen. Në një periudhë të vështirë si ajo e komunizmit, Hajredini arriti të pasqyrojë resurset e Camërisë në një kohë kur shpërndarja e vlerave ishte sfiduese. Nga pikëpamja e karrierës profesionale dha kontributin e tij duke punuar në pozicione drejtuese si Teknik dhe Përgjegjës infrastrukture në Drejtorinë e mirëmbajtjes se rrugëve gjatë periudhes së komunizmit duke marrë vlerësime si punonjës.

Që prej krijimit të ansamblit folklorik “Çamëria” në vitin 1978, Hajredini ishte një nga shtyllat e tij si këngëtar i këngëve folklorike të zonës së Çamërisë. Gjatë kësaj kohe, ai ka kontribuar fort jo vetëm në këndimin e isos dhe këngës epike çame, por edhe në krijimin e këngëve të bazuara në folklorin çam. Hulumtues i përkushtuar i trashëgimisë kuturore Came , Hajredini dha një kontribut të cmueshëm si mbledhës folklori. Së bashku me z. Fatos Merorapaj, ai përpiloi volume të shumta, duke përfshirë “Fjalët e Urta Came,” “Tregime Mitike Came,” dhe “Proza Popullore Came.” Me devotshmëri të theksuar, ata kujdeseshin që çdo fije e kësaj kulture të mbetej e pandryshuar dhe e pasur për brezat e ardhshëm.

Në fushën e artit, ka lënë gjurmë të thella. Ai ishte një poet dhe kompozitor i talentuar, ka krijuar shumë poezi për figurat e njohura came si Marko Bocari, Bubulina, Ali Demi etj. Kënga e tij “Delvina me Camerinë” ende ka një vend të vecantë në zemrat e atyre që e ndjekin me dashuri traditën came.

Më 17 janar 1992, një dritë e madhe shuhet nga bota jonë, por trashëgimia dhe kontributi i Hajredin Muhamet Shabanit Balos, vazhdon. Duke qenë një ngjallës i kulturës Came në qytetin e Vlorës, ai shpalli një udhëkryq të njëjtë midis origjinës dhe bashkëkohësisë, duke lënë një trashëgimi të pasur që vazhdon të frymëzojë brezat e ardhshëm. Hajredini një emër që mbetet i nderuar dhe kujtohet si pionier i ruajtjes së pasurisë kulturore came në qytetin bregdetar të Vlorës. Le të nderojmë dhe të vazhdojmë ta kujtojmë me respekt këtë figurë të shquar të historisë dhe kulturës came.