Ndriçim Kulla/
Rasti e solli që rreth tre dekada më parë, pa asnjë shkak kur ndodhesha emigrant sezional në Athinë, të ndodhesha në një prej rajoneve të policies greke, në kryeqytetin e Greqisë. Duke qenë se isha në përputhje me të gjitha rregullat e shtetit grek, mendova se prania ime atje, ishte vetëm një keqkuptim i zakonshëm i organeve të ruajtjes së rendit dhe prisja momentin për t’u sqaruar. Por, kur më futën në qeli dhe më bashkuan edhe me shumë emigrantë të tjerë të kapur rrugëve të Athinës në mënyrë të dhimbshme ndërmjet atyre operacioneve që grekët i quanin “fshesa”, ndjeva dyshimin e një paramendimi. Si nënshtetas shqiptar kërkova të bisedoja me ambasadën shqiptare në Athinë ose të kontaktoja me ndonjë agjenci lajmesh apo redaksi gazete. Por, mbas protestës dhe pretendimeve të mia, polici roje më shoqëroi vetëm deri te zyra e komandantit të rajonit të policies.
-Esi ise çami? (Ti je çam?) – m’u drejtua kapiteni, duke më hedhur një vështrim hetues, kur unë sapo e kisha pyetur pse më kishin ndaluar.
U habita nga kjo pyetje e çuditshme, me të cilin nisi bisedën zyrtari i policisë, dhe, vetëm pasi u mendova pak, iu përgjigja:
-Jo, unë nuk jam çam, por ç’do të kishte po të isha çam? Në fund të fundit, edhe çamët shqiptarë, si unë dhe të tjerët janë. Pastaj, njerëz jemi.
Kryepolici qëndroi pak i menduar.
– Nuk kam çfarë të bëj, – mu shfajësua ai. M’u duk njeri i arsyeshëm, por ishte urdhëruar të zbatonte një urdhër.
– Eshtë vendosur, – vazhdoi ai, – do të kthehesh në Kakavijë.
E kuptova si ishte ndërthurur kjo ngatërresë edhe pse unë ndodhesha aty. Ndaj ishte e kotë të bëja përpjekje për t’u sqaruar. Dikush kishte ngatërruar vendlindjen time dhe unë isha dënuar si çam që të largohesha forcërisht, si i padëshiruar, nga Greqia. Dhe mbas një jave i paraburgosur në qelitë e policies greke vetëm për shkakun se konsiderohesha çam, së bashku me disa emigrantë të tjerë shqiptarë, të keqtrajtuar nga policia, më sollën në kufi.
Kjo histori, si dëshmi e gjalë e jetës sime, më kujtoi edhe një here të vërtetën historike, se krimet, kur nuk dënohen, riciklohen përsëri. Pikërisht ky fakt i gjallë tregon qartazi se popullsia shqiptare e Çamërisë e dënuar padrejtësisht, me tortura çnjerëzore, me vrasje barbare dhe dëbime massive nga Greqia fashiste e viteve 1944-1945, vazhdon të jetë e dënuar nga përndjekja e fshehtë.
Zbimi masiv i çamëve nga shtëpitë e tyre është një barbari, që grekërit e kishin planifikuar shumë kohë më pare, por prej frikës së opinionit ndërkombëtar dhe ndjenjës së përfshirjes në ndonjë konflikt rajonal, u zbrapsën disa here për të gjuajtur rastin e përshtatshëm. Kur robërit dhe të internuarit e kombësive të ndryshme, të grabitur me force nëpër vendet e tyre të pushtuar nga bisha naziste dhe të internuar në kampet e përqëndrimit nëpër Gjermani po ktheheshin, duke lënë prapa erën mbytëse të fushva të largëta të Bukenvaldit dhe të Mathauzenit, çamërit e shkretë po linin trojet e tyre, ku të djegura e ku të plaçkitura, me fëmijë dhe plaçka ngarkuar, të gjallë e të vdekur, për t’i shpëtuar shfarosjes totale prej shtetit grek. Kur bota njerëzore po përgatitej të jepte shembullin e madh të dënimit ndërkombëtar të krimit fashist në gjyqin e Nyrembergut, shteti Helen i sapodalë nga Lufta e Dytë Botërore, po ledhatonte duart e kriminelëve nacionalistë për të realizuar ëndrrën e vjetër të realizimit të Greqisë së pastër etnike. Ende kur nuk kishte shëruar plagët e saj të rënda të luftës dhe pa hedhur edhe vetë hapin e pare të lirisë, Greqia e nisi çlirimin e saj me “çlirimin” e dhunshëm nga shqiptarët që jetonin në tokat e tyre në juridiksionin e shtetit grek. Ishte një spastrim i pastër etnik, që kaloi pa u vënë re dhe që u krye nëpërmjet tytave të armëve, me vrasje fëmijësh e pleqsh, me presione për të këmbyer besimin si dhe mjaft tortura të egra çnjerëzore. Ankthi nacionalist që ka karakterizuar në disa periudha shtetin grek, që nga koha e krijimit të tij, solli një momente të tillë që ai të mendonte më shumë për të larë hesapet me çamët sesa për ndryshimet e epokës së re që po rilindte.
Fitorja ndërkombëtare mbi agresorët e Luftës së Dytë Botërore pruri edhe tallazet e mëdha të ndarjes së botës midis Lindjes dhe Perëndimit.
Pikërisht në këto çaste të vështira, opportune, të ngarkuara me strese për tërë diplomacinë ndërkombëtare, prej të cilave lindi si pasojë edhe Lufta e Ftohtë, zgjodhi Greqia për të zbrazur armët e shtetit mbi gjithë çamërinë. Ky është me të gjithë parametrat që ka shembulli i një holokausti, si ai i hebrenjve, që bëri fashizmi gjerman në Luftën e Dytë Botërore. Ai, për fat të keq, nuk u prezantua fare, as në tablote tij më të dobëta në opinionin ndërkombëtar, për arsye edhe të detyrave të tjera të mëdha që kishin mjetet e informacionit që sapo kishin dale nga lufta. Dhe, për pasojë, ky krim barbar, me përmasat e mëdha që ka, mbeti i padënuar plotësisht nga bota përparimtare, që lufton për të mbrojtur të drejtat njerëzore.
Dhe sot, pothuaj të gjithë vizitorëve nga të gjitha kontinentet e botës, kur zbresin në Greqi, për të pare dëshmitë kulturore dhe demokratike të lashtësisë klasike, as që u shkon ndër mend se në vendin e demokracisë dhe të qytetërimit të lashtë, diku në Epirin e Veriut, nga fashistëve grekë të sotëm, që mburren dhe përrallisin në mbarë botën për lashtësinë, është kryer një krim i rëndë njerëzor, me përmasa historike si shkak i intolerances racore, shkak dhe akt ky që është një antipèod i grekërve të lashtë. Asnjë ciceron nuk e ul aspak kokën që të belbëzojë diçka të tillë, as në Akropol, as në Rodos, as në Melesina, as në Delfi dhe as në Janinë. E, gjithashtu, as në stendat e ndonjë muzeumi nuk mund të pretendosh të gjesh diçka të tillë. Edhe në historiografinë greke nuk mund të lexosh, qoftë edhe dy rreshta të tilla. Greqia, pa ndier asnjë përgjegjësi, krimin e ka fshehur mjeshtërisht.
Çetat kriminale të Zervës e më vonë të gjeneral Plasitrës futën në kasaphanën më çnjerëzore që s’do ketë shkrimtar me zemër që të marrë penën e të shkruajë tragjedinë tonë të helamtisur me gjak. Kjo vjershë epope, e cila i kushtohet një gruaje çame, që ishte viktima e monarko- fashistëve grekë, të cilën e dogjën pak nga pak dhe e masakruan tmerrësisht, është pasqyra më e spikatur e atij krimi që tregon sesa pa mëshirë dora e thika greke u sul dhe mbi fëmijët dhe grate.
Fat-zezë kush bie në duart e tyre
Çfarë mënxyre
Më dogjën mishrat pak nga pak
E sytë më kullonin lotë dhe gjak
Ulërita sa munda dhe lypa mëshirë
Po kot, se strungari me shpirtin e nxirë,
Dëfrente, sadisti………, o gjëmë
Si digjej një mëmë!
Për mua do qe një vojtje më pak
Sikur menjëherë të zhdukesha në flake
Dhe zjarri, oh, zjarri, i ëmbël sheqer,
Sesa kur dejt m’i preku rreshteri
Më e dashur qe vdekja, më i ëmbël qe vreri
“paratë, paratë” ata gërthitnin.
Kështu më foli Sanije Bollati
Mornica, mornica, m’u ngjeth tërë shati,
E leshrat si drizë m’u ngritën përpjetë
Fytyra e saj u bë krejt e zbehtë
Dhe lotët si breshëri i shkonin ngadalë
Poet, o poet, për vojtjet e mia
Në qoftë se vërtet t’u dhimbs çamëria
Mbaj mend se ç’po të them, ta lë amanet:
“M’i thuaj Lutfiut, në është gjallë
që armën të marrë, të dali në ballë
e biri im të mos shkelet me këmbë
nga thundra e barbarit”
Kjo perlë poetike, e njohur fare pak nga publiku shqiptar, e poetit çam Gjergji Komino, i cili ka provuar edhe vetë mes të tjerëve fatin e zi të zbimit nga trojet e tyre, është një lapidary i një krimi të madh ku as komuniteti ndërkombëtar, por as vetë shqiptarët nuk i kanë kushtuar vëmendjen e duhur që ka merituar.
Fabula e përrallës greke mbi ujkun dhe qengjin, sipas së cilës ujku i hakërrehej qengjit se më ke turbulluar ujin, ku qengji ende nuk kishte lerë, historia e zhvleftësoi si shumë pallavra të tjera të greqisë për të mbrojtur utopinë e saj të gënjeshtërta, me gjak shqiptari. Gjithë bota e mori vesh se nuk ishte shkaku i Daut Hoxhës dhe Çamëria që Italia sulmoi Greqinë. Daut Hoxha ishte një “casus bellis” dhe asgjë tjetër. Prandaj puna e Daut Hoxhës mbeti si përralla e qengjit me ujkun. Bota nuk ka se si ta justifikojë një krim të tillë të mbuluar, që është ndërkohë edhe një procedent i tillë, që gjakosi me mijëra vetë, i një gjendje të tillë e një turp të tillë, që shkon jek e jek me aktet më barabare hitlero-musoliniane. Por çamërit janë aq fajtorë për kolaboracionizëm me shkelësit (pse disa bejlerë të Çamërisë u bënë vegla të pushtuesit) se ishte fajtor edhe vetë populli grek që nxorri Zervën, Ralisin dhe gjithë ata që dje kanë bërë një politikë fashiste.
Dhjetor 2000
Marrë nga libri autorit “Dritëhije-shqiptaro-Greke”
Kreu funksioni e ceremonisë vdekjes Zoti Gabriele 
Përfaqësuesi i Kreut të lart për missionin e Kosovës pranë Selisë së Shenjtë të Vatikanit. Z Vehbi Miftari. 
Emigrantët shqiptarë midis tyre Fatmir Filja dhe arbëreshë në rradhë për ti bërë homazhe At Bellushit
