Archives for June 2024

Sokol Paja/

Monografia “Fan Noli – Apostulli” e studiuesit Ilir Ikonomi është një vepër e shkëlqyer publicistiko-shkencore, ndër më seriozet e botuara në dekadën e fundit që i kushtohet Fan Stilian Nolit, një prej figurave më komplekse e më të rëndësishme të mërgatës shqiptare të Amerikës, letërsisë shqipe, kulturës, jetës fetare dhe politike shqiptare. Libri i parë i biografisë prej tre vëllimesh për Peshkopin Fan Noli i autorit Ilir Ikonomi ka vlera të gjithanshme historike, fetare, mediatike, kulturore, politike, patriotike, shkencore e shoqërore.
“Fan Noli – Apostulli” është një kryevepër publicistike e gazetarit Ikonomi që ka arritur të na sjellë pranë nesh një figurë kaq madhështore si Peshkop Noli në thjeshtësinë, mundimet, peripecitë, vuajtjet dhe sakrificat, arritjet dhe sukseset, dështimet, zhgënjimet dhe pengjet e Peshkopit. Monografia “Fan Noli – Apostulli” është një skaner në detaje historike që nga ardhja për herë të parë e Peshkop Nolit në New York më 31 maj 1906 deri në 21 korrik 1920 kur Imzot Noli u përcoll me mallëngjim nga Bostoni drejtë Shqipërisë.
Autori Ikonomi përshkruan me detaje të imtësishme rrugëtimin dhe veprimtarinë atdhetare, mediatike, fetare, politike e patriotike të një prej figurave më poliedrike të kombit shqiptar. Në libër autori ka skalitur shpirtin e Fan Nolit, ka depërtuar thellë në botën dhe qënien e personazhit. Në këtë botim paqyrohen me detaje arritje e fakte konkrete dhe me bindje mund të themi se patriotizmi, atdhetaria, gazetaria, përkthimi, poezia, filozofia, diplomacia, historia, politika dhe feja e fillim shekullit të kaluar në mërgatën e Amerikës e jo vetëm mbajnë emrin e Imzot Fan Nolit.
Në këtë studim serioz e dinjitoz pasqyrohen zhvillime shumë të rëndësishme në mërgatën shqiptare të Amerikës, veprimtarët kryesorë të shqiptarizmës, angazhimet komunitare, patriotike, politike e atdhetare të shqiptarëve të mërguar përtej Atlantikut. Monografia “Fan Noli – Apostulli” e studiuesit Ilir Ikonomi në vetvete përshkruan një përmbledhje të rrugëtimit diplomatik, patriotik, atdhetar, politik, fetar, mediatik e ku spikat veprimtaria diplomatike në Europë 2 vjet e 5 muaj për çështjen kombëtare. Libri trajton me detaje dhe personazhe konkrete me kontribute të shquara e të harruara, veprimtarinë fetare të Imzot Nolit, Autoqefalinë, Kishën Ruse, Kishën Ortodoske Shqiptare të Amerikës, protagonizmat dhe përplasjet me priftërinjve, botimet kishtare e përkthimet e kryeveprave botërore të letërsisë, arritjet akademike të Imzot Nolit në Harvard, botimet në gazetat amerikane, xhelozitë, smirën, intrigat dhe egoizmat allashqipatare të bashkëkohësve të Imzot Nolit, përplasjet, sherrnajat mes shqiptarëve etj.
Libri është i hapur dhe autori nuk fsheh asnjë nga ato ngjarje të kohës që rrëfehen në libër të cilat autori i paraqet me ftohtësi dhe korrektësi çdo episod duke ia lënë publikut gjykimin. Libri është një pasqyrë e shqiptarëve të Amerikës, të njëjtët sikur dhe sot pas 1 shekulli. Gjithashtu vend të veçantë në libër zë veprimtaria e Imzot Nolit në komunitetet shqiptare në Europë, letra e korrespondenca me personalitete diplomatike, shtetërore, politike e kombëtare, me veprimtarë të çështjes kombëtare në kolonitë shqiptare të mërgatës nëpër botë, aspiratat politike të Peshkop Nolit, depërtimi në qarqet politike gjatë vizitës në Shqipëri në momente të vështira historike për shtetin e kombin ku beteja kryesore ishte shpëtimi i Shqipërisë së jugut e njohja e pavarësisë së shtetit shqiptar në arenën ndërkombëtare.
Monografia “Fan Noli – Apostulli” e studiuesit Ilir Ikonomi na njeh në detaje përgjatë përshkrimit të jetës e veprimtarisë së Peshkop Nolit me organizata patriotike, klube e shoqata të ndryshme atdhetare shqiptare në Amerikë si: “Mall’ i Mëmëdheut” , “Nderi Shqiptar”, “Besa Besën”, “Dallëndyshja”, “Partia Politike Kombëtare”, “Banda Vatra” etj. Gjithashtu kjo monografi kushtuar Peshkop Nolit na njeh me personalitete të shquara kulturore të mërgatës së Amerikës me kontribut, trashëgimi e gjurmë historike kombëtare në historinë e shtetit e kombit shqiptar si: Petro Nini Luarasi, Thanas Tashko, Shahin Kolonja, Sotir Peci, Kristo Dako, Motrat Qiriazi, Faik Konica, George Konda, Kristo Floqi, Kristo Kirka, Qerim Panariti, Kostë Çekrezi, Bahri Omari, Thoma Nashi etj.
Monografia “Fan Noli – Apostulli” e studiuesit Ilir Ikonomi na njeh me veprimtarinë publicistike, komunitare, politike e atdhetare të gazetave të kohës në mërgatën e Amerikës si: “Kombi”, “Albania”, “Dielli”, “Flamuri”, “Dielli e Flamuri”, “Trumbeta e Krujës”, “The Adriatic Review” etj.
Z.Ikonomi ka meritë të veçantë sepse nxjerr në pah aspekte pak të trajtuara më herët rreth Imzot Nolit, fakte pak të ditura publike, veprimtari e personazhe atdhetare që skanë marrë kurrë vlerësimin e kohës, studiuesve dhe të institucioneve të shtetit shqiptar. Në libër bie në sy shfrytëzimi i gjërë dhe i thellë i burimeve të shtypit të kohës, kujtimeve, veprimtarëve e bashkëkohësve të Imzot Nolit ku paraqiten ngjarje e hidhet dritë mbi të dhëna historike, politike, mediatike e diplomatike shumë interesante rreth figurës dhe veprimtarisë fetare, politike, diplomatike, atdhetare të At Nolit dhe bashkëveprimtarëve të tij.
Autori Ikonomi ka meritë të spikatur në pasqyrimin e shumë burimeve rreth çështjeve të caktuara në libër, analizon me saktësi historike dhe argumenton me realizëm ngjarje dhe episode ku Imzot Noli është protagonist i padiskutueshëm. Autori Ilir Ikonomi ka bërë një punë të madhe dhe shumë voluminoze, hulumtuese, përshkruese, dokumentare, duke arritur të na japë një vepër publicistiko – shkencore shumë dinjitoze, e cila është shkruar me një gjuhë të pastër, stil të pasur, terminologji korrekte, kulturë të gjërë e të thellë, informacion të imtësishëm, një gjuhë të qartë publicistiko-akademike, është e mbështetur gjërësisht në burimet autentike të cituara, argumentet që i serviren publikut dhe interpretimet që vijnë në mënyrë elegante përmes pjesëve të zgjedhura në citime, janë produkt i një pune shumë serioze kërkimore shkencore dhe shumë sistematike kushtuar udhëheqësit shqiptar të mërgatës së Amerikës Imzot Fan Noli.
Monografia “Fan Noli – Apostulli” e studiuesit Ilir Ikonomi është mbi të gjitha një kontribut historik jo vetëm për mërgatën e Amerikës e mbarë kulturën shqiptare por mbi të gjitha Federatën “Vatra” dhe gazetën “Dielli” ku libri tregon detaje historike e të hollësishme rreth themelimit, personazheve kryesore, veprimtarive dhe ngjarjeve që i dhanë jetë “Vatrës”, “Diellit” e shqiptarëve të Amerikës.

Besim Ndregjoni

Nji popull që nderon burrat e vet, nji popull që pavdekson kujtimin e tyne, jo vetem në faqet e historisë, por edhe mbi rrasa e në monumente, ai popull tregon se ka ndergjegje, se ka ndjesi të holla, se njeh miradijen e ka deshirë me u sjellun e me u drejtuem simbas shembullit të të Medhajve të vet”. (Luigj Gurakuqi) Kjo thënje profete e rilindasit të shekullit 20 Gurakuqit të Shkodrës ka më shumë se 34 vite që më shoqëron në misionin tim për të përjetsuar figurat e ndritura të kombit që diktatura jo vetëm i persekutoi pa faj  fizikisht e psikologjikisht, por i denigroi me propogandën boleshvike për ti paraqitur si “armiq të popullit” kur ata ishin engjëjt e lirisë, ishin drita e mencurisë, ishin barinjtë e dashurisë në Zot, e të zhvillimit e progresit të shoqërisë. 

          OBELISKU I MIKEL KOLIQI                                                                               KASOLLJA KU VUAJTI INTERNIMIN

Sot për mua kjo ditë është një mrekulli, del nga realiteti i përditshëm dhe i tejkalon madje dhe ëndrrat. Unë kam një ëndërr, që shqiptarët e ndritur që përballuan diktaturën enveriste ma të egrën në europën lindore të përjetsohen në piedestalin e atdheut, dhe të jenë frymzuesit e brezave të rinj për të ndërtuar shtetin e së drejtës, për të mbrojtur lirinë e tyre, për të qënë qytetar europian dhe për të i sjell paqen këtij populli shumë të vuajtur duke denuar urrejtjen dhe krimin komunistë.Perulem përpara Hirsisë së tijë Mikel Koliqit dhe gëzohem që e realizova këtë obelisk madhështor në përjetsimin e tij, këtu ku ai përballoi internimin dhe arrestimin e tij në moshën 75 vjeçare, këtu tek ky vend kur xhelati i sigurimit të shtetit do të thyente derën në orën 2.00 mbas mesnate dhe do ti merte radion me bateri Iliria ku do ta akuzonte se po ndigjonte radio Vatikani. Pasuria e Mikelit ishte Radio iliria dhe një biçiklet bianka. Do të denohej me 15 vite burg politikë.Kardinali Mikel Koliqi është një ndër figurat më të ndritura të Kishës katolike shqiptare, njeriu që u bë simbol i gjakut të martirve , derdhun nga diktatura komuniste. Ky ishte një figure shembullore kishtare dhe kombëtare. Po kush ishte shqiptar i madh Mikel Koliqi që sot ju kthy Lushnjes së Kongresit jo nën thundrrat e xhelatëve por në përjetsimi e tij, dhe ban Lushnjen krenare e kombëtare.Lindi në Shkodër  me 29 shtator 1902 i biri Ages dhe Shanit. Shkollën fillore e nisi në Shkodër dhe mbaroi në vitin 1911 në kolegjin “Arici” të etërve Jezuit në Breshia të Italisë. Në Itali kreu dhe gjimnazin  pjesërisht  në Monxa e në Bergamo e Bari. Më pas në Milano ku studjoj për ingjinjer e më pas teologji. Mikeli gjatë këtyre viteve  dallohej për një kulturë të gjërë dhe i aposjanuar për muzikën. I binte pjanos në moshën 17 vjeçare. Ndiqte shfaqje të ndryshme në Itali sëbashku  me pianistin e shquar Tonin Guraziun. Në vitin 1931 në 

kulmin e studimeve i vetoi hiri i Zotit për tu bë prifte, e për ti shërbyer me zemër popullit. Në 30 maj  u shuguruar meshtar nga Arqipeshkevi i shquar i Shkodrës Imzot Lazër Mjeda.Në vitet 30 Shkodra  ishte në lulzim të plotë artistik. Emra të nderuar  të qytetit kishin  afrua rreth vetes djelmurinë shkodrane. Me këmguljen e Imzot Bumçit arriti të specijalizohi për muzikë një vjeçar  pranë një kori të shquar austriak u specijalizue për  dirigjent koral. Gjatë 10 viteve si famulltar ai dha një kontribut të madh në kulturën dhe muzikën shqiptare. Ai u shqua si muzikolog dhe krijoj një grup koral me emrin latin” Scuola Cantorum” Gjithashtu ai themeloi”Veprimin katolik shqiptar” dhe themeloi e drejtoi revistën “ Kombona e së djelës” janar 1938-1944. Pjesa më e rëndësishme dhe kulminante e karrierës së tij  artistike është krijimtaria si kompozitor dhe pikrishtë tre melodramat e tij. Ai vuri bazat e melodramës shqiptare. Mikel Koliqi  krijoj tre melodrama të shkruar nga poeti dhe dramaturku i njohur Dom Ndre Zadeja. Këto ishin “Rozafa”, “Rrethimi  Shkodrës”, “ Ruba e kuqe”të cilat janë transmetuar tek ne si dorshkrime.. por ata kan ardhur deri sot falë një muzikanti të talentuar, njëri nga nxënsit e tijë Tonin Harapi. Muzika e melodramës së pare “Rozafa” u muzikua gjatë muajve shkurt –mars 1936, dhe u shfaq në  me 26 prill 1936. Shfaqja u drejtua nga vetë Mikel Koliqi. Melodrama “Rrethimi i Shkodrës”  u muzikua mbi dramën me të njëtin titull të Dom Ndre Zadejës dhe u shfaq në prill 1937.. melodrama “Rubat e Kuqe” u shfaq në dhjetor 1937.

 Me 2 shkur 1945 arrestohet nga autoritete komuniste dhe arsye e vertete akuzën e lidhshin me veprimtarinë e të vëllait. Me 1946 arrestohet  dhe denohet me 5 vite që i bëri në Beden dhe Orman të Korçës u liria me 1951 filloi internimet  në kampet e punës , në Gradishtë, Kuç, Gjazë , Beden Orman,  Savër. Ballshë, e Zejmen denimet e tijë sëbashku shumojnë 21 vite burg politikë heqje lirie, dhe 21 vite punë të detyruar internime. Dhe në moshën 90 vjeçare del nga ferri i komunizmit genocid shqiptar. Motra Margarita dhe nipi i muzikantit Palok Kurti u kujdesën për të deri në çastet e fundit. Dhe erdhi demokracia . 

Nata e egër komuniste mori fund u hapën kishat dhe Xhamiat, Dom Mikeli në prag të 90 tave  gjithmonë kokë ulur, zemërbardhë  i buzqeshur.

Ambasadori i Vatikanit Luigji Bonanci                         Aktori Bujar Asqeriu

 Realizuesi i Obeliskut Besim Ndregjon                    Deputetja Emilja Koliqi

Arqipeshkevi i Shkodrës Angelo Massafra               Ambasadori Bonanci        

Peshkopi Ortodoks i Lushnjes                                 Kryetarja e Bashkisë Lushnje Eriselda Sefa

                                                                                  Arqipeshkev Massafra Besim Ndregjoni

                                                                                     Nipi i kardinalit Salvador Kurti

Dom Mikel Koliqi dhe Nënë Tereza ishin dy figura të mëdha të krishtërimit dhe njëkohësisht të kombit shqiptar. U takuan bashkë në një natë të errtë të Shkodrës .

Nënë Terza u ul në gjunjë  para tij, duke thënë : Më jep  bekimin tënd sepse ti je martir.” Me modesti Mikeli u përpoq  ti shmagej kësaj çeshtje, por më pas bekoi dorën me doren e vet të shqiptares më të madhe të të gjith kohërave. 28 nëndor 1994 dita e flamurit shqiptar në sallën plot dritë në Vatikan me plotë njerzë  kur u thirr emir i tij, Ai u ngrit në këmbë, Ashtu i lodhur, kockë e lëkurë,, i plakur jasht mase, por me fytyrë  fisnike ,Kardinalët përulen përpara Papës por jo, I shejti i madhi Papa Gjon Pali II u përul përpara Mikelit shqiptar. Dhe ai do tu drejtohej mediave  me thjeshtsinë e tijë të madhe Papa më ka zgjedhur mua për Kardinal se isha më i moshuar  por  titullin Kardinal e ka marr Shqiperia atdheu im. Mbas 50 vitesh bashkohet me të vëllajn nga Amerika  Guljemin. 

Dhe siç thoshte Dostojevski, jeta shpesh ja kalon edhe fantazisë më të çthurur. Kjo ditë në këtë cermoni kuptimplote është dhuratë nga Zoti. Mendohuni pak në diktaturën më të egër në perandorinë komuniste, në vendin e pare dhe të vetshpallur  ateist në botë  në Shqipërinë e vogël me drama të mëdha , të mbyllur, njeriu  me emrin Mikel Koliqi ishte denuar se ishte prift dhe muzikant. Dhe pse i vëllai i tij Ernesti  poet e prozator  kishte mbrojtur nën regjimin fashistë gjuhën shqipe në Kosovë, Maqedoninë e Veriut, e në Mal të Zi duke dërguar mbi 2500 mësues shqiptar,  që shqiptaret aty mos ta humbnin gjuhën e nënes dhe sot shqiptarët janë dominuesit e Ballkanit.

  Hirsi i ndrituri Mikel Koliqi sot unë biri i bashkëvajtsit tënd në Beden e Orman, Viçisht në 1948 me rikthimin tuaj dhe në përjetsimin e kujtesës kombëtare me përunjësi të kërkoi falje se mbas tre dekadash ne nuk kemi një varr për mbi 6000 shqiptarë të vraret e diktaturës  për tu bë lutje. Na fal Kardinal  e vërteta e idhët  kjo , por e vërtete sidoqoftë… ne shqiptarët qysh nga viti 1991  nuk qemë  në gjendje  me ba atë që në anglisht  quhet  “Make your case “ shqip , me ngrit çeshtjen tande, pra me ngrit  kauzën e drejtsisë  e me vënë me shpatulla për muri kriminelët e kuq. Në vend të kësaj në pritëm që ambasadat me na e krye atë punë, Fatkeqësisht ambasadorët nderojnë 29 nëndorin që denoi dhe pushkatoi shoket e tu, dhe nuk i lejoj këto ambasador të vinin në Shqipëri për 47 vite. Për fat të keq jemi popull i mësuem me utopinë se zgjidhjet na vijnë nga qielli.. Na fal Kardinal  nuk mujtëm me kriju  sistem gjygjësor  si e kan shtetet e së drejtës  e nga ana  tjetër  as nuk mujtëm  me pas organizma për të drejtat dhe  këto organizata i gllabruan komunistët dhe hibridet e tyre ata me njerzit e tyre dhe asnjehere  këto organizma nuk e kryen misioni që u takonte. Kështu ndodh kur organizmat për mbrotjen e të drejtave dhe lirive të njeriut i drejtonë ata që më pare i kishin dhunu këto të drejta Ne Kardinal nuk ramë në llumin e hakmarrjes se kështu na mësuat ju. Dhe kjo qe fitore historike e bashkëvuajtsve tu. Por ne drejtsi kërkojmë. Na fal Kardinal ne akoma nuk i jemi bashku Europës që ti denojmë krimet e komunizmit me ligj se politika tek ne hesht dhe imiton diktaturën për pushtet. Ne besuam dhe u tradhtuam Kardinal. A mund të besojmë se po shkojmë në rrugën e duhur nëse flemë mbi harresën e së shkuarës? A duhet të besojmë se ata që nuk kan guximin të lexojnë të djeshmen mund të marrin vendime  në favor të njeriut për të nesrmën. Vuajtjet tona pasqyrojnë  llumin e së keqes  që përshkruan shqiptarët në vite, por pa shkuar kurrë në shtratin e urrejtjes. Është aty  njeriu i sulmua nga bishat e mungesës njerzore  Dhe kur lexon për jetën e këtyre burrave e grave  që kan mujtur ta ruajn vetveten  edhe pse janë fyer, gjakosur, dhunuar poshtërua,  nuk mund të mos ndalesh gjatë  e të besojsh  se duhet thënë me zë të lartë të vërtetat e krimit komuniste që të ndërtojmë paqtimin në mes shqiptarve! Jeta dhe veprimtaria e Kardinal Mikel Koliqit  është për ne shqiptarët shembull testament  shpirtnor kombëtar .Ai do të mbetet udhërrëfyes për të gjith ne, se si duhet të punojmë për një të ardhme më të mire për popullin e vendin ashtu siç punoi Mikeli i ynë i dashur. Ai nga përjetsia na bekon ne,  që të duam Zotin popullin Atedheun!

Besim Ndregjoni