Archives for July 2024

Pse gati i gjithë Panteoni i Olimpit është pellazg

July 20, 2024 by s p

Nga Rafael Floqi/

Historia që është më e rëndësishme të dihet për ata që studiojnë origjinën e shqiptarëve është edhe ajo e origjinës së pellazgëve dhe ngulimeve të tyre të para në Ballkan. Kushdo që synon të ngrihet në nivelin e përparimit aktual në studimet arkeologjike, të depërtojë në atë histori, duhet, pasi të ketë konsultuar në mënyrë kritike të gjithë autoritetet klasike, të vërë në dyshim linguistikën, numizmatikën, historinë e monumenteve, zbulimet e qytetërimeve të botës antike, dhe sidomos mitologjinë e cila është poezia e parë, prandaj edhe historia e parë, feja e parë dhe shkenca primitive e kombeve. Në fund të mitologjive pellagjike dhe veçanërisht atyre të Epirit gjejmë personifikimin e zotave Grekë, Ilirë dhe Romakë, të cilët në vetvete përmbledhin edhe historinë e origjinës orientale dhe egjiptiane, të vendbanimeve pellazge dhe kujtesën e popullsive barbare primitive aborigjene të Ballkanit.

Ato mite janë si baza e qytetërimit greko- latin dhe Ilir dhe tradita më e largët e historisë së tokave të pellazgëve; prandaj ne e konsideruam shumë të rëndësishme të rikuperonim sa më lart, se për ne ndjenja fetare është një atribut thelbësor, një cilësi e natyrshme e natyrës njerëzore.

Mitologu, thotë Creuzer në hyrje të botimit të tretë të Symbolica 1, duhet para së gjithash të zotërojë atë që Speusippus e quan sentiment shkencor (enmovixn dioÎnois), domethënë një mendje të gjerë dhe depërtuese, një shpirt dhe shije shkencore dhe sens të përbashkët: cilësi, thelbësisht e nevojshme për të depërtuar drejtpërdrejt në mit dhe për të kuptuar konceptin e tij me një vështrim të sigurt dhe të shpejtë. Kjo deklaratë e mitologut, zbulon vështirësinë shumë serioze në zbërthimin e shpirtit dhe historisë intime të miteve dhe sqaron arsyen e kontradiktave dhe mosmarrëveshjeve të mëdha në të cilat gjenden mendimet për mitet e ndryshme gjithashtu. Prandaj, duke i vënë vetes detyrën për të hetuar disa nga kultet primitive dhe më solemne të lidhura me Dodonën, vendosëm të vazhdojmë pa asnjë sistem të paracaktuar dhe të koordinojmë të gjitha faktet individuale, në mënyrë që grumbullimi i tyre të zbulonte enigmën e mitit; dhe nga kjo lindin disa ide të përgjithshme që dukej se ishin themeli i historisë së miteve, ide, njohuritë e qarta dhe të sakta të të cilave janë të domosdoshme për këdo që synon të depërtojë me udhëzim të sigurt në labirintet e errëta të mitologjisë disa mendime që japim, janë rezultat i studimeve mbi “ Symbolik und Mythologie der allen Völker” Leipzig 1836.

Sepse pellazgët në kohët para Luftës së Trojës, para se të merrnin ide astronomike dhe fetare nga egjiptianët, e njihnin dhe adhuronin Hestian, siç pretendon Herodoti të ketë mbledhur këtë informacion nga priftërinjtë në Dodona.

Ku shton se pellazgët u komunikuan grekëve njohurinë e asaj hyjnore, e cila në një vend tjetër thotë se adhurohej si perëndeshë e parë edhe nga skithët me emrin Tabites dhe që Parisot, në Jetën e Zaraustras, ruan me arsye të forta që idetë që Herodoti kishte për fenë e persëve, lidhen me atë primitive, pra me atë para reformës së kryer nga Zaraustra.

Shkrimet nga Evropa dhe Azia, heshtin për origjinën e këtyre popujve shumë të lashtë dhe për natyrën e gjuhës së tyre, ndërsa siç thotë Herodoti, tashmë në kohët e tij të pafundme Pellazgët ekzistonin në Athinë, në Pind, në Peloponez, në Ifthyeotide , në Crestone, në Plaka, në Skilea dhe në pika të ndryshme të Greqisë. Habia është e madhe kur mora parasysh arsyen, të cilën nuk kisha mundur ta kuptojmë kurrë, ç’ ka bëri që Homeri në Iliadë t’i quante ata popuj Alot, hyjnorë: dhe Platoni në Cratylus t’u rekomandonte me gjithë zemër shkrimtarëve të tij bashkëkohorë “të gjenin prejardhjen e fjalëve greke në gjuhën e barbarëve, nga e cila grekët kishin marrë shumë fjalë.”

Herodoti pretendon se ka gjetur gjurmë të pellazgëve në Dodonën e Epirit, e famshme për orakullin Dodonian. Ai thotë se, sado që ka jetuar në të njëjtën kohë me pellazgët, por ai nuk është në gjendje të përcaktojë natyrën e gjuhës së tyre dhe i konsideron ata si të huaj, sepse në fakt ata nuk ishin fëmijë të gadishullit grek dhe përfundon ndër të tjera se Helada në lashtësi quhej Pellazgji.

Përmendjet më të hershme të shenjtërores në Dodonë në burimet e disponueshme datohen në shekullin e VIII para Krishtit dhe gjendet në poezitë e Homerit; ato sigurisht dhe drejtpërdrejt lidhin vendin e shenjtë me Zeusin: në Iliadë, në lutja e famshme e Akilit, Zeusi Zoti-ἄναξ (në formë vokative ἄνα) thirrjet e tij me epitetet “Dodonaios”, “Pelasgikos”, dhe “sundimtar i Dodonës, që ka dimër i vështirë” (Hom. Il. 16.233-234); tek Odisea, Dodona u përmend si vendi ku Zeusi I dha orakullit përgjigjet dhe këshillat hyjnore për mtuesit (Hom. Od. 14.327-328).

Ky bashkim i epiteteve “Dodonaios Pelasgikos” aplikuar për Zeusin në Iliadë është marrë gjithmonë si një tregues i qartë i origjinës jogreke të kultit të Dodonës dhe lidhjes së saj me pellazgët, popullsinë paragreke të Greqisë (Straboni, 7.7.10).

Shoqërizimi i Zeusit me Dodonën në fillim të kohës historike u vërtetua nga Hesiodi i cili shkroi se Zeusi e donte veçanërisht Dodonën dhe vendosi që duhet të kishte orakullin e tij të nderuar nga njerëzit.

(“…Δωδώνη… τὴν δὲ Ζεὺς ἐφίλησε καὶ ὃν χρηστήριον εἶναι τίμιον ἀνθρώποις…”, Hes. Katalogu i Grave, 97.5-7). Të

Shkrimtarët e shekullit të pestë para Krishtit jo vetëm që i referoheshin Dodonës si vendi i shenjtë i Zeusit, por edhe u përpoqë ta vendosnin Dodonaean Shenjtërorja e Zeusit në të kaluarën mitike siç ishte formuar në imazhet mitologjike greke gjatë epokës arkaike.

Eskili e lidhi “vendin profetik të Thesprotëve ( fisin ilir )me Zeusin e Dodonës (“…τὴν… ἀμφὶ Δωδώνην, ἵνα μαντεῖα θᾶκός τ᾽ ἐστὶ Θεσπρωτοῦ Διός”, Aesch. Netë Pjekurie. 830-831) me miti për Ion, të bijën e mbretit të parë mitik të Argos, Inachos. Në dramën e Sofokliut Trachiniae, orakulli i Zeusi në Dodonë u përfshi në mitin për profecitë enigmatike që i dhanë Herkulin në lidhje me fatin e tij (Soph. Trach. 169-172).

Herodoti në histori përmendi legjendën, të cilën ia treguan dodonët dhe priftëreshat, për shfaqjen e orakullit në Dodonë: siç është ‘kujtuar’ në shekullin e pestë para Krishtit, si një “faltore e Zeusit nën një lis në Dodonë” (“…ὑπὸ φηγῷ πεφυκυίῃ ἱρὸν Διός…”, Hrdt. 2.56.2) që është themeluar në shumë kohë të largëta, dhe fillimisht ishte një “vend i hamendjes së Zeusit” (Hrdt. 2.55.1-2: “…μαντήιον αὐτόθι Διὸς…”).

Qysh nga e koha e Plutarkut, themeli i shenjtërores Dodonase ishte i lidhur ‘sigurt’ me Deukalionin dhe gruan e tij Pirrën (Plut. Pirros, 1), pra me mitin për përmbytjen dhe rishfaqen e qytetërimit në Greqi vetëm si pas tij (gjithashtu Etym. Mag. 293.2-10).

Keto mbishkrime lexohen në lamelat orakulare të disponueshme nga Dodona3, e datuar nga fundi i shekullit VI p.e.s., që tregojnë Zeusin si perëndinë kryesore të shenjtërores që nga ajo kohë përpara dhe se jep epitetet e tij lokale, nën të cilat ai ishte apeluar nga adhuruesit: Νᾶος/ Ναῖος – të dy format që dëshmohen nga fundi i shekullit të pestë para Krishtit ( kuptimi i këtij epiteti kyç të Zeusit në Dodonë do të konsiderohej më vonë), Δωδωναῖος me trajtën thesaliane Δουδουναῖος6 “i Dodonës”, Χαμοναῖος7 “i dheut ose tokë” (<χαμ- “tokë”, “tokë”, krahaso me Demeter’s epiteti Χαμύνη i vërtetuar në Olympia, Paus. 6.21.1), Πατρώιος8 “atër/e etërve”, Ἄλκιμος9 “trim”, “i fortë” (normalisht, epiteti i Herakliut). Epiteti Μιλίχιος lexuar në një mbishkrim të mesit të shekullit të pestë para Krishtit në një lamelë tregojnë se Zeusi mund të shfaqej në shenjtëroren Dodonase në hipostazën e tij ktonike si M(e)ilichios11.

Mbishkrimet e disponueshme në lamela, të plotësuara me informacionin e dhënë nga autorët e mëvonshëm grekë – Straboni dhe Pausania, përmbajnë dëshmi se Zeusi ndante tek shenjtërorja në Dodonë me një grup perëndeshash.

Diona /Dione dëshmohet si partnerja kryesore e Zeusit në dhënien e orakujve nga shekulli i pestë para Krishtit e në vazhdim. Euripidi e karakterizon Diona duke profetizuar në Dodonë në fund të shekullit të pestë para Krishtit si “që ka të njëjtin emër me Zeusin” / “…ὁμωνύμου Διὸς…Διώνης…” (Eur. Archelaus, Frg.228a.21-22); në traditën e mëvonshme, kjo frazë u përdor për të interpretuar emrin e Dionës sikur të ishte e rrjedhur nga emri i Zeusit (“…Ἀπὸ τοῦ Διὸς, Διώνη…”, Etym. Mag. 280.41-42); megjithatë është e mundur që Euripidi e dinte që Diona mund t’i drejtohej me epitetin Νάϊα,një formë femërore e epitetit bazë të Zeusit Dodonaean Νᾶος /Ναῖος12. Diona mund të pyetej pa Zeusin13 si perëndeshë në të drejtën e saj. Përfundimisht, ajo filloi të kishte “një tempull të përbashkët me Zeusin” (Straboni 7.7.12)14.

Perëndesha Themis është e pranishme në Dodonë sipas dokumenteve: ajo mund të pyetej së bashku me Zeusin dhe Diona dhe në çift vetëm me Zeusin, pa Dionën15.

Nënë-Tokë / Μάτηρ γαῖα “duke dhënë fryte” ishte lavdëruar në këngët fetare dodonase si homologe i Zeusit të Madh-Μεγάλος: “…Γᾶ καρποὺς ἀνίει, διὸ κλῄζετε Ματέρα γαῖαν” (Pauzë. 10.12.10). Një frazë e ngjashme është pyetja e shekullit të katërt para Krishtit drejtuar Zeusit: “…ἐπερωτᾶι τὸν θεὸν περὶ τῶν καρπῶν ὧν ἡ γῆ φύει…” / dikush “po pyet zotin për frutat, që i prodhon toka…”16. Formulimi i pyetjes duket se ka qenë një përpjekje për të riprodhuar vargun e cituar nga Pausania, gjë që sugjeron se këngët e veçanta tashmë kishte një antikitet të caktuar reflektonin kohën pellazge nga fundi i shekullit të pestë para Krishtit.

Kjo, nga ana tjetër, nënkupton se perëndeshë-Tokës nënë-ishte adhurohej në shenjtëroren dodonase (që çiftëzohet me Zeusin) para shekullit të pestë para Krishtit. Perëndeshë Μήτηρ që mund të ketë qenë Nënë-Tokë ose Demetra dhe u përmend në një pyetje të fillimit të shekullit të katërt para Krishtit së bashku me perëndinë Νᾶος [Zeus]17.

Demetra dhe Afërdita ishin gjithashtu ndër perëndeshat që adhuroheshin në shenjtërore në gjysmën e dytë të të parës mijëvjeçarit para erës sonë, duke qenë se ka pyetje që i drejtohen si të parës dhe të dytës 18

Lidhja me Zeusin nuk tregohet në burime. Tradita mitologjike e regjistruar nga mitografi athinas Pherecydes në gjysmën e parë të shekullit të pestë para Krishtit, por ndoshta duke u kthyer në kohën arkaike, lidhur me Dodonat si një grup nimfash, pesë ose shtatë në numër, të referuara si Nimfat e Shiut – Hiades / Ὑάδες dhe Dodonaean Nimfat – Δωδωνίδες / Δωδωνιάδες νύμφαι19; në traditën latine, ato u caktuan si Naiada-nimfat e burimeve dhe përrenjve (Hyginus, Fabulae, 182.2.1-2: “…nymphae Dodonides uocantur (alii Naides uocant)…”). Besohej se Hyades ishin si shoqëruese të Dionisit (“…τὰς Ὑάδας Δωδωνίδας νύμφας φησὶν εἶναι καὶ Διονύσου τροφούς…”20).

Vlen të përmendet se sipas disave versioneve të mitit, Diona ishte një nga dodonetat e Hyades-Naiads 21, e cila mund ta tregojë edhe prania e saj në Shenjtëroren dodonase tashmë, në periudhën arkaike, por si një perëndeshë e vogël e ujit ose si nimfë 22. Për më tepër, tradita i dha njërit prej Hyadëve emrin Θυώνη, i cili njihet edhe si një emër alternativ i nënës së Dionisit Semele dhe kishte implikime orgjiastike / maenadike23: me Nimfat mitike të shiut të Dodonës, me siguri, janë imagjinuar si maenada24. Adhurimi i një nimfe ose nimfash në shoqëri me Dodonën mund të jenë vërtetuar në mbishkrimet në lamelat nga shenjtërore: njëra prej tyre, e datuar deri në fund e shekullit të pestë para Krishtit, përmban një pyetje për flijimit për një Nimfe25, ndërsa fjalët “[Νύ]μφια” dhe “[ὕ]δατο[ς]” mund të lexohen në një tjetër pyetje që daton qysh në mesin e shekullit të katërt para Krishtit26.

Historiani Efori i shekullit të katërt para Krishtit jep informacione të habitshme që nënkuptojnë afërsinë e Zeusit Dodonas me perëndinë e lumit Acheloos (Vjosa): sipas historianit, Zeusi në dhënien e përgjigjeve orkulare i bën thirrje fuqisë të gjithë ujit të lumit Acheloos (“…τὸ σύνολον ὕδωρ Ἀχελῶον ὑπὸ τοῦ χρησμοῦ καλεῖσθαι…”) dhe zakonisht i shton secilës përgjigje të tij një urdhër për t’i bërë sakrificë perëndisë Acheloos, i cili quhet me emrat e veçantë (“…τοὺς ἐκ Δωδώνης χρησμούς· σχεδὸν γὰρ ἐφ’ ἅπασιν αὐτοῖς προσάγειν ὁ θεὸς εἴωθεν Ἀχελώῳ θύειν, ἰδιοῦνται τὰς τοῦ θεοῦ προσηγορίας·”)27; megjithatë, përgjigjet e lexuara në lamela hyjnoren e supozuar nuk përmbajnë formulat përmendur nga Efori. Zoti Acheloos si një personifikimi i lumit më të madh të që buron nga Greqisë Veriore dhe që ishte në thelb një zot i fuqishëm, Ktonic, si një dem i fertilitetit me disa tipare dionisiake, një formë e partnerit hyjnor-ngjizës të perëndeshës së tokës; që në Epir ishte i nderuar si “mbreti i ujërave” i atij vendi (Ovid. Metamorfoza. 9.17-18).

Në kohën historike, ai ishte veçanërisht i adhuruar në Etoli, Thesproti dhe Tesali, por edhe në territoret e tjera, në kulte të ndryshme dhe tradita mitike qw lidheshin me nimfat, veçanërisht me nimfat të burimeve28.

Tradita mitologjike arkaike-klasike e hershme e shoqërimit të Nimfave të Hyades me Dodonën duket se nënkupton praninë në shenjtëroren e hershme dodonase të perëndisë të Dionisit në hipostazën e tij si Ὕης “Rainy” (“…Ὕης δὲ ὁ Διόνυσος…”29 / “…Hyes është Dionisi…”; “ Ὕης. ἐπίθετον Διονύσου… ἐπειδή… ἐπιτελοῦμεν τὰς θυσίας ἀυτῷ καθ’ ὃν ὁ θεὸς ὕει χρόνον”30 /

“Hyes, është një epitet i Dionisit… sepse… ne i bëjmë sakrifica atij në atë kohë kur zoti bie shi”). Në traditën e mëvonshme, Dionisi Hyes ishte kujtohet si zot me brirë demi – taurokeros dhe si bartës i lagështisë plehëruese 31. Meriton vëmendje që në në fund të shekullit të pestë para Krishtit, dikujt iu bë një pyetje:

“Kujt nga perënditë duhet t’i bëhet sakrifica për të pasur shi në sezonin e duhur?” / “…τίνι κα θε[ῶν θύων…h]ωραῖοι hυετο[ὶ…”32; kjo sugjeron se ka pasur një konfuzion edhe midis vendasve në lidhje me perëndinë / hyjninë që konsiderohet përgjegjëse për aktivitetin e shiut në zonën e Dodonës në fund të shekullit të pestë p.e.s.: as Dionisi Hyes as Zeusi, perëndi klasike të stuhisë, dukej të dobishme për kërkuesi në këtë çështje, dhe ai/ajo u detyrua për të pyetur se kush nga perënditë në veçanti rregullonte shiun.

Termi φολοριαστικόν si formë e gabuar e φ(ι)λορ(γ)ιαστικόν lexohet në një lamellë që daton në gjysmën e parë e shekullit të pestë p.e.s.33 mund të tregojë se orgia dioniziane në një farë forme u zhvillua në shenjtërore në periudhën arkaike të vonë

Koha e hershme klasike. Duhet theksuar gjithashtu se një sakrificë te Dionisi, në grup me perëndi të tjera, u urdhërua në shekulli i katërt para Krishtit, në një përgjigje të supozuar hyjnore të lexuar në lamelën 34, na siguron prova shtesë për Lidhjet e Dionisit me shenjtëroren dodonase35.

Pyetjet drejtuar Apollonit36 dhe Herakliut37 nënkuptojnë se edhe ato perëndi adhuroheshin në shenjtëroren Dodonase në kohën klasike; kjo është mjaft e kuptueshme – se të dy ishin bijtë mitologjikë të Zeusit, ndërsa Apolloni ishte edhe zot i profecive.

Shumë kanë shkruar për pellazgët, dhe shumë edhe për mitet e hyjnive të përmendura (edhe pse asnjë në veçanti për këto), por ata nuk lejuan që drita historike që vjen nga hetimi i këtyre gjërave të kumbonte për të sqaruar temat reciproke. Deri më tani, ne nuk dimë aq sa duhet për pellazgët për të mos njohur mirë disa nga mitet e tyre dhe nuk dimë aq sa duhet për këto mite për të mos njohur mirë pellazgët.

Si perfundim të gjitha perënditë e adhuruara në Dodonën pelazgjike përbëjnë 80 për qind të Olimpit grek.

PERËNDIMI NË DËSHTIM…

July 20, 2024 by s p

Nga PAOLO MIELI – “Corriere della Sera”, 14 korrik 2024- Përktheu: Eugjen Merlika./

Çështje e një milimetri. Po të kishte shkuar në shenjë goditja e Thomas Matthew Crooks, Shtetet e Bashkuar do të ishin zhytur në një luftë civile. Me gjasë, me çështjen Biden ende në hava do të kishin dështuar edhe zgjedhjet presidenciale të parashikuara për 5 nëndorin e ardhshëm. E me sistemin e Shteteve të Bashkuar të paralizuar, i gjithë Perëndimi do të ishte gjunjëzuar. Më shumë se sa është tani. E pamundur, në gjëndjen e tanishme, që të dalë në dritë diçka e sigurtë rreth identitetit të “fshehtë” (duke hamendësuar që të jetë një) i shtënësit. Do të na furnizoheshin tregues të përkatësive të tij të shkuar për ditë të tëra. Për vite, për dhjetëvjeçarë. Mbetet e panjohura se si Crooks, i pajisur me një shënjestër shumë të mirë e një aftësi të padyshimtë të përdorimit të armëve, ka mundur të avitet i patrazuar në një distancë prej njëqindenjëzet metra nga shenja e shënuar, të vihej në pozicion zjarri e të shtinte. Edhe këtu do të gjejmë, siç ndodh gjithmonë, dhjetra njerëz që do të thonë se kanë parë, parashikuar, lajmëruar e nuk i kanë dëgjuar. Një skenar i stërnjohur, që secili prej nesh do t’i a përshtasë lehtësisht bindjeve të tij të hershme, shumë përpara sesa veprimi të kryhej.

Ndërsa ai që na duket i qartë është kuadri i përgjithshëm që qëndron në sfondin e atentatit ndaj Donald Trump-it. Prej vitesh një Perëndim i mbetur pa drejtues – duke bërë një përjashtim për Joe Biden pa marrë parasysh problemet e njohur – është në vështirësi kundrejt Kinës, Rusisë dhe Iranit që fitojnë idhtarë të grabitur në t’ashtuquajturin Jugë të botës. Kemi përmëndur fillimisht Kinën sepse është me Vendin e drejtuar nga Xi Jinpingu që do të arrihet në bejlegun përfundimtar. Pekini ndan letrat, blen zona të tëra ekonomike në çdo pjesë të globit, i hap dritën jeshile luftërave nga të cilat mendon se ka leverdi. Ka, veç të tjerave, në gjithë botën atllantike personalitete, që në mënyrë pak a shumë të hapur (gjithmonë në mënyrë të dukëshme, sidoqoftë) janë vënë në shërbim të saj. E ka përcaktuar takimin strategjik të ndeshjes së shekullit që qëndron në ripushtimin e Taivanit brënda e jo më larg se viti 2049. Mundësisht shumë më parë. Pa shprazur asnjë fishek nëse gjërat do të shkojnë siç janë duke shkuar.

Brënda asaj date Perëndimi dhe partnerët vartës të Kinës do të jenë përgjakur në luftëra pa mbarim, të tilla që kur të kërcasë ora e Taivanit, askush nuk do të dojë të dijë për luftime, raketa, ploja, as për Vënde ndërmjetës. Evropa ka treguar buzë ndodhisë ukrainase, se nga çfarë brumi është gatuar. Ndonjë e papritur e mirë ka ardhur nga Vendet fqinj të Rusisë, ka patur një qëndresë thelbësore të Britanisë së Madhe, pjesërisht të Gjermanisë e paparashikueshmërisht të Italisë (por deri pak ditë më parë). Për të tjerët lloqe, shtyrje dhe mungesë gatishmërie për të shpenzuar në armë të reja. Duke plotësuar gjithshka nga thirrje korale për paqë (pra për dorëzim), të pritura nga Putini me dashamirësi e ndonjëherë me ndonjë shenj talljeje.

Duke mbetur në kontinentin tonë duhet të përmendim pozitivisht figurat në krye të BE e të NATO-s, që janë treguar në lartësinë e kohëve. Të kompensuar nga dy drejtues, Orbani (në shoqëri të sllovakut Robert Fiko) për më tepër Erdogani (vetëm NATO), që me qejf kanë luajtur në spondë me trekëndshin e sipërpërmendur. Ndeshja, t’a themi sinqerisht nuk është mirë. Por mbetet e panjohura më e rëndësishme, ajo e Shteteve të Bashkuar. E këtu përqëndrohemi. Bideni, me të gjithë problemet mbi të cilët po kthehemi për herë të tretë, është treguar një shkëmb edhe se ndoshta tejet i matur në dërgimin e armëve Zelenskit në kohët kur i shërbenin. Me arsye shumë të mira, ju lutem. Nuk donte që t’i ngarkohej shpërthimi, qoftë edhe për shkak të ndonjë rrëmbimi ukrainas, të një lufte të vërtetë e vetiake me Rusinë.

Por Trumpi është e panjohura m’e madhe. Putini në çdo deklaratë të tij mundohet t’a paraqesë si një kukull të tij, sikur të ishte një lloj Marine Le Peni ose ndonjëri nga ata evropianë që kemi zënë në gojë e që prej kohësh janë vënë në dispozicion të kinezëve. Por njeriu, me trillet e tij mund të zbulohet një befasi. Nuk është e thënë që – duke u kthyer në Shtëpinë e Bardhë – do të kthehej në një zbatues të bindur të urdhërave ruse , iraniane e kineze. Vetëkuptohet: për sa na përket e quajmë Bidenin të besueshëm e Trumpin jo, absolutisht jo. Por për të shkuar në të sigurtën, në Moskë, Pekin e Teheran, një luftë civile që të përmbysë Shtetet e Bashkuar leverdis në çdo rast shumë më tepër se sa paparashikueshmëria e Trumpit.

Me këtë të jetë e qartë se nuk kemi ndërmënd të pohojmë se ata tre Vende ose të tjerë të lidhur me ta kishin diçka për të ndarë me atentatin e Butlerit në Pensilvani. Duam të themi se sikur e shtëna e Crooksit të kishte shkuar në shenjë, Kina, Rusia, dhe Irani do të kishin arsye për t’u gëzuar. Mundet që një kaos i madh në Washington të jetë më shumë i parapëlqyer edhe se vetë Donaldi.

PS. Debati politik mbi atentatin Trumpit këtu n’Itali u monopolizua nga një diskutim i zjarrtë mbi volinë e spostimit të një gazetari nga drejtimi i një emisioni të veçantë të kanalit 1 mbi rastin e ditës. Kjo po është një mënyrë për t’u treguar në lartësinë e kohëve në të cilat jetojmë.

“Corriere della Sera”, 14 korrik 2024 Përktheu Eugjen Merlika

DY TË MËDHEJË PËR NJË TË MADH – Agolli e Koliqi për Azem Shkrelin

July 20, 2024 by s p

Përzgjodhi Frank Shkreli/

Azem Shkrelí lindi më 1938 në Rugovë të Pejës. Shkollën fillore e kreu në vendlindje, ndërsa në Prishtinë ai vazhdoi shkollën e mesme për të vazhduar fakultetin Filozofik, degën e gjuhës dhe të letërsisë shqipe. Për shumë vjet ai ka qenë kryetar i shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës, drejtor i Teatrit Krahinor në Prishtinë dhe themelues e drejtor i Kosova Filmit.

Ka botuar këto vepra në poezi Bulzat (1960), Engjujt e rrugëve (1963), E di një fialë prej guri (1969), Nga bibla e heshtjes (1975), Pagëzimi i fjalës (1981), Nata e papagajve (1990), Lirikë me shi (1994), Zogj dhe gurë (1997). Në prozë: Karvani i bardhë (1961), Sytë e Evës (1975), Muri përfundi shqipes Shtatë nga ata, si dhe dramat: Fosilet (1968), Varri i qyqes (1983) etj. Poezitë e tij janë përkthyer në shumë gjuhë të huaja. Në fund të viteve 1950, do të shfaqet brezi i “të nëntëve” i prirë nga Azem Shkreli, i cili vendosi kulme poetike në letërsinë shqipe, është shprehur, shkrimtari Ali Aliu.

“Azem Shkreli ishte nga shkrimtarët e parë të Kosovës që njoha nga afër. Nga ai kisha lexuar poezi dhe kisha dëgjuar të më tregonte ndonjëri, se jeton në Prishtinë një poet me emrin Azem Shkreli, se ka një pamje të tillë dhe se flet kështu apo ashtu dhe kaq. Por kur shkova për herën e parë në Kosovë në vjeshtën e 1972-së për Ditët e Poezisë që organizoheshin në Gjakovë e takova edhe Azemin mes grupit të shquar të poetëve të asaj ane të Shqipërisë.

Në fillim më bënë përshtypje lëvizjet e tij të përhershme si veriu. Ai ulej pak në tryezë dhe papritur ngrihej, shkonte të takonte ndonjërin, kthehej për të qëndruar pakëz në tryezë dhe ikte përsëri,se dikush e priste në ndonjë anë. Por edhe kur rrinte në tryezë, shpesh heshtëte me sy të përhumbur diku dhe dukej sikur nuk dëgjonte asgjë nga ç’flitej. Vetëm kur fjala vinte tek poezia dhe tek arti në përgjithësi dhe kur ndizej ndonjë polemikë, sytë e tij dilnin nga përhumbja duke shkrepëtirë, shikonte me kokën mënjanë dhe pastaj hidhej për të pohuar apo mohuar ndonjë mendim. Atëherë harronte të lëvizte nga tryeza dhe bëhej një bashkëbisefues i mirë. Megjithatë ai nuk fliste shumë.

Kjo ishte përshtypja ime e parë në takimet e fillimit me Azem Shkrelin. Në ato takimet poetike të Gjakovës , ku lexonim nga një vjershë poetët pjesëmarrës , unë lexova disa vargje kushtuar nënës sime, që fillonin: Nëna ime , e bukura Hatixhé, Më e bukura nga gjithë fshatarkat, Atje në minder mbi një dyshemé, Më polli mua kur u kthye nga arat. Azem Shkreli gjithë ato ditë që qëndrova në Prishtinë, sa më takonte, e bënte zërin si timin, më imitonte dhe përsëriste: -Dritëro! -Hë, Azem?-përgjegjesha unë. Dhe ai qëndronte para meje, duke më imituar në recitim dhe duke përsëritur vargjet: Nëna ime, e bukura Hatixhé, Më e bukura nga gjithë fshatarkat… Pastaj qeshte dhe tundte kokën: -E, Dritëro, nëna ime e bukura Hatixhé? Edhe ti boll i bukur ke dalë! Kaluan vitet dhe ne u bëmë miq. Sa herë që vinte në Tiranë, kur ishte drejtor i Teatrit të Prishtinës dhe më vonë drejtor i Kosova Filmit, ne takoheshim herë në Hotel Dajti dhe herë në Lidhjen e Shkrimtarëve dhe Artistëve, takoheshim edhe me Beharen, të shoqen e tij, një grua e dashur, e këndshme në kuvendime , e pashme dhe atdhetare.

Por më vonë, pas lëvizjeve për liri dhe pavarësi në Kosovë, në fillimin e viteve 80-të, dhe pas mbylljes së kufinjve, rrallë takoheshim. Vetëm në vitet 90-të, filluan përsëri të vinin në Tiranë poetët e Kosovës, si zogj shtegtarë, të vinin nga vendet e tjera të Evropës, nga Gjermania, Zvicra apo Austria. Ne këtej po nuk mund të lëviznim për në Kosovë për ato arsye që përmenda. Megjithatë, në vitin 1992, pas Mbrëmjeve Poetike të Strugës, unë dhe gruaja ime Sadija, morëm guximin dhe shkuam në Prishtinë, duke e kaluar kufirin me Maqedoninë së fshehurazi.

Në Prishtinë ne fjetëm atë natë gushti në shtëpinë e mikut tonë të dashur, Ali Aliut, që bashkë me të shoqen e tij Merza, grua fisnike dhe e palodhur për mysafirët, na pritën ngrohtë dhe mirë. Të nesërmen dolëm nëpër Prishtinë, e cila nuk e kishte atë gëzimin e njëzet vjetëve të shkuar , por dukej sikur ishte mbuluar nga një hije e rëndë si teneqe, hije e pushtimit të egër sërb. Nën këtë hije si teneqe ne u takuam me Rexhep Qosen, me Ibrahim Rugovën, Adem Demaçin e të tjerë. Mes tyre takuam edhe Azem Shkrelin. Ai na tha se gruan e kishte të sëmurë rëndë nga veshkat dhe ne vumë re një trishtim në sytë e tij. Por Azemi ishte i çuditshëm! Na ftoi për drekë në shtëpi, edhe se Beharen e kishte të sëmurë. Në shtëpi ne e gjetëm Beharen duke punuar për tryezën e mysafirëve. Kishte një fytyrë gati gri, fytyrë prej të sëmuri të vërtetë, por sëmundjen mundohej ta vinte poshtë me punën. U përqafuam dhe u ulëm bashkë me Ali Aliun, që ishte me ne. Pastaj erdhi edhe Ibrahim Rugova dhe një tjetër që nuk më kujtohet. U ul edhe Beharja në tryezë dhe ne shijuam gjellët e saj të mira. Azemi, në fillim i heshtur, u gjallërua. Duke pirë ne filluam të flisnim për politikën, dhe vetëm për atë, për gjendjen në Tiranë, për rrugën e demokracisë në Shqipëri, për genocidin sërb në Kosovë, për problemet e Lidhjes Demokratike e me radhë. Azemi, i menduar, donte t’ia ndryshonte drejtimin bisedës: -E po, si nuk folëm për letërsinë! tha ai dhe psherëtiu. -Kur gjëmojnë topat, hesht muza!- përsërita unë një shprehje latine. Vërtetë, Azemin e shqetësonte letërsia: si do ecte ajo në kushtet e reja të ndryshimeve demokratike pas rënies së sistemit të socializmit totalitar, cilat do të ishin raportet mes shkrimtarëve dhe çfarë lidhje do të kishin shkrimtarët e Shqipërive këtej dhe andej Drinit.

Këto shqetësime ai i kishte të sinqerta, pasi ishte një shkrimtar i vërtetë, një poet i shquar me një origjinalitet të papërsëritshëm. Ai është njê poet modern i një natyre të veçantë. Në poezinë e ti shkrihet fryma kombëtare me frymën evropiane me një harmoni të natyrshme, duke krijuar një variacion të lakmueshëm në artin poetik. Vargjet e tij janë metrikë dhe ametrikë, të matur e të lirë, po gjithmonë të shoqëruar me muzikalitetin poetik. Në to ndjehet shqetësimi për kohën dhe njeriun, kombin dhe lirinë. Në gjithë poezinë e Azem Shkrelit mbizotërojnë zogjtë dhe guri. Këto janë dy simbole apo metafora të qëndresës dhe ëndrrës ka këto dy metafora. Këtë e tregon edhe titulli”Zogj dhe gurë”. Unë këtë libër e kam lexuar në dorëshkrim para nja dy muajve se të vdiste Azemi. Ai erdhi në shtëpi tek unë, si gjithmonë kur ndodhej në Tiranë, dhe ma dha dorëshkrimin në gjysma letrash. -Ky është libri im i fundit-tha ai. -Jo i fundit, por i gjashtëmbëdhjeti! thashë unë duke qeshur. -Fjala që vjen! tha ai i skuqur pakëz. Unë pastaj e pyeta për Ali Podrimjen se çfarë po bënte, biseduam për Fahredin Gungën dhe e kujtuam me dhimbje për vdekjen e tij të papritur.

Folēm për Din Mehmetin dhe për poezinë e tij, që unë e çmoj shumë, e me radhē. Pastaj kujtuam ato shtatë-tetë ditë të vitit 1992, kur ai bashkë me Ali Podrimjen banuan në shtëpinë time. Në ato ditë mbrëmjeve polemizonim për partitë e majta dhe të djathta në Shqipëri. Unë mbroja të majtën , ata anonin nga e djathta. Kur polemika ndizej. Azemi ngrihej në këmbë me kokën mënjanë dhe me duart në xhepa, ndërsa Aliu shtrihej në kanape me krahun nën qafë. Heshtnim për një çast dhe pastaj fillonim e lexonim vjersha. Ata kishin qenë në Vlorē dhe kishin shkruar vargje me motive nga ai qytet dhe nga deti. E, Azem? Poezia nuk na zemëron si politika!-thosha unë. Po të mos ishte poezia, do të kishim ngrënë njëri-tjetrin, siç ke thënë ti njëherë! kujtonte Azemi një thënien time të vjetër diku në ndonjë tryezë. Pas disa ditëve nga çasti që ma la dorëshkrimin “Zogj dhe gurë”, erdhi dhe e mori, doemos të përcjellë me lavdërimet e mia të përzemërta. Kur hyri në shtëpi ai ishte skuqur dhe merrte frymë me zor. – Janë të larta këto shkallët tuaja!- i tha ai Sadijes. Dhe këto ishin fjalët e fundit që dëgjova prej tij…”

“Shkreli zë vend në krye të poezisë aktuale shqiptare. Krahas cilësisë, poezia e Shkrelit shënoi kthesë në rrjedhat e poezisë në Kosovë: e zgjeroi spektrin tematik; e subjektivizoi dhe intimizoi heroin lirik dhe çka është më me peshë, solli një ndjesi të re, të mprehtë ndaj gjuhës, ndaj fjalës. Kështu, ajo i hapi rrugë bindshëm poezisë së viteve pesëdhjetë, të ngarkuar me patosin e euforisë kolektive.

Poezia e tij, shënoi kthesën e parë më të rëndësishme, në radhë të parë, duke e çliruar unin lirik intim nga ai kolektlv, duke skalitur në të temën e dashurisë për vendlindjen dhe duke portretizuar njeriun e truallit rugovas, me ngjyrimet e traditës dhe të lashtësisë, dashurinë për vashën, lirikën peizazhiste, etj.

Shfaqja e Azem Shkrelit si poet, përpos që përputhej me ardhjen e talentit të fuqishëm, shënonte njëkohësisht kthesën e parë drejt hapjes dhe modernizimit të poezísë shqipe të Pasluftës. Shkreli u ngjít natyrshëm në kulmet e poezisë së sotme shqiptare dhe këtë vend ai e konsolidoi dhe e përforcoi nga njëra vepër poetike në tjetrën, deri në atë të fundit, që e la dorëshkrim “Zogj dhe gurë”, botuar më 1997.

Vdiq në pranverën e vitit 1997”, përfundon artikulli i Dritëro Agollit, në kujtim të takimeve me Poetin dhe shkrimtarin e njohur nga Shkreli i Rugovës, Azem Shkrelin – shkrim i plotë i Agollit, botuar gjatë viteve në disa gazeta e portale.

“Kroje të reja në Parnaz Shqiptar”, ishte shkrimi i Ernest Koliqi, në të cilin vlerësonte shkrimtarët dhe poetët e rinjë shqiptarë të Kosovës në vitin 1957, në numrin e parë të revistës së tij, Shëjzat. Një ndër ata poetë e shkrimtarë të Kosovës radhitej edhe Azem Shkreli – bazuar në një antologji (Shkëndijat e para” — Shtëpia Botuese, “Mustafa Bakija”, Prishtinë, 1956). “Këtyne djelmve ndjellamirë i buzqeshë prej s’largu Lavdija e majeve të Parnazit edhe i joshë me i u ngjitun termal rrmoreve të thepisuna për me shijue, në kaltheritë e heshtuna pranë qiellit, shugurimin e saj të hyjnueshëm e hyjnues. Këta i ngjiten malit të Zànave, heshtja e të cilit vlon me gurgullime gurrash harmonioze, nga ana e andejme, e na përpiqemi me i hypun n’anë të këndejshme, por,në kreshten vetmitare, të ruejtun nga Ora e amshueme e Fisit, na pret e njàjta lavdi.”. Për Koliqin njëri prej këtyre “djemëve ndjellamirë që buzqeshin prej s’largu” me poezinë dhe shkrimet e tyre, ishte sipas mendimit të tij edhe Azem Shkreli.

“Më pelqen shumë Azem Shkreli. Tringullon nji notë trishtimi në poezinë e tij, por e shkrime në melodi të thjeshtë e depërtuese që therë e ledhaton në të njàjtin hov. E thurë me natyrëshmëni vargun e vet që dridhet si gëm plym me lule t’ërshëme në frymë të flladeve ma të holla të melankonisë. Kishim me dashtun të riprodhojmë këtu dy vjershat që bartin emnin e tij n’antologjinë që kemi në dorë, por tyranija e vendit na shtrëngon të kënaqemi vetem me dy citate të shkurta. Vjersha, “Nanës”, fillon në mënyrë shumë të prekëshme:

“Sisen prej goje ma hoqe, nanë, pa u ngi,

E m’lé tue qà;

Dhe, si të vdissha nanë, s’me dhe ma të pi,

as erdhe me më pa”.

Nënkuptohet në gjymsaterr që i a shton shortin këtij shfrim i nji dramë familjare? Ndoshta nji divorc me randim vuejtjesh mbi fmìnë e mitun e të pafaj? Rritet djali e plaket në deshir të s’amës prej së cilës zakoni i rrebët e ndau për së gjalli.

“Por… Prëhnin t’and, nanë, gjithmonë mall e pata

E motet ndèr veti po ndrrohen;

Andrrat e mija, nanë, qënkan andrra të gjata,

Dhe, qe, rrudhat e ballit po m’shtohen.”

Edhe tjetra këtu, rrjedh me lëvizje plot hir, vlerësonte Koliqi poetin e ri nga Shkreli i Rugovës, Azem Shkrelin:

“Këtu linda dhe këtu do t’mbes

E të vdes.

Se ky mur,

kjo votër me gurë

E ky prak

Janë t’lam me gjak të t’parve mij

Që luftuen,

Qendruen,

Dhe ranë për liri —

E liri s’panë.”

Me këtë poezi të Azem Shkrelit, përfundon Ernest Koliqi shkrimin “Kroje të reja në Parnaz Shqiptar”, botuar në revistën e tij “Shëjzat” — në numrin e parë të kësaj reviste të famëshme — Gusht, 1957, duke iu uruar shkrimtarëve dhe poetënve shqiptarë të Kosovës, duke thirrur lutjen e Zotit që mbi ta të vegojë fati i mirë për të gjithë ata, në veçanti, si dhe për letrat shqipe në përgjithësi.

Ishin këto dy vlerësime të Poetit të Shkrelit të Rugovës – Azem Shkrelit – nga dy të mëdhej të letrave shqipe, Dritëro Agolli dhe Ernest Koliqi – njëri nga jugu dhe tjetri nga veriu i trojeve shqiptare — me vlerësimet e tyre për një poet dhe shkrimtar nga Dardania – Agolli pas vdekjes së poetit Azem Shkreli në vitin 1977 dhe Koliqi me vlerësimin e tij në vitin 1957 – në fillim veprimtarisë Azem Shkrelir, njërit prej “djemëve ndjellamirë që buzqeshin prej s’largu” – lind e rritë në trojet e Dradanisë së lashtë.

“Mbi peizazhin politik dhe parlamentar të Shqipërisë nga Kongresi i Lushnjës në vitin 1920 deri në Revolucionin e Qershorit 1924”

July 20, 2024 by s p

Prof. Romeo Gurakuqi/

Një skicë e paraqitjes sime, të titulluar: “Mbi peizazhin politik dhe parlamentar të Shqipërisë nga Kongresi i Lushnjës në vitin 1920 deri në Revolucionin e Qershorit 1924”, mbajtur ne Konferencen e organizuar ne Akademia e Shkencave e Shqipërisë, më, 24 qershor 2024. Në prezantimin tim në konferencë ofrova një lexim/ kuptim personal dhe disa përkufizime mbi kohën e pas Luftës së Parë Botërore në Shqipëri, mbi rrugën drejt stabilitetit institucional të shtetit, kahun nga eci Legaliteti Institucional në raport me periudhën pararendëse (1912-1914) të themelimit të shtetit shqiptar si subjekt i të drejtës ndërkombëtare, elitat drejtuese themelvënëse dhe mënyra e pasimit të tyre në krye të punëve mbi atdheun, eliminimin në harkun kohor 1913-1926 i një aradhe të tërë të themelvënësve të shtetit kushtetues dhe të europianizuem, dhe kundërshtarëve të tyre, origjinat dhe prejardhjet e Kreut të Shtetit dhe përplasjet për udhëheqësinë, jetën politike dhe parlamentare të Shqipërisë në përiudhën nga Kongresi i Lushnjës i janarit 1920 deri në Revolucionin e Qershorit 1924 dhe Kundër-Revolucionit që pasoi 6 muaj më pas, me themelimin e një kuadri të ri institucional, me fshirjen dramatike të pjesës fundore të themelvënësve të Shqipërisë nga Regjimi i Ri. Përkufizimet janë të mbështetura mbi burime arkivore të vëzhguesve dhe diplomatëve amerikanë, italianë dhe britanikë dhe i përkasin historisë politikë. Po ashtu leximi dhe kuptimi i ngjarjeve, zhvillimeve të kësaj periudhe nuk mund të mos kishte dëshminë e personaliteve më të rëndësishme me formim oksidental dhe patriotik të botës shqiptare. Kjo sepse, Shqipëria e asaj kohë ka pasur korrektorë të brendshëm mendjehapur dhe vullnetmirë, lexues të kthjellët të thelbit të zhvillimeve politike në vend, analizues të fakteve të shkëputura, që ia kanë dalë të kapin fillimet dhe fundet e fenomeneve historike me impakt afatgjatë.

I mbetëm qëndrimit se Revolucioni i Qershorit 1924 , ose Kryengritja e armatosur për përmbysjen e sundimit të oligarkisë konservatore të pjesës më primitive të bejlerëve prej forcave përparimtare, modernizuese, ende në pakicë në një shoqërie të prapambetur dhe të pa zgjuar nga gjumi otoman, nuk mund të kuptohet si një akt i shkëputur historik nga periudha pararendëse e jetës politike për kontrollin e vendimmarrjes shtetërore, nga konflikti i thellë mes dy pjesëve të botës shqiptare me vizione të ndryshme mbi vendin e Shqipërisë në kontinentin e vjetër dhe nga ndërhyrjet e vendeve drejtëpërdrejtë të interesuara për mbajtjen e Shqipërisë vend të përçarë në shtyllat përbashkuese të nacionit.

Përfundimi i LPB dhe 6 vitet që e pasuan janë të shënuara Koha e Rithemelimit të Shtetit, Ripërcaktimit të Kufijve, Rivendosjes së Konstitucionalizmit, Lirive, stabilizimit të Shekullarizmit dhe e vendosjes së Ekuilibrit të Brendshëm Ndërkulturor dhe Krahinor, në aspektin administrativ dhe udhëheqës institucional.

Mbi të gjitha, jetën politike të Shqipërisë e ka trazuar vakumi i krijuar në Kreun e Shtetit, kuptuar si figurë institucionale unike vendimmarrëse dhe përbashkuese e qytetarëve, prejardhur ky vakum prej vendimit të paplotë të 9 nëntorit 1921 të Konferencës së Ambasadorëve në raport me vendimin e 29 korrikut 1913, nga mosgjetja e zgjidhjeve të përshtatshme edhe prej faktorëve të brendshëm që endeshin, nga aspirata për vijimësinë e para luftës, tek përsëritja e modeleve esadiste në zënien me forcën e mercenarëve krahinarë dhe qarqeve shoviniste fqinje, të pushtetit në Tiranë, për llogarina individuale dhe ballkanike. Normalisht që edhe prishja e konsensusit të Fuqive të Mëdha në lidhje me Shqipërinë ndikoi mjaft në këtë zbrazëti.

Një kombinim i faktorëve të jashtëm ndërhyrës që lidheshin me interesat xhonturke, serbe dhe malazeze dhe greke, me aleatët e brendshëm esadistë dhe elikjamistë, respektivisht otomanistë, kishin rrënuar Themelimin e Parë Shtetëror të Shqipërisë pas shtatorit të vitit 1914 në kaosin e vitit 1915.

Austro-Hungaria dhe Italia, më pas, për interesa të përkundërta strategjike, në zonat e tyre të kontrollit ushtarak, në 3 vitet fundore të Luftës, përveçse njohën formalisht nën kontrollet e tyre ushtarake, autonominë në Veri (njoha e vetëqeverimit për gjithë Shqipërinë me 24 janar 1917 brenda Perandorisë) dhe pavarësinë e Shqipërisë në Jug (pas shpalljes së 3 qershorit 1917 të Komandantit të Giacinto Ferrero për bashkimin dhe pavarësinë e gjithë Shqipërisë nën mbrojtjen e Mbretërisë së Italisë), nxorën jashtë ushtritë e vendeve fqinje, rindërtuan administrimin e brendshëm shqiptar, që edhe pse në rrafshe të ndryshme strategjike, shërbeu si proces për ringritjen shtetërore të pas luftës, kur diskutohej rendi i ri europian, jeta shtetnore e Shqipërisë dhe kufijtë e njohur ndërkombëtarisht.

Austriakët gjatë kontrollit shtetërorë 3 vjeçar (1916-1918) arritën të stimulonin mjaft impulse të qytetërimit dhe administrimit europian dhe vendosën në drejtim të punëve shumë prej njerëzve të shkolluar, nga të gjitha viset që ato kontrollonin.

Mbi të gjitha, sundimet e lartpërmendura, austriake në njërën anë dhe italiane në jug, shuan gjurmët e lëvizjes otomaniste, ndërsa Tërheqja e Madhe Serbe (nëntor 1915-shkurt 1916) mori me vete dhe transferoi jashtë Shqipërisë, Esadin dhe burimet e tij njërëzore, institucionale dhe ushtarake të shtetit të vogël arnaut. Ishte mirë që fundi i luftës e gjeti Shqipërinë me faktorët destabilizues të qeverisjes së parë shtetërore të neutralizuar, por hija e tyre do jetë ende vepruese dhe kujtuese edhe më tutje.

Gjithsesi, edhe pse kemi mbërritur në “post” luftë, valët e pushtimeve serbe, malazeze dhe greke, kishin lënë pas goditjen e krahut të armatosur të Lëvizjes Kombëtare Albanianiste të Vlorës 1912:

Eliminimet e Dedë Gjo Lulit, Isa Boletinit, Çerçiz Topullit, Themistokli Gërmenjit, Mustafa Qullit, Gjeto Cokut disa dhjetra pasuesve dhe bijve të tyre, ishin vetëm fillimi i një serie eliminimesh të udhëheqësve politike të Pavarësimit të Parë, që do të përmbyllen në rrjedhën e pas të ashtuquajturit “Triumf i Legalitetit”, ose i eliminimit të faktorëve relevantë që llogarisnin në mënyrën shqiptare të politikbërjes dhe vendimarrjes së brendshme.

Kjo fazë e dytë fillon me vdekjen e papritur i helmuar në Perugia (Itali), të Babait te Kombit, Ismail Qemali, ndërkohë që ishte nën mbikqyrje të rreptë prej autoriteteve italiane të sigurisë dhe inteligjencës , vijon me vrasjen me atentat të figurës më të fuqishme të Shqipërisë, të Princit Trashëgimtar të Mirditës, Preng Bib Dodës, ekzekutimin për arsye të ndryshme nga të parët, të Essad Pashë Toptanit, udhëheqësit të rrymës së fuqishme politike dhe ushtarake për një Shqipëri të Vogël të qethur nga kristianizmat e lashtë autoktonë arbnorë, nga Kosova, nga Malësia dhe nga Epiri, gjegjësisht Shqipëria Natyrale e Jugut.

Nuk kemi të bëjmë thjesht me eliminimin e dy personazheve, por kemi daljen nga skena të dy faktorëve vendimtarë, që kishin mundësinë, për arsye të ndryshme nga njëri tjetri, Bib Doda për arsye princore tradicionale, Essad për arsye të një tradite formative pashallarësh otomanistë dhe mercenarë, të organizimit brenda natës së dy forcave ushtarake, që impononin pushtet në Shqipërinë ende të pastabilizuar.

Edhe pse e privuar nga forca mbështetëse pararendëse politike e Ismail Qemalit dhe ushtarake e Bib Dodës, e Dedë Gjo Lulit dhe Isa Boletinit, Rryma Albanianiste e Shtetformimit të Vlorës dhe Principatës së Wied, tharmi i asaj kohe krenare të bashkimit të elitës së vetëdijshme dhe të përgjegjshme, kishte lenë pas një trashëgimi të rëndësishme, një frymë që u përforcua me pasues të një kualiteti të lartë politik dhe diplomatik. Mërgata shqiptare në SHBA (Fan Nolin, Faik Konica, etj.) dhe në Zvicër (Mihal Turtulli, Pandeli Cale, Sotir Kolea) ushqeu me udhëheqësi të një kualiteti të epërm intelektual, nuklet e gatshme patriotike në vend, të ringjallura nga koha e artë e Austrisë për kombin shqiptar, pas traumes esadiste dhe elikjamiste (kryengritëse). Kjo rrymë ia doli të “prodhojë” dy kongrese nacionale dhe dy qeverisje kushtetuese, patriotike mbarëkombëtare pas luftës, në Durrës në dhjetor 1918 dhe në Lushnjë në janar 1920, të mbronin me përkushtim të patriotik çështjen e Shtetit në kufijtë etnikë, të ristabilizonin kushtetutshmërinë dhe legalitetin e paraluftës dhe të fillonin për herë të parë në historinë tonë, jetën politike parlamentare, por pa zgjidhur dot në mënyrë përfundimtare problemin e vijimësisë së Kreut të Shtetit.

Gjithsesi, vërtet nga skena ushtarake e Mbrojtjes së Nacionit si Një i Tërë, ishin larguar prijësit e rendit të parë tradicionalë të trojeve, por vendin e tyre e plotësuan me po aq vendosmëri të mbijetuarit e një kohe sakatimesh të atdheut si Hasan Prishtina, Bajram Curri, Kadri Prishtina;

largimin nga kjo jetë të bashkëthemeluesit të Shtetit, Dom Nikollë Kaçorri, e vijuan me një përkushtim në planin e brendshëm dhe ndërkombëtar Luigj Gurakuqi, Faik dhe Mehmet Konica, Imzot Luigj Bumçi, Atë Gjergj Fishta, Fan Noli, Stavri Vinjau, Abdi Toptani, Mihal Turutulli, Lef Nosi dhe mbi të gjitha, figura më e fuqishme dhe më e respektuar në vend ndër shqiptarët e të gjitha besimeve, Aqif Pashë Biçakçiu nga Elbasani.

Ndërkohë mes prijësve krahinorë që ia kishin dalë të përforcoheshin nën Austrinë, të kishin forca ushtarake krahinore, krahas grupeve kosovare të Hasan Prishtinës dhe Bajram Currit, ishte Ahmet Bej Zogolli, i dalluar ky i fundit në dy faza: në avancimin e trupave austro-hungareze në territorin e Shqipërisë në fundin e dimrit 1915- 1916 dhe më pas në rivendosjen e autoritetit shtetëror dhe nxjerrjen jashtë të trupave pushtuese jugosllave nga Kongresi i Lushnjës dhe në vijim. Transformimi i tij nga një Prijës Ushtarak Lokal i një krahine të brendshme në përkrahje të rrymës progresiste të nacionalistëve, në një politikan që mban gjithmonë me vete forcën e tij pararendëse të besnikëve të krahinës dhe mbetjeve mercenare të Essadit të shuar, në Tiranën tanimë me Parlament, Qeveri dhe jetë civile, do të ushtrojë ndikime përcaktuese, vendimtare, do të thoja, mbi gjithë jetën politike, institucionale të Shqipërisë 1920-1926, rendin publik, në të dy kahet, pozitivë dhe negativë, por mbi të gjitha në neutralizimin dhe nxjerrjen tërësisht jashtë Shqipërisë të burimeve njerëzore politike progresiste të Vlorës 1912, të Durrësit 1918 dhe Lushnjës 1920, pas Kundërrevolucionit, ose Rikthimit të Legalitetit qeverisës për të vendosur një Legalitet të Ri krejt të ndryshëm nga Marrëveshje e Brendshme dhe e Jashtme për Shtetin, një Legalitet të transformuar, në dhjetorin e vitit 1924.

Si paraqitej Shqipëria e viteve 1920’?

Shqipëria ishte shfaqur në dekadat e para të shekullit XX tërësisht e deformuar nga pikëpamja kulturore nga Arbëria e dikurshme Adriatikase. Ky deformim në mënyrë të natyrshme do te reflektohej në vizionet politike të shtresave të ndryshme shoqërore, krahinave, partive parapolitike, që ngjizen, formësohen dhe shkërmoqën brenda ditëve, javëve dhe muajve, të individëve me edukatë europiane dhe demokratike dhe të fortëve me mercenarë dhe gangsterë të paskrupuj, të mbetur trashëgim nga koha otomane. Gjithsesi fryma demokratike që kishte përfshirë mbarë kontinentin u ndie edhe në këtë vend: Shqipëria, pas Luftës së Parë Botërore, doli nga feudalizmi dhe mesjeta dhe dalëngadalë filloi të marrë ngjyrën e një shteti modern , por ky modernitet do të ecë vështirësisht për shkak trashëgimisë që i rëndonte nga pas.

Problemi kryesor për shtetin ishte se nga do të ecte procesi stabilizues i Shqipërisë?

Nga linja e përcaktuar nga vendimi i 29 korrikut 1913, i konkretizuar me Monarkinë e Wilhelm von Wied, d.m.th. nga Ripërtëritja deri ne fund e Legalitetit të afirmuar tanimë, të lënë hapur si opsion nga kuvendet e Durrësit dhe të Lushnjës? Apo do të prirej drejt zgjidhjeve të reja, drejt një legaliteti të ri të prodhuar me forcën e armëve të turmave, të financuara nga fqinjët, që kërkonin në këmbim heshtjen ose teatrin kinse nacionalist, të Tiranës zyrtare, për tokat shqiptare të lëna jashtë sërish prej vendimit të 9 nëntorit 1921?

Në çdo skicë të kompleksitetit politik të Shqipërisë do të duhet të kemi parasysh se ky vend kishte mbërritur në modernitet pas aq trazimesh, i copëtuar jo vetëm territorialisht, por edhe me vektorët e vet kulturorë përbërës të copëtuar, të Veriperendim, Verilindje, Lindje dhe Jug, me balanca natyrore të prishura artificialisht, me dallimet ndërfisnore dhe krahinore që ushtronin një rol vendimtar në cilësinë e produktit modernizues dhe europianizues. Për rrjedhojë edhe ndarja në partitë e reja politike që fillojnë e formësohen vetvetiu, sapo pluralizmi u impostua në qendrat politike, në Durrës ose në Tiranë, ishte në një farë mase një pasqyrim i dallimeve të mprehta që ekzistonin në besimin fetar, formacionin kulturor dhe krahinor, shkollimin dhe rrethet kulturore nga vinin.

Mes kësaj tërësie që mbërriti nga mesjeta në modernitet dallonin dy qendra:

Korça në mënyrë të veçantë ishte shtëpia e shkollës progresive dhe demokratike, e burrave të shtetit që pak nga pak, në vitin 1922 do të vendosën në kontroll të qeverisë, por si apendiks i atyre qe kane forcën e armëve.

Shkodra, qyteti më modern në Shqipërinë e asaj kohe, ishte jo vetëm qendra më e madhe tregtare dhe ekonomike, por edhe kryeqyteti moral intelektual, që prodhonte përfaqësi politike intelektuale për shkak të shkollave të kahershme, rolit të klerit katolik në përcjelljen e frymës arbnore në të gjithë grigjen e vet, dhe hapësirës publike me përmbajtje nacionale që u mundësua ndër sundimet ndërkombëtare dhe posaçërisht në kohës e Austrisë.

Elita pro europianizimit të vendit, e mberthyer ne Boshtin Korçë -Shkodër kërkonte që në Shqipëri të vendosej një sistem perëndimor i demokracisë, me një opozitë parlamentare, por bejlerët e botës së vjetër provinciale, pra jo aq pjesa më elitare e tyre, dëshironin të përjetësonin një stil të administrimit të trashëguar që nga koha e Perandorisë Otomane, e kështu pushteti të mbetej edhe më tutje në duart e pronarëve të mëdhenj të tokave.

Shqipëria e sapodalë nga sundimi i gjatë obskurantist otoman ishte vendi më i prapambetun i Europës, e nga nji vend i tillë nuk mund të prisje që të dilnin në mënyrë demokratike, apo të vetëvetishme, administratorë me përvojë dhe të aftë. Pjesa më e madhe e popullsisë ishte një klasë fshatare pa tokë, e shfrytëzuar prej shekujsh në emër të të huajve nga ata që këto kohë kontrollonin jetën politike të Tiranë; ishte analfabete në mënyrë masive, e kësisoj liderët e kësaj klase, bejlerët e trashëguar nga Perandoria Osmane, nuk mund ta kuptonin dot ndryshe dashurinë për atdheun, vetëm si një dashuri dhe prirje drejt pushtetit. Personat e arsimuar ishin të paktë në numër, kryesisht nga radhët e popullsisë së krishterë, që përbënin një të tretën e numrit të popullsisë, por ata nuk ishin të pajisur me artin e të qeverisurit, e mbi të gjitha ishin pa kurrfarë të drejte nga klasa e bejlerëve të ish perandorisë, e cila kishte zënë tanimë, njëlloj si më parë, vendet në administratë dhe i mbarështronte punët me metodat e vjetra otomane. Pas shpalljes së pavarësisë kjo klasë i drejtoi tashmë sytë nga marrja e pushtetit në Shqipëri, duke kërkuar që të përfitonte nga kushtet politike primitive që ekzistonin në vend.

Si në çdo shkencë, mbledhja e të dhënave (dokumenteve), menaxhimi i tyre mbi kritere përzgjedhore dhe sistemimi, është shumë i rëndësishëm edhe në studimin e historisë.

Bazuar mbi prioritetet kryesore të jetës politike dhe parlamentare të Shqiperisë nga Kongresi i Lushnjës deri në prag të Revolucionit të Qershorit, Prirjen Vendimarrëse në Zgjidhjen e Problemit Themelor të Stabilizimit Institucional – Kush do ta drejtojë vendin?, Rrugës së vështirë dhe mundimshme për transformimin e Statutit në Kushtetutë Shtetërore, thyerjeve në udhëheqësinë e përkohëshme të vendit mes dy rrymave kryesore, spikatjes se individeve të udheheqesise, në ballë ose në hije, jetën politike dhe parlamentare në këtë hark 5 vjeçar une kam menduar ta ndaj në pesë faza, por me dy spikatje në tërësinë e vet:

Nga janari 1920 deri ne dhjetor 1921, figura me e rendesishme politike ka qene Babai i Kongresit te Lushnjes: Aqif Pashe Elbasani, figurë tërësisht e respektuar ne vend. Ai, Imzot Bumçi, Abdi Toptani, Mihal Turtulli, donin t’i jepej fund situatës së anarkisë së shkaktuar nga ndërhyrja gjithnjë e më e përshkallëzuar e elementeve kundërshtarë të linjës politike rilindase, përmes rikthimit të legalitetit kushtetues të vitit 1914, kthimin e monarkisë dhe restaurimin e Princ Wied-it në fronin e Shqipërisë, por nuk dëshironte të bënin presion për një gjë të tillë, në qoftë se kjo nuk do të pëlqehej nga Fuqitë Aleate.

Dokumentacioni arkivor italian, amerikan dhe britanik tregon se në vitet 1920’ në Shqipëri ekzistonte një deshirë e përgjithshme për të pritur sërish në vend sovranin legjitim të njohur ndërkombëtarisht, Princin Wilhelm von Wied, ose në qoftë se ai nuk do të mund të rikthehej si sovran i vendit, djalin e tij të vogël. E gjitha kjo me qellim që dinastia e shtëpisë mbretërore të Shqipërisë të mund të vazhdonte, së paku shteti i paraluftës të krijonte vazhdimësi e legalitet, një arbitër mbi palët të komandonte vendin e përçarë kulturalisht dhe krahinarisht, faktorët agresive dhe primitive të modelit esadist të shmangëshin nga mundësia e imponimit me armë mercenarësh. Ardhjen e Tij sërish e favorizonte fakti se në Shqipëri nuk kishte ndonjë traditë të përhapur republikane, dhe partizanët e Republikës llogariteshin shumë pak, vetëm disa qindra, kryesisht ndër emigrantët e kthyer nga ShBA.

Kauza e Princ Wiedi-t, përfaqësonte sipas Ministrit Fuqiplote Italian ne Durrës, sinjalin e pavarësisë së njohur nga Londra (1913) dhe të sanksionuar nga të gjitha fuqitë, me dërgimin e përfaqësuesve të tyre pranë Princit në Durrës dhe tani në vitin 1921 merrte fizioniminë e një qëllimi për t’u arritur për të kënaqur “l’amor proprio nazionale”, por jo vetëm, edhe si provë më e lartë dhe e fundit e shpirtit të ri demokratik, fitorja e rrymës që kishte mundur esadizmin dhe regjimin e bejlerëve deri në shfuqizimin e këtij titulli me vendim në Parlament.

Signor Pollanz, triestin, për një përiudhë të gjatë diplomat i ish Konsullatës Austro-Hungareze në Durrës, njohes krejt i mire i Shqiperise jepte këtë sondazh mbi preferencat politike në Shqipëri në shënimet e tij të datës 28 prill 1921: atij i rezultonin se 70 deri 75% e popullsisë së Shqipërisë prireshin për Partinë e Wied; 25 % ishte e formuar nga republikanë të ndarë në Cecilisti (partia angleze), italofilë, grekofilë dhe serbofilë. Ai shtonte se edhe shifra prej 75% do të mund të shtohet drejt 80% mbasi asaj mund t’i shtohen edhe ata që deri më tash nuk kanë një ide të qendrueshme, por për maturi qendorojnë në hije.

John F. Carter Jr., diplomat i i atashuar pranë ambasadës amerikane në Romë në vitin 1921 në një raport të hollësishëm mbi gjendjen në Shqipëri deklaronte se rajonet qendrore dëshirojin rivendosjen e monarkisë së William of Wied, për të cilën gjeta një prirje të konsiderueshme pajtimi. Është e mundshme që në rrethanat aktuale, vendi është më i përshtatshëm për një monarki liberale, sesa për një formë republikane të qeverisjes. Bejlerët do të favorizonin Monarkinë, qoftë edhe për t’i vendosur ata si një aristokraci trashëgimore, shkruan ai.

Nga ana tjeter, duhet të nenvizojmë se Traktati i Saint Germain, neni 158 i tij, ua ndalonte nënshtetasve të shteteve ish armike të Antantes, te merreshin në shërbim ushtarak në vende të tjera dhe kjo e vështirësonte rikthimin e së njejtës dinasti në Shqipëri.

Derisa Aqif Pashë Elbasani ishte në krye të Regjencës, 22 dhjetor 1921, derisa vetë Regjenca ishte një institucion i pavarur e dirigjues dhe një kryetar i mirëfilltë kolektiv i shtetit, mendoj se brenda shtetit ka ekzistuar një mbështetje për rikthimin e Legalitetit Origjinal në Kupolën shtetërore, ashtu sikurse kanë ekzistuar edhe kandidatura të tjera të vendosjes së princërve të tjerë në huaj, për të kapërcyer pengesën e nenit 158.

Mirepo, pas grushteve të shtetit të fundvitit 1921, rënies Regjencës së Parë, pra në fund të fazës së tretë, me ardhjen në kontroll të punëve të qeverisë, fillimisht si ministër i brendshëm, më pas si kryeministër dhe në fund si kryeministër hije dora e e fortë e një klike post esadiste, të Ahmet Zogut, mund të themi opsioni i lartpërmendur fillon rënien dhe gradualisht, kur të fortët e tjerë të Shqipërisë janë fshirë më kohë, mbetej veç ai figura kryesore më e mundshme për të ushtruar diktatin, imponuar zgjidhjen dhe marrjen e drejtimit të vendit.

Ai paraqitej figura më e fuqishme e Shqipërisë dhe në përiudhën në vijim ai do të jetë aktori kryesor i ngjarjeve në Shqipëri. Besoj se viti 1922 do shënojë këtë impostim përfundimtar të tij në skenën politike shqiptare, që me pak muaj ndërprerje ne kohen e Revolucionit/Kryengritjes se qershorit 1924, ai do ta luaje për 17 vite me radhë. Sjellja e tij politike dhe ushtarake, pozicionet që ai ka mbeshtetur në skenën politike të Shqipërisë së prapambetur dhe në shtet në fazen ende embrionale, janë të lidhura me origjinen, formimin dhe interesat e grupimit nga ai rridhte.

Sidomos qendrimi i tij kundërshtar ndaj rikthimit të sovranit të ligjshëm të Shqipërisë, Princ Wiedit, është një element që mund të nxjerrë mirë në pah ambicjet e tij për të qenë njëriu me i rëndësishëm i shetit shqiptar, siç edhe u bë, kur të gjithë pretendentët e deritanishëm ishin larguar nga kjo jetë.

Cili ishte qendrimi zyrtar që mbante Ahmet Zogu?

Cila ishte perpspektiva e tij politike mbi vendin dhe si e konceptonte ai të ardhmen e Shqipërisë?

Për t’i dhënë përgjigje këtyre pyetjeve, po sjell një bisedë që diplomati britanik Robert Parr pati me Ahmet Zogun në shtëpi të tij, në 10 ditëshin e fundit të muajit tetor 1923:

Përsa i përket situatës së brendshme të Shqipërisë, Zogu mendonte se Shqipëria në vitin 1923 nuk qeverisej sipas institucioneve, mbasi ato nuk ishin ndërtuar sipas zakoneve të vendit dhe sipas kuptimit mbi politikën të popullit, por ishin kopjuar, ose marrë hua nga një vend tjetër.

Në këndëvështrimin e tij autoriteti i postit të Kryeministrit ishte i vogël, ose krejtësishit i pandjeshëm. Përndryshe, pozitat e tij si kryetar i trashëguar i Matit ishte më e madhe se sa pozita e tij si kryeministër.

Në këndëvështrimin e Ahmet Zogut, Shqipëria karakterizohej nga tre ndarje, nënsisteme, për të cilat qeveria ishte e shqetësuar:

Në Veri dhe në zonat malore përgjithësisht, mund të ishte e lehtë të sundohej sipas disa formave të ngjashme me sistemin feudal.

Në Shqipërinë Qendrore njerëzit ishin përgjithësisht më të bindur ndaj autoritetit qëndrorë shtetërorë. Në këtë pjesë të vendit nuk mund të luhej shumë duke përdorur bindjet e tyre fetare.

Jugu i vendit ishte rajoni ku nuk ishte e lehtë të gjendeshin parime të përgjithshme mbi bazën e të cilave mund të ruhej një qeverisje e mirë.

Vështirësia më e madhe në Veri vinte nga fakti që prefektet dhe nën prefektet që ishin caktuar atje nuk ishin njerëz që i përshtateshin postit. Shumë prej tyre ishin njerëz jo të degjuar, që vinin nga Jugu i Shqipërisë, të cilët, edhe pse dinin të lexonin dhe të shkruanin, kishin edhe njohuri ligjore, por qenë krejtësisht të paaftë për qeverimin e krahinave ku ishin caktuar.

Problemi tjetër që synonte Ahmet Zogu ishte themelimi i një dhome të dytë parlamentare. Për mënyrën hierarkike se si ishte qeverisur prej shekujsh veriu i vendit, ky projekt, sipas tij, nuk do të gjente kundërshtim as në Veri dhe as në Shqipërinë Qendrore.

Por problemi më i madh mbetej Shqipëria e Jugut. Kjo sepse, në fillim të shekullit XIX, Reshid Pasha kishte masakruar familjet kryesore drejtuese në Shqipërinë e Jugut dhe që atëherë askush nuk e kishte zënë vendin e tyre. Kjo pjesë e Shqipërisë, sipas Ahmet Zogut, ishte plot me njerëz të rinj, të cilët pas disa vitesh në emigracion në SHBA, ishin kthyer si apostuj të demokracisë dhe po e trazonin rendin tradicional arkiak të vendit. Në mendimin e Ahmet Zogut, Klika në vitin 1923 e kishte të pamundur të vepronte sërish si një organizatë. Falë ndërhyrjeve të tij, ai kishte arritur të konfiguronte bërthamat e katër partive parlamentare, të cilat ai i emërtonte: Rojaliste, Republikane, Liberale dhe Konservatore.

Në politikën e jashtme, Ahmet Zogu ka qenë partizan i ruajtjes së status quo-se politike të Shqipërisë në Ballkan, me fqinjët, qoftë edhe me koston e lëshimeve të vogla të metëjshme ndaj Mbretërisë SKS dhe Greqisë, mjaft që të ruante marrëdhëniet miqësore dhe pozicionin e tij në krye të qeverisë dhe politikës shqiptare.

Ai i përmbahej asaj që Shqipëria dhe Greqia duhej të formonin në bashkim të ngushtë politik dhe ekonomik, që do të shikonte nga Britania e Madhe si frymëzim për politikën e tyre të jashtme, dhe në këtë mënyrë të formonte një lloj balance ndaj mbizotërimit të Francës dikund tjetër në Gadishullin Ballkanik. Mirëpo kjo deshirë e tij për përmirësimin e marrëdhënieve me Greqinë nuk koincidonte me palen greke, e cila vazhdonte t’i përmbahej politikës së jashtme jo aq miqësore të Greqisë ndaj Shqipërisë.

Mirëpo, mes asaj çfarë Ahmet Zogu komunikonte me diplomatët e huaj dhe lëvizjeve të tij të verteta në terrenin shqiptar, kishte një ndryshim thelbësor. Ahmet Zogu ishte i përfshirë drejtpërdrejtë nën veprimin e Klikës së tij, një parti e mirëfilltë reaksionare, e cila përdorte metodat e vjetra turke dhe fanatike dhe që shkonte përkundër ideve liberale, bartësit e të cilave synonin t’i jepnin vendit një zhvillim të qendrueshëm duke rivendosur unitetin kombëtar.

Parlamentarizmi në kuptimin perëndimor të fjalës, bazuar mbi votimin e përgjithshëm nuk dukej se në atë kohë ishte i një sistem i përshtatshëm për Shqipërinë të cunguar territorialisht në gjysmen e saj natyrale dhe palcën e kombit (Malesia e Madhe, Kosova, Çamëria), me një popullsi kaq heterogjene nga pikëpamja kulturore dhe e kuptimit e formësimit të ndjenjës kombëtare, me një përhapje aq të madhe të analfabetizmit, në të cilen, format e feudalizmit ishin ende mbizotëruese për një pjesë të madhe të vendit. Ishte e nevojshme me pasë një qeveri të fortë qendrore, por në të njejtën kohë u duheshin lejuar krahinave të ndryshme një masë të caktuar të administrimit krahinor, gjë që udhëheqësit e papërvojë dhe jo aq vullnetmirë të vendit nga klasa post otomane dhe që shihnin vetëm nga interesat e veta, nuk mund ta kuptonin asokohe.

Shqipëria nuk ngjante ende që të kishte përqafuar edhe standardet minimale të një shteti konstitucional. Ajo vazhdonte të ngjante më së shumti si një Turqi e vogël e dikurshme, në të cilën administrata qeveritare përdorte format e hershme otomane për të dhunuar liritë dhe për të fshehur përsekutimin e ndaj shtetasve të vet.

Incidentët e fillim vitit 1924 të cilat çuan në Revolucion ishin rezultat i përpjekjes së Ahmet Zogut për të krijuar përshtypjen se vendi kishte nevojë për një dorë të fortë. Gjitha ngjarjet në vitin 1924 shkrinë nje here e mire, të gjithë përspektiven e kthimit të Legalitetit Themeltar te Shqiperise Shtet, te Princ Wied-it,, çështja e të cilit erdhi dhe u harrua dhe filluan të projektonin marrjen e pushteteve nga Ahmet Zogu, dora e re e fortë që zëvëndësoi Essadin. Vetë çështja e rendit kushtetues dhe e formës së regjimit, mbeti një çështje e pazgjidhur në këtë kohë, duke hapur rrugën Ahmet Zogut të luaj siç dëshironte ai pas dhjetorit 1924, fillimisht si president autoritar i një republike formale dhe më pas si mbret i gjithpushtetshëm në një Monarki Kushtetuese që nuk mbronte dot liritë, parlamentarizmin, të drejtat e njeriut dhe demokracinë e mirëfilltë.

Kryengritja e qershorit 1924 ishte nje perpjekje e armatosur, (e fundit para mohimit afatgjatë të demokracisë dhe parlamentarizimit të mirëfilltë, do të thoja), e forcave te mbetura nga Elita Shtetformuese, progresistëve të vërtetë europianistë, e nacionalistëve albanianistë e demokratë, ne rrethanat e mungesës së një shumice të kjartë legale në Parlament per te gjitha palet, per te ndaluar rrugen e ngritjes se Ahmet Zogut drejt pushtetit absolut, te mbetur vakant.

Karl Gurakuqi shkruan ne kujtimet e tij:

“Qetsija e mbrendëshme ishte tronditë; nji hije e rândë i kishte rá Tiranës; pritej nji shkëndí e vogël për me e ndezë zjarmin. Nepër zyra e nepër kafe nuk bâhej tjetër veç komendoheshin ngjarjet e ditës. Fletoret frŷjshin në zjarm sá ku mujshin nga të dyja anët; i a hudhshin fajin grindjes njêna tjetrës.”

Dý ngjarje me rândësí e turbulluen edhe mâ fort atmosferën:

1.-me 6 prill 1924 dy gazetarë amerikanë po udhëtojshin prej Tirane në Shkodër me automobilin e Llukës. Të mrrijtmën në Mamurras, pak përtej pijetores, tue i u afrue Laçit të Kurbînit, shofin rrugën e pengueme me trupa lisash. Zbresin për të hapë rrugën, por menjiherë i presin disá batare pushkë e rrëxihen vdekun për dhé. Lluka, shoferi, nuk pëson gjâ… Vrasësit zhduken….

Kush qiti me i vrá Amerikanët?… Nuk dihej me sigurí, por opinjoni botnuer i a vînte fajin partís së Zogut, e cila me këtë vrasje donte me lânë me kuptue se pá Zogun në qeverí, nuk mund të kishte qetsi në Shqipní.

2.-Por ngjarja qi i hapi derën plasjes së luftës qytetare, qe vrasja e Avni Rustemit. A jemi , apo s’jemi në Shqipní?…. Atentati kundra Zogut (23.II. 1924), simbas mendësís shqiptare, nuk mund të rrinte i pa –shpaguem…. Dikush e armatosi dorën e mullísit-qiros tiranas për me vrá Avni Rustemin, kryetár i Shoqnís “Bashkimi”, qi dyshohej se kishte qênë shtŷsi i parë i atentatit në parlament.”

Vendi po shkonte në revolucion.

Vrasja e Avni Rustemit, udhëheqësit të rinisë më patriotike shqiptare, ishte një sinjal për një ndarje në Asamblenë Kushtetuese:drejt Vlorës u nisën deputetët e pakënaqur me pretekstin e pjesëmarrjes në funeralin e Avniut, i konsideruar tanimë si hero kombëtar. Perveç kësaj, Deputetët e Shkodrës u kthyen në qytetin e tyre. Një Manifesto me përmbajtje të qartë revolucionare u dërgua nga Vlora për Qeverinë, por ajo nuk kreu detyrën e vet dhe nuk mori asnjë veprim. Ushtria kaloi nga urdhnimi i Qeverisë tek kryengritësit. Filluan përgatitjet ushtarake. Tirana ishte e pambrojtur dhe në këto rrethana qeveria iku nga detyra. Shefqet Verlaci dha dorëheqjen, ndërsa Ministri i jashtëm Iliaz bej Vrioni fomoi një qeveri, e cila ishte aq jetëshkurtër, sa nuk është regjistruar fare ndër faktet historike, mbasi nuk prodhoi rezultatet e dëshiruara dhe vetë kryeministri i ri nuk shfaqi ndonjë energji të ndryshme nga paraardhësi i tij. Ahmet Zogu tentoi të ndërtonte mbrojtjen e kryeqytetit, por qeveria nuk e lejonte atë të merrte terren, mbasi frikësohej se Tirana do të ngrihej sërish për shkak të urrejtjes kundër tij në qoftë se ai ndërmerrte ndonjë veprim. Bajram Curri në veri, Rexhep Shala në Shkodër, Kolonel Kasem Qafzezi dhe Major Shefqet Korça në jug, sulmuan ashpër forcat e mbetura qeveritare. Qeveria shfaqi një pavendosmëri dhe mungesë efektiviteti të plotë dhe pas disa ditësh përplasjesh, kryengritësit në Shkodër ia arritën të çajnë rrugën ndërsa forcat qeveritare në jug dezertuan. Të gjithë Ministrat dhe shumë deputetë ikën në mënyrën më të turpshme në Itali ose Korfuz, duke e lënë Ahmet Zogun të vetëm në Tiranë. Pas kësaj edhe ai u tërhoq me nge drejt veriut, me një forcë të përbërë nga anëtarët e klanit të tij dhe me pak topa. Ai kaloi kufirin shtetërore me Serbinë dhe kërkoi strehim në Beograd.

Kjo është historia e një kryengritjeje kundër qeverisë, një revolucioni kundër autoritarizmit qeverisës, në qoftë se dëshirojmë ta thërrasim, për të parandaluar kontrollin e kamufluar absolut, me mjete kercenuese për lirinë civile dhe parlamentare, të Ahmet Zogut mbi shtetin, një pëmbysje e legalitetit formal të qeverisë, me objektiva progresistë, të demokratizimit dhe rikthimit të parlamentarizmit real dhe kontrollit te gjithanshëm të institucioneve prej pjesës patriotike dhe te qytetëruar të shoqërisë.

Ishte një sipërmarrje e pamundur, jo vetëm për shkak të mungesës së vendosmërisë për të imponuar një Diktat të pandërprerë governativ për të konsoliduar fitoren ushtarake dhe politike, mungesës së mbështetjes perëndimore mbi regjimin e demokratë dhe patriotëve intelektualë e të qytetëruar, por edhe për shkak pamundësisë së shoqërisë për ta kuptuar dhe mbështetur ndryshimin. Rrëzimi i dhjetorit 1924 me ndihmën e jugosllavëve, që nuk mund të pranonin elitën e vërtetë dhe të pakët të Shqipërisë në krye të një vendi që duhej të mendej me “Kokë të Turbullt”, i Kontrollueshëm, i dorëhequr nga nacionalizmi, ishte logjik.

Pas të ashtuquajturit “Triumf i Legalitetit” të qeverisë pararendese te qershorit 1924, shkatërrimit definitiv të “Legalitetit të Kreut të Shtetit Themeltar”, vendosjes së një akordi të heshtur me Mbretërinë Serbo Kroato Sllovene në lidhje me neutralizimin e rrymës politike nacionaliste kosovare brenda vendit, premtimit për respektimin e disa akordeve bazë me Italinë e Musolinit, pasoi neutralizimi i përgjakshëm dhe afatgjatë i kundërshtarëve politike, Luigj Gurakuqit, Bajram Currit, Hasan Prishtinës dhe pikëtimi i një numri personazhesh të rëndësishme të Opozitës. Shënjestra kryesore e represionit u vendos kundër komunitetit katolik edhe malësive mbështetëse.

Dokumentet e zbuluara së fundmi në Arkivin e Shtetit të Republikës së Kroacisë, Fondi i Ministrisë së Punëve të Brendshme, viti 1926, muaji shkurt, nga studiuesi nga Shkupi, Skender Asani, që lidhen me marrjen në pyetje të Baltion Stamollës në Policinë Kroate (pas 5 muaj e gjysëm burg në Itali, atentatori i Luigj Gurakuqit ishte shndërruar menjëherë në biznesmen i pajisur me disa liçenca në Tiranën e Triumfit të Legalitetit dhe po pergatitej te vriste Dom Loro Caken dhe Luk Luken ne Kroaci), 6 raporte të tilla, deshmojnë qartësisht komplotin shtetëror mbi eliminimin e Opozites Demokratike dhe Europianiste.

I represionit të kësaj kohe, pas Kryengritjes së Dukagjinit, është e ekzekutimi i martirit të Shqipërisë dhe Kishës, i sapo lumnuar nga Ati i Shenjtë Papa Françesku, Dom Gjon Gazullit.

Kjo është pra historia 13 vjeçare e marrjes së kontrollit të Shqipërisë prej duarve të Elitës Patriotike Nacionale e Rilindjes, e Pavarësisë së Parë (Vlore) dhe të Dytë (Durres dhe Tirane), tek nje 28 vjeçari qe ia doli te mbisundoje ne Shqiperine qe zhdukë dhe syrgjynos vetë Bijtë e Vet më të Mirë. Rruga e Ahmet Zogut drejt pushtetit absolut ishte hapur prej eliminimit të faktorëve të tjerë imponues politikë, nga rastësitë, kombinacionet e brendshme dhe të jashtme, meritat e tij personale në ndjekjen me ndihmën e çdo mjeti, të objektivit të tij të vendosjes në krye të punëve të Shqipërisë, fshirjes së legaliteteve pararëndëse kushtetuese dhe institucionale dhe krijimit shkallë-shkallë të një legaliteti të ri, të cilin forca e pushtetit dje, paqartësia dhe pasionet me afilacion kulturor dhe religjioz te perkunderta me albanianizmin, sot, ua kanë ofruar publikut si një të vertëtë të pakontestueshme.

“God loves America very much,” says Prophet Edgar Cayce

July 20, 2024 by s p

By Alfons Grishaj/

The United States has recently experienced a major upheaval, but unfortunately, it is not an unusual occurrence in its history. We remember the attempted assassination of President Ronald Reagan and the earlier assassinations of Presidents Abraham Lincoln, James Garfield, William McKinley, and John F. Kennedy. However, the attempt on former President Donald Trump life is most similar to the assassination attempt against Theodore Roosevelt. The New York Times – October 15, 1912, front page (illustrated with a photo of President Roosevelt), writes: “Former President Theodore Roosevelt – running again, this time as a third-party Bull Moose candidate – was leaving a hotel in Milwaukee to give a speech. John Nepomuk Schrank, a deranged New York saloonkeeper who shadowed Roosevelt across eight states, shot him in the chest. Roosevelt delivered his speech in his blood-soaked shirt. Only then, more than 80 minutes later, did he go to a hospital. The doctors decided not to operate, leaving Roosevelt with a bullet in his chest for the rest of his life. The court deemed the perpetrator mentally incompetent, isolating him in a mental hospital.” The difference between Roosevelt and Trump is that Trump was never given the opportunity to finish his speech as the secret service rushed him into “the Beast”. Another difference is that many, including myself, genuinely believe that Divine Intervention saved Trump for another mandate to Make America Great Once Again! Additionally, his immediate reaction has already become an iconic image that will forever be associated with Trump’s courage under literal fire: Trump assuring the crowd and the entire world that that the assassination attempt had failed and that he will never stop fighting for America, as he clinched his fist in the air behind a waving American flag and shouted, “Fight, fight, fight!”

Verbal violence and acts of vandalism, have accompanied liberal Democrats for years, inadvertently inspiring the attempt against Trump. Policies such as open borders, and the blending of Democrats with liberals and the unassimilated conglomerate minorities are harming the American Democratic Party daily. The leftist philosophy is degenerating into the far-left ideology that past American generations rejected with disgust. The disruption of traditional relationships has impacted American politics, creating a hostile environment for all who openly profess in a biblical worldview, and therefore veering off the course of over two hundred years of political tradition. The attempt on Donald Trump is not unprecedented, but it differs from past attempts. Previously, politicians did not necessarily hate each other, but confronted their opponent’s political platform, striving for a better life for the American people and not seeking satanic revenge. The killings of that time had a narrow context, sometimes even banal, never touching the foundation laid by of the nation’s Founding Fathers. The current ferocity brings to the table Eastern practices and narrow policies applied by communists.

President Biden and his staff condemning the case in question is not at all justifiable. Biden called Trump, “racist” and “a danger to America,” and inadvertently inspiring a “Hero to save the country.” There still maybe hidden “heroes” waiting to complete the unfinished mission. The assassination plot might also have foreign inspiration, but it is still too early to say definitely.

Who did this assassination attempt serve other than America’s enemies? I do not believe in any way that the attempt to kill Trump has political backing from the leadership of the American Democratic Party. But one thing cannot be ruled out: foreign infiltrators within the American people posing as friends are skillfully working against best interest of the American people. Personally, for several years I was a member of the American Democratic Party and left it due to shortsighted policies and the wrong acceptance of members who had not passed the proper screening. Some members, although part of the American Democratic Party, curse America. Does this make any sense? Yes! The ordered poison of America’s enemies is spread everywhere… and within political fortresses, it becomes even more severe.

We must pray for Trump and for Biden to keep the blood of the forefathers in their conscience as the alpha and omega, to unite the American people by targeting the hyenas seeking to destabilize America. Assisted by God himself, the dreamers of European bravery and beyond built America. Thus, America was blessed by God to be a political and spiritual leader, as Prophet Edgar Cayce says, “God loves America very much. The first landing station of Christ on earth will be America!” Let us hope that it will be so because the stronger and holier America is, the greater the benefits will be for all Americans, the Albanian nation, the civilized world, and all oppressed peoples.