Archives for August 2024

Kryeministri Kurti bën homazhe tek përmendorja dedikuar personave të zhdukur me dhunë, në Ditën Ndërkombëtare të Personave të Zhdukur

August 30, 2024 by s p

Në Ditën Ndërkombëtare të Personave të Zhdukur, nën përkujdesjen e Zyrës së Kryeministrit të Republikës së Kosovës, Komisionit Qeveritar për Persona të Zhdukur dhe Këshillit Koordinues të Asociacioneve Familjare të të Zhdukurve të Kosovës, janë bërë homazhe tek përmendorja dedikuar personave të zhdukur me dhunë gjatë luftës, pranë Kuvendit të Kosovës.

Kryeministri i Republikës së Kosovës, Albin Kurti, i shoqëruar nga zëvendëskryeministrja Donika Gërvalla, nënkryetarja e Kuvendit, Saranda Bogujevci, përfaqësues të organizatave të familjarëve të personave të zhdukur me dhunë gjatë luftës së fundit në Kosovë dhe me ambasadorë e diplomatë të tjerë të akredituar në vendin tonë, pasi vendosi lule të freskëta dhe bëri homazhe, tha se ende pas 25 vjetëve nuk dihet për fatin e 1595 personave.

“Shumica dërmuese apo afër 94 përqind të atyre që u zhvarrosën dhe u kthyen si kufoma në vendlindje, kjo ndodhi në muajt e fundit të vitit 2000 dhe përgjatë vitit 2001, pra pas rrëzimit të Millosheviqit në Serbi, në varrezat masive në Batajnicë, Petrovo Selo edhe Peruçac. Në këto tri varreza masive gjithsej janë nxjerrur 900 shqiptarë, pleq, gra, fëmijë, 900 gjithsej. 744 në Batajnicë dhe 84 dhe 72 në Petrovo Selo edhe në Peruçac. Pastaj, nuk ka pasur zhvarrime të tjera, sepse nuk ka pasur gërmime dhe, në periudhën nga viti 2010 deri në 2021, në dy varreza tjera masive janë nxjerrur edhe 61 shqiptarë të tjerë, 54 në Rudnicë edhe 7 në Kizhevak.

Pra, pjesa dërmuese, afër 94 për qind të zhvarrosurve janë në muajt e parë pas rrëzimit të Millosheviqit dhe më pastaj nuk ka pasur vullnet në Serbi për gërmime të mëtutjeshme. Në Kosovë i kemi 2800 gërmime në këto 25 vjet liri, ndërkaq në Serbi janë vetëm këto pesë varreza masive.” u shpreh kryeministri.

Si rezultat i punës dhe angazhimit të Komisionit Qeveritar për Personat e Zhdukur, në krye të të cilit ndodhet Andin Hoti, por edhe angazhimit të organizatave e shoqatave të familjarëve, kanë filluar gërmimet në Kozhlje, i cili është një vend në Serbi, në Sanxhak, midis Tutinit edhe Novi Pazarit.

Kryeministri Kurti bëri thirrje edhe njëherë faktorëve ndërkombëtarë që ashtu qysh na kanë ndihmuar me trysni mbi Serbinë që të fillojë gërmimi atje, të bëjnë trysni mbi Beogradin që të hapet arkiva e Brigadës së motorizuar 37 të ushtrisë jugosllave, aty ku edhe është e vërteta.

“Ne po kërkojmë jo hapjen e arkivave thjesht në përgjithësi, atë doemos, mirëpo po kërkojmë edhe hapjen e një arkive fort specifike, është arkiva e Brigadës 37 të motorizuar të ushtrisë jugosllave”, tha kryeministri.

Kryeministri Kurti tha se kurrë nuk ka qenë prioritet më i lartë në Qeverinë e Republikës së Kosovës sesa tani gërmimet vlerësuese, gërmimet në përgjithësi, trysnia mbi Beogradin dhe bashkëpunimi me faktorët ndërkombëtarë, aleatët e partnerët tanë të cilët i falënderoi për angazhimin e tyre.

URA – Nënë Tereza në Mitrovicë!

August 30, 2024 by s p

Nga Dijana Toska/

Këto ditë derisa në trojet shqiptare po mbahen manifestime të ndryshme për nder të Nënë Terezes, bota po përgaditet për të shënuar 5 shtatorin ditën ndërkombëtare të bamirësisë të shpallur nga OKB-ja për të sensibilizuar njerëzimin në zbutjen e krizave humanitare dhe vuajtjeve njerëzore brenda dhe midis kombeve.

Në Mitrovicë po flijohen vlerat më të bukura të jetës, në emër të frikës nga dhuna duke harruar çështë më e vlefshme se ndërtimi i urave që i shërbejnë çdo njeriu paqësor në këtë rruzull tokësor. Mitrovica ka nevojë për një vetëdije dhe veprim solidariteti i cili frikën do ta zëvendësonte me krijimin e vlerave ndërkulturore karshi atyre nacionaliste të cilët po helmojnë çdo përpjekje për harmoni, barazi e paqë të ndërsjellë ndërmjet njerëzve.

Në këtë kohë të antagonizmave kur një “Urë e Jetës“ po cilësohet nga dikush, si nxitje e dhunës më shumë se kurr kemi nevojë për ndërtues urash të komunikimit dhe tolerancës ndërmjet kombeve dhe kush më bukur do ta bënte veq, Shën Nënë Tereza e cila mban mbi supe ende të gjallë emrin universal të dashurisë së njerëzimit.

Nuk ka gjë më humane kur kultura e një shteti hap portat e atëdheut mes urave për ta njohur fqinjin e kodrës tjetër në shenje respekti ndaj dallimit që ai përfaqëson, për të ndërtuar sëbashku, paqën, dialogun e mirëkuptimin.
Një Urë e mbyllur e mbrojtur me tankse që sot mund ta shohim në mediume është pjellë e marrëzisë, është një mashtrim dhe nxitje e urrejtjes, një gënjeshtër për realitetin që imponohet si një e vërtetë absolute, për ta ndryshuar perceptimin ndaj realitetit dhe të vërtetës.
Të urrehet ai që nuk njihet është e lehtë, por në shekullin 21 të mbyllish Urat të cilat janë më të shenjta se tempujt është blasfemi ndaj jetës njerëzore.
Ura e mbyllur në Mitrovicë nga një dhembje duhet të na bashkojë në ringjallje e paqë të përhershme të të gjitha kombeve, përmes dashurisë së Nanës Tereze e cila tash e tutje do të duhej ta mbajë emrin e Shenjtë, “Ura e Nënë Terezës“, “Most Majke Tereze“.
Ky propozim paqësor, do të duhej të përkrahej nga shoqëria civile, institucionet shtetërore dhe partnerët tanë ndërkombëtarë, si nismë për zgjidhjen fatlume në një ditë të bekuar të shpallur nga OKB-ja, për nder të Nënë Terezës, 5 shator 2024.

PASUROHET DHE SAKTËSOHET JETA E AUTORËVE, SI EDHE KOHA DHE VENDI I HARTIMIT TË LIBRAVE TË “DHJATËS SË RE”

August 30, 2024 by s p

Nga Hirësia e Tij +THEOFANI

Peshkop i Filomilisë/

Recension për librin studimor me titull: “Shën Pali në Dyrrach – Korrigjim i disa Shënimeve dhe Hartave të Dhjatës së Re”- “Saint Paul in Dyrrachium – Corrections of some Notes and Maps in the New Testament” të autorit Prof. Asc. Dr. Thanas L. Gjika.

Botimi në variantin e gjuhës angleze të librit “Shën Pali në Dyrrach – Korrigjim i disa Shënimeve dhe Hartave të Dhjatës së Re” nga “JOZEF” Publishing House 2024, 340 faqe, i Prof. Asc. Dr. Thanas L. Gjika, i përkthyer në anglisht nga Ilir Marleka, me titullin “Saint Paul in Dyrrach – Corrections of some Notes and Maps in the New Testament”, përbën një ngjarje me rëndësi në fushën e studimeve shkencore me temë nga disiplina e “Historisë së Krishtërimit”.

Ky studim është fryt i një pune gati 25 vjeçare të cilën autori e ka publikuar katër herë duke e plotësuar dhe përmirësuar që nga viti 2007 deri sa arriti në variantin e fundit, botuar në vitin 2023 nën titullin: “Shën Pali në Dyrrach – Korrigjim i disa Shënimeve dhe Hartave të Dhjatës së Re” Botimet Jozef 2023, i cili u botua edhe në anglisht në qershor 2024.

Vlerat kryesore të varianteve të këtij studimi ishin vënë në dukje gjatë viteve prej disa studiuesve amerikanë si Dr. Norman Wentth, Prof. R. Dean Davis, e shumë studiues shqiptarë si Peshkop Joan Pelushi – Mitropolit i Korçës, Prof. Viron Koka, Prof. Akad. Jorgo Bulo, Prof. Klara Kodra, Prof. Akad. Shaban Sinani, Dom Dr. Nikë Ukgjini, Dr. Thoma Qendro, Dr. Eris Rusi, Dr. Neli Naço, etj, të cilët autori i përmend me mirënjohje në hyrje të punimit të tij. Botimin në anglisht e paraprijnë tre vlerësime të bëra prej studiuesve të mirënjohur shqiptarë, si: Peshkop Joan Pelushit – Mitropilit i Korçës, Dom Dr. Nikë Ukgjinit dhe Fotaq Andreas.

Në këtë recension do të theksojmë vetëm arritjet më të spikatura të këtij studimi, të cilat vlejnë të merren në konsideratë prej qendrave studimore më të rëndësishme të “Dhjatës së Re” dhe prej “Shtëpive Botuese Biblike” në mënyrë që së shpejti këto arritje të zenë vend në botimet e ardhshme të “Dhiatës së Re”, komentarë të “Biblës”, në enciklopedi të ndryshme, si dhe faqe interneti.

Gjatë këtyre dyqind viteve të fundit, studiuesit dhe botuesit e “Biblës”, sidomos të pjesës së dytë të saj, të “Dhjatës së Re”, nuk i kanë rreshtur përpjekjet për ta pajisur këtë vepër madhore, me karakter hyjnor për njerëzimin, me një aparat shkencor sa më të përsosur. Ata kanë hartuar shënime shpjeguese teologjike për probleme të ndryshme dhe shënime sqaruese për jetën e autorëve, për kohën dhe vendin e hartimit të secilit shkrim të shenjtë. Për ta bërë më të kapshme punën misionare të Shën Apostull Pavlit, i quajtur ndryshe edhe si “Apostulli i Kombeve”, i cili ishe edhe përhapësi kryesor i “Ungjillit” në fillimet e Krishtërimit, studiuesit dhe specialistët e fushave të ndryshme të “Teologjisë”, si për shembull ata të “Historisë Biblike”, “Historisë Kishtare”, “Historisë së Qytetërimit Njerëzor”, “Arkeologjisë Biblike”, “Arkeologjisë së Qytetërimit Njerëzor”, etj., kanë krijuar dhe harta ku paraqesin përvijimet e udhëtimeve misionare të këtij apostulli të madh dhe të shquar. Mirëpo në shkrimet e shenjta, autorët e tyre, sipas regullit të kohës, nuk e kishin shënuar vendin dhe kohën e hartimit të këtyre shkrimeve. Në mjaft prej tyre ata nuk kishin shënuar as emrin e vet si autor. Këto mungesa nuk u plotësuan gjatë shek. të I-II-të M.K. (Mbas Krishtit) prej nxënësve të këtyre autorëve, të cilët i kishin njohur personalisht, por as edhe gjatë shek. të IV-ët M.K. prej Shën Jeronimit, tekstologut më të mirë të Antikitetit. Hartimi i shënimeve sqaruese se kur dhe ku u shkruan shkrimet e shenjta të “Dhjatës së Re” i mbeti detyrë shekujve pasardhës deri në ditët tona, kur ende hasen në këto shënime sqaruese pasaktësi të shumta.

Po fillojmë me dy nga arritjet e rëndësishme të këtij studimi, që kanë lidhje me përhapjen e Krishtërimit në trojet Ilire, sot shqiptare; përmirësimi i hartës së udhëtimit të tretë misionar të Sh. Pavlit dhe krijimi i një harte të re për udhëtimin e katërt misionar të këtij apostulli. Të dhënat e reja, që nuk i kishin shfrytëzuar studiuesit e mëparshëm, Prof. Thanas Gjika i mblodhi gjatë leximit të tij të thelluar të tekstit biblik në vargjet e letrave drejtuar: Romakëve 15:18-19, 16:1-4, 21-23; Veprat e Apostujve 20:1-4; Titit 1:4-5, 3:12-13; Filipianeve 2:22-23, 4:24; Kolosianëve 4:7-10, 14; 2 Timoteut 4:9-13, 20-21, etj), si dhe në të dhënat e paraqitura prej historianit shqiptar Marin Barletit, historianit italian Daniel Farlatit, historianit grek Anthim Aleksudhit – Peshkop i Beratit (Partha antike), por edhe duke shfrytëzuar gjurmët e punës së Ap. Pavlit në trojet Iliro-Shqiptare që ruhen në toponime dhe legjenda shqiptare të lidhura me emrin e Sh. Pavlit. Të tilla janë emrat si; “Zona e Shën Palit” në Lindje të Tiranës, “Guri i Shën Palit” në Kabash të Pukës, “Kepi i Palit” që sot quhet “Kepi i Pallës”, “Lumi i Palit” në Jug të qytetit antik Buthrot (Butrinti i sotëm), që sot quhet “Lumi Pavlla”, etj.

Në këto dy harta të reja të përpiluara prej studiuesit Gjika në bashkëpunim me Ing. Aurel Kaçulinin, përvijohet puna misionare e Ap. Pavlit gjatë udhëtimit të tij të tretë misionar duke treguar edhe ndalesat në Bende të Tiranës (që sot quhet Shën Pal), në Sardë (Shurdhah), në Lissus (Lezhë), në Kepi i Palit (Pallës), Dyrrachium (Durrës), Apolloni e Fierit, Parthë (Berat), Guri i Qytetit në Përmet, Buthrot, Lumi i Palit (Pavlla), Nikopol të Epirit (Preveza), Korinth, Kenkrea, Neapolis, Filipí, Troas, Milet dhe derisa arrin në Jerusalem.

Ndërsa, për udhëtimin e katërt misionar të Sh. Pavlit, për të cilin nuk ka një hartë zyrtare po vetëm disa hamendje, në këtë studim është krijuar një hartë krejt e re. Aty sqarohet për të parën herë, duke u mbështetur në të dhënat e historianit Eusebius i Caesarea (Qesarisë), në letrat e Ap. Pavlit, sipas një gojëdhëne që ruhej prej popullit të Durrësit (Dyrrachium), deri në shek. e XIX-të M.K. (e cila përmendet prej Daniel Farlatit), etj, se këtë udhëtim ai e nisi nga Roma në fund të marsit të vitit 62 M.K., pasi u lirua nga burgimi i parë në Romë dhe e përfundoi po në Romë, në fund të qershorit të vitit 63 M.K. Aty janë shënuar qytetet kryesore ku u ai ndal përgjatë udhëtimit të tij të katërt misionar: Romë, Puteoli, Brindissium, Dyrrachium, Nikopol të Epirit, Kretë, Caesare (Qesare), Milet, dhe gjatë kthimit shënohen ndalesat në Nikopol të Epirit ku kaloi dimrin e viteve 62-63 M.K., në Korinth ku shkoi për të gjykuar ata që e akuzonin se ai ecte “sipas trupit” e jo “sipas Frymës”, kthim në Nikopol, vajtje në Dyrrachium, Brindissium, Puteoli dhe mbërritja në Romë, ku e arrestuan përsëri dhe e burgosën për të dytën herë. Pra, këtu sqarohet se apostulli nuk shkoi gjatë këtij udhëtimi në Mesdheun Perëndimor dhe në Spanjë, siç kanë sugjeruar disa studiues më pare, pa sjellë asnjë fakt real.

Një sukses tjetër madhor i këtij studimi është analiza kompozicionale e letrave të Ap. Pavlit, përcaktimi se cilat letra të tij janë letra të zakonshme dhe cilat janë letra të përbëra nga bashkimi i dy fragmenteve, që u përkisnin dy letrave të ndryshme të dëmtuara, për të cilat këtu jepet koha dhe vendi i saktë i hartimit të tyre.

Lidhur me ndërtimin e letrave të Sh. Pavlit, para studiuesit Gjika, disa studiues të mirëformuar si Jozef A. Fizmyer S.J., etj, kishin vënë në dukje në Komentarë të “Biblës” se katër letra kanonike të tij (“1 Selanikasve”, “Romakëve”, “2 Korinthianëve”, “Filipianëve”) ishin letra të përbëra nga bashkimi i dy pjesëve të ndryshme. Procesi i bashkimit të fragmenteve të letrave të dëmtuara në letra kanonike u krijua me synimin e mirë që të ruhej e të jepej sa më e plotë trashëgimia e shkruar e Sh. Pavlit dhe të ruhej nga dëmtime të mëtejshme. Studiuesit e “Biblës” kanë pranuar se këtë proces e kreu Peshkopi +Onesimos, ish-skallvi i liruar i Filemonit me të dhënat që kishte marrë në vitet 90-të të shek. të I-rë M.K.

Prof. Gjika përmes analizash të shumta mbi kompozicionin e letrave kanonike të Sh. Pavlit përcaktoi se edhe letrat kanonike drejtuar “1 Korinthianëve” dhe “Hebrenjve” janë po ashtu letra të përbëra. Meritë e rëndësishme e studimit është se ky autor, duke shfrytëzuar të dhëna të brendshme të këtyre letrave dhe të dhëna historike, gjuhësore dhe etnografike ka mundur të përcaktojë vendin dhe kohën e hartimit të secilës letër të dëmtuar, së cilës i përket fragmenti përkatës.

Këtu vlen të theksojmë tre përcaktime të reja të këtij studimi, ku sqarohet se nga letrat kanonike të përbëra drejtuar “Romakëve”, “Hebrenjve” dhe “2 Korinthianëve” njëra pjesë e tyre ishte hartuar prej Ap. Pavlit në qytetet Ilire; dy në Dyrrachium (sot Durrës) dhe një në Nikopol të Epirit (Prevezë).

I – Për letrën kanonike drejtuar “Romakëve” në shënimet sqaruese të “Biblës” shënohet si vend i hartimit Korinthi, ose porti Kenkrea dhe si kohë e hartimit është viti 57 M.K. ose 58 M.K. pa caktim muaji. Kurse studiuesi Gjika pranon mendimin e shprehur para tij se kjo letër kanonike është letër e përbërë nga bashkimi i dy pjesëve (Rom. 1-15 dhe Rom. 16) dhe sqaron konkretisht se kur dhe ku u hartua secila pjesë e saj. Sqarohet se pjesa e parë, Rom. 1-15, është një letër e plotë, të cilën ai e shkroi për të krishterë të panjohur të Romës gjatë qershorit të vitit 56 M.K. në qytetin Dyrrachium, ku ai punoi për të krijuar bashkësinë e parë me të krishterë (Kishën) dhe la aty si peshkopë dy nxënësit e tij, Caesarin (Qesarin) dhe Apollonin. Këta dy peshkopë përmenden tek “Menologjia” greke e Sirletit (“Leximet Mujore” të jetëve të shenjtorëve), e dhënë kjo që e ka përmendur edhe historiani italian Daniel Farlati në librin “Illyricum Sacrum” vëll. VII, e pas tij edhe shumë historianë të tjerë.

Për pjesën e dytë të letrës kanonike drejtuar “Romakëve”, Rom. 16, në këtë studim sqarohet se Ap. Pavli e shkroi në portin Kenkrea të Korinthit në mars të vitit 57 M.K., pasi dështoi komploti që i organizuan judenjtë kur ai do të niste lundrimin e tij drejt Jerusalemit. Këtë komplot e ka përmendur Shën Apostull Luka tek libri i tij “Veprat e Apostujve” (Veprat 20:3). Kjo pjesë e dytë e letrës kanonike drejtuar “Romakëve”, i përkiste një letre rekomandimi që Ap. Pavli e shkroi për 26 të krishterë të njohur të Romës, të cilët ai i përshëndet dhe me emra. Apostulli u’a rekomandon Feben, dhjakonen e kishës së Kenkreas, që ta prisnin e ta ndihmonin për çdo nevojë që të kishte, sepse, siç thoshte; “… ajo kishte mbrojtur shumë njerëz dhe mua vetë” (Rom. 16: 1-2), kështu Gjika sqaron se Feba kishte qenë një nga mbrojtëset e Sh. Pavlit kundër komplotit të judenjve.

Veç argumenteve, arsyetimeve dhe sqarimeve të tjera bindëse duam të përmendim se Ap. Pavli e shkroi në Dyrrachium letrën kryesore drejtuar “Romakëve” (Rom. 1-15), që sipas disa autorëve dhe studiusëve të ndryshëm është etiketuar dhe quajtur edhe si “ungjilli” i tij, sepse aty ai kishte kohë të mendonte dhe të meditonte qetësisht për të formuluar mësimet themelore të Besimit të Krishterë dhe jo në Kenkrea, ku pas dështimit të komplotit të judenjve, ai ngutej të nisej sa më parë për të arritur në Jerusalem në festën e Rrëshajeve (Pentikostisë/Pesëdhjetores).

II – Për letrën kanonike drejtuar “Hebrenjve” shumica e studiuesve të sotëm shprehen se ajo nuk është shkruar prej Ap. Pavlit, kurse Prof. Gjika mbështet mendimin e Etërve të Kishës, të cilët e quajtën atë pa hezitim “Letër të Shën Pavlit” dhe sqaron se kjo letër kanonike është letër e përbërë nga bashkimi i dy pesëve të shkruara prej tij. Pjesa e parë sipas analizave të këtij studiuesi përfshin vargjet në letrën drejtuar Hebrenjve 1:1-11:40, dhe quhet “material predikimi”, të cilin ai e shkroi në prill të vitit 60 M.K. për ta pasur si material bazë gjatë predikimit gojor që u mbajti judenjve jo të krishterë të Romës në takimin e dytë që ai organizoi si i arrestuar në shtëpinë që mori me qira. Stili i kësaj pjese të letrës sqarohet këtu se është stili i një omilie, që u predikohet gojarisht dëgjuesve të një auditori që janë përpara autorit dhe jo stili i një letre që shkruhet për lexues, që ndodhen larg autorit të letrës.

Prof. Gjika e çimenton sqarimin e vet duke sjellë të dhënën që ka ofruar Sh. Ap. Luka, sipas së cilës Ap. Pavli gjatë takimit të dytë me judenjtë e Romës u foli “…nga mëngjesi deri në mbrëmje” (Veprat 28:23).

Pretendimin e studiuesve të sotëm se letra drejtuar “Hebrenjve” nuk është shkruar prej Sh. Pavlit, mbasi gjuha e saj i përket dialektit të greqishtes së Aleksandrisë që nuk ngjan me greqishten e letrave të tjera të tij, Prof. Gjika e hedh poshtë duke sjellë sqarimin e Origjenit, njërit nga Etërit e Kishës, cituar sipas botimit: “The Orthodox Study Bible” – NT and Psalms, 1997. Origjeni ka sqaruar se këtë letër Ap. Pavli e kishte shkruar në aramaisht, pra në gjuhën amëtare të judenjve të Romës, kurse variantin që riprodhohet në “Dhjatën e Re” e kishte përkthyer në greqisht vetë Ap. Luka.

Kurse pjesa e dytë e letrës kanonike drejtuar “Hebrenjve” që përbëhet nga vargjet Heb. 12:1-13:25 sqarohet se është një letër kurajuese drejtuar Kishës së Jerusalemit e shkruar prej Sh. Pavlit gjatë udhëtimit të tij të katërt misionar, në muajin maj të vitit 62 M.K., kur apostulli pasi u nis nga Roma për të shkuar në Jerusalem, u ndal në Dyrrah për të pritur Timoteun (Heb 13:23-24). Por meqënëse ky u vonua, ai mori Apollonin si shoqërues dhe vijoi rrugën drejt Jerusalemit (Titit 3:13).

III – Letra tjetër e shkruar prej Ap. Pavlit në trojet Ilire është letra e katërt e tij shkruar për Kishën e Korinthit, prej së cilës ruhet fragmenti 2 Kor. 10:1-13:14. Studiuesi sqaron se ai e shkroi në mars të vitit 63 M.K. pasi kaloi dimrin e viteve 62-63 M.K., kur kishte marrë lajme se disa korinthianë mendonin se nuk ecte “sipas Frymës, por “sipas trupit” (2 Kor. 10:2) dhe ai pasi nisi këtë letër premton se do të shkonte “…për të tretën herë në Korinth”, për të gjykuar këta njerëz (2 Kor. 13:1-2). Pasi shkoi në Korinth për të tretën herë, ai nuk pati sukses në gjyqin ndaj kundërshtarëve të tij, të cilët, sipas një gojëdhëne e futën në një vozë dhe e rrokullisën nga lartësia e kodrës ku ishin mbledhur. Vajtjen e tretë në Korinth, Prof. Gjika e vërteton edhe me sqarimin që vetë Ap. Pavli i shkroi Timotheut pasi u kthye nga udhëtimi i katërt misionar: “Erasti qëndroi në Korinth” (2 Tim. 4:20).

Në këtë libër ka dhe shumë arritje të tjera, që meritojnë vëmendje lidhur me përcaktimin e kohës dhe vendit të hartimit të letrave/librave të të gjithë autorëve të “Dhjatës së Re”, si edhe me pasurimin dhe saktësimin e mëtejshëm të jetës së autorëve dhe të shoqëruesve të tyre, por ne do të përmendim këtu vetëm martirizimin e dy apostujve kryesorë, të Sh. Ap. Pjetrit dhe të Sh. Ap. Pavlit.

Kisha e Krishterë, që herët e kishte pranuar faktin se këta dy apostuj ishin martirizuar më 29 qershor të vitit 64 M.K., ditën e masakrës së madhe që shkaktoi Perandori Nero, prandaj për shumë shekuj me radhë, Kishat Ortodokse, Romano-Katolike dhe ato Protestane i përkujtonin këta dy martirë më 29 qershor të çdo viti. Mirëpo studiuesit e jetës së Sh. Pavlit, V. Rev. W. J. Conybeare & V. Rev. J.S. Howson në biografinë e tyre “The Life, Times and Travels of St. Paul” të vitit 1869, vepër e plotë dhe me vlera shkencore, duke pasur parasysh planin e Ap. Pavlit për të shkuar në Spanjë (Rom. 15:23-24), sugjeruan se apostulli pas daljes nga burgimi i parë në Romë shkoi në Spanjë e mandej edhe në anët e Mesdheut Lindor, mirëpo zgjatja e këij udhëtimi duke u endur në Mesdheun Perëndimor dhe atë Lindor i detyroi këta dy studiues që ta shkëpusnin martirizimin e Sh. Ap. Pavlit nga martirizimi i Sh. Ap. Pjetrit. Për Sh. Pjetrin ata mbajtën datën tradicionale 29 qershorin e vitit 64 M.K., kurse për martirizimin e tij sugjeruan një datë tjetër gjatë vitit 67 M.K. ose vitit 68 M.K. Ky përcaktim i tyre ndikoi më vonë tek studiuesit dhe autoritetet e Kishës Romano-Katolike, gjë që shkaktoi amulli përsa i përket datës së martirizimit të këtyre dy shenjtorëve.

Studiuesi Gjika me të dhëna që i ka nxjerrë nga letrat e fundit të Ap. Pavlit “2 Timoteut”, “Filemonit” dhe “Kolosianëve” e ka riafirmuar datën 29 qershor 64 M.K. si ditën e martirizimit të Sh. Pjetrit dhe Sh. Pavlit, po ashtu si e pranon dhe Kisha Ortodokse në kalendarët e saj dhe në shërbesat që i kushton kësaj dite.

Në përfundim mund të themi pa hezitim se studimi “Saint Paul in Dyrrach – Corrections of some Notes and Maps in the New Testament” 2024, për nder të shkencave historike dhe letrare shqiptare, përbën një kontribut me vlera të rëndësishme në historinë e fillimeve të Krishtërimit lidhur me shpjegimet bindëse për kohën e fillimit dhe të përfundimit të katër udhëtimeve misionare të Ap. Pavlit, për kohën dhe vendin e hartimit të librave që përbëjnë “Dhjatën e Re”, për autorësinë e të gjitha shkrimeve, pra edhe të letrave të dëmtuara, si dhe për pasurimin e jetës së autorëve të këtij Libri të Shenjtë, të një rëndësie të madhe, të veçantë dhe me vlera të pazëvendësueshme në historinë e qytetërimit njerëzor.

Boston, Massachusetts

25 gusht 2024

Sot shënohet 534 vjetori i “Hora e Arbëreshëvet”

August 30, 2024 by s p

Dr. Bledar Kurti/

Prijës të Gjergj Kastriotit u shpërngulën në Itali përpara pushtimit otoman por pjesa më e madhe e tyre u shpërngul në Jug të Italisë pas vdekjes së Gjergj Kastriotit në vitin 1468, rënies së Krujës në vitin 1478 dhe Shkodrës 1479.

Për shkak të pushtimit nga osmanët, grupe të tjera shqiptarësh u larguan nga atdheu i tyre përmes detit Adriatik për në Itali duke themeluar më 30 gusht 1488 “Piana degli Albanesi” siç thuhet nga arbëreshët “Hora e Arbëreshëvet”.

Ruajtja e gjuhës, besimit, traditës, riteve, kostumeve, këngëve etj, i Arbëreshëve prej afro 6 shekujsh është rast unik jo vetëm në Evropë por në mbarë botën.

Prej 6 shekujsh Arbëreshët kanë ruajtur brez pas brezi identitetin e Arbërit, dhe sot mrekullohesh kur dëgjon fëmijë që flasin gjuhën e Gjergj Kastriotit dhe praktikojnë zakonet e kohës së Heroit tonë Kombëtar.

Për 4 shekuj, nën pushtimin otoman, figura e Gjergj Kastriotit u shua nga kujtesa kombëtare, dhe ishin Arbëreshët ata që e rikthyen figurën e tij në Shqipëri, si simboli i bashkimit konbëtar dhe frymëzuesi drejt rrugës për pavarësi.

Në mesim e shekullit të 19-të Shqipëria eci përpara në rrugëtimin e saj për pavarësi dhe shtet-formim, falë kontributit të çmuar të figurave patriotike arbëreshe.

Projekti i parë i Rilindjes Shqiptare, një projekt thellësisht evropian, u formulua nga figurat e komunitetit arbëresh si Jeronim De Rada, Gavril Dara, Zef Serembe, Antonio Gramshi, e shumë të tjerë, të cilët ndihmuan në finalizimin e atij projekti: zgjimi i një populli dhe pavarësia e një kombi.

Arbëreshët kanë ruajtur shumë elemente etnike të kulturës së saj shqiptare, veçantitë e saj kulturore, gjuhësore, fetare (gjuhën, ritin bizantin, veshjet tradicionale, zakonet, muzikën, folklorin).

Ekzistojnë rreth 800 veshje tradicionale vetëm në Horën e Arbëreshëvet.

Në ditë festash arbëreshët organizojnë parada dhe varin në ballokone qilima disa shekullor, të endur me tezgjah, të trashëguara brez pas brezi në çdo familje. Si motiv ato kanë shqiponjën dykrenare, por edhe lule të kuqe që simbolizojnë ngjyrën e flamurit, si në rastin e Kalabrisë, ku në qilima figuron lulja Geranium Imperial, e cila rritet masivisht në kodrinat e lëndinat e zonës.

Ushqimet tradicionale janë një karakteristikë e veçantë, si kulaçi dhe buka pa maja, mënyra e ngjyrosjes në vezëve të pashkës përmes zierjes në kazan të rrënjëve të kuqe, ndërsa kërcimet dhe këngët përçojnë emocione mallëngjyese për largimin nga atdheu dhe mallin për vendlindjen e tyre, si për shembull kënga për Morenë, vendin e tyre që tashmë e kishin lënë shumë larg.

“Mori e bukura More

Si të le e më së të pë!

Atje kam zotin tatë,

atje kam zonjën mëmë,

atje kam edhe tim vëlla:

Gjithë të mbuluar në dhe!”

Komunitetet Arbëreshe ndodhen jo vetëm në Itali, por edhe në Argjentinë, Gjermani, Francë, ShBA, Kanada, Greqi, Australi, etj, ku me krenari ata vazhdojnë të ruajnë prej shekujsh identitetin arbëresh.

Siç thuhet edhe në këtë këngë arbëreshe:

“O zë i ngrohtë i vendit tim.

O dritë e syve të mi.

Ne jemi bijtë e Kastriotit.

Ne u përkasim dheut të shenjtë.”

Sa e mrekullueshme është kjo!

Sa krenari për ne!

Gjak i shprishur, por një

SEVASTI QIRIAZI-DAKO, IN MEMORIAM

August 30, 2024 by s p

Muzeu Historik Kombëtar/

SEVASTI QIRIAZI-DAKO, arsimtarja dhe atdhetarja e njohur shqiptare, lindi më 24 shkurt të vitit 1871 në Manastir dhe vdiq më 30 gusht të vitit 1949. Ishte njëra prej femrave atdhetare shqiptare dhe nismëtare e organizimit të arsimit kombëtar për femra. Gjatë qëndrimit në Stamboll, ishte Naim Frashëri ai që i dha mundësi Sevasti Qiriazi-Dakos të studionte në Robert College në Kostandinopojë e të luante një rol aktiv për arsimimin e grave. Shkollën e lartë e kreu në Stamboll, ndërsa pas kthimit në atdhe nisi të punonte për shkollën shqipe të vashave. Ajo qe e para grua shqiptare që studioi në këtë institucion amerikan, të cilin e kreu në qershor të vitit 1891. Me t’u kthyer në Shqipëri, mori pjesë për ngritjen e Shkollës së Vashave në Korçë, më 1891. Kjo shkollë hodhi dhe themelet e shkollave mbi baza laike. Pas Luftës së Parë Botërore kjo shkollë njihej ende me emrin e familjes Qiriazi.

Sevastia mori pjesë edhe në Kongresin e Manastirit, ku u mor kryesisht me përgatitjen e teksteve shkollore. Është thënë ndërkaq se ajo ka botuar një gramatikë për shkollat fillore (Manastir 1912) dhe ka redaktuar një radhë tekstesh historie. Me të shoqin, gazetarin dhe shkrimtarin Kristo Anastas Dako (1878-1941) e me të motrën, Parashqevi Qiriazin, ajo vajti në Rumani e prej andej emigroi në Shtetet e Bashkuara, ku bashkëpunoi me të përdyjavshmen “Yll’ i mëngjesit”. Motrat Qiriazi ishin mësueset dhe edukatoret e para të Shkollës së Vashave, që u hap më 1891 në Korçë. Nga kjo shkollë dolën shumë emra të njohur të femrave që dhanë ndihmesë jo vetëm në fushën e arsimit, por u bënë edhe veprimtare të njohura të çështjes kombëtare.

Gjithashtu, Sevasti Qiriazi mori pjesë në Kongresin e Elbasanit, si dhe punoi në komisionin për shqyrtimin e teksteve shkollore, që ishte ngritur nga shoqëria “Përparimi”. Shkroi “Gramatika elementare për shkollat fillore”. Për çështjen kombëtare bashkëpunoi me atdhetarë të ndryshëm, si dhe me Ismail Qemalin. Kur ishte kryetare e Partisë Kombëtare Shqiptare në ShBA, mbrojti të drejtat e shqiptarëve në shumë forume ndërkombëtare. Gjatë gjithë jetës së saj, Sevasti Qiriazi iu përkushtuar përparimit kombëtar dhe dha ndihmesë të madhe në fushën e arsimit dhe emancipimit shoqëror të femrës shqiptare.