Archives for September 2024

Ekspedita e Viktor Lebzelter dhe kafkat Ilire në Pukë

September 23, 2024 by s p

Nga Ndrek Gjini
MA, University of Galway, Ireland

Kush ishte Viktor Lebzelter?

Viktor Lebzelter ishte një antropolog austriak i njohur për punën e tij në antropologjinë fizike gjatë fillimit të shekullit të 20-të. Ai lindi në vitin 1889 dhe zhvilloi studime të gjera në Europë dhe Afrikë, duke u fokusuar kryesisht në kraniometri dhe klasifikimin racor, një praktikë e zakonshme e kohës. Një nga ekspeditat e tij u zhvillua në veri të Shqipërisë, veçanërisht në rajonin e Pukës, ku ai studioi tiparet fizike dhe etnografike të fiseve lokale, duke bërë matje të detajuara të kafkave dhe duke vëzhguar kulturën dhe traditat e tyre. Puna e tij në këtë rajon synonte të lidhte shqiptarët me origjina të lashta, si ajo ilire. Lebzelter vdiq në vitin 1936, duke lënë pas një trashëgimi të madhe në fushën e antropologjisë. Ekspedita e tij në Shqipëri, përfshirë edhe rajonin e Pukës dhe zonat përreth, kishte për qëllim studimin e veçorive fizike, kulturës dhe etnografisë së popullatave lokale, të cilat ai i qasej përmes lenteve të antropologjisë fizike dhe klasifikimit racor. Për këtë ekspeditë flet edhe antropologu i famshëm Amerikan i Universitetit të Harwardit-t, Prof. Sacleton Coon. Në faqën 185 të veprës së tij monumtale ‘Racat e Europës’ , Coon thekson: ‘Në Shqipëri, një vend ende pak i njohur nga ana arkeologjike, është zbuluar një kafkë që i përkiste një grupi ilirësh të romanizuar, në një vendbanim të epokës së hekurit në zonën e fisit të Pukës. Kjo kafkë është mesocefalike dhe duket se, aq sa mund të gjykojmë, përfaqëson një përzierje mes ilirëve të tipit të vjetër dhe popullsisë dinarike.’ Prof. Coon i referohet një studimi shkencor të botuar në vitin 1919 nga Viktor Lebzelter, ose më saktë nxjerrë nga AFA ,Volumi 45 faqet 143-146.

Gjetjet Kryesore dhe Kërkimet në Veri të Shqipërisë

Studimet Kraniometrike

Metoda kryesore e studimit e përdorur nga Lebzelter ishte kraniometria, matja dhe analiza e formës së kafka, që ishte e zakonshme në antropologjinë fizike të asaj kohe. Kafka që ai gjeti pranë Pukës u bë pjesë e studimit të tij më të gjerë për të dokumentuar dhe krahasuar veçoritë kraniale të popullit në veriun e Shqipërisë me ato të popullatave të tjera evropiane dhe ballkanike.
Lebzelter besonte se veçoritë fizike të popullatave, veçanërisht forma e kafkës, mund të jepnin të dhëna për origjinat e tyre racore dhe migrimet historike. Ai i konsideronte shqiptarët, veçanërisht ata të veriut, si njerëz me tipare fizike të dallueshme që i lidhnin me origjinat e lashta ilire. Gjetjet e tij përfshinin matje të detajuara të kafkave, të cilat ai i përdorte për të nxjerrë përfundime mbi sfondin historik dhe racor të rajonit.

Vëzhgimet kulturore

Ndërsa puna e tij fokusohej kryesisht te antropologjia fizike, Lebzelter bëri gjithashtu vëzhgime kulturore dhe etnografike për njerëzit e Veriut të Shqipërisë. Ai ishte i interesuar për zakonet lokale, strukturat shoqërore dhe traditat, përfshirë sistemin e fiseve të rajonit, Kanunin (kodi tradicional i ligjeve) dhe stilin e jetesës së izoluar malore të banorëve. Këto aspekte kulturore, të kombinuara me studimet e tij fizike, kontribuan në portretizimin e malësorëve të veriut të Shqipërisë si një popullatë të veçantë dhe të lashtë, relativisht të paprekur nga ndikimet e jashtme në krahasim me pjesët e tjera të Ballkanit.

Klasifikimi Racor

Një nga aspektet kryesore të punës së Lebzelter ishte përpjekja e tij për të klasifikuar njerëzit e Veriut të Shqipërisë brenda kornizave racore të kohës së tij. Ai besonte se popullata tregonte tipare të racës dinarike, një kategori e përdorur në antropologjinë e fillimit të shekullit të 20-të për të përshkruar disa karakteristika fizike të popullatave në Ballkan dhe pjesë të Evropës Qendrore, si shtati i gjatë, kafkat e gjata dhe tiparet e spikatura të fytyrës.
Lebzelter, së bashku me antropologë të tjerë të kohës së tij, përdorte këto tipare fizike për të bërë përgjithësime të gjera për sfondin etnik të popullatës, duke sugjeruar lidhje me ilirët e lashtë ose popujt e tjerë të hershëm të rajonit. Kjo ishte pjesë e një interesi më të gjerë evropian për të identifikuar origjinat “racore” të popullatave të ndryshme bazuar në karakteristika fizike.

Ndikimi i Gjetjeve

Puna e Lebzelter, megjithëse me ndikim në atë kohë, është kritikuar për mbështetjen e saj në teori racore. Antropologjia moderne deri në vitet 2010 nuk e pranonte konceptin e klasifikimeve racore të qëndrueshme të bazuara në tipare fizike, pasi popullatat njerëzore janë shumë më komplekse gjenetikisht dhe kulturalisht sesa e lejonin këto teori. Por analizat e AND-së e kanë rikonsideruar këtë teori. Gjithësesi, kërkimet e tij ofruan dokumentim të hershëm të popullatave shqiptare, duke kontribuar në kuptimin më të gjerë antropologjik të Ballkanit gjatë asaj periudhe.

Etnografia e Komuniteteve të Izoluara

Përveç tipareve fizike, Lebzelter gjithashtu dokumentoi izolimin kulturor të fiseve veriore të Shqipërisë. Ai vuri re se këto zona ishin relativisht të paprekura nga ndikimi osman, i cili kishte pasur një ndikim të madh në pjesët e tjera të Shqipërisë. Ky izolim pasqyrohej në qëndrueshmërinë e zakoneve tradicionale, veshjeve dhe strukturave shoqërore, gjë që tërhiqte antropologë evropianë si Lebzelter, të cilët i shihnin këto fise si mbetje të gjalla të së kaluarës së Evropës.

Kontekst dhe Kritikë

Puna e Lebzelter duhet kuptuar brenda kontekstit të antropologjisë së fillimit të shekullit të 20-të, e cila pasqyronte përpjekjet e antropologëve evropiane për të kategorizuar popullatat njerëzore në terma hierarkikë, ku “racat” perëndimore evropiane shpesh vendoseshin në krye të këtyre hierarkive.
Në rastin e Shqipërisë, studiues si Lebzelter kërkonin të shpjegonin veçorinë fizike dhe kulturore të malësorëve të veriut duke i lidhur ata me popujt e lashtë si ilirët, duke ushqyer kështu narrativat nacionaliste që kërkonin të krijonin një identitet ilirjan për shqiptarët.

Gjetjet e Viktor Lebzelterit

Gjetjet e Viktor Lebzelterit në Veriun e Shqipërisë, veçanërisht përreth Pukës, janë një reflektim i trendeve të antropologjisë fizike të kohës së tij, duke vënë theksin në studimet kraniometrike dhe klasifikimin racor. Puna e tij ofroi njohuri të thella shkëncore antropologjike për popullatat e rajonit. Shkrimet e tij studimore mbi jetën kulturore dhe shoqërore të fiseve të veriut mbeten të vlefshme nga një perspektivë historike, duke dokumentuar jetën e fiseve në një rajon malor të paprekur në fillim të shekullit të 20-të.

PRESIDENTJA E KOSOVËS VJOSA OSMANI VIZITOI VATRËN

September 21, 2024 by s p

Sokol Paja/

New York, 21 shtator 2024- Presidentja e Republikës së Kosovës Shkëlqesia e Saj Dr. Vjosa Osmani Sadriu zhvilloi një vizitë zyrtare në Federatën Pan-Shqiptare të Amerikës Vatra. Ajo shoqërohej nga Ilir Dugolli- Ambasador i Kosovës në SHBA, Blerim Reka- Ambasador- Konsullata e Përgjithshme e Kosovës në New York, Learta Hollaj – shefe e stafit, Rejhan Vuniqi- këshilltare, Donika Kadaj Bujupi- këshilltare, Rinor Nuhiu- këshilltar dhe Albana Krasniqi- këshilltare e Presidentes Osmani.

Delegacioni zyrtar i Vatrës përbëhej nga nënkryetari i Vatrës: Alfons Grishaj, sekretari i Vatrës Dr.Pashko Camaj, arkëtari i Vatrës z.Besim Malota, Kryetari i Këshillit të Vatrës: Kolec Ndoja, Editori i Diellit: Sokol Paja, drejtori i degëve të Vatrës: Mondi Rakaj, anëtari i kryesisë së Vatrës Ilir Cubi e studiuesi Dr. Paulin Marku. Nënkryetari i Federatës Vatra z.Alfons Grishaj në fjalën e mirëseardhjes në emër të kryetarit Dr. Elmi Berisha e gjithë vatranëve uroi: “Presidente e Dardanisë, mirë se erdhe në Vatër, në tempullin e lirisë, në djepin e nacionalizmi shqiptar, në institucionin e parë gjithëpërfshirës nga të gjitha trevat shqipfolëse që dha shembullin e bashkimit kombëtar nën një himn dhe flamur kombëtar”. Në emër të Vatrës nënkryetari z.Grishaj i akordoi Presidentes Vjosa Osmani “Mirënjohje” me motivacion: “Për merita të veçanta në lidershipin politik e unifikues në ndërtimin e shtetit të Kosovës, promovimin e shkëlqyer të Kosovës në arenën ndërkombëtare, për zhvillimin demokratik të institucioneve, forcimin e lirisë e demokracisë, të jetës pluraliste e institucionale në Kosovë e kontributin e jashtëzakonshëm në fuqizimin e diplomacisë, reformave e sundimit të ligjit në Kosovë”.

Editori i Diellit ekspozoi sukseset e Federatës Vatra e gazetës Dielli si trashëgimi e veçantë patriotike, kombëtare, atdhetare morale e shpirtërore në mërgatën e Amerikës. Editori ekspozoi punët e mëdha kombëtare të Vatrës përgjatë një shekulli e një dekade veprimtari atdhetare në shërbim të interesit të kombit shqiptar e komunitetit tonë në mërgatën e Amerikës. Gjatë fjalës së saj presidentja Vjosa Osmani vlerësoi punën e Vatrës si shkëndijë e fuqishme atdhetare në Amerikë dhe lartësoi miqësinë e pa ndashme e mbështetjen e përjetshme prej Shteteve të Bashkuara të Amerikës.

“Në periudhën më të vështirë të ekzistencës kombëtare, mërgata e Amerikës me në krye Vatrën bënë që të dëgjohej fort zëri i Kosovës” tha presidentja Osmani. Mërgata e Amerikës dha shkëndija shprese dhe shqiptarët e Amerikës ishin shtyllë kryesore që i hapën Kosovës derën në Shtëpinë e Bardhë për të sjellë lirinë dhe pavarësinë. Falë orientimit pro perëndimor e euroatlantik, Kosova është histori suksesi falë mbështetjes së Shteteve të Bashkuara të Amerikës cilësoi zonja Osmani. Kosova ndërtohet mbi bazën e vlerave perëndimore që janë themeli i vlerave të Bashkimit Europian. Vatra është sinonim i mbrojtjes së vlerave më të çmuara kombëtare, vlera që janë themeli i shtetit të Kosovës” tha ndër të tjera Presidentja e Republikës së Kosovës Vjosa Osmani. Ajo u bëri thirrje të gjithë shqiptarëve në trojet etnike dhe diasporë për bashkim në shërbim të interesit kombëtar përballë forcave të errëta që sulmojnë shtetin e kombin shqiptar.

Dr. Pashko Camaj vlerësoi lidershipin e Presidentes Vjosa Osmani dhe miqësinë e përjetshme me Shtetet e Bashkuara të Amerikës ndërsa Kryetari i Këshillit të Vatrës z.Kolec Ndoja u ndal në fuqizimin e femrës shqiptare si forcim i familjes, shtetit e shoqërisë. Presidentja Osmani i dhuroi Vatrës hartën e Republikës së Kosovës punuar në argjend teksa patriotja Alesia Shkorreti i dhuroi presidentes një buqetë me lule për respektin e mirëseardhjen te Vatra, qendra e atdhetarizmës në Amerikë, çaste emocionuese që u fiksuan në celuloidin e mjeshtrit të fotografisë Dritan Haxhia. Kjo ditë ishte e shënuar për Vatrën e mërgatën shqiptare të Amerikës. Një takim i shkëlqyer patriotik si dëshmi e lidhjes së gjallë me shqiptarëve të mërguar dhe shtetit të Kosovës , Shqipërisë e shqiptarëve në trojet etnike.

Vatra i shpreh mirënjohjen shqiptarëve të Amerikës për mbështetjen e pa kursyer, të gjithë atyre që e mbështesin Vatrën, i besojnë Vatrës, bashkëpunojnë me Vatrën për hir të interesit kombëtar shqiptar.

VATRA NË SHËRBIM TË ÇËSHTJES KOMBËTARE…

September 21, 2024 by s p

Letër e Mid`hat Frashërit drejtuar kryetarit të “Vatrës” me anën e së cilës njofton se, së bashku me Mihal Turtullin dhe përfaqësuesit e kolonive shqiptare të Stambollit e Partisë Politike, kanë nënshkruar një memorandum kundër ndërhyrjes italiane dhe shpreh mendimin e tij për të siguruar mbrojtjen e SHBA për shtetin e ri shqiptar

Lozanë, më 23 prill 1919

Zoti President,
Ju konfirmoj letrën time të datës 25 të muajit të kaluar. Më datë 2 të këtij muaji i kam shkruar një letër dhe dërguar një telegram Turhan Pashës; letrën e dërgova me ndërmjetësinë e Fuad Dibrës që e ngarkova t’ju dërgonte kopjen, shpresoj ta keni marrë. Aty bëhet fjalë për një problem që ka dalë midis Turhanit dhe meje në lidhje me thirrjen time në Paris (telegram që Turhani ma dërgonte në Romë më datë 5, siç ua thoja në letrën time të fundit). Mirëpo më 2 prill Turhani më telegrafonte se nuk më kishte dërguar asnjë telegram dhe se udhëtimi im në Paris u bë i pamundur për arsyen e thjeshtë se nuk kisha vizën e nevojshme. Ju përgjegja se pasaporta ime, e vizuar në mënyrë të rregullt nga legata franceze në Romë, ndodhej në konsullatë në duart e kontit Manzoni ose në ato të kolonel Vicenzit dhe se, për sa i përket ftesës së tij, i dërgova kopjet dhe të gjitha firmat e telegramit të tij të 5 marsit. Qysh atëherë nuk kam asnjë lajm. Ka dy javë që ju kam telegrafuar për t’ju propozuar t’i shprehni delegacionit shqiptar besimin tuaj përderisa ai do të punojë për pavarësinë e plotë të vendit, pa pranuar asnjë ndërhyrje të jashtme. Gjithashtu, kemi dërguar që këtej një telegram të gjatë për këtë problem sepse i famshmi Esat po bën gjithmonë intriga dhe Turhani nuk gëzon aspak besimin tonë. Turtulli më letrat e tij na sjell gjithmonë shqetësime.
Pardje Turtulli më kërkonte në qoftë se e autorizoja të firmoste në emrin tim një memorandum kundër ndërhyrjes italiane: iu përgjigjja që po. Duket se delegacioni i Stambollit dhe i Partisë Politike (Grameno etj.) janë dakord mbi këtë pikë. Shpresoj që të jenë edhe delegatët e Rumanisë (Pandeli Vangjeli e Dhimitër Berati). Ne edhe një herë i kemi telegrafuar Konferencë së Paqes për ta lutur të rregullojë çështjen e Shqipërisë në përputhje me aspiratat tona kombëtare dhe në favor të pavarësisë së saj të plotë. Ne gjithashtu pranojmë që Shtetet e Bashkuara të na japin ndihmën e mbrojtjen e tyre për të na udhëhequr në hapat tona të para në jetën politike kombëtare. Është një çështje mbi të cilën ne kemi qenë gjithmonë dakord me doktor Turtullin, të cilën ia sugjerova përsëri kohët e fundit. Për fat të keq, nuk kemi lajme më të gjata sepse letrat e fundit që kam marrë janë ato të doktorit, të cilat edhe ato janë shumë të shkurtra e lakonike. Nga delegatët e tjerë si edhe nga ju nuk kam marrë ende asnjë letër. Kohët e fundit zoti Gu..?, agjent i Italisë, më luti të kaloja nga konsullata për të më komunikuar që kam për të marrë një çek prej 3600 nga Banka e Romës si rrogë e muajit mars dhe si delegat shqiptar. Unë iu përgjigja me shkrim se, duke mos patur mundësi të shkoj në Paris si anëtar i delegacionit të qeverisë shqiptare, qe e pamundur për mua të merrja rrogë si i tillë.
Do të isha shumë i lumtur po të merrja lajme nga ju. A i keni marrë 20 kopjet e broshurës “Kërkesat shqiptare”? Rreth 150 ekzemplarë ua kam dërguar personaliteteve dhe gazetave, 50 nga të cilat ia kam dhanë Labos. Kam në botim e sipër broshurën “Shqiponjat brenda e jashtë vendit”. Botuesi do të ma japë pas një jave dhe do t’ju dërgoj 20 ekzemplarë. Në letrën time të datës 25 të muajit të kaluar ju kërkonja nëse më lejoni të bëja disa shpenzime për shtypjen e disa shkrimeve dhe të më tregoni qartë destinacionin e shumës prej 10. 000 fr. që më keni dërguar në muajin shkurt; më shkruani gjithashtu dhe se çfarë shume mujore do të caktonit për shpenzime personale dhe për udhëtimet e mia. Unë jam i mendimit se paratë që “Vatra” po mbledh duhet të shpenzohen me nikoqirllëk dhe ajo që do të mbetet do të përbëjë fondin për punët kulturore të shoqërisë.
Ju lutesha në letrën time të fundit të më dërgonit broshurat e Hawardit, Williams, librin e Peacock, 5 kopje të çdo numri të “Adriatic Review”, 3 kalendarë “Vatra” dhe 3 libra shqiptarë “Kamberi dhe Çekrezi), si dhe 3 “Othello”. I pres gjithmonë. Kam menduar se do të ishte më mirë të botonim “Adriatic Reviw” në 15 faqe dhe çdo javë gjatë Konferencës, me qëllim që të bëjmë më shumë propagandë dhe që mund të shërbejë si buletin për çështjet tona.
I juaji

Mid`hat Frashëri
Poste restante
Lousanne

AQSH, F. Koleksioni i Shoqërive Shqiptare në Zvicër, V. 1919, D. 27, fl. 3.

Në Çamëri flitet gluha e nënës, flitet shqip!

September 21, 2024 by s p

Alket Veliu

Vitet e fundit janë të shumtë shqiptarët që kanë zgjedhur Çamërinë për pushimet e tyre verore, jo thjesht për plazhet mahnitëse për nga bukuria, por edhe për t’u njohur me atë krahinë për të cilën është heshtur kaq shumë. Për të gjithë ata që shkojnë për herë të parë surpriza e madhe është fakti që vendasit u flasin shqip sapo e kuptojnë që vizitorët janë shqiptarë. Por për çudinë e tyre kur i pyesin vendasit nëse janë shqiptarë, përgjigja e tyre është mohuese. Natyrshëm u lind pyetja pse?!

Çamëria e vitit 1944 kishte një popullsi me maxhorancë shqiptare prej të cilëve 26000 ishin muslimanë dhe 26000 orthodoksë. Politika gati dy shekullore greke që të cilësojë si grek çdo orthodoks pavarësisht etnisë, preku edhe Çamërin,ë por këtu grekët ushtruan një presion të pashembullt, deri në 1944 nëpërmjet politikave diskriminuese ushtruar ndaj kujtdo orthodoksi që deklarohej shqiptar.

Pas spastrimit etnik në 1944 duke dëbuar shqiptarët muslimanë nga Çamëria, shqiptarët orthodoks të mbetur në Çamëri ishin dëshmitarë të masakrave ç’njerëzore dhe kuptuan çfarë ishin në gjendje forcat shtetërore greke për të zbatuar projektin ogurzi të spastrimit etnik dhe të megalo-idesë. Por shteti grek nuk u mjaftua me kaq, shqiptarët orthodoks u njohën me një ligj i cili u ndalonte të flisnin gjuhën shqipe në ambjente publike në një rreze 60 km distancë nga kufiri me Shqipërinë.

Nëse do të gjendeshin duke folur gjuhën amtare ata do të dënoheshin me gjoba dhe në raste të përsëritura dënoheshin me burg. Ky ligj nuk kurseu askënd dhe detyroi shqiptarët orthodoksë në Çamëri të mos e flasin gjuhën shqipe në publik por vetëm në shtëpi apo vetëm në rreth të ngushtë miqsh të cilëve u besonin.

Frika që mbolli politika shtetërore greke ishte aq e madhe sa edhe sot kur shqiptarët orthodoksë pyeten nga të panjohur për origjinën e tyre ata nuk të thonë që janë shqiptarë, por nëse ata gjenden në rrethin e tyre familjar apo të miqve të tyre ata konfirmojnë etninë e tyre shqiptare, madje aq e fortë dhe e rëndësishme është për ta etnia shqiptare sa fëmijëve në shtëpi u flasin shqip për të mos harruar gjuhën dhe prejardhjen e tyre.

Për ata që nuk e njohin dhunën shtetërore greke për të asimiluar minoritetet që jetojnë në shtëpitë e veta, mund të duket e cuditëshme pse ata nuk pranojnë te të panjohurit etninë e tyre shqiptare, por për ata që njohin realitetin e tyre e vërteta është krejt ndryshe, ata janë qëndrestar të heshtur shqiptarë të cilët kurrë nuk hoqën dorë nga etnia dhe gjuha e vet duke sfiduar në mënyrën e tyre asimilimin edhe pse u braktisën nga shteti shqiptar i 80 viteve të fundit. Politika asimiluese greke ka dështuar në Çamëri, aty flitet shqip, flitet gluha e nënës!

PUERTO RICO ILLUSTRADO (1935) / “SHQIPËRIA, VENDI I BURRAVE TË BUKUR!”— INTERVISTA ME POETIN ANONIM SHIPTAR TË HUMBUR NËPËR KAFENETË E HAVANËS (KUBË)

September 21, 2024 by s p

Burimi : Puerto Rico Illustrado, 2 nëntor 1935, faqe n°6 dhe 18

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 21 Shtator 2024

“Puerto Rico Illustrado” ka botuar, me 2 nëntor 1935, në faqet n°6 dhe 18, një intervistë asokohe me një poet anonim shiptar të humbur nëpër kafenetë e Havanës (Kubë) rreth situatës së brendshme të vendit tonë, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Vendi i burrave të bukur

Nga MAX

Revolucion ! Një tjetër revolucion ! Dhe, pastaj, më shumë revolucione …

Si një ndërmjetësim në konfliktin italo-abisinian, një herë dy ditë, pastaj tre dhe në fund disa ditë të tjera, Shqipëria ka fituar nderin e faqeve të para të gazetave, përmes një revolucioni më shumë, ku pati edhe vdekjen e një gjenerali, vartës të Mbretit Zog I… Më në fund, rendi u rivendos dhe bashkë me të, edhe një herë, heshtja mbi këtë vend të komplikuar.

Çfarë është Shqipëria për botën ? Shqipëria gjendet në rrugicën e Ballkanit. Duke iu kthyer enciklopedisë, ne e dimë se është një vend asgjë më pak se i egër. Gratë mbulojnë fytyrat e tyre, burrat kanë mustaqe të mëdha dhe pushkë që i ndezin me strall. E gjithë kjo, për llogari të enciklopedisë. Por, më interesantja është se këtë herë enciklopedia tregon të vërtetën.

Muajin e kaluar — një lajm që tashmë na ka rrëshqitur nga duart, por që ende shërben për të folur për diçka të pazakontë — Shqipëria u zhyt plotësisht në redaksitë e gazetave, me bujë të madhe, pa arritur të gjejmë dikë që të sqaronte shtigjet misterioze që motivuan revoltën. Më në fund, në një nga ato qoshet e Havanës, gjetëm një tip, origjinën e të cilit e kishim dyshuar prej kohësh dhe që besuam se mund të ishte shqiptar. E gjetëm.

Siç për ta përshkruar, ai mban një zinxhir të frikshëm në bark, në fund të të cilit duhet të ketë një orë të madhe, flokë të gjatë ngjyrë gështenjë, etj. Pi shpesh. Ai është një poet. Ai ka qenë mësues në Havanë, madje besojmë se është mësues i frëngjishtes. Ne dinim edhe këtë detaj : Njeriu ynë e kishte ushtruar mësimin e tij në Shqipëri dhe jo më pak se në oborr, në oborrin që ruan pushkët e tmerrshme me strall. Kur e gjetëm ai ishte përballë kafesë së tij që po avullonte :

— Miq : jeta është mizore, — na tha — por kjo ndodh. Unë shpresoj të harroj.

Na bëri përshtypje, sepse këto fraza janë të denja për epokën romantike. Para nesh pamjet u gjallëruan sërish dhe pseudoshqiptari tha :

— Zbarkova në Durrës, një nga portet e Shqipërisë, në të njëjtin vend ku vite më parë mendova të zbarkoja një nga Domecq-të, — Aladro Domecq Kastriota —, prodhues të konjakut të njohur botërisht, i cili si pasardhës i një dinastie të famshme shqiptare, aspironte për fronin që gëzon sot Zogu I. Durrësi është afër Tiranës, kryeqytetit të vendit, ashtu si Pireu me Athinën, kryeqytetin e Greqisë.

— Ne nuk e kemi idenë se çfarë është Shqipëria, ia bëjmë të ditur.

— Epo, dëgjoni diçka për atë vend : “Zbrita me këmbët e mia dhe mora rrugën e menjëhershme për në Tiranë. Një shërbëtor i improvizuar, i veshur me një çallmë, papritur filloi të dridhej dhe iku. Shumë shpejt erdhi një tip i rrethuar nga roje. Më pas mora vesh se nuk ka hekurudhë për në kryeqytet. Nuk e besoni se ky vend i çuditshëm është në Evropë ? Epo ja ku është ! Ai gjendet në anën tjetër të Adriatikut, pikërisht përballë Italisë. Kufijtë e tij kufizohen me Jugosllavinë dhe Greqinë. Është vendi më perëndimor i kombeve të Evropës Qendrore. Ka një shtrirje dhe formë gjeografike të ngjashme me Portugalinë.

A po më dëgjoni ? Por, pa hekurudhë.

“Në Durrës, më këshilluan të merrja një makinë. Janë vetëm 40 kilometra”.

— Ja ku është Tirana, — bërtiti papritmas shoferi.

“Por, nuk pashë asgjë; vetëm disa baraka, copa hekuri, copa teli nga gardhe me tela, fusha në të cilat ushtarë të shumtë të hollë, të veshur keq dhe zbathur, bënin ushtrime… Pastaj u shfaqën disa shtëpi të bardha njëkatëshe, rrugë fshatrash modeste, ku bari ngjitej nëpër mure. Shoferi u kthye dhe tha :

— Dhoma e Deputetëve! (Parlamenti)

“Pak më tutje, valëvitej një banderolë prej pelhure të bardhë, brenda së cilës ishte varur një burrë”.

— Një hajdut, — vazhdoi shoferi. Dhe shtoi : ose një ministër i shkarkuar.

“Shoferi më ndaloi përballë të vetmit hotel të mundshëm të quajtur Internacional. Kur e pyeta për çmimin e udhëtimit, ai m’u përgjigj me shumë thjeshtësi dhe në frëngjisht :

— Një Napoleon !

Njësia monetare shqiptare quhet “Lek”. Por paratë që qarkullojnë janë ato të vitit 1810, Napoleoni, pra një Luigj floriri. Dhe pashë të dilte nga duart e këtyre myslimanëve, që nuk e dinë kush është Napoleoni apo Franca, çfarë nuk gjendet më në vetë Parisin : Luigjin e shëndoshë, të ndritshëm, mrekullibërës : Napoleoni i artë.

“Në hotelin Internacional, katër anglezë të Legatës po luanin “bridge”. Tre italianë, po nga Legata, po debatonin për poezinë. Një francez nga Legata bindi një shërbëtor që donte të sulmonte një francez tjetër se ai ishte një çirak joshës. Kjo është, pak a shumë, e vërteta. Dhe kjo është Shqipëria!”

“Të nesërmen dhe ditët në vijim, nuk bëra gjë tjetër veçse shëtisja dhe dëgjoja.”

“Mbreti i këtij vendi komik, Zogu, është 36 vjeç. Është i bukur, beqar dhe melankolik. Kanë kaluar dhjetë vjet që kur ai u ngjit në fron, si pasojë e trazirave që pasuan luftën dhe diktaturës së përmbysur të Princ Vidit. Ai ka një nënë, e cila është gjithashtu një mbretëreshë dhe jeton si një myslimane (Kur është bërë ky rrëfim, nëna e Ahmet Zogut ka pas ndërruar jetë), e tërhequr në apartamentet e saj, e cila pret vizitorë të privilegjuar të mbështetur mbi një grumbull jastëkësh dhe rrobash mëndafshi, me dorën e mbështetur në gjunjët e saj, duke pirë cigare me aromë të veçantë, tymi i të cilit fryn në fytyrat e vizitorëve të saj. Zogu gjithashtu ka gjashtë motra, nga 20 deri në 30 vjeç, të gjitha të ngjashme sikur të ishin binjake; Ato jetojnë së bashku, si të disiplinuara. Në rrugë, në ceremoni, ato vishen sipas modës myslimane, me vellon (ferexhenë) e pashmangshme. Por në privatësinë e atij pallati mbretëror që i ngjan shumë një kazinoje, ato vishen si Paquín ose Patou, duke mbërritur përmes një hyrje sekrete. Në verë, oborri zhvendoset në Durrës dhe shkojnë në pyje si një koloni pushuesish.”

… Pikërisht këtu i erdhi fatkeqësia këtij miku, i diplomuar për letërsi, poet shqiptar “honoris causa”. Lexoni siç na e shpjegon vetë ai :

— Unë rashë në dashuri me gjashtë motrat e mbretit në të njëjtën kohë dhe u desh të largohesha. Zogu është një mbret i mirë. Ai është i vendosur për ta bërë Shqipërinë një komb. Ai është sentimental dhe autoritar; dhe problemi politik i Shqipërisë është brenda këtyre dy fjalive.

“Sentimental dhe beqar, aty ndodhet pylli i të gjitha aventurave. Ai ka kaluar një kohë shumë të mirë me balerinat e Folies Bergere. Autoritar, ai ka vendosur diktaturën me ndihmën dhe modelin e Italisë. Ushtria e tij ka instruktorë italianë. Pasuria e tij kontrollohet nga Italia, dhe për Romën, megjithatë, ai është një vasal që duhet vëzhguar”.

“Dhe këtu qëndron sekreti i revoltës së kaluar, të cilën asnjë agjenci kabllore nuk e ka publikuar : është inkurajuar nga babai, i një të preferuare (vajze), të shkarkuar nga Zogu. Zogu, personazh piktoresk dhe plot ngjyra i Evropës moderne, udhëheqësi ngurrues i një kombi të ish të poshtërish, baba i një oborri operetash, ende arriti të ruante fronin e tij.

— Më besoni : është kënaqësi të jetosh në Shqipëri.

Miku ynë shqiptar, një poet i humbur nëpër kafenetë e Havanës, ka përfunduar me këto fjalë. Nuk mund të merrnim asgjë tjetër prej tij. Nga ana tjetër, nuk ka nevojë të dimë më shumë : lexuesit tanë kanë marrë me atë që u tha, një mësim të mirë psikopolitiko-gjeografik për Shqipërinë.

MAX