Archives for September 2024

Aleks Buda, in memoriam…

September 7, 2024 by s p

Sot ditëlindja e themeluesit të shkollës moderne të historiografisë shqiptare, bashkëthemeluesit dhe kryetarit historik të Akademisë së Shkencave, Aleks Buda

#Ashsh

#institutetealbanogjise

#AleksBUDA

Kryesia e Akademisë së Shkencave nderon sot, në ditën e lindjes, figurën shumëplanëshe të Aleks Budës, me emrin dhe veprën e të cilit lidhet lindja dhe shndërrimi në shkollë i albanologjisë vendëse; formulimi e argumentimi i tezave themelore të saj; ngritja e institucioneve të specializuara për kërkime të thelluara në historiografi, etnogjenezë, arkeologji dhe disiplina të tjera; prijës i studimeve shqiptare për Mesjetën, lashtësinë dhe momentet kyçe të historisë kombëtare, duke përfshirë Lidhjen Shqiptare të Prizrenit dhe luftën antifashiste; “i martuar me historinë e i dashuruar me arkeologjinë”; personifikim i arritjeve më cilësore të dijes shqiptare në gjysmën e dytë të shekullit të 20-të e në vijim; mentor i disa brezave të historianëve në Shqipëri e Kosovë; figurë referenciale për albanologjinë në Botë; bashkëthemelues dhe kryetar historik i Akademisë së Shkencave prej fillimit deri sa ishte në jetë.

Fillim i shkëlqyer në “Ligën e Kombeve”, Shqipëria mund 2-1 Ukrainën

September 7, 2024 by s p

Sokol Paja/

Kombëtarja shqiptare e Futbollit filloi në mënyrë të shkëlqyer ndeshjet në kompeticionin e futbollit “Liga e Kombeve” duke mundur me rezultatin 2-1 Ukrainën. Një Shqipëri që zhvilloi një lojë të bukur, një ekip që tregoi rritje, pjekuri, siguri dhe mirëadministrim. Freski nga krahët, cilësi individuale, siguri në qendër e pasime, garanci të shtuar në çdo repart janë tregues që ekipi ka arritur një nivel shumë të lartë.

Një ndeshje e luftuar dhe e fituar tekniko-taktikisht, solli emocion dhe shpresë për të vazhduar serinë e rezultateve pozitive. Një ndeshje ku në pjesën e parë Shqipëria u mbrojt dhe nuk rrezikoi, në pjesën e dytë Shqipëria luajti gjithçka për gjithçka sidomos pas golit të disavantazhit të ukrainasve.

Shqipëria ishte e fuqishme dhe fituese në dyluftimet në ajër, topat e gjatë, pasat e shkurtra, dublimet dhe triblimet ndaj kundërshtarëve.

Ardjan Ismajli dhe Jasir Asani shpërblyen me tri pikë përpjekjet e kuqezinjve në një ndeshje ndaj një rivali shumë të vështirë, zgjojnë oreksin për ndeshjen e 10 shtatorit në “Air Albania” kundër Gjeorgjisë. “Magjistari” Silvinho i ka dhënë ekipit një mentalitet fantastik fituesish ku lojtarët luajnë pa frikë, të barabartë dhe ndërlidhja e fenomenale e reparteve janë garanci për lojën ekipore. Shqipëria u bë kohë që luan bukur e ëmbël, jo vetëm që fiton, prodhon lojë, por mbi të gjitha emocione të forta. Kombëtarja e futbollit është shndërruar në një kombëtare të kombit dhe përkrahja e tifozëve është një mbështetje e jashtëzakonshme sidomos në ndeshjet në transfertë. E bekuar qofsh Kombëtarja jonë, krenarë për ju çuna kuq e zi.

IL PICCOLO DI TRIESTE (1990) / KUR STUDIUESI MIKEL PRENNUSHI KËRKOI QË EKSPOZITA DEDIKUAR ALEKSANDËR MOISIUT NË TRIESTE MË 1986 TË “HUAZOHEJ” PËR EKSPOZITË EDHE NË SHQIPËRI

September 7, 2024 by s p

Burimi : Il Piccolo di Trieste, e martë, 6 nëntor 1990, faqe n°4

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 7 Shtator 2024

“Il Piccolo di Trieste” ka botuar, të martën e 6 nëntorit 1990, në faqen n°4, një shkrim rreth studiuesit Mikel Prennushi, asokohe në gjurmët e aktorit të madh Aleksandër Moisi në Trieste, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Personazhet

Udhëtim në Trieste, dashuria për Moisiun

Një studiues shqiptar në gjurmët e aktorit të madh. Nga “vizita” do të lindë një libër.

Mikel Prennushi, studiuesi shqiptar, i cili ditët e fundit në muzeun “Carlo Schmidl” ka hulumtuar për Aleksandër Moisiun (në foton në të djathtë, ndërsa ai luan rolin e “Faustit”): dëshira e tij do të ishte që ekspozita që Trieste i kushtoi aktorit në ‘86 të vihet në skenë edhe në Shqipëri. Lindur në Trieste dhe vdekur në Vjenë, Moisiu ishte shqiptar nga ana e babait.

Trieste — Është e vërtetë, në fund të fundit, që t’i përkasin disa kombeve së bashku është një privilegj jo vetëm për ata që e gjejnë veten në këtë gjendje unike, por edhe për ata që i kanë dhënë një “copë” rrënjë ndonjë personazhi. Kërkimi i unitetit, i cili duhet të kalojë kufijtë, popujt dhe kulturat, krijon gjithmonë diçka të re. Kështu ndodhi ditët e fundit, falë “ndërkombëtaritetit” të aktorit të madh Aleksandër Moisi, i lindur në Trieste në vitin 1879, vdiq në Vjenë në vitin 1935, por me origjinë shqiptare nga ana e të atit.

Në gjurmët e tij, një studiues ka mbërritur në Trieste nga Shqipëria: për të mbledhur informacione dhe materiale të destinuara për hartimin e një libri, për të takuar ata që i kanë kushtuar studime shumë të kujdesshme Moisiut, për të verifikuar nëse ekspozita e bërë së bashku në 1986 nga Muzetë Qytetarë të Triestes mbi interpretuesin e famshëm mund të “huazohet” për një ekspozitë në vendin e tij. Qëndrimi i Mikel Prennushit (61 vjeç, mësues, banues në Shkodër, autor i shumë artikujve dhe dy librave për historinë kulturore të vendit të tij) zgjati vetëm disa ditë, koha e lejuar nga viza e tij. Në Trieste, ku u takua edhe me disa të afërm, mundi të konsultohej me dokumentacionin e pasur për Moisiun që ruhet në muzeun e teatrit “Carlo Schmidl”. “Ideja për t’u marrë me këtë aktor të madh — thotë Prennushi — më lindi teksa lexoja artikujt e botuar nga “Piccolo”, që i pashë në Bibliotekën Kombëtare të Durrësit. Moisiu vlerësohet shumë nga ne. Në Durrës ka një monument për të, dhe teatri mban emrin e tij. Por na mungon dokumentacioni për gjithçka që ai bëri në Itali”.

Tek “Schmidl” studiuesi gjeti një trashëgimi të vërtetë : botime nga e gjithë bota, regjistrime zanore, komente shtypi, teksti teatror i Giorgio Pressburger — “Eroe di scena, fantasma d’amore (Moissi)” — libri “Moissi” i krijuar me rastin e ekspozitës. “Tashmë kam shkruar dhe botuar pesë artikuj për të — thotë ai — por tani shpresoj të shoh në vendin tim recensionin e vyer që Trieste i ka kushtuar dhe të shkruaj një libër të mirë”.

Duke marrë parasysh të gjitha gjërat, do të jetë i treti (libër). I pari, i vitit 1980, është “Kontributi shqiptar në Rilindjen europiane” (tani do të përkthehet në italisht dhe anglisht). I dyti, i vitit 1984, është “Kolë Idromeno”, një biografi e “piktorit më të madh shqiptar të traditës”, i cili ka studiuar në Venecia.

Lidhjet kulturore midis Shqipërisë dhe Italisë, kujton Prennushi, datojnë që në agimin e kohës : “Në shekujt XV dhe XVI shumë refugjatë shqiptarë nga veriu, të detyruar të largoheshin nga atdheu i pushtuar nga osmanët, jetuan në Itali, në Venecia, Padova, Trieste, Brescia, Napoli. Të frymëzuar nga humanizmi, ata krijuan dhe botuan veprat e tyre në Itali. Përmend vetëm disa emra historianësh, shkrimtarësh, artistësh të kësaj epoke : Gjon Gazullin, Marin Barletin, Marin Beçikemin, Dhimitër Frangun dhe familjen Albanesi, skulptorë e arkitektë të shkolluar në Itali, në djepin e Rilindjes”.

Me Barletin, Beçikemin dhe Frangun, shton Prennushi, nis historiografia shqiptare. Në vitet 1508-1510 Barleti shkroi një libër të përkthyer në të gjithë Evropën për Gergj Kastriotin, i njohur si Skënderbeu (heroi kombëtar që mbrojti tokën e tij nga osmanët për njëzet e pesë vjet). Dhimitër Frangu botoi një vepër për të njëjtin personazh që kishte shtatëmbëdhjetë botime në Itali, duke filluar nga viti 1539, plus një në Francë dhe një në Angli. Jo vetëm kaq : portreti i parë i njohur i Skënderbeut gjendet në “Uffizi” të Firences, një qytet që ruan shumë dokumente të tjera të çmuara të historisë shqiptare, duke përfshirë atë që konsiderohet si shembulli i parë i shkruar në atë gjuhë. “Italia, për ne — përfundon Prennushi, që e flet dhe e shkruan shkëlqyeshëm gjuhën tonë — është një ‘arsenal’ i vërtetë kulturor, një fond shumë i çmuar kërkimi shkencor”.

[g.z]

Vëzhgim diplomatik

September 7, 2024 by s p

Shaban Murati/

Profkat internacionaliste të Enver Hoxhës në zyrat e larta të Shqipërisë.

Kushdo që ndjek, qoftë dhe rastësisht, diplomacinë qeveritare dhe diplomacinë parlamentare të Shqipërisë ngelet pa mend nga propagandimi i ri i profkave të Enver Hoxhës për internacionalizmin proletar të diplomacisë dhe të Shqipërisë. Më e freskëta u dëgjua nga kryetarja e parlamentit të Shqipërisë, Eliza Spiropali, e cila në takimin e saj në 4 shtator 2024 me ambasadoren e Izraelit në Tiranë ngriti një flamur të ri internacionalist të Shqipërisë, duke shpallur me iu tutur syri: “Shqipëria është lidere rajonale në luftën kundër antisemitizmit”. (ATSH)

Nuk ka burrë nëne të kuptojë se ç’punë ka Shqipëria me antisemitizmin në rajon? Nuk e di se cili këshilltar i kënduar në qeveri apo në parlament i ka sugjeruar kryetares së parlamentit se antisemitizmi qenka bërë problem i madh shqetësues ndërkombëtar në Ballkan dhe po priska me padurim që Shqipëria Socialiste “të mprehë shpatën edhe njëherë o për situatën” dhe të marrë komandën, të udhëheqë luftën dhe të shpëtojë gjithë Ballkanin me luftën e saj epokale ballkanike kundër antisemitizmit, të cilin e shohin vetëm zyrat qeveritare dhe parlamentare të Tiranës. Janë profka internacionaliste dhe kalorsiake, që kërkojnë një Servantes të ri për Don Kishotët e Tiranës.

Së pari, para se të marrë flamurin ballkanik të luftës kundër antisemitizmit, përse nuk kujtohen qeveria shqiptare dhe parlamenti I Shqipërisë të marrin në dorë flamurin e luftës kundër antishqiptarizmit, që është bërë fenomen i rrezikshëm në Ballkan? A jeton Tirana zyrtare në Ballkan? Nuk e di pse Tirana zyrtare nuk e sheh se Serbia po përgatitet për luftë kundër popullit shqiptar të Kosovës dhe shtetit të tij të pavarur të Kosovës. Nuk e di pse Tirana zyrtare nuk e sheh se Greqia po ia kafshon Himarën dhe integritetin territorial të vendit si në kohrat e Venizellosit dhe ndalon të bisedohet dhe të përmendet çeshtja çame. Nuk e di pse Tirana zyrtare nuk e shikon se Shkupi tani po përpiqet ta fshijë gjuhën shqipe edhe nga e drejta e mangët e gjuhës së 20 përqindëshit? Nuk e di pse Tirana zyrtare nuk e sheh që kisha ortodokse serbe në Mal të Zi po kërkon të zhdukë çdo identitet shqiptar dhe identitet malazez, pasi portat i hapi asaj dykanatesh kryeministri kuisling shqiptar Abazoviç, të cilin nuk dihet pse kryeministri i Shqipërisë e glorifikoi aq shumë pas marrëveshjes së turpshme kapitulluese, që ai nënshkroi fshehtas me kishën ortodokse serbe. Nuk e di pse Tirana zyrtare nuk e sheh që antishqiptarizmi ka infektuar sot edhe disa segmente të diplomacisë së BE.

Së dyti, Tirana nuk ka asnjë arsye të marrë përsipër rolin e liderit rajonal në luftën kundër antisemitizmit, sepse Tirana vjen e fundit në listën e preferencave diplomatike ballkanike të Izraelit. Le t’ja lerë këtë rol donkishotesk Greqisë, e cila blen miliarda dollarë armatime nga Izraeli dhe i ka vënë në dispozicion Izraelit hpësirën e saj ajrore për stërvitjen e aviacionit ushtarak izraelit. Le t’ja lerë këtë rol Serbisë, e cila furnizon me armë Izraelin sot në kulmin e konfliktit dhe gjenocidit në Gaza.

Tirana zyrtare nuk ka memorie shtetërore dhe nuk e di se i pari ministër i jashtëm izraelit, që ka zbritur në Tiranë, erdhi pas 17 vjetësh të vendosjes së marrëdhënieve diplomatike midis dy vendeve. Dhe erdhi jo për vizitë zyrtare, por vetëm për të kërkuar votën e Shqipërisë në OKB kundër Palestinës. Ndërkohë gjatë atyre 17 viteve nuk kishte ngelur president, kryeministër dhe ministër i jashtëm i Shqipërisë pa shkuar nga dy tri herë në Izrael. Për hatër të Serbisë Izraeli nuk e njohu Kosovën deri në vitin 2021, kur e detyroi Shtëpia e Bardhë, që i duhej ky akt për llogaritë e saj ballkanike.

Shqipëria Socialiste megallomane nuk ka as para që ta kryejë rolin e lideres rajonale dhe të investojë në vendet ballkanike për luftën e re internacionaliste kundër antisemitizmit. Edhe Enver Hoxha, që shihte ëndrra në diell për të bërë revolucionin socialist në të gjitha vendet, që nga Kina, Indonezia, Bashkimi Sovjetik, Europa Lindore e deri në Tanzani e Peru, shumë shumë mundi të ngrejë Radion e Jashtëme, që transmetonte çdo ditë në 22 gjuhë të huaja profkat revolucionare dhe internacionaliste të Enver Hoxhës.

Më e thjeshta është se 11 shtetet e tjera ballkanike nuk kanë deklaruar asnjera se i kanë dhënë mandat Shqipërisë që të udhëheqë në vendet e tyre luftën panballkanike kundër antisemitizmit. Dhe si mund ta kryesh rolin e liderit rajonal kur nuk ke mandat nga asnjë shtet ballkanik? Kjo nuk ka rëndësi për diplomacinë qeveritare dhe diplomacinë parlamentare të Shqipërisë, të ekzaltuar nga ëndrra e liderëve rajonalë. Ata besojnë si Enver Hoxha se bota do t’i hajë profkat e reja internacionaliste të Tiranës. Por ka një ndryshim. Enver Hoxha mendonte se po i shërben interesave të Shqipërisë. Kurse Shqipëria e sotme Socialiate po i shërben me ndërgjegje interesave të Izraelit. Përse? Shkoni dhe pyesni qeverinë dhe parlamentin e Shqipërisë.

Pse plakja kur mbërrin vjen me ndryshime dramatike në vitet tona të 40-ta dhe të 60-ta

September 7, 2024 by s p

Përktheu: Rafael Floqi nga Bob_Bosewell/ Nature/

Ndërsa një person hyn në të 60-at, është e zakonshme që njerëzit të fillojnë të ndjejnë vërtet efektet shëndetësore të plakjes. Shumë njerëz mund të kenë nevojë për syze ose aparate dëgjimi, ose mjekët e tyre mund t’i paralajmërojnë ata për një rrezik në rritje të mprehtë të diabetit ose sëmundjeve të zemrës. Por një studim i ri i publikuar këtë muaj sugjeron se trupi ynë priret të pësojë një valë dramatike ndryshimesh molekulare të lidhura me moshën, jo vetëm në të 60-at, por edhe në mesin e të 40-tave tona. Në një studim në Nature Aging, studiuesit gjurmuan nivelet e më shumë se 135,000 molekulave dhe mikrobeve, të gjitha reflektuese të aktivitetit në qeliza dhe inde, në 108 vullnetarë të shëndetshëm të moshës nga 25 deri në 75 vjeç. Secili vullnetar kontribuoi me mostra biologjike, duke përfshirë mostrat e gjakut dhe jashtëqitjes, çdo tre deri në gjashtë muaj për një kohë mesatare prej 1.7 vjetësh. Rezultatet treguan se ndryshimet në nivelet e shumë molekulave dhe mikrobeve u grumbulluan rreth dy pika kohore të dallueshme: tek mosha 44 dhe 60 vjeçare. Gjetjet sugjerojnë se plakja mund të përshpejtohet rreth atyre periudhave – dhe u sinjalizojnë ekspertëve se të 40-at dhe 50-at tona mund të jenë një periudhë e rëndësishme për të monitoruar nga afër shëndetin.

Studimi gjithashtu mbështet raportet anekdotike të shumë njerëzve për vërejtjen e ndryshimeve që variojnë nga më shumë lëndime muskulore deri tek situatate dehjes (hangover) më të këqija në të 40-at e tyre – dhe të dhënat japin të dhëna se pse, thotë autori i studimit Michael Snyder, një studiues gjenetik në Stanford Medicine. Krahasuar me pjesëmarrësit më të rinj, njerëzit në të 40-at dhe 60-at shfaqën dallime biologjike që dukej se ishin të lidhura me dobësinë dhe humbjen e muskujve, rënien e shëndetit të zemrës dhe metabolizmin joefikas të kafeinës. Ata në të 40-at e tyre gjithashtu kishin më pak aktivitet në rrugët qelizore përgjegjëse për zbërthimin e alkoolit dhe yndyrave – ndoshta një shenjë që njerëzit mund të fillojnë t’i tresin këta përbërës më ngadalë rreth kësaj moshe. Ndërkohë, njerëzit në të 60-at kishin nivele më të ulëta të molekulave të ndryshme të sistemit imunitar, të tilla si citokinat inflamatore, të cilat korrespondonin me një përgjigje të dobësuar imunare. Ata gjithashtu treguan dallime të rëndësishme në nivelet e molekulave të caktuara të lidhura me tretjen e karbohidrateve dhe funksionin e zemrës dhe veshkave, duke sugjeruar që pjesëmarrësit e moshuar ishin më të ndjeshëm ndaj diabetit të tipit 2, sëmundjeve kardiovaskulare dhe problemeve të veshkave.

Pikat kohore të studimit të ri janë të ngjashme me ato të identifikuara në një studim të veçantë të vitit 2020, i cili zbuloi se sistemet imunitare të pjesëmarrësve u rritën dukshëm më pak të aftë për të luftuar patogjenët rreth moshës 35 dhe përsëri rreth moshës 65 vjeçare. Por gjetjet e studimit të fundit nuk janë të hekurta; pasi kishin një numër relativisht të vogël njerëzish, të gjithë që jetonin në zonën e Palo Altos të Kalifornisë. Mungesa që rezulton e diversitetit gjeografik te pjesëmarrësit i bën të dhënat më pak përfaqësuese për publikun e gjerë, vëren Aditi Gurkar, e cila kryen kërkime lidhur me plakjen në Universitetin e Pitsburgut dhe nuk ishte i përfshirë në studimin e fundit. Pjesëmarrësit e studimit ka të ngjarë të kenë disa faktorë të përbashkët të stilit të jetesës, të tilla si dieta, stërvitja dhe ekspozimet mjedisore, të cilat mund të kishin ndikuar në rezultatet, thotë ajo.

Studimi gjithashtu nuk ndoqi asnjë pjesëmarrës individual për periudha më të gjata se rreth shtatë vjet, kështu që shkencëtarët nuk mund të jenë të sigurt se dallimet midis njerëzve në grupmosha të ndryshme pasqyrojnë ndryshime universale. Për shembull, 40- dhe 60-vjeçarët në studim mund të jenë plakur më shpejt në krahasim me të tjerët të së njëjtës moshë në popullatën më të gjerë, paralajmëron Gurkar. Ajo dhe të tjerët thonë se mënyra më e mirë për të konfirmuar rezultatet – dhe për të gjurmuar saktësisht ndryshimet biologjike të lidhura me moshën – do të ishte përmes një studimi më të madh që gjurmon të njëjtët pjesëmarrës gjatë gjithë jetëgjatësisë së tyre. Mbledhja e të dhënave për faktorë të tillë si statusi i sëmundjes, funksioni fizik ose paaftësia mund të ndihmojë gjithashtu në vlerësimin më të mirë të masës në të cilën ndryshimet e lidhura me moshën ndikojnë në shëndetin e përgjithshëm të një personi. (Sasia e stresit që i nënshtrohen qelizave dhe indeve – atë që studiuesit i referohen si “plakje biologjike” – ndryshon gjerësisht midis njerëzve të racave dhe klasave të ndryshme socio-ekonomike, dhe madje ndryshon midis organeve individuale në trupin e një personi.)

Arsyet pse moshat 44 dhe 60 mund të jenë pika kthese në shëndetin e njerëzve nuk janë ende të dukshme, por autorët e studimit shpresojnë të hetojnë disa hipoteza në punën e ardhshme. Snyder dyshon se për njerëzit në të 60-at e tyre, rënia e funksionit të sistemit imunitar mund të përshpejtojë një ndarje më të përhapur të organeve. Një rënie e aktivitetit fizik në mes të moshës, ndërkohë, mund të shpjegojë ndryshimet që shihen midis pjesëmarrësve në të 40-tat e tyre – por gjithashtu mund të ndodhin ndryshimet hormonale, duke përfshirë menopauzën. Megjithatë, vetëm menopauza nuk mund të shpjegojë tendencat në studim, thotë Snyder. Pjesëmarrësit meshkuj dhe femra duket se shfaqin të njëjtën shkallë të dallimeve të lidhura me moshën në të dyja pikat kohore.

Snyder mendon se të dhënat e reja mund të ofrojnë informacion të arsyeshëm shëndetësor. Njerëzit në të 40-at mund të përfitojnë nga marrja e analizave të gjakut që gjurmojnë nivelet e lipideve, për shembull, ose nga stërvitja e rregullt për të ruajtur shëndetin e zemrës. Snyder gjithashtu nënvizon rëndësinë e ekzaminimeve të hershme dhe të rregullta për sëmundjet e zemrës për njerëzit në këtë grup moshe që kanë kushte ekzistuese shëndetësore.

Studimi i ri mund të ketë kufizime, por është ende një kujtesë e fuqishme se zgjedhjet e stilit të jetesës si dieta dhe stërvitja mund të përshpejtojnë plakjen – ose ta ngadalësojnë atë, thotë Gurkar. Pak studime mbi plakjen fokusohen tek pjesëmarrësit e moshës së mesme ose përfshijnë kampionim biologjik aq gjithëpërfshirës sa ai i këtij punimi të ri, shton ajo. Dhe përveç identifikimit të valëve të mundshme të ndryshimeve të lidhura me moshën, ky studim ofron një hap të parë vendimtar drejt ndërtimit një ditë të modeleve të parashikimit të sëmundjeve në shkallë të gjerë bazuar në të dhënat biologjike.