Prof.dr.Mustafa Ibrahimi/
Është befasi e këndshme ajo qё profesorët e nderuar, Bahtijar Kryeziu – Begzad Baliu, tani mё të dy autorët të njohur nё opinion akademik me botime tё teksteve shkencore dhe universitare, mё besuan tё isha pjesё e librit tё tyre, , tani mё të dy autorët të njohur nё opinion akademik me botime tё teksteve shkencore dhe universitare, mё besuan tё isha pjesё e librit tё tyre, Rrapi shekullor -Akademik Idriz Ajeti, ku nga pozita e recensuesit mё lejohet tё shpreh opinionet e mia mbi peshёn qё mban kjo vepёr e munguar pёr jetën dhe veprimtarinë e Idriz Ajetit.
Ajo që si gjuhëtar më lë përshtypje është simbolika e titullit “Rrapi shekullor”, i cili si kult i drurit u trashëgua në traditën popullore brez pas brezi që nga Pellazgët të cilët gjithashtu besonin në këtë lloj kulti, p.sh.. në tempu¬llin e Dodonës pellazge ekzistonte kulti i lisit. – Dryadat, nymfat e pyje¬ve, Besimi ndaj kultit të drurit vazhdoi edhe më vonë siç është “Rrapi shekullor i Ballaban Pashës” në Krujë i cili konsiderohet si pjesë e jetës së banorëve të këtij qyteti, apo “Rrapi i mashkullores” në Korçë.
Si i tillë, ky kult ka arritur deri në ditët tona dhe thellë është mbjellë në vetëdijen e njerëzve. Ky portretizim i prof.Ajetit me epitetin e “rrapit shekullor” nuk është i rastit sepse ai portretizohej me epitetet më të larta të mundshme, si: mësues i mësuesve, dijetar, prijatar, shkencëtar, bard, doajen e klasiku i albanistikës, arushan, babaxhanë, kurrizdrejt, patriark i albanistikës, Nestor, Lis i Madh, e të tjera epitete që mund t‘i shkojnë vetëm një personaliteti si ky.
Psikologët nuk shohin asgjë të keqe në besimet e tilla. P.sh. kancelari gjerman Oto fon Bizmark përherë e përqafonte drurin e tij të dëshiruar dhe në këtë mënyrë e ripërtërinte fuqinë e tij, dy autorët në fjalë duke përqafuar opusin krijues e shkencor të Idriz Ajetit, e ripërtërijnë forcën e tyre në fushën e studimeve albanologjike. Ashtu i shpërfytyruar siç është, ky rrap që mban aq histori brenda, duket sikur metafo¬ri¬kisht shpalos dhe shpërfytyrimin e historisë sonë nëpërmjet studimeve të prof. Idriz Ajetit, si në mënyrën e të rrëfyerit, ashtu dhe në atë të hulumtimit, studimit dhe përkujde¬sjes ndaj gjuhës shqipe, si memorie e kombit
Rrjedhimisht, kjo vepёr e radhёs sё autorëve nё fjalё shtrihet nё afёr 305 faqe, tё sistemuar nё disa njёsi tё pavarura nga njëra-tjetra, qёllimisht tё komponuara pёr lexues tё prirë, por edhe tё vullnetshёm qё tё futen nё botёn e madhe tё shkencës gjuhësore që me dekada e ka krijuar prof. Ajeti. Nga ajo qё ofron ky libёr perceptojmё se objektivi i autorëve ёshtё qё në prag të 100 vjetorit të lindjes së profesor Idriz Ajetit bashkuan shkrimet e tyre në një vëllim, duke shprehur kështu edhe një mesazh afrues e bashkues, i cili e shquan biografinë dhe veprën e profesor Ajetit gjatë gjithë jetës së tij.
Veprimtaria shkencore e akademik Idriz Ajetit është e begatë dhe e nduar¬du¬ar¬shme. Ajo ngërthen më vete një korpus të gjerë studimesh: sa nga dia¬le¬kto¬logjia aktuale e historike, po aq edhe nga historia e gjuhës së shkruar, sa nga morfologjia historike e shqipes dhe problemet e diskutu¬e¬shme të saj, po aq edhe nga historia e leksikut, sa nga interferencat e dyan¬shme gjuhësore shqi¬ptaro-sllavojugore, po aq edhe nga onomastika mesjetare, sa nga nor¬mi¬mi i shqipes, po aq edhe nga çështjet e kulturës së gjuhës etj., preokupime këto që kaherë ishin ngulitur në zemrën dhe mendjen e akademikut Idriz Ajeti.
Nga të gjitha këto studime të profesor Idrizit Ajetit do ta veçojmë kontributin në fushën e onomastikës, disiplinë relativisht të re dhe shumë problemore e të ndërlikuar të gjuhësisë, ku siç thotë edhe Begzad Balliu, të huajt (jo të gjithë), me paragjykimet dhe detyrat që kishin marrë (veçanërisht ata sllavë), përpiqeshin e përpiqen edhe sot që përmes objektivitetit shkencor të studimit dhe shpjegimit të onomave të ndryshme (si fosile të paleonto¬lo¬gji¬së njerëzore) të Ilirikut të dikurshëm, të Kosovës së sotme dhe të tërthoreve të tjera të gjeografisë shqiptare, të caktojnë, jo vetëm fatin por edhe shtëpinë tjetër të shqiptarëve. Pikërisht pena e prehtë e klasikut të albanistikës e ballkanistikës Idriz Ajeti i cili u doli përpara Selishqevit, Veigandit, Skokut, Ivan Popoviqit, Atanasije Urosheviqit e të tjerëve studiues të këtij kalibri, për t‘ua bërë me dije se shumë toponime e patronime të këtij nënqielli, të parë nga prizma e tyre janë gabime profesionale. thënë më butë.
Mbështetur në metoda të rrepta dhe objektive shkencore, me prova të pakundërshtueshme tregon të vërtetën dhe lashtësinë e popullit tonë dhe të gjuhës së tij në trojet e veta që i banon sot e ku ka banuar dikur, së paku që nga antikiteti. Po t‘i sjellësh në mend toponimet mesjetare të Malit të Zi, Bosnjë e Hecegovinës dhe të Kosovës, si: Pantalesh, Barzan (Bardhan), Bankeq (nga ban+keq), Butidosi (Bytydosi nga një emër vëllazërie – bythëdosë), Lazorci të rrethit të Kuçit; ose edhe Leshkoviqi, Vjedushi, Bardiqi, Kuçi etj. vërtetojnë shumë lehtë autoktoninë.
Gjurmë tona dhe thërrmija gjuhësore me origjinë shqiptare, thotë profesor Idrizi, vërtetohen edhe nga burime historike, si te këta emra të vjetër vëllazërie të Zetës: Mataguzhët te Podgorica (1335) e te Mahina Bregdetare (1435), Malonshiqët (Malonsi) në Luginën e lumit Zeta , por megjithëkëtë profesori e pranon se ka edhe një numër emrash të krishterë të përbashkët për të dy grupet etnike, si: Nikola, Andreja, Lazar, Gjorgj, Stepan, Dimitër, Petër, Mihal etj., të cilët vështirë dallohen sipas përkatësisë së tyre, ose ka edhe raste ku prindërit mbajnë përzierje emrash shqiptarë, kurse bijtë dhe vëllezërit kanë emra karakteristikë serbë.. I prirë kurdoherë vetëm nga e vërteta shkencore, profesor Idriz Ajeti nuk bën përpjekje që çdo emërtim me çdo kusht ta paraqesë me etimologji të shqipes. Nuk janë të rralla rastet kur prof. I. Ajeti, në trajtimin e çështjeve nga fusha e onomastikës, del edhe jashtë orbitës mbarëshqiptare, duke shprehur kozmopolitizmin e tij në hetimin, shpjegimin ose edhe në mbështetjen e disa mendimeve të drejta, pavarësisht përkatësinë e studiuesit.
Nga pozita e recensuesi qё me pёrgjegjёsi u thellova nё vlerёsimin e kёtij botimi, konstatoj se komponimi i librit ёshtё zhvilluar me mjeshtri tё veçantё. Ndёrsa pesha pragmatike e kёtij stili tё komponimit qёndron nё ofrimin e shansёs qё lexuesi tё pёrqёndrohet nё pjesё qё i pёrshtatet interesit tё tij, dhe pa e humbur logjistikёn e koordinimit tё gjёrave.
Marrë në tërësi, akademik Ajeti ishte dhe mbetet një ndër themelvënësit e arsimit të lartë dhe të shkencës albanologjike në Kosovë, por edhe fanar i shkencës shqiptare në përgjithësi. Ndërsa autorët Begzad Balliu dhe Bahtijar Kryeziu me këtë vepër të rëndësishme shkencore, e pasuruan gjuhësinë tonë në përgjithësi dhe onomastikën shqiptare dhe atë ballkanike në veçanti.
Stavre Panis ka lindur në vitin 1889 dhe e ka kaluar fëmijërinë e adolshencën në vendlindje duke u praktikuar dhe përfituar nga mjeshtëria e argjendarisë e tre brezave të tij familjarë, e cila, falë edhe prirjeve të Stavres do ta shoqëronte edhe atë gjatë gjithë jetës së tij të mëtejshme, madje duke e kultivuar si një artist artizan të afirmuar edhe në shoqërinë e argjendarëve të Bostonit, Mass., në ShBA.
Fatmirësisht, mbi të dhënat biografike e të veprimtarisë së tij të gjatë si mjeshtër e artist argjendar, ekzistojnë disa dokumente të rëndësishëm autentikë, të trashëguar deri në ditët e sotme, ashtu si edhe shumë foto të punimeve të tij me logon identifikuese të ateljesë së tij të stampuar në pjesën e prapme të tyre. Dokumenti më esencial na vjen si kortezi e organizatës “SMP Silver Salon Forums and their registered member, Chicagosilver” (Forumet e Sallonit të Argjendit SMP dhe anëtarëve të regjistruar, e njohur si Chicagosilver), e cila i referohet gjerësisht një artikulli shkruar nga fotogazetarja dhe shkrimtarja Kathy Sharp Frisbee i botuar në “Cape Cod Life” rreth vitit 1995 në formën e një tregimi që bashkëshortja e Stavre Panit, Gladys (në moshën 95 vjeçare) i ka rrëfyer asaj. (Affirmation and Rediscovery a Centennial Exhibition and Sale)
Në vitin 1932 Stavre dhe Gladys u larguan nga Bostoni dhe u vendosën më në Jug, buzëoqeanit Atlantik, në Falmouth të Cape Cod. Sipas intervistës së Znj. Frisbee, Stavre e njihte mirë këtë mjedis të bukur, ndërsa për Gladys ai ishte një vend i panjohur, për të cilin ajo ndjeu, siç do ta shprehte më vonë: “Unë, githmonë, ndjehesha këtu më e frymëzuar se në çdo vend tjetër…motivet e oqeanit dhe kopshtarisë më jepnin kënaqësinë më të madhe” (nga intervista me Kathy Sharp Frisbee, 1995). Në fakt, vendimi per t’u zhvendosur në Cape Cod ishte një ftesë e Znj. Wilfred Wheeler nga Hatchville, e cila kishte blerë një karficë prej tyre, të cilën djali i saj e kishte porositur si dhuratë për ditëlindjen e nënës së tij.
Veprimtaria e artizanëve argjendarë artistë Stavre dhe Gladys Panis do të vijonte në mënyrë unikale e të suksesshme për disa dekada dhe jo vetëm do të kënaqte porositësit e klientët nga një rajon i gjerë, por do t’i jepte edhe qytezës së tyre vlera të një larmie më atraktive turistike e traditash zejtarie artistike bizhuterie shumë të preferuara në atë kohë, por edhe respekti të ndërsjellë human e qytetar, pasi çifti Panis ishin nga natyra e karakteri njerëz që, veç artit e biznesit të tyre familjar, kishin pasion e dëshirë që t’i kushtonin qytetit të tyre kontributin dhe një fizionomi më humane, qytetarie e bukurie rikrijuese, për t’i dhënë më shumë larmi e diversitet kulturor e turistik qytetit të tyre, ku edhe natyra ishte treguar bujare. Prandaj, Stavre dhe Gladys do të mbeteshin personazhe influentë, gjurmët e të cilëve kanë mbetur edhe sot në komunitetin ku ata kaluan jetën. 
Të 50 vitet e përvojës së përbashkët në fushën artizane të bizhuterisë, si dhe të gjinive të tjera të zejtarisë utilitare me argjend, apo metale e materiale të tjera të çmuara përbëjnë një bilanc të pasur të prodhimtarisë, të llojshmërisë, por edhe të cilësive të admirueshme të veprave të tyre, po të konsiderosh edhe faktin që çdo objekt është unik, është artistik në llojin e vet, pasi nuk është fabrikuar, kopjuar e shumëfishuar, por është prodhuar me dorë, i vetëm, autentik, i papërsëritshëm.
Punimet e bizhuterisë Panis shfaqeshin në treg sipas disa rregullave e normave të miratuara. Nga burime familiare e mediatike, vlerësohet se numuri i përgjithshëm i objekteve të krijuara nga studioja SGP (Stavre-Gladys Panis) është rreth 3.000. Sipas Frisbee(Intervista) Gladys kishte kataloguar mbi 3.000 vizatime të ndryshme. Gama e llojshmërisë së bizhuve është e gjerë dhe e larmishme. Midis tyre renditen byzylykë (rrathë ose fleksibël), fibula (gilpëra), unaza, vathë, gjerdanë, gushore, kryqe, varëse, tokëza, butona, medalionë, objekte në formë insektesh me krahë e pjesë të errëta të oksiduara, shandanë e kapese qirinjsh, objekte të emaluara dekorativë, aksesorë të vyer të kompleteve të çajit, lugë e kullore dekorative, pinceta sheqeri, rrathë pecetash, mbajtëse letrash, ndarëse librash, pjata të emaluara dhe kripore artistike, tavlla, etj. 
”Fibulat Panis” ishin stolitë e tyre më të famshme. Objektet, përgjithësisht, karakterizohen nga thjeshtësia dhe punohen nga metale, argjendi i pastër, flori, gurë të çmuar, tunxh, bakër disa herë të ndriçuara thellë, apo të “veshur” me një patinë fisnike. Edhe teknikat e teknologjia e përpunimit të tyre janë origjinale dhe që i dallojnë nga objektet e studiove të tjera. Përdoret së shumti përpunimi mekanik me axhustim, e gjdhendje dhe disa herë stampimi dhe rrahja e saldimi. 
Thjeshtësia dhe mënyra e përpunimit të tyre të kujtojnë jo rrallë arkaizmin dhe ekzotizmin antik. Një tipar tjetër i përveçëm i bizhuve të punishtes Panis është ornamenti dhe motivi i preferuar i tyre që e merr temën kryesisht nga elementët gjeometrikë, florealë ku mbizotërojnë lulet, hardhia e fruta të ndryshme dhe gjethet përkatëse, nga bota shtazore, zogjtë (pëllumbat), kafshë të tjera shtëpiake (macja, qeni, lepuri), apo biogjallesat detare dhe objektet navalë e oqeanikë (timon anijeje, spirancë, kalë deti, karavidhe, çafkë deti, delfin, yll deti, etj.), të ndërthurura me lidhje biomorfike, vile, dredhëza e arabeska, të cilat, së bashku, formojnë një unitet të thjeshtë artistik që lidhet me botën e jetës, veçmas me natyrën e larmishme e panoramike e inspiruese të Cape Cod, ku ata jetonin. Ato kanë një pamje dhe ndjesi mjaft të shprehur. Çdo stoli zhvillohej paraprakisht në një vizatim (projekt), ose në monogramë, kur bëhej fjalë për simbole, emra, pseudonime, dedikime, shkronja principiale, të cilat i hartonte Gladys. Por, firma e autorësisë së këtyre veprave, siç zakonisht praktikohej nga studio dhe punishte me autoritet profesional e artistik, që përjashtonin anonimatin, apo kopijimin dhe konfirmonin të drejtën e autorit, edhe për atelienë e Stavre dhe Gladys Panis ishte stampa e autorësisë së tyre, në pjesën e prapme të çdo objekti, e cila në rastin e tyre paraqitej me një monogramë trekëndësh barabrinjës (me brinjë pak të harkuara) brenda kulmeve të të cilit ishin gdhendur tre shkronja, SGP, pra Stavre-Gladys-Panis. Pranë trekëndëshit stampohet edhe fjala STERLING (I PASTER), për të garantuar që bizhuja ishte prodhuar me metal fisnik të pastër.
Pra, duke iu nënështruar të gjitha rregullave dhe konkurrencës profesionale e artistike të zejtarisë dhe artit të stolive me metale të çmuara, respektimi i të gjitha këtyre kritereve të statutit të Shoqërisë së Arteve dhe Zejeve në Boston, tregon se studioja Panis ( më tej – SGP) jo vetëm pranonte standardet bashkëkohore të artit të stolive, por me korrektësinë e saj në krijimtari, prodhimtari e treg kishte autoritetin dhe preferencën e një punishteje të konsoliduar, të mirëpritur e të suksesshme në zejtarinë artistike të bizhuterisë. Kjo është edhe një nga arsyet që objektet e zbukurimit të studios SGP janë shitur (kryesisht direkt si porosi në studio dhe pak në dyqane fundore) pothuajse në të gjithë shtetet e SHBA-ve, si edhe në 23 vende të ndryshme të Botës (Online, Chapman Cole & Gleason Funeral Homes & Cremation), madje disa prej tyre janë pronë edhe e muzeve amerikane.
Vlerësimet pozitive të veprimtarisë zejtaro-artistike të Stavre dhe Gladys Pani kanë bërë të mundur që ata të kenë edhe porosi speciale objektesh nga organizata shtetërore dhe shoqërore për evenimente te caktuara kortezie. Kështu gazeta “Boston Traveller” në një artikull të dt. 18 Maj 1928, i ribotuar edhe në gazetën “Dielli”, dt 25 Maj1928 shkruan: 
Midis krijimtarisë artizano-artistike të punishtes SGP pjesën kryesore e zenë byzylykët, fibulat, unazat, vathët, varëset, të cilat përfaqësojnë në vetvete vepra të mirëfillta artistike, pasi ato përfshijnë shumë elementë të fantazisë krijuese kompozicionalë, të përmbajtjes narrative të një fabule të caktuar, të modelimit të paramenduar ndaj destinacionit estetik, paraqitjes, kombinimit me veshjet dhe aksesorët e tjerë të modës, stilimit figurativ, etj.
Edhe pse familja Stavre & Gladys Panis nuk la trashëgimtarë, puna e tyre shumë e gjatë dhe e suksesshme jo vetëm në aspektin personal e profesional, por edhe në funksion të gjallërimit të jetës së qytetit, ku ata jetuan deri në fillim të shekullit XXI, mbeti si një stoli dhe e paharrueshme nga komuniteti i tij. Prandaj ata nuk u harruan, por mbeten qytetarë të nderuar të vendit ku jetuan. Kështu Shoqata