FESTË SHQIPTARE NË PHILADELPHIA.
FESTË SHQIPTARE NË PHILADELPHIA
Archives for October 2024
Tri vepra letrare të poetit Kristo Çipa i shtohen Bibliotekës së Vatrës
Tri vepra letrare të poetit të mirënjohur Kristo Çipa i shtohen Bibliotekës Shkencore të Federatës Vatra. Dielli Çipa, nipi i Kristos sapo u kthye nga Shqipëria erdhi menjëherë te Vatra për të sjellë librat e gjyshit të tij. Veprat “Ruzana”, “Kambana e dashurisë” dhe “Vesha mjegullën e hollë” përbëjnë një aspekt të pasur të krijuesit Kristo Çipa që pasuron kritikën letrare, eseistikën dhe prozën moderne shqiptare. Studentët shqiptarë në Amerikë dhe studiuesit e apasionuar të letërsisë do të kenë një mundësi të shkëlqyer për të konsultuar e shqyrtuar në studimet e tyre një aspekt të veçantë të letërsisë që vjen dhuratë prej mjeshtrit Kristo Çipa. Në Bibliotekën e Vatrës gjithashtu zë një vend të veçantë e gjithë krijimtaria e poetit të madh të kombit shqiptar Lefter Çipa “Nderi i Kombit”. Federata Vatra e gazeta Dielli shprehin respekt e mirënjohje për çdo krijues që kontribuon në pasurimin e Bibliotekës së Vatrës dhe pasurimin intelektual e shpirtëror të komunitetit tonë.
Mjeket shqiptare në U.S.A, doktoreshat Evia Nano MD, Zana Nikolla MD e Nora Gashi MD, shkruajnë për Tetorin Rozë
Dr. Zana Nikolla
Tetori është muaji i ndërgjegjësimit për kancerin e gjirit
Çdo tetor të mbushur me ngjyra vjeshte kur ngrohtësia e verës ende nuk është larguar por gjethet fillojnë e bien dhe era fryn si për të na kujtuar që i ftohti po afrohet, gjithë komuniteti mjeksor dhe jo vetëm, sensibilizon publikun për këtë sëmundje. Ky Tetor për mua personalisht vjen dhe më i veçantë sepse një mike e kolege ime e ngushtë feston fitoren ndaj sëmundjes prej së cilës ajo u diagnostikua muaj më parë. Një grua e rrallë për nga mençuria, këmbëngulja, qetësia, dashamirësia për njerëzit e afërt, me profesion mjeke, dhe me një reputacion të shkëlqyer ndër pacientet e saj, ajo u diagnostikua me kancer të gjirit gjatë një mamografie rutinë. Kolegia ime bën një jetë shumë të shëndetshme, si për nga ushqimi, aktiviteti fizik apo mospirja e duhanit. Për të gjithë ne si dhe për të diagnoza ishte shokuese. Përse e hasim këtë diagnozë në një grua të re pa asnjë problem tjetër shëndetësor? Kjo është pyetja që bëjnë shumë paciente me këtë diagnozë.
Fatkeqësisht, kanceri i gjirit është kanceri më i shpeshtë në botë. Është aq i shpeshtë sa një në 8 gra ka rrezik ta takojë këtë sëmundje gjatë jetës. Mosha, gjinia femërore, historia familjare, gjenetika, ardhja e periodave në moshë të re, shtatzania në moshë më të madhe se 35 vjeç, mosdhënia e gjirit, mospasja e fëmijëve, densiteti i rritur i gjirit janë disa prej faktorëve të rrezikut. Terapia hormonale me estrogjen/progesteron pas menopauzës, alkoli, duhani, janë disa faktorë të tjerë. Dietat e pasura me fruta dhe zarzavate e pa yndyrna dhe aktiviteti fizik i moderuar mund të kenë efekte mbrojtëse.
Expozimi ndaj radiacionit jonizues, rrit rrezikun e kancerit te gjirit. Të dhënat për mishin e kuq e mishërat e procesuar nuk kanë arritur një përfundim të saktë nëse e rrisin apo jo rrezikun. Rënia në peshë në gratë pas menopauzës është faktor mbrojtës. Faktorë që nuk janë vërtetuar bazuar në studime, nëse kanë influencë në rrezikun e kancerit të gjirit janë aborti, kimikatet, antioxidantet si vitamina A, C ose E, Beta karoten, lidhja e tubave apo kafeina. Pavarësisht këtyre faktorëve, shumë gra preken edhe nëse nuk kanë faktorë rreziku në jetën e tyre.
Dielli: Dr. Nano si mund të diagnostikojmë kancerin e gjirit?
Dr. Nano: Diagnositikimi i hershëm i kancerit të gjirit është shumë i rëndësishëm, sepse i përmirëson shumë shanset e suksesit dhe të shërimit. Diagnositikimi i hershëm na lejon më shumë mënyra trajtimi, me procedura më pak invazive e rreziqe anësore, si edhe na i rrit mundësitë e gjetjes së trajtimit më efikas. Ne këshillojmë këto metoda për diagnostikim të hershëm:
1.Vetë-ekzaminimi i gjirit. Gratë duhet të ekzaminojnë vetë gjinjtë rregullisht për masa e gunga të pazakoshme, fryrje ose ndryshime në indet e gjoksit. Vetë-ekzaminimi nuk është perfekt por i ndihmon gratë shumë ta kuptojnë edhe çfarë është normale e çfarë jo në trupin e tyre.
2.Ekzaminimi nga mjekët, i cili kryhet gjatë vizitave rutinë. Mjekët mund ta kryejnë këtë lloj ekzaminimi për të parë nëse ka çrregullime në zonën e gjoksit dhe të sqetullave.
3.Mamografia. Kjo është një nga mënyrat më të mira për diagnostikim të hershëm. Përdor rreze me intensitet shumë të ulët për të diktuar masa kanceroze para se ato të bëhen të prekshme. Mamografitë rekomandohen të kryhen rregullisht çdo vit për gratë mbi 40 vjeç, dhe për ato që janë në rrezik më të madh për shkak të problemeve shëndetësore ose trashëgimisë.
4.Sonografia e gjirit. Përdoret shpesh së bashku me mamografinë, sepse na tregon nëse masa është solide ose cist. Kjo është shumë mënyrë e mirë studimi sidomos për gratë që i kanë indet e gjirit shumë të dendura.
5.Resonanca Magnetike (MRI këtu në ShBA). MRI është më e ndjeshme si mjet diagnostikues dhe përdoret për personat që kanë rrezikshmëri të lartë, ose për të hetuar më tej çrregullimet e konstatuara gjatë studimeve të tjera radiografike. Ajo na ndihmon në përcaktimin e llojit dhe përparimit të kancerit, dhe vlen shumë, sidomos tek gratë me inde gjiri të dendura, ose në moshë të re dhe me rrezikshmëri të trashëguar.
6.Biopsia. Nëse studimet radiografike diktojnë çrregullime ose paqartësi, kryhet biopsi. Merret një copëz indi nga zona e dyshuar dhe ekzaminohet nën mikroskop për të verifikuar nëse është kanceroze. Ka lloje të ndryshme biopsie që do t’jua shpjegojë mjeku juaj nëse keni nevojë për të.
7.Analizat gjenetike. Këto sugjerohen prë gratë që kanë rrezikshmëri të lartë si pasojë e trashëgimisë kanceroze në familje. Studimet synojnë të diktojnë nëse ka prani mutacionesh tek gjenet BRCA1 dhe BRCA2, që rrisin rrezikun për zhvillimin e kancerit të gjirit dhe të vezoreve. Kjo lloj analize na lejon të monitorojmë pacentët më nga afër e të marrim masa parandaluese më efektive.
Dielli: Dr. Gashi: Mund të na tregoni diçka për proceset e depistimit për kancerin e gjirit
Udhëzimet për skriningun( depistimi) e kancerit të gjirit
Gratë e moshës 40 deri në 44- Duhet të kenë opcionin për të filluar mammografi vjetore
Gratë e Moshës 45 deri në 54- Rekomandohet mammografi çdo vit.
Gratë e Moshës 55 dhe Më Të Vjetra – Mund të kalojnë në mammografi çdo dy vjet ose të vazhdojnë me skriningun vjetor.
Ekzaminimi Klinik i Gjirit
Sipas rekomandimit te ACS ( American Cancer Society)
Examinimi klinik I gjirit qe behet nga mjeku I pergjithshem ose gjinekologu nuk rekomandohet por mire eshte qe cdo abnormalitet ne gji te diskutohet me mjekun, kontrolla klinike mund to ndihmoj ne skrining, diagnose dhe tretman
Vetë-ekzaminimi i Gjirit
Derisa ACS nuk rekomandon vete examinimin te gjirt si një mjet formale skriningu, gratë inkurajohen të jenë të njohura me gjinjët e tyre dhe të raportojnë çdo ndryshim te mjeku i tyre të kujdesit shëndetësor.
Gratë me Rrezik të Lartë
Gratë me histori familjare të kancerit të gjirit perfshihen ato me histori personale ose histori te forte familjare te kancerit to gjirit, veqanerisht ato qe jane bartese te mutacioneve BRCA1 dhe BRCA 2, rekomandohet keshillimi gjenetik, poashtu mund të kenë nevojë të fillojnë skrining më herët nga mosha 30 vjeqare dhe ndoshta të përfshijnë MRI e gjirit.
Dr Nano: Cilat janë terapitë për kancerin e gjirit dhe sa rëndësishme është që të diagnostikohet sa më shpejt.
Diagnostikimi i hershëm (faza 0-1) rrit konsiderueshëm shanset e jetëgjatësisë në krahasim me fazat e vonshme. Ai na lejon të përdorim trajtime më të lehta dhe më pak invazive si përshembull heqja e masës në vend të heqjes së plotë të gjirit, si edhe mund të anashkalojë kimioterapinë. Po ashtu, diagnostikimi i hershëm rrit cilësinë e jetës së pacientit. Impakti fizik, emocional, dhe financiar i sëmundjes ulet dukshëm, sepse edhe periudha e sëmundjes dhe e rimëkëmbjes shkurtohet shumë gjithashtu.
Terapitë për kancerin e gjirit është mirë të vendosen pasi të këshilloheni me mjekët. Nëse e mendoni të arsyeshme, mos ngurroni të merrni edhe një opinion të dytë. Fusha e mjekësisë vazhdon të përparojë në këtë drejtim dhe del shpesh me terapi të reja e më efektive për ju dhe diagnozat tuaja.
Dr Gashi: Çfare mesazhi do i jepnit pacienteve tuaja. Ç’mund të bëjmë që ta parandalojmë.
Parandalimin e kancerit të gjirit
Mbani një peshë të shëndetshme- obeziteti dhe mbipesha mund të rrisin rrezikun e kancerit të gjirit, veçanërisht pas menopauzës. Synoni për një dietë të balancuar dhe aktivitet fizik të rregullt.
Ushtrohuni Rregullisht – Angazhimi në aktivitet fizik të rregullt mund të ndihmojë në mbajtjen e një peshe të shëndetshme dhe të ulë rrezikun e kancerit të gjirit. Synoni të bëni të paktën 150 minuta aktivitet aerobik të moderuar çdo javë. Kufizoni Konsumin e Alkoolit-Konsumi i alkoolit është i lidhur me një rrezik të rritur për kancerin e gjirit. Kufizimi i alkoolit në jo më shumë se një pije në ditë ( me mire fare) mund të ndihmojë në uljen e rrezikut. Dieta e Shëndetshme- Ha një dietë të pasur me fruta, perime, drithëra të plota dhe proteina. Kufizoni ushqimet e përpunuara, mishin e kuq dhe ushqimet me sheqer dhe yndyra të dëmshme.
Nderprerja e duhanit- Ka evidence që duhanin eshte një rrezik i lartë për kancerin e gjirit. Lerja e duhanit mund të përmirësojë shëndetin në përgjithësi dhe të reduktojë rrezikun e kancerit.
Ushqyerja me gji- Nëse është e mundur, ushqyerja me gji mund të ulë pak rrezikun e kancerit të gjirit për gratë.
Skrining të Rregullt Qëndroni në përputhje me mamografitë dhe ekzaminimet klinike të gjirit për të zbuluar çdo ndryshim herët. Vizita te regullta vjetore me mjekun shendetsor dhe permbajtja e rekomandimeve
Testimi Gjenetik Nëse keni histori familjare të kancerit të gjirit, shqyrtoni mundësinë e këshillimit dhe testimit gjenetik për mutacionet BRCA1, BRCA2 ose për ndonjë mutacion tjetër që mund të rrisë rrezikun tuaj.
Hormonet- Diskutoni rreziqet e lidhura me terapinë zëvendësuese me hormone (HRT) me mjekun tuaj, veçanërisht nëse keni histori familjare të kancerit të gjirit.
Do te nderegjegjsoja te gjitha grate Te angazhohemi per shendetin tone. Nese ju ka ardhur koha per nje skrining, ju lutem planifikoni ate takim.Inkurajoni te dashurit tuaj te bejene te njejten gje dhe angazhohuni ne biseda komunitare mbi rendesine e ndergjegjesismit per kancerin e gjirit
Dr. Nikolla: Si ёshtё mikja juaj ?
Mikesha e kolegia ime e ka mbaruar terapinë dhe në këtë moment është e çliruar nga sëmundja. Me terapitë e sotme kjo është sëmundje tejet e shërueshme, nëse kapet herët në proces. Mikja ime u diagnostikua falë depistimit të kujdesshëm. Tetori rozë, na kujton të gjithëve sa e rëndësishme është të bëjmë mamografitë vjetore ose me intervale të tjera sipas këshillave përkatëse.
Ashtu siç janë të rëndësishëm depistimi për kancerin e qafës së mitrës apo zorrës së trashë. Kujdesuni për vehten, depistimi zbulon e shëron sëmundjet.
Mamografitë ulin rrezikun e vdekshmërisë nga kanceri i gjirit dhe mundësojnë trajtimin e hershëm. Së fundmi, unë do ju kujtoja të gjitha grave që ndonëse rreziku për t’u diagnostikuar me këtë sëmundje është një në tetë gra, ky nuk është aspak rrezik për të mos e tejkaluar dhe jetuar pas kësaj sëmundje.
Sot kjo sëmundje trajtohet dhe është e shërueshme dhe diagnostikimi i shpejtë, sjell dhe shërim më të shpejtë.
English version
Dr. Zana Nikolla
October is breast cancer awareness month.
October is the month full of beautiful and colorful leaves that cover the ground. While the warmth of the summer still lingers, the wind blows to remind us that the winter is coming.
This month the Medical community raises awareness for breast cancer. This year, October is more special for me personally as one of my colleagues and good friends has just won the battle against breast cancer. She is a physician by profession and very well-respected from her patients and colleagues.
A few months ago, she was diagnosed with breast cancer after she underwent a routine screening mammogram. My friend follows a very healthy lifestyle. She eats healthy , exercises regularly and does not smoke. For her and all of us this diagnosis was a shock.
Why healthy women without any major risk factors develop breast cancer?
This is a question that my friend and other patients like her have when they first hear about their diagnosis.
Unfortunately, breast cancer is the most common cancer in the world. It is so common that one out of in eight women has the risk to face this diagnosis during lifetime.
Risk factors include age, female gender, family history, certain genetic factors, early first period, conceiving for first time at a later age, usually older then 35 years old, absence of lactation, nulliparity, increased breast density.
Alcohol consumption and smoking are associated with higher risk of breast cancer.
Exposure to ionizing radiation of the chest at a young age is associated with an increased risk as well.
Diets full in fruits and vegetables and low in fat and moderate physical activity could have protective effects. Data on red meat and processed meat are inconclusive whether they do have an influence on the risk of breast cancer.
Breast-feeding has a protective effect.
Weight loss in postmenopausal women could also decrease the risk of breast cancer.
Factors that do not have any influence in breast cancer risk includes abortion, chemicals ,antioxidants like vitamin A, E or C or beta caroten , tubal ligation or caffeine.
Dielli: Dr. Nano How can we diagnose breast cancer
Early diagnosis of breast cancer is crucial because it significantly improves the chances of successful treatment and survival. Detecting breast cancer at an early stage allows for more treatment options, including less invasive treatments and a higher likelihood of achieving a cure.
Here’s how early diagnosis is generally approached:
1. Breast Self-Examination (BSE) • Women are encouraged to regularly perform self-examinations to detect any unusual lumps, swelling, or changes in breast tissue. • While not a definitive diagnostic tool, self-examination helps in early detection by making women more aware of what is normal for their bodies.
2. Clinical Breast Examination (CBE) • During regular check-ups, healthcare providers may perform physical examinations to check for any lumps or abnormalities in the breast and underarm areas.
3. Mammography • Screening mammography is one of the most effective methods for early detection. It uses low-dose X-rays to detect breast cancer before it can be felt. • Routine mammograms are recommended for women over 40 (or earlier for those at high risk). • Diagnostic mammography may be done if an abnormality is found during screening or if a lump is detected by physical examination.
4. Ultrasound • Often used in conjunction with mammography, ultrasound helps to differentiate between solid masses and fluid-filled cysts. • It’s particularly useful for women with dense breast tissue, where mammograms may be less effective.
5. Magnetic Resonance Imaging (MRI) • MRI is a more sensitive tool and may be used for high-risk individuals or to further investigate abnormalities found during other imaging methods. • It can help in visualizing the extent of cancer and is particularly useful in dense breast tissue or when screening young women with a family history of breast cancer.
6. Biopsy • If imaging tests detect a suspicious area, a biopsy is usually the next step. A sample of breast tissue is removed and examined under a microscope to confirm the presence of cancer cells. • Different types of biopsies include fine-needle aspiration, core needle biopsy, and surgical biopsy.
7. Genetic Testing • Women with a strong family history of breast cancer may undergo genetic testing for mutations in the BRCA1 and BRCA2 genes, which increase the risk of developing breast and ovarian cancers. • Identifying high-risk individuals through genetic testing allows for more proactive monitoring and preventive measures.
Dr. Gashi: How do we screen for breast cancer
Guidelines for Breast Cancer Screening
Women Aged 40 to 44 – Should have the option to start annual mammograms.
Women Aged 45 to 54 – Annual mammograms are recommended.
Women Aged 55 and Older – May transition to mammograms every two years or continue with annual screening.
Clinical Breast Examination- According to the American Cancer Society (ACS), clinical breast examinations performed by a general practitioner or gynecologist are not recommended as a routine screening method. However, any abnormalities in the breast should be discussed with a healthcare provider, as clinical exams can assist in screening, diagnosis, and treatment.
Breast Self-Examination- While the ACS does not recommend breast self-examination as a formal screening tool, women are encouraged to be familiar with their breasts and report any changes to their healthcare provider.
Women at High Risk- Women with a family history of breast cancer, including those with a personal history or strong family history of breast cancer, especially those who are carriers of BRCA1 and BRCA2 mutations, are advised to undergo genetic counseling. They may also need to start screening earlier, potentially as early as age 30, and may include breast MRI in their screening regimen.
Dr.Nano How do we treat breast cancer and what are the benefits of screening
Nowadays there are several methods of treatment including surgery, chemotherapy and or radiation depending on the stage of the disease.
it is very important to get an early diagnosis
Benefits of Early Diagnosis:
Increased Survival Rates: Early-stage breast cancer (stages 0 and 1) has a much higher survival rate compared to advanced stages. •
Less Aggressive Treatment: Early detection often allows for less invasive treatments such as lumpectomy instead of mastectomy, and less need for chemotherapy.
Better Quality of Life: Early detection minimizes the physical and emotional impact of more aggressive treatments required for advanced cancers.
Routine screening and vigilance play a critical role in the early diagnosis of breast cancer, improving outcomes for women worldwide.
Dr. Gashi what message can you give to your patients, how can we prevent breast Cancer
Breast Cancer Prevention
Maintain a Healthy WeightObesity and overweight can increase the risk of breast cancer, especially after menopause. Aim for a balanced diet and regular physical activity.
Exercise Regularly-Engaging in regular physical activity can help maintain a healthy weight and reduce the risk of breast cancer. Aim for at least 150 minutes of moderate aerobic activity each week.
Limit Alcohol Consumption- Alcohol consumption is linked to an increased risk of breast cancer. Limiting alcohol to no more than one drink a day (even better) can help reduce the risk.
Healthy Diet- Eat a diet rich in fruits, vegetables, whole grains, and proteins. Limit processed foods, red meat, and foods high in sugar and unhealthy fats.
Quit Smoking – There is evidence that smoking is a high risk for breast cancer. Quitting smoking can improve overall health and reduce cancer risk.
Breastfeeding-If possible, breastfeeding may slightly reduce the risk of breast cancer for women.
Regular Screenings- Stay up to date with mammograms and clinical breast exams to detect any changes early. Have regular annual visits with your healthcare provider and follow their recommendations.
Genetic Testing- If you have a family history of breast cancer, consider discussing genetic counseling and testing for BRCA1, BRCA2, or any other mutations that may increase your risk.
Hormones- Discuss the risks associated with hormone replacement therapy (HRT) with your doctor, especially if you have a family history of breast cancer.
I encourage all women to commit to their health. If it’s time for your screening, please schedule that appointment. Encourage your loved ones to do the same and engage in community conversations about the importance of breast cancer awareness.
Dr Nikolla, how is your friend?
My friend did finish all treatment and is currently cancer free.
She was diagnosed after appropriate screening And was treated in a timely manner.
I would invite all women to Think “ Pink “ during the month of October and get screened now and any time of the year.
Talk to your doctor about getting screened.
Get the appropriate screening mammograms along with your colonoscopies and Pap smears, as you need to also get screened for colorectal cancer and cervical cancer.
Early detection by mamography decreases mortality and facilitates successful treatment with timely and high quality care.
As a conclusion, I would love to remind all women that although the chance of getting this diagnosis is one in eight women, this does not mean that this is the risk of mortality from this disease. With the appropriate screening and timely treatment this disease is treatable.
Dr. Zana Nikolla is the first Albanian gastroenterologist practicing in USA. With more then 25 years of experience, Dr. Nikolla thrives to offer excellent care to her patients through her private practice, while teaching residents at Vassar Brothers Medical center and serving Albanian community. She practices at Premier MEdical group of Hudson Valley NY.
Evia A Nano, MD, is a well-known and respected physician within the Albanian community in Northern New York, board-certified in the US and Albania, with over 31 years of medical experience. She is the cofounder of the Illyria clinic at Jacobi Hospital in the Bronx, and has made significant contributions to the healthcare initiatives geared towards the Albanian Community in New York and Albania. In addition, Dr. Nano owns and operates Eviaesthetics MedSpa, a beauty and wellness practice in Manhattan.
Dr.Nora Gashi is board certified in Internal Medicine and has been practicing for more then 15 years. Certified by Menopause Society, she is a dedicated advocate to women’s health and well-being. She is a former president of Albanian American Medical Society. Practices at Nora Gashi Women’s Health located in Wayne ,NJ
Pashko R. Camaj: Porosia e kullës, një betejë për të vazhduar trashëgiminë e të parëve
Sekretari i Federatës “Vatra” Dr. Pashko R. Camaj, intervistë ekskluzive në “ExLibris” – Gazetë e përjavshme letrare & kulturore.
Bisedoi: Bujar Hudhri
I dashur Pashko, para disa muajsh, poeti dhe shkrimtari i njohur Besnik Mustafaj më foli për një libër që kishit shkruar në anglisht, të cilin donit ta botonit edhe në shqip, pikërisht tek “Onufri”. Tani që është në duart e lexuesit shqiptar, çfarë provoni?
Në librin tim, në kujtimet e mia, kaloj nëpër një histori, në të cilën çdo lexues i moshës sime, apo i rrugëtimit tim, mund ta gjejë veten. Është ky një rrëfim përmes të cilit sjell grimca nga e kaluara ime, duke trajtuar një temë aq të pranishme në të gjitha trojet shqiptare, mërgimin, si temë e përbotshme. Nëse lexuesi është vetë emigrant, ose nëse dikush nga të afërmit e tij ka emigruar, ai do të gjejë veten në historinë time, që mund të trajtohet edhe si universale. Ajo tregon sfidat e mundimet me të cilat përballet brezi i parë derisa përshtatet në një botë të re, duke u ballafaquar me faktin se zemra dhe mendimet gjithmonë u kthehen në pjesën e parë të jetës së tyre, në rastin tim, njëzet vitet e para të jetës sime. Këto vite përbëjnë thelbin e historisë sime, e ndërlidhur ajo me të kaluarën tonë në vendin tim të origjinës, pjesën e Malësisë së Madhe, e mbetur në Mal të Zi (ish-Jugosllavi). Në librin tim përpiqem t’i përgjigjem një pyetjeje të thjeshtë që i bëra vetes shumë herë që nga dita kur u largova nga vendi im në vitin 1985. Kjo pyetje e thjeshtë, por në esencë shumë e komplikuar, ishte: A mos kam mëkatuar kundër etërve të mi duke u larguar nga vendlindja ime, duke lënë gjithçka që dija dhe gjithçka që baballarët e mi jetuan për shekuj me radhë? Duke iu përgjigjur pyetjes sime, mundohem të lë një mesazh të fortë për ata që do të vijnë pas, këtu në vendin tonë të ri, se ata, ndërsa bëhen amerikanë, mund të ruajnë rrënjët e veta dhe të dinë se nga vijnë, dhe përmes kësaj të ruajnë trashëgiminë tonë shumëshekullore.
Ishit njëzet vjeç kur morët vendimin për të shkuar në Amerikë. Pas dyzet vjetësh morët vendimin për botimin e këtij libri. Ku e shihni njëfarë ngjashmërie?
Derisa rritemi dhe i afrohemi pleqërisë, bëhemi më të mençur. Unë kam shkuar në SHBA si një 20-vjeçar pa e pasur të qartë se çfarë doja. Shpejt pas arritjes në SHBA e kuptova se ky ishte vendi ku do të realizoja ëndrrat e mia. Meqë m’u dha kjo mundësi, kam edhe një histori për të treguar, një histori që nuk është glorifikim i arritjeve dhe i të jetuarit të ëndrrës amerikane, edhe pse është pjesë e saj, por më e rëndësishmja për t’u dhënë jetë atyre që ishin heronjtë e botës sime dhe që më kanë frymëzuar të bëhem ai që jam sot. Është një histori që kapërcen kohën, që mund të impresionojë në një nivel të vogël tek ata breza që vijnë pas nesh, që të mos harrojnë kurrë dhe të mund të shikojnë gjithmonë me admirim dhe dashuri atë pjesë të botës prej nga vijmë.
Sami Frashëri shkruan diku: “…sado gjatë të jetojë njeriu, njëzet vitet e para të jetës së tij janë vitet më të gjata.” Pikërisht këtyre viteve edhe ju u kushtoni pjesën më të madhe të librit. Pse kjo zgjedhje?
Sami Frashëri është një nga rilindësit e mi të preferuar, që i takon epokës që është baza e kombit, historisë dhe kulturës sonë. Edhe pse nuk e kam lexuar, kjo tingëllon kaq e vërtetë, sepse ato njëzet vite të jetës sime kanë dëshmuar të jenë më të rëndësishmet në formimin tim, për t’u bërë ai që u bëra më vonë. Koha me babain tim, edhe pse ajo ishte vetëm disa muaj, ishte ekspulsive vetëm për mua, sepse disa muaj më pas ai kaloi në amshim. Ishte një dritare në jetën e tij, e paraardhësve të tij dhe më e rëndësishmja, kjo kohë më ushqeu me ndjenjën e përgjegjësisë, dashurisë për rrënjët tona dhe mirëkuptim edhe ndaj atyre që shpesh edhe në lëndojnë.
Jam kureshtar ta di, ndërsa lundronit në breg të liqenit të Shkodrës si adoleshentë, çfarë ishte për ju Shqipëria? A kishit qenë ndonjëherë?
Si një fëmijë i vogël, gjithmonë pyesja veten se çfarë fshihej pas pyjeve të errëta që rrethonin liqenin e Shkodrës, që ishte vetëm 2-3 kilometra larg nga fshati ynë. Kur hyja në ujëra të liqenit, pamja do të hapej aty ku mund të shihnim në të vërtetë një cep të Shqipërisë. Ishte gjithmonë tërheqëse, edhe pse në imagjinatën time asokohe, në Jugosllavi, Shqipëria shihej si një shtet i huaj dhe si armike, por ne e dinim më mirë se kaq, e dinim se ata janë vëllezërit tanë dhe se jemi një komb. Si një fëmijë, më kujtohet se pranë shkollës sonë ishte rruga që çonte nga kalimin kufitar, ku ecnin dhjetëra nga kamionët shqiptarë me mbishkrim “ALBANIA” dhe ne si fëmijë do të rreshtoheshim pranë rrugës dhe i përshëndetnim sa herë që na jepej rasti. Ata përfaqësonin diçka që ne e kishim të ndaluar, diçka që e mbanim për vete dhe në shumë raste nuk mund ta shprehnim, por, ngaqë nuk guxonim gjë tjetër, as ne, e as ata, së paku i shikonim dhe i përshëndesnim me duart tona të vogla, me admirim. Shpeshherë, në bisedat me gazetarë nga Shqipëria, më bëhet pyetja se përse shqiptarët jashtë Shqipërisë, si edhe ne nga Mali i Zi, në dukje e duan Shqipërinë më shumë se ata që janë rritur në Shqipëri. Nuk jam i sigurt nëse kjo është e vërtetë apo jo, por e di që për ne që jetonim jashtë shtetit shqiptar, Shqipëria paraqiste tokën e ndaluar, edhe për shkak se ne nuk kishim shtetin tonë.
Keni mbaruar shkollën e mesme mjekësore në Podgoricë. Çfarë nuk ju hiqet ende nga mendja ndërsa kujtoni ato vite?
E vërtetë, unë kam ndjekur shkollën e mesme të mjekësisë në Podgoricë. Për mua kjo ishte një kohë impresionuese në fund të adoleshencës sime, ku çdo gjë ishte në frymën idealiste dhe çdo gjë u pa nga një perspektivë se ne jemi në një vend ku mundnim të realizonim ëndrrat tona. Por, pikërisht aty në Podgoricë fillova të kuptoja se për ta isha një nga ata njerëz të cilëve nuk mund t’u besohet, malësorë e shqiptarë. Sjellja e njërit prej profesorëve të mi në shkollën e mesme të mjekësisë dhe trajtimi i padrejtë ndaj meje, më bëri që herë pas here do t’i thosha vetes se sa do të doja ta shihja edhe një herë, thjesht për t’i thënë se ishte aq i padrejtë, por, pavarësisht nga padrejtësia dhe sjellja e tij, ia dola, duke e konfirmuar se unë jam edhe më i mirë sa ai.
Si një nga disfatat e para në jetën tuaj ju veçoni rastin kur nuk fituat konkursin për t’u regjistruar në Fakultetin e Mjekësisë në Prishtinë. E keni menduar ndonjëherë, nëse do të kishit mbaruar këto studime, si do të kishte rrjedhur jeta juaj?
Dëshira ime ishte të bëhesha mjek. Ajo ishte ëndrra ime edhe në fëmijërinë time të hershme. Unë punova për këtë dhe, në fakt, kalova nga shkollimi në gjuhën time shqipe në serbokroatisht, vetëm që të regjistrohesha në shkollën e mjekësisë, ku dhe arrita sukses dhe mendova se isha gati të shkoja në nivelin tjetër, që ishte Universiteti i Mjekësisë në Prishtinë. Fatkeqësisht, në ato ditë, siç e theksoj në kujtimet e mia, kuotat e pranimit në këtë fakultet ishte shumë të pakta, pasi shumë njerëz e shihnin shkollën e mjekësisë si një ëndërr prestigjioze. Megjithatë, mendoja se ngaqë ishim vetëm dy shqiptarë që kishim aplikuar nga Mali i Zi, ndoshta duhet të kishim pak favorizim. Por ajo nuk ndodhi dhe nuk më pranuan në Fakultetin e Mjekësisë. Ishte, pra, një ndër disfatat e para në jetën time, që filloi të më bindë të largohesha nga vendlindja ime. Jeta mund të ketë qenë ndryshe për mua aty, por në një mënyrë që nuk do të kisha qenë në gjendje ta shihja jetën nga kjo perspektivë. Sinqerisht, jam i bindur se ajo ishte e vetmja mënyrë që mund të kisha parë me të vërtetë atë që nuk mund të shihja atëherë, një vend ku gjërat, edhe pse ishin të dukshme, nuk i shihnim.
Ndërsa mbaron së lexuari librin, ajo që të prek thellë është dashuria juaj për vendlindjen. Gati sikur ndiheni fajtor që e keni lënë, madje sikur ende jeni në dilemë. Mos ka ndikuar kjo ndjenjë juaja e brendshme që t’i vini edhe titullin versionit shqip “Porosia e kullës”?
Ndjenja e fajit apo, si e quaj unë, mëkatit, për largimin nga vendlindja ime është e dukshme dhe jo aq për veten time, por se si do t’ua shpjegoja se kisha lënë atdheun paraardhësve të mi, kullës sime, ku brezat e mi jetonin duke u munduar dhe vdiqën duke u përpjekur që të ruanin ekzistencën e tyre, në një vend dhe rajon që nuk ishte shumë mikpritës për ta. Në fakt, ishte shumë i dëmshëm për ta, megjithatë, duruan. Për mua nuk është çështja nëse pendohem ose kam dilemë që u largova nga vendi im, është më tepër një betejë për të vazhduar trashëgiminë e tyre, ndërsa kam arritur gjëra që ndoshta mund të kenë qenë të paarritshme për shumë të tjerë. Unë e përdor këtë si një ushqim për mua dhe në çdo gjë që kam bërë në jetën time dhe vazhdoj të bëj përpiqem të motivohem me: “A thua do t’i kishte pëlqyer kjo babait tim?”
Ju e keni shkruar librin në anglisht dhe po mendoja se çfarë ju ka shtyrë. Dyzet vjet jetë në Amerikë, sigurisht, kanë ndikuar që të jeni më i sigurt në atë gjuhë. Një favor jo i vogël ky për tregun e madh amerikan të librit? Apo gjenerata e shqiptaro-amerikanëve e kanë më të lehtë ta lexojnë në anglisht?
Kur fillova të shkruaja, nuk e dija me të vërtetë se në çfarë gjuhe do të shkruaja, por ideja ishte të lë një gjurmë për ata që do të vijnë pas. Më duhet të jem i sinqertë, shqipja nuk është një gjuhë e lehtë, megjithëse e flas shumë mirë dhe e lexoj jashtëzakonisht mirë. Unë këtu jam rritur e shkolluar, në anglisht, dhe kam vështirësi në gjetjen e fjalëve dhe shprehjeve të duhura për shumë nga gjërat që shkruaj. Dua të them kështu që kjo është një arsye e madhe. Por tjetra arsye imja është se shpresoj që ky libër t’u arrijë amerikanëve, në veçanti për shqiptarët amerikanë, të cilët do ta kenë shumë më të lehtë ta lexojnë dhe ta kuptojnë në anglisht, pasi e gjithë kjo është e destinuar për ta në mënyrë që ata të dinë se kush janë e nga vijnë, kështu që të mësojnë dhe të kuptojnë disa nga gjërat që janë të epokës së shkuar, atje nga kohët që duhen mbajtur mend. Gjërat për të cilat flas në librin tim nuk janë leksione në histori a filozofi. Ato janë akte të thjeshta jete që ndoshta ia vlejnë të mos harrohen.
Në shqip e ka sjellë vëllai juaj më i madh, Nikolla, i cili është aktualisht nënkryetar i Parlamentit të Malit të Zi. A mund të na thoni diçka për këtë përvojë të pazakontë mes dy vëllezërve Camaj? Nikolla nuk ishte thjesht përkthyes për ju në këtë libër, apo jo?
Duke u rritur, për mua, Nikolla ishte idhulli im. Ajo që më tërhiqte, ishte se ai gjithmonë ishte kureshtar të dinte se çfarë ka “përtej” apo çfarë ka në anën tjetër. Përveç asaj, më intrigonte se në njëfarë mënyre ai ishte “trim” dhe nuk kishte frikë të eksperimentonte. Me kalimin e kohës, direkt apo tërthorazi, gjithmonë kam konkurruar me të për t’u siguruar që edhe unë të jem si ai, që edhe notat e mia në shkollë të ishin aq të mira sa të tijat. Jeta jonë mori kahe të ndryshme, megjithatë ne ende mbetemi në atë marrëdhënie të ngushtë dhe ajo konkurrencë edhe sot vazhdon. Bile, shpeshherë kur ai bën një intervistë në TV apo diçka të tillë, i them “mjaft mirë e ke mësuar”, sikur unë ta mësoja se si duhet bërë ajo. Ai nuk ishte thjesht përkthyesi. Unë i dhashë një version në anglisht, por pastaj ai e mori dhe e ripunoi, faktikisht e shqipëroi. Gjatë procesit të përkthimit të librit, ai shpesh do të më thërriste, pasi për shumë ngjarje që tregohen në librin tim ai ishte pjesë e tyre dhe i kishte parë ato, ndoshta nga një kënd tjetër apo pikëpamje të ndryshme. Kështu që, ndërsa po punonim me përkthimin, ai do të thoshte: “Oh, po, e mbaj mend edhe unë në këtë mënyrë”, por edhe: “Më ke bërë të qaj, si mund t’i mbaje mend këto detaje”, për ngjarje në të cilat shpeshherë edhe ai vetë ishte protagonist.
Duke lexuar librin, pothuaj ndihet modestia juaj për të mos folur për sukseset që keni pasur dhe keni në fushën shkencore. Për respektin, pse jo, për gëzimin e lexuesit tuaj, a mund të na flisni për këtë përvojë në Columbia University apo të tjera universitete, për studimet që i ndoqët në një moshë jo fort të re?
Një nga gjërat që më tërhiqte gjithmonë te babai ishte modestia e tij. E shihja atëherë dhe e shoh tani se modestia është një virtyt, edhe pse ndoshta ndonjëherë duhet të kërkojmë falje dhe të dalim nga ajo. Në librin tim u përpoqa ta tregoj historinë time në një mënyrë që do ta vlerësoja atë, pa ndier ndjenjën e mburrjes sime për këtë, sepse kjo është gjëja e fundit që do të doja të bëja. Ditën e parë të kolegjit, në semestrin tim të parë, isha gati 29 vjeç. Nuk i thashë askujt se isha regjistruar, sepse kisha frikë nga dështimi. Arritjet e mia nuk ishin të zakonshme, si të një studenti këtu në SHBA apo gjetiu. Mora një rrugë të pazakontë dhe qarkore për të arritur suksesin, në kohën kur isha prind i tre fëmijëve dhe nuk i përballoja të gjitha me lehtësi, pasi isha ai që kujdesej për mirëqenien e familjes sime. I kam filluar ditët e arsimimit në një kolegj të qytetit të Nju-Jorkut, fillimisht një bachelor dhe pastaj master. Më vonë kam fituar një pozicion pune në një agjenci të shtetit të Nju-Jorkut, ku aktualisht jam ende i punësuar. Gjatë viteve kam mësuar se kisha nevojë të shtyja fort përpara për të pasur sukses. SHBA-ja është një vend mundësish, por duhet ta duash. Më në fund, arrita të marr diplomën, doktor i shkencave të shëndetit publik në Universitetin e Kolumbias në Nju-Jork. I afërt me mjekësinë, si epidemiolog, punoj në fushën e të kuptuarit dhe parandalimit të sëmundjeve. Një nga atributet e diplomës sime ishte se gjatë pandemisë COVID-19 isha shumë i përfshirë jo vetëm në punën time, por edhe duke qenë zë për shumë shqiptarë këtu në SHBA, gjithashtu edhe në atdhe. Gjatë dy viteve shumë intensive dhe të frikshme të pandemisë, u përpoqa të jepja sa më shumë informacion të mundshëm, që ishte i dobishëm. Pra, duke treguar se, edhe pse jemi në një pozitë të pasigurt, duhet të jemi gjithnjë optimistë, duke qëndruar të kujdesshëm për të ruajtur shëndetin tonë dhe gjërat do të përmirësoheshin. Duhet të kem bërë shumë intervista televizive, që ishin në orën 2 të mëngjesit në Nju-Jork, për shfaqjet herët në mëngjes në Shqipëri dhe Kosovë.
Prej vitesh jeni në një post shumë të rëndësishëm në Bashkinë e Nju-Jorkut. A mund të na flisni konkretisht, cila është përditshmëria juaj atje?
Pozicioni im sot është në një agjenci shtetërore të Nju-Jorkut për transportin publik me 60.000 punonjës dhe në shërbim të miliona njerëzve që çdo ditë përdorin sistemin tonë. Në pozitën e zëvendëspresidentit të departamentit që merret me shëndetin dhe sigurinë e fuqisë sonë punëtore, kryesisht sigurojmë aplikimin e rregulloreve që mbrojnë shëndetin dhe sigurinë e punonjësve tanë, por edhe atë të përdoruesve të sistemit tonë. Është e rëndësishme të theksohet se pozicioni im i parë në këtë agjenci ishte si një specialist i nivelit fillestar me pagë relativisht të ulët. Por kalimi i viteve dhe arritja e niveleve të arsimit, siç ishte diploma e doktorit, më katapultoi karrierën time dhe më bëri të ngjisja shkallët administrative në agjencinë shtetërore. Përveç kësaj, unë jam profesor kolegji në Universitetin Uilliam Paterson këtu në Nju Xhersi, ku u mësoj studentëve shëndetin publik dhe epidemiologjinë. Herë pas here, kemi studentë që janë me origjinë shqiptare. Kështu që, sa herë që vërej ndonjë shqiptar në një klasë, ia filloj duke thënë se kushdo që mund të shqiptojë saktë emrin tim, do të marrë pesë pikë shtesë në notën e tyre përfundimtare. Pa dyshim, studenti shqiptar do ta bëjë pa gabim, në kundërshtim me atë amerikan. Ata e thonë emrin tim dhe e shqiptojnë pak më ndryshe, pothuajse duke e bërë atë të tingëllojë si një lloj emri francez (Kamazh).
Do të doja të flisnim për kontributin tuaj në Federatën Panshqiptare të Amerikës “Vatra”. Nga një anëtar i thjeshtë i saj, pastaj nënkryetar dhe tani sekretar i përgjithshëm.
Po, kjo është një gjë shumë e dashur, e shtrenjtë dhe e çmuar për mua. Për Federatën “Vatra”, për organizimin dhe kontributin e jashtëzakonshëm të saj për kombin tonë, kisha dëgjuar që nga hera e parë që erdha në Nju-Jork dhe gjithmonë më tërhiqte drejt saj. Euforia rreth festimit të njëqindvjetorit të “Vatrës” në vitin 2012 më entuziazmoi dhe u bëra anëtar, fillimisht një anëtar i thjeshtë, si thoni edhe ju, pastaj anëtar i kryesisë, nënkryetar dhe tani sekretar i Federatës. Ne përpiqemi të bëjmë më të mirën që mundemi me një organizatë që ka histori kaq të lavdishme, por duke ditur se gjithçka që bëjmë është e bazuar në vullnetarët dhe ata që duan të kontribuojnë herë pas here, kemi edhe vështirësi. Të jesh një nga bordi ekzekutiv i “Vatrës” është gjë shumë e rëndësishme, është historike. Por ajo vjen me një ndjenjë përgjegjësie dhe përkushtimi ndaj shumë ngjarjeve dhe aktiviteteve ku ne mund të deklarojmë me krenari anëtarësinë tonë, të ndërlidhur me historinë e saj. Gjithashtu, dhe po aq e rëndësishme, veprimet tona për t’u përpjekur të bindim ata që kanë një ndjenjë patriotizmi që t’i afrohen “Vatrës” janë një gjë fisnike dhe patriotike. Është në misionin tonë të inkurajojmë në veçanti të rinjtë për t’u bashkuar dhe për t’u gjendur më afër Federatës “Vatra”, që është historia, identiteti dhe krenaria e shqiptarëve të Amerikës.
Pa hyrë shumë në çështje politike shqiptare, kur te “Vatra” vijnë delegacione nga trevat tona, a ndiheni në siklet kur mosmarrëveshjet tipike tonat mbërrijnë deri te ju? E bëj këtë pyetje duke pasur parasysh pozicionin delikat si mikpritës të “Vatrës”, por pa harruar se, si drejtues të organizatës, keni edhe frymën amerikane, të asaj Amerike që aq shumë ka bërë për kombin tonë.
Historikisht, “Vatra” ka mbështetur të gjitha çështjet madhore kombëtare, që nga formimi i shtetit shqiptar, Lufta e Parë Botërore, ndërtimi dhe konsolidimi i shtetit shqiptar, njohja ndërkombëtare e pavarësisë së Shqipërisë, lufta kundër komunizmit, ndërtimi i marrëdhënieve me Amerikën, lufta e Kosovës dhe Pavarësia e Kosovës. “Vatra” është histori dhe lavdi. Ajo ishte qeveri shqiptare në mërgim. Nuk është një parti politike dhe ne nuk do të lejojmë që ajo të bëhet e tillë. Partia jonë politike është flamuri kuq e zi, është patriotizmi dhe përkushtimi ynë ndaj kombit tonë, ndaj çështjeve tona kombëtare, pra për mirëqenien tonë si komb, si popull e si shtet. Ne, si të tillë do të vazhdojmë të jemi një zë i fortë kudo që zëri ynë është i nevojshëm, duke ruajtur miqësinë dhe partneritetin tonë me institucionet tona amerikane, siç janë Departamenti i Shtetit, Senati, Kongresi Amerikan dhe Shtëpia e Bardhë.
Doja ta mbyllja këtë intervistë, i dashur Pashko, me një pyetje, përgjigjja e së cilës do t’u interesonte absolutisht shumë kolegëve të mi botues, por edhe shkrimtarëve shqiptarë, duke pasur fatin që tani jeni edhe vetë autor. Çdo vit në Amerikë shtohet numri i madh i shqiptarëve, pjesa më e madhe e të cilëve janë, pa dyshim, lexues të mirë. Pyetja është, si mund të eksportojmë në Amerikë librin shqip, ashtu sikundër kam mësuar se eksportohet me sukses birra, djathi, sallami etj.? Me fjalë të tjera, how to follow the albanian speaking readers?
Mendoj se kjo është një pyetje shumë e mirë dhe duhet të punojmë shumë për të bërë diçka që të sigurohemi që kjo të bëhet e realizueshme. Siç thoni ju, ne blejmë këtu produkte shqiptare, dhe pse jo libra. Dija është liri, liria është jetë. Kjo gjë duhet të jetë e realizueshme mjaft lehtë. Çështja është se a duhet të punojmë vetëm për të gjetur një vend apo dyqan në secilin prej tregjeve më të mëdha, si në Nju-Jork, Detroit, Boston, Filadelfia, Çikago etj. ose, një mënyrë tjetër ndoshta, të përpiqemi të arrijmë deri te kontaktet tona dhe të bisedojmë me librari të tilla, si “Barnes & Noble”, që të shohim nëse ka një interes dhe nëse po, dhe ka një fitim për t’u bërë, gjithmonë do të ketë njerëz që do të donin të blinin libra. Kjo është diçka për të cilën organizata të ndryshme shqiptare, që janë të shumta në numër, mund të vijnë në ndihmë për promovimin e këtij procesi, që disa nga qytetet apo vendet tona ku ka shumë shqiptarë të mund të blejnë librat e botuar në shtëpitë botuese në vendlindjen tonë. “Vatra” do të kontribuojë në këtë proces të rëndësishëm kulturor, patriotik dhe komunitar.
NJЁ MESAZH I ÇMUAR PЁR DEMOKRACINЁ
Kristaq BALLI/
Gjatë vitit 1946 u mbajt Konferenca e Paqes e Parisit, ku morën pjesë shtetet e përfshira në Luftën e Dytë Botërore, midis të cilave edhe Shqipëria nëpërmjet udhëheqësit të saj. Në konferencë trajtoheshin probleme madhore globale politike, gjeografike (kufijve), ekonomike (reparacioneve), demografike (ndarjes, apo bashkimit të shteteve), etj. Fotografi shqiptaro-amerikan Gjon MIli me përvoja të suksesëshme në fotografimin e ngjarjeve të tilla dhe me një status të veçantë amerikan, i ngarkuar nga revista e njohur “LIFE” u angazhua në këtë konference gjatë një periudhë të mjaftueshme kohore për të pasqyruar punimet e kësaj konference. Gjatë kësaj kohe, kur ishte aty, ai çeli gjithashtu në Galerinë du Bas ekspozitën e tij vetiake fotografike sensacionale, promovimin e së cilës e bëri me një fjalim ekzistencialist filozofi e shkrimtari Zhan Pol Sartre, ashtu si edhe karikaturën e mrekullueshme miqësore të Milit të vizatuar nga piktori Saul Steinberg.
Gjon Mili realizoi në Konferencën e Parisit dhjetra fotografi mjeshtërore në të gjitha korridoret politike, seancat, takimet multi dhe bilaterale të udhëheqësve botërorë, situata masive plenare, qoshe të fshehta konfliktesh e kompromisesh, portrete të krerëve dhe delegacioneve të shumë vendeve e popujve, midis të cilëve edhe atë të E. Hoxhës. Për këto kemi pasur rastin të shkruajmë edhe herë tjetër, por në këtë shkrim do ta kemi stacionin në një problem shumë të rëndësishëm politik që ka vlera universale edhe për ditët e sotme, sidomos për Shqipërinë. I ndodhur gjatë punimeve pranë një konference shtypi që mbante ministri i jashtëm australian Herbert Vere Evatt si përfaqësues i popujve të vegjël (midis të cilëve edhe atij të Shqipërisë) me gazetarë të shumtë e të zjarrtë, atij i bëri përshtypje tema e kësaj konference shtypi. Si një fotograf me nuhatje të thellë, ai realizoi aty dy fotografi, të cilat u botuan në revistën LIFE të dt, 9 Shtator 1946 bashkë me përgjigjen e plotë që ministri Evatt i jep gazetarit zvicerian:
Çfarë është Demokracia
EVATT I TREGON BOTЁS
Në konferencën ndërkombëtare të Parisit, Herbert Vere Evatt, Ministër i Jashtëm i Australisë, është shfaqur si një kampion i demokracisë dhe të drejtave të kombeve të vegjël. Në një konferencë shtypi të fundit në
Pallatin Luksemburg, ku Evatt ishte duke ndjekur Konferencën e Parisit
(1946), Léon Nemanoff, një korrespondent zvicerian e pyeti atë për çështjen themelore të kohës sonë. Këtu është pyetja të cilën është duke bërë në foton (në të majtë) dhe çështjet e rëndësishme të përgjigjes që Evatt është duke komentuar. (në figurën djathtas).
PYETJA: Njerëzit janë duke luftuar në pjesë të ndryshme të Botës dhe në mënyrë të pavarur rreth fjalës “demokraci” që përdoret nga të dy kuptimet për të përcaktuar motivet e tyre. Zoti Evatt, çfarë është demokracia?
PЁRGJIGJJA:
■Unë e di çfarë është demokracia, sese unë jam rritur në një sistem demokratik. Çdo burrë dhe grua ka të drejtë të votojë. Kjo nënkupton të drejtën e popullit të zgjedhë qeverinë e tij. Kjo është elementare.
■Demokracia nënkupton, gjithashtu, të drejtën për të patur më shumë se një kandidat gjatë votimit. Nqs nuk ruhet e drejta e nominimit, sigurisht nuk ka zgjedhje të vërteta dhe, sigurisht, nuk ka sistem demokratik.
■Pasi një qeveri është zgjedhur nga populli, demokraci do të thotë që verdikti i popullit duhet të respektohet nga populli. Të përpiqesh të heqësh qafe një qeveri të zgjedhur me dhunë ose që qeveria të heqë qafe opozitën e saj me dhunë, kjo është një antitezë e demokracisë. Është pjesë e procesit demokratik të pranosh se humbja mund të kthehet me mjete kushtetuese
■Por , gjithashtu, është edhe një aspekt tjetër i demokracisë. Ju nuk mund të keni zgjedhje të lira dhe një qeveri të lirë pa patur lirinë e shprehjes dhe të kriticizmit. Do të thotë që ata që kanë opinionin se qeveria e zgjedhur po bën gjëra të gabuara, duhet të kenë të drejtë t’i thonë, të shprehin opinionin e tyre lirisht edhe nqs opinioni i tyre është i gabuar.
Ajo ç’po ndodh në këtë konferencë shtypi është një shprehje e demokracisë. Ju keni të drejtë absolute të më kryqëzoni mua me pyetje për të gjitha çështjet pa hezitim dhe kufizim – pra, që ajo çfarë është e drejtë dhe e vërtetë të dalë nëpërmjet pyetjeve dhe përgjigjeve.
■Ёshtë absolutisht thelbësore për demokracinë që të drejtat e saj duhet të gëzohen dhe të praktikohen pa frikë dhe pa favorizim. Qytetari duhet të jetë i aftë të zgjedhë qeverinë e tij pa intimidim nga kushdo. Nuk mund të ketë diktim, as diktaturë. Demokracia nënkupton detyrën “ta marrësh atë”, si dhe të drejtën për ta “qortuar atë”
■ Diçka më shumë – në këtë konference unë kam dëgjuar përfaqësuesin e Shqipërisë të bënte deklarata të caktuara mbi ato çfarë populli i Shqipërisë kishte bërë gjatë luftës. Ai tha që populli shqiptar kishte shpëtuar pilotët e aleatëve dhe ju kishte dhënë ndihmë atyre. Dhe kështu ai kërkoi pohim për atë që populli shqiptar kishte bërë. Unë mendova se ai kishte të drejtë, por gjykova, gjithashtu, anën tjetër të tablosë. Këta pilotë kishin ardhur në luftë nga mijra kilometra larg., përse kishin ardhur?
Ata ardhën në Europë për të ndihmuar të përmbysnin një tirani. Ata ardhën me mijra sepse ata besonin në demokraci dhe besonin tek ajo aq sa për të luftuar për të dhe të vdisnin për të shumë larg shtëpive dhe njerëzve të dashur të tyre. Kjo është demokracia.
- « Previous Page
- 1
- …
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- …
- 51
- Next Page »