Nga Rafael Floqi
Kërcënimet e Putin në Ukrainë, Programi i Armëve të Kinës dhe Dëshira e SHBA për Supremaci
Në vitin 1985, gjatë një samiti në Gjenevë, presidenti amerikan Ronald Reagan dhe lideri sovjetik Mikhail Gorbachev ndriçuan një të vërtetë të rëndësishme përballë frikës së luftës bërthamore: “Një luftë bërthamore nuk mund të fitohet,” thanë ata dhe “nuk duhet të luftohet kurrë.” Kjo deklaratë ndihmoi në arritjen e marrëveshjeve të kontrollit të armëve që pasuan, duke çuar në një ulje dramatike të armëve bërthamore, duke e ulur numrin e tyre nga 60,000 në rreth 11,000. Por pas largimit të SHBA-së nga traktati i mbrojtjes antiraketë në 2002 dhe pas largimit nga marrëveshje të tjera, ky progres ka rrezikuar të shuhet.
Në vitin 2026, Traktati i Dëmtimit të Armëve Strategjike (New Start) do të skadojë, duke e lënë SHBA dhe Rusisë pa kufizime për armët bërthamore për herë të parë në 50 vjet. Në këtë klimë tensioni të lartë pas Luftës së Ftohtë, një garë e re bërthamore ka filluar, duke përfshirë tani edhe Kinën, dhe kjo ka bërë që situata të jetë shumë më e pasigurt dhe destabilizuese.
Pjesëmarrës të rinj dhe teknologji të reja
Për të kuptuar rrezikun e kësaj gare, duhet të shohim dinamikën e mëparshme të garës bërthamore. Nga vitet 1950 deri në 1965, arsenali bërthamor i SHBA-së u rrit nga disa armë në 30,000, duke i kaluar pesë herë numrin e arsenaleve të Bashkimit Sovjetik. Plani i integruar operativ (Siop) i SHBA-së përcaktonte sulmet që do të ndërmerrnin dhe parashikonte shkatërrimin e plotë të objektivave të caktuara. Kjo logjikë e “shkatërrimit të mundshëm” çoi në një nivel të pashoq të vrasjes dhe të vrasjeve civile.
Kërcënimet e menjëhershme: Koreja e Veriut përbën një kërcënim më të drejtpërdrejtë dhe të menjëhershëm për SHBA. dhe aleatët e saj për shkak të armëve të zhvilluara bërthamore dhe sistemeve të shpërndarjes së raketave. Irani, ndërkohë që përparon në aftësitë e tij bërthamore, nuk e ka kaluar ende kufirin për posedim të armëve bërthamore, megjithëse po afrohet më shumë.
Si Koreja e Veriut ashtu edhe Irani përfaqësojnë rreziqe të rëndësishme bërthamore, ndonëse në mënyra të ndryshme. Armët bërthamore të Koresë së Veriut janë një kërcënim tashmë të konsoliduar me sisteme të avancuara shpërndarjeje, ndërsa ambiciet bërthamore të Iranit mund të destabilizojnë Lindjen e Mesme dhe të nxjerrin një garë armësh rajonale. Diplomacia, sanksionet dhe frikësimi mbeten mjetet kryesore për të adresuar këto kërcënime, por rreziku i gabimeve të llogaritjes, eskalimit ose konfliktit të hapur mbetet i lartë në të dyja rastet.
Megjithatë, kur shkalla e fushatës bërthamore u ul, tensionet u rritën sërish për shkak të risive teknologjike, duke përfshirë armët kibernetike, Inteligjencën Artificiale, mundësinë e përdorimit të hapësirës për qëllime ushtarake dhe mundësinë për të lokalizuar nëndetëset thellë në oqean. Me përfshirjen e Kinës në këtë konkurrencë, situata është bërë edhe më e pasigurt.
Rreziku nga Kina dhe Rusia
Një nga shqetësimet kryesore është zgjerimi i shpejtë i arsenalit bërthamor të Kinës. Sipas parashikimeve, Kina mund të arrijë në 1,000 armë bërthamore deri në fund të këtij dekadë dhe të ketë një forcë strategjike bërthamore që rivalizon atë të SHBA-së dhe Rusisë. Udhëheqësit amerikanë mund të kenë vështirësi të kuptojnë motivet e Kinës për këtë zgjerim, pasi Kina ka refuzuar të marrë pjesë në bisedime për kontrollin e armëve.
Nga ana tjetër, Rusia ka modernizuar forcat e saj bërthamore dhe ka shpallur armë të reja bërthamore, përfshirë raketa hipersonike dhe torpedo bërthamore që mund të kalojnë Paqësorin. Këto zhvillime kanë rritur më tej tensionet, veçanërisht për shkak të mbështetjes që Perëndimi ka ofruar për Ukrainën, një veprim që ka çuar në kërcënime bërthamore nga presidenti Vladimir Putin.
Përgjigja e SHBA-së
Ndërkohë, SHBA ka nisur një program të gjerë modernizimi të arsenalit të saj bërthamor. Ky modernizim do të përfshijë raketa të reja, sisteme të reja të shpërndarjes dhe sisteme komandimi dhe mbështetjeje. Megjithatë, ky program është i shtrenjtë dhe ka shkaktuar diskutime të shumta për mënyrën se si duhet të reagojnë Shtetet e Bashkuara ndaj kërcënimeve të reja nga Kina dhe Rusia. Në 2024, mund të duket se SHBA po konsideron mundësinë për të shtuar numrin e armëve bërthamore për të përmbushur kërcënimet e rritura nga këto dy fuqitë.
Çfarë mund të bëjnë liderët?
Një nga pyetjet kryesore është se si mund të menaxhohet kjo situatë pa rënë në një garë të pafund armësh. Ndërsa disa mbështesin zgjerimin e arsenalit bërthamore të SHBA-së, ekspertët e tjerë argumentojnë se një strategji e tillë mund të shtojë rrezikun e një gare të re armësh bërthamore, e cila nuk do të përfundonte kurrë në një fitore të qartë. Sekretari i Mbrojtjes i SHBA-së, Lloyd Austin, ka theksuar se “deterrenca bërthamore nuk është vetëm një lojë numrash.”
Në vend të kësaj, strategjia e SHBA-së mund të jetë të fokusohet në aftësinë për të shkatërruar potencialin ushtarak të kundërshtarit, jo domosdoshmërisht duke u mbështetur në numra të mëdhenj armësh. Shtimi i armëve mund të krijonte një situatë më të pasigurt, sepse të gjithë do të përpiqen të arrijnë supremacinë në një garë që mund të çojë në një katastrofë të vërtetë.
Mundësitë për Diplomaci dhe Kontroll të Armëve
Pavarësisht tensioneve, ekzistojnë mundësi për t’u angazhuar në diplomaci dhe negociata. Këto mundësi, përfshirë ripërtëritjen e bisedimeve të kontrollit të armëve, mund të ndihmojnë në uljen e rrezikut të një përshkallëzimi të mëtejshëm. Generali Christopher Cavoli, komandanti suprem i NATO-s në Europë, ka propozuar që SHBA të ringrejë linjat e komunikimit me Rusinë dhe Kinën, duke pasur parasysh se gjatë Luftës së Ftohtë, komunikimi mes fuqive të mëdha ishte çelësi për të shmangur një luftë të hapur.
Një shembull i mundshëm për një marrëveshje të ardhshme mund të jetë një moratorium mbi raketat bërthamore me distancë të mesme (INF) për Rusinë dhe Kinën, ndoshta duke ndjekur një të ngjashëm me marrëveshjen e vitit 2020 të propozuar nga Putin. Edhe pse një marrëveshje e tillë është e paqartë, mund të ndihmonte në parandalimin e një konkurrencë të re armësh bërthamore.
Shpresa për një të ardhme pa armë bërthamore
Nuk ka dyshim se rreziku i një gare të re bërthamore është i pranishëm, por ekzistojnë mundësi për të shpëtuar nga një katastrofë e mundshme. Siç ka ndodhur në të kaluarën, një presion i madh nga opinioni publik mund të ndihmojë në ndalimin e këtij spiraleje të rrezikshme, duke orientuar liderët dhe ligjvënësit të miratojnë hapa për të reduktuar kërcënimet bërthamore.
Në fund të fundit, qëllimi duhet të jetë arritja e një ekuilibri që garanton sigurinë ndërkombëtare pa detyrimin për të mbajtur apo zgjeruar arsenalet bërthamore. Kjo mund të arrihet përmes një angazhimi të qëndrueshëm në diplomaci dhe negociata ndërkombëtare, dhe jo nëpërmjet një garë të pafundme armatimesh që mund të çojë në një luftë të shkatërrimtare bërthamore.
