Archives for December 2024

Thanas L. Gjika/

(VLERËSIME PËR LIBRIN E PASHKO R. CAMAJT “ POROSIA E KULLËS”).

Dr. Pashko Camaj, Sekretari i Përgjithshëm i Federatës Panshqiptare Vatra të Amerikës, muajt e fundit botoi librin në dt gjuhë, anglisht me titullin “Dreaming from the Trunk of an American Car” dhe shqip “Porosia e Kullës”, ONUFRI, 2024, 262 f. përkthyer shqip prej vëllait të tij Nikolla.

Ky libër është ndërtuar si përmbledhje tregimesh ku jepet jeta e autorit dhe e familjes nga vitet e fëmijërisë deri tek hartimi i librit, pasuruar dhe me nje album fotografik kujtimesh. Pra, synimi i parë i autorit ka qenë të krijojë një libër autobiografik, libër, që zakonisht i përket letërsisë dokumentare. Mirëpo, formimi i mirë intelektual dhe talenti letrar e kanë ndihmuar autorin që ta ndërthurrte tregimin e jetës me tipare të letërsisë artistike. Të shumta janë episode ngjarjesh që rrëfehen duke përdorur figura letrare, ku jepen përshkrime të ambjenteve dhe të personave realë me stil letrar artistik.

Tërheqëse është përdorimi i dy formave të rrëfimit. Në tregimet ku autori ka qenë vetë pjesëmarrës, ai i rrëfen ngjarjet në vetën e parë njëjës, kurse ngjarjet, ku nuk ka qenë pjesëmarrës vetë, i rrëfen në vetën e trete njëjës ose shumës. Pra në disa tregime autori është edhe personazhi kryesor dhe rrëfimtari i ngjarjeve; kurse në tregime të tjera është vëzhgues i ngjarjeve që kanë ndodhur kur ai nuk ka qenë i pranishëm.

Ideja themelore e librit është e lidhur me dëshirën që e mundon emigrantin e ndershëm: “Të jem i vlefshëm për fisin, kombin dhe atdheun e origjinës dhe atdheun e ri ku jetoj pas emigrimit”.

Gjatë rrëfimit të jetës autori pyet veten shpesh here: “A bëra mirë që u largova prej kullës (kupto: prej familjes, fisit, vendlindjes)? A po e plotësoj dot detyrën time ndaj fisit tim gjatë punës këtu në atdheun e ri?

Të tilla pyetje ia bëjnë vetes njerëzit e ndergjegjshëm, të cilët e kanë të qartë se jeta nuk duhet jetuar vetëm për të plotësuar nevojat materiale personale e familjare, por edhe detyrat si bir i fisit, i kombit të cilit i ke përkitur dhe i kombit të cilit i përket pasi ke emigruar.

Mbajtja gjallë në jetën e përditshme të të tilla pyetjeve e bëjnë njeriun gjithnjë e më të vlefshëm për familjen, shoqërinë dhe kombin. I Mëkuar që në fëmijëri prej prindërve e të afërmve me një botëkuptim të tillë, Pashkoja që në rini duroi vuajtjet, varfërinë, punët e rënda të fshatit malor dhe eci me vendosmëri për formimin e tij intelektual e profesional derisa arriti suksese të shënueshme, si pedagog universiteti, si “Doktor i Shhëndetit Publik”, si krijues i familjes së shëndoshë dhe si anëtar i Kishës Shqiptare Katolike dhe i Shoqatës Vatra. Si qytetar shqiptaro-amerikan ai jep ndihmesën e tij për ngritjen morale, fetare dhe kulturoro-politike të komunitetit shqiptaro-amerikan dhe për unifikimin e kombit shqiptar të coptuar në gjashtë shtete.

Kisha Shqiptare Katolike dhe Shoqata Vatra nuk e kërkuan Pashkon, por ai i kërkoi dhe i gjeti këto institucione. Aty e shpuri formimi patriotik këtë bir të Malësisë Shqiptare, që ka mbetur jashtë kufijve të atdheut mëmë.

Të gjithë emigrantët, që largohen nga vendlindja dhe shkojnë të jetojnë në një atdhe të ri, mësojnë nga ky libër se duhet t’i bësh vetes pyetjet që i ka bërë shpesh autori i librit, për të qenë i mirorientuar dhe të mos i futesh punës thjesht për t’u pasuruar materialisht, sepse vjen një ditë që e kupton se pasuria nuk vlen po të kesh humbur identitetin tënd fisnor e kombëtar. Ti je kthyer thjesht në një numër si miliona njerëz, që jetojnë pa ideal.

Lidhur me realizimin artistik, dëshiroj të theksoj se ky libër ka mjaft pjesë që besoj i kanë zili dhe shkrimtarët e talentuar. Të tilla janë tregimet “Hyrja në ShBA”, “Babai im, heroi im”, “Lotët në sytë e babait tim”, etj, ku spikat zhdërvjelltësia e rrëfimit me figura emocionuese. Personazhi Rrok Pjetri, babai i autorit, skalitet si një malësor që shquhet për rruajtjen e traditave të shëndosha. Me zgjuarësinë e tij, ai jo vetëm fal gjakun e vet, por i pajton dhe dy bashkëfshatarët e armiqësuar midis tyre. Kjo ndërmarrje e tij është punë pararendëse e veprimtarisë madhore që kreu Prof. Anton Çeta disa vjet më vonë në Kosovë.

“Porosia e Kullës” shquhet dhe për pasazhe meditative e filozofike. Sa për ilustrim po riprodhoj një prej tyre, meditimin e autorit kur në fund të librit, pasi kishte arritur sukseset në atdheun e ri, shkoi për vizitë lamtumire në vendlindje, pikërisht tek fshati i braktisur Surkuq dhe kulla që po rënohej:

“Mbylla sytë përsëri dhe shtëpia tashti ishte e mbushur plot me jetë. Dëgjoja kërcitjen e zjarrit që ndriçonte fytyrat e njerëzve dhe ndieja aromën e ëmbël të lakrave që po zjeheshin në vatër. Familja ishte mbledhur, ulur në stolat e tyre rreth sinisë prej druri dhe thoshin lutjet para se të ndanin vaktin.

Fillimisht, ndjeva nevojën të flisja, të shpjegoja pse e kisha lënë shtëpinë time dhe të tyre, njëherë e përgjithmonë. Doja t’u kërkoja falje. Zhurma e erës, e cila vallëzonte nëpër xhamat e thyer të dritareve, u ndal papritur sikur donte të dëgjonte atë që kisha për të thënë. Por nuk e ndieja më nevojën t’u kërkoja të më falnin. Nuk kisha nevojë të flisja…

Aty u binda se kisha marrë vendimin e duhur. Më kuptuan se do të kisha bërë të njëjtën zgjedhje një mijë herë. Pesha e fajit që e ndieja deri atëherë disi u ngrit teksa kujtoja atë që kisha arritur atje, në shtëpinë time të re…

Gjyshi i kishte porositur të bijtë se për kullën nuk vdiset, për kullën jetohet. Madje u kishte thënë, derisa ata po përballeshin me dilemën e madhe, se kjo kullë nuk guxon të shuhet, se kjo kullë duhet të japë burra që do t’ i njohë kombi. “Kjo asht porosia ime, kjo asht porosia e kullës, o bijtë e mi”, – ishin fjalët e tij të fundit brenda kullës, ku unë tani po qëndroja…”.

Rrëfimet e librit shpalosin shkaqe të ndryshme politiko-shoqërore të shpopullimit të fshatrave shqiptare të Malësisë së Madhe që ka mbetur në Mal të Zi. Autoritetet malazeze i keqtrajtonin shqiptarët. Gjyshin dhe babain e autorit ata i vranë barbarisht, kurse djaloshin Pashko e shikonin me mosbesim, nuk i dhanë mundësi të ndjekë shkollën e lartë. Me një fjalë e detyruan ta braktiste vendlindjen për të realizuar ëndrrën e tij, shkollimin për t’u bërë mjek. Endërr të cilën e realizoi në atdheun e ri.

Uroj që pas kësaj prove të suksesshme autori të vijojë hartimin e tregimeve mbi jetën e shqiptarëve të Malësisë që ka mbetur në Mal të Zi për të treguar se si edhe ata ashtu si ai mundën ta mbanin “porosinë e kullës” duke “nxjerrë burra që i njeh kombi”. Të tillë burra egra mbijetuan dhe arritën ta shpallin Tuzin “Bashki Shqiptare”, të hapin stacion televiziv, të përurojnë shtatoren e Nënë Terezës dhe të Gjergj Kastriotit Skenderbeut, si dhe suksese të tjera.

(Fjala me rastin e promovimit të librit “Porosia e Kullës” të autorit shqiptaro-amerikan nga Malësia e Madhe, Dr. Pashko Camaj, në Harvard – Universitetin e njohur, botërisht — në Boston, me 14 dhjetor, 2024)

Nga Frank Shkreli

Përshëndetjet e mia të gjithë të pranishëmve aty të mbledhur sot në Universitetin Harvard. Përshëndes dhe përgëzoj, përzemërsisht, bashk-malësorin tem, mikun, kolegun dhe autorin e librit “Porosia e Kullës”, Dr Pashko Camaj – të cilit, njëkohsisht, i kërkoi ndjesë, që në pamundësi të jem aty sot, detyrohem t’a përshëndes me këtë rast, prej së largu nga Washingtoni. Pa dashur të dukem krahinor, më duhet të pranoj se suksesi I Dr Pashkos  na bën krenarë të gjithë ne që vijmë nga ato anë! 

“Porosia e Kullës” është titulli i librit. Dy fjalë të mëdha, dy fjalë të shenjëta – fjala: Kullë dhe fjala: Porosi, ose siç përdoret në fjalorin popullor: amaneti. Është një rrëfim autobiografik, por edhe një përvojë reale dhe aktuale shpirtërore dhe shoqërore. Është një rrugëtim, që secili prej nesh e ka berë, në rrethana tjera dhe në kohë të ndryshme. Është një tregim i cili po të heqim emrin e autorit, Dr Camaj, mund të vendoset emri i secilit prej nesh, mërgimtarë malësorë, por jo vetëm, të ardhur në Amerikë gjatë 50 e sa viteve më parë. Është një histori dhe një pasqyrë ku secili prej nesh të ardhur nga ato anë, shohim vetveten tonë, të kaluarën, të tashmen dhe të ardhmen tonë dhe të familjeve tona, por edhe të komunitetit shqiptaro-amerikan në përgjithësi. Si bashkvendas, me pak a shumë, të njëjtën prejardhje e përvojë si Dr. Pashko Camaj, ky libër na bën të shikojmë thellë brenda vetes, ndoshta me mundësinë dhe dëshirën për të gjetur veten në një botë të huaj dhe për t’ju përgjigjur pyetjeve se ku ishim, ku jemi dhe ku po shkojmë – brezi ynë dhe ata që vinë pas nesh.  A është një bekim, apo një mallkim, ndoshta, braktisja e Kullës dhe e trojeve tona? Ato kulla që ndër shekuj kanë ruajtur brez pas brezi identitetin shqiptar, traditat, vlerat dhe zakonet e mira të malësorëve, të cilët shpesh e kanë ndier veten si të huaj në kullat dhe në trojet e veta shekullore.

Atyre kullave të Malësisë tonë të cilat, historikisht, kanë shërbyer një rol të dyfisht, si banesa por edhe për mbrojtje nga armiqët. Këto janë pyetje që vetëm secili prej nesh, bazuar në përvojën tonë, mund t’i përgjigjemi, bazuar në përvojën dhe në rrethanat tona specifike. Nëse braktisja e kullave tona gjatë dekadave ishte një bekim apo mallkim, kjo u mbetet historianëve të ardhëshëm të vendosin. Megjithëse autori mund të ndjehet fajtor për “mospërfilljen” e amanetit të Kullës, duke u largua nga vendlindja – ai përpiqet të justifikoj largimin nga trojet shekullore tona për një jetë më të mirë në Amerikën e largët duke cituar që në fillim një paragraf nga Testamenti i Vjetër i Biblës – që përcakton emigrimin si një fenomen botëror i shekullit të kaluar por aktual edhe sot, ndonëse aq i vjetër sa vet Bibla: 

“Zoti i tha Abrahamit: Largohu nga vendi yt, nga të afërmit e tu dhe nga shtëpia e babait tënd, dhe shko në vendin që do të tregoj. Unë prej teje do të bëj një komb të madh, do të bekoj dhe do ta bëj të madh emrin tënd, dhe ti do të jesh një bekim.”  Zanafilla 12:1-20

Titulli i librit, “Porosia e Kullës” e autorit Dr Pashko Camaj është në të njëjtën kohë edhe një betim dhe mund të shikohet si thirrje brezit të tanishëm dhe të ardhëshëm të malësorëve e të shqiptarëve, anë e mbanë trojeve tona në Ballkanin Perëndimor, në përgjithësi, që ata të mos barktisin “Kullat”.  Por, nga ana tjetër, është edhe një betim solemn për t’i qëndruar besnik deri në fund, “Mbrojtjes së Kullës” si një gjë të shenjtë, një porosi e Kullës së të parëve!

Ky është edhe pikëqëllimi i këtij libri, sipas vet autorit: një mesazh e porosi për brezat e ardhëshëm të malësorëve dhe shqiptarëve nga të gjitha trojet, në Amerikë – ku ndonëse ëndërrat bëhen realitet – siç është edhe vet rasti i autorit, në këtë vend të ri. Ndërsa bëhen amerikanë, ata mund të ruajnë gjithnjë rrënjët e veta dhe të mos harrojnë origjinën nga vijnë. Ashtuqë nepërmjet porosisë së Kullës, malësorët dhe shqiptaro-amerikanët, në përgjithësi të mund të ruajnë trashëgiminë dhe amanetin shekullor të brezave arbërorë edhe këtu në Amerikën e largët. Në këtë “komb të madh, do të bekoj dhe do ta bëj të madh emrin tënd, dhe ti do të jesh një bekim”, janë fjalët e Perendisë, drejtuar Abrahamit.  “Largohu nga vendi yt, nga të afërmit e tu dhe nga shtëpia e babait tënd…”

Dr. Pashko: ti ke bërë zgjidhjen e duhur, prandaj mos e ndjejë veten fajtor ndaj të parëve tu por të jesh krenar për këtë vepër, me të cilën ti përshkruan historinë tënde, por që, në të vërtetë, përmban edhe historinë e secilit prej nesh, që në kohë tjera, ashtu si ti para 40-viteve, kemi ardhur në këtë “komb të madh” nga trevat shqiptare në Ballkanin Perëndimor.  Ky “komb i madh”, që është Amerika jonë e dashur, të gjithë neve me origjinë të përbashkët nga vjen edhe autori Dr Pashko Camaj, na e ka bërë të mundur që “Porosia e Kullës” të jetë një bekim për secilin prej nesh, si individ dhe për ne si komunitet që aktualisht luan një rol me rëndësi në jetën dhe veprimtarinë e këtij kombi të madh, të përcaktuar, si i tillë nga Perendia – si vendi që ai na “tregojë”.

Më në fund, si rjedhim, kuptohet, vetvetiu, se sa rëndësi e vlerë ka kjo vepër për historinë tonë këtu në Shtetet e Bashkuara por edhe për amangtet dhe “Porosinë e Kullave” të Malësisë tonë të Madhe e të dashtun, për trojet shqiptare në Ballkanin Perendimor.  Për të kaluarën, për të tashmen dhe për të ardhmen. “Porosia e Kullës” përkon plotësisht me botëkuptimin e shqiptarëve të cilët dikur u lidhshin dhe mbetshin aty ku kishin dhanë fjalën, d.m.th: Besën. Besa e dhenë është porosia e ruajtur e Kullës!  

Duke qenë i bindur se ashtu si Arbëreshët e Italisë të cilët ruajtën për më shumë se 500-vjet porositë dhe identitetin kastriotian në dhe të huaj – ashtu edhe shqiptarët e sotëm në “tokën e premtuar” të Amerikës — me kohë dhe me kujdes e sipas rrethanave — do të mund të ruajnë “Porositë e Kullave”, që “për kullën të jetohet dhe jo të vdiset”, duke ruajtur vlerat dhe traditat fisnike të kullave tona, jo vetëm në Malësi të Madhe dhe anë e mbanë trojeve shqiptare, por edhe këtu në botën e re — Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Sot për sot, askund si këtu në Amerikë nuk mund të zhvillohen me më shumë sukses përpjekjet për të ruajtur vlerat dhe traditat kombëtare.

Shpresonim se me shembjen e Murit të Berlinit dhe të diktaturës së egër komuniste në Shqipëri dhe anë e mbanë trojeve shqiptare, “çeshtja shqiptare” do të merrte, më në fund, dinamika të reja përparimi e zhvillimi, në nivel kombëtar e ndërkombëtar. Kjo nuk ka ndodhur as pas 35-vjet të ashtuquajtur, tranzicion “post-komunist”. Mjerisht, kullat tona që u qëndruan me shekuj luftërave për liri e identitet kombëtar, po mbeten bosh, ndërkohë që vazhdon zbrazja biblike e trojeve shekullore e shqiptarëve. 

Për fat të keq, si në mërgim ashtu edhe në dy shtetet shqiptare – në Shqipëri dhe Kosovë – mungojnë udhëheqsit atdhetarë, të betuar që të bashkojnë në “një mendim e një qëllim”, mundësitë e përbashkëta kolektive në mbështetje dhe mbrojtje të interesave kombëtare – sipas porosive të kullave tona historike — mbi interesat private, partiake, ideologjike dhe krahinore. 

Jo, se kombi nuk ka njerëz me vlera të larta kombëtare!? Vaj medet për ne nëqoftse humbasim edhe këtë rast e mundësi historike për të cilën Kombi shqiptar ka pritur me shekuj – lirinë dhe pavarsinë që gëzon sot, si asnjëherë më parë. Mendonim se ky do të ishte shekulli i shqiptarëve! Gjithnjë shpresojmë!

Pa dashur të dukem si krahinor, më duhet të pranoj se suksesi i Dr Pashkos është krenari dhe sukses për çdo malësor kullash, jo vetëm, të trojeve të Malësisë së Madhe, por edhe këtu në mërgim. 

Prandaj, po e mbyll me urimet e mia më të përzemërta, për mikun, kolegun dhe bashkvendasin tim malësor, Dr Pashko Camaj, për këtë botim – që siç shkruan në parathënien e librit, “Porosia e Kullës” edhe shkrimtari dhe diplomati i njohur Besnik Mustafaj – në thelb, libri është një “përshkrim i rrugëtimit të brendshëm, domethënë shpirtëror, por edhe atij të jashtëm, domethënë social, që Pashko R. Camaj ka kryer deri më sot për të njohur veten. Është një rrugëtim që vazhdon…”, ndërkohë që presim prej tij edhe botime të tjera të kësaj natyre, por jo vetëm, në të ardhmen. 

Vëllazërisht, 

Frank Shkreli

             ———————————————————————————–

MËRGIMI – nga Ernest Koliqi

“Në mërgim, për arsyena të ndryshme që këtu s’e kanë vendin të rrjeshtohen, asnji popull tjetër, besoj, nuk u dënue si i yni nga fati me marrë rrugat e «gerbetit ».  Ndonse e vogël, Shqipnija i ka bijt e vet të shpërndâmë në katër kandet e dheut. Të gjithë i shporon në zêmër malli i vendlindjes. Sado i vobektë, shpesh i mbështjellun nga nji grumbull kujtimesh të zymta, çerdhe e pazoja me u dhânë rritje e gjallesë t’arsyeshme zogjve të vet, prap se prap, gurt e sokakut të vendlindjes, thepi i malit, zàni i prronit, zhurma e çekerkut të pusit, ngjallin në shpirtin ma harraq nji dëshir të ndezun këthimi. Por edhe mërgimi dallohet në lloje të ndryshme. Kush del jashë visit të të Parvet për nji përmirsim gjallese por, sado larg t’a két hjedhë nevoja, nuk ia pengon gjâ udhën e këthimit, ai e ndien mâ pak mallin sepse e din që mjafton ti hypi nji vaporri ase nji avullqerrje për tu këthye në gjï të qytetit a të katundit ku u lind. Trishtim kapërthyes ndrydhë, përkundrazi,   

zêmrën e atij që nuk mund të marrë udhën e këthimit n’atdhé, sepse aty e prêt nji përndjekje mizore.  Ky lloj mërgimi dërmon shpirtin, tue pre çdo mundësi shmallimi”. (Shëjzat, 11-12, 1962 – faqe 362).