Archives for January 2025

STATUJA E PJETËR ARBNORIT APO TRASHËGIMIA E MADHËRISHME QË LA PAS?

January 18, 2025 by s p

Kur do të ishte 90 vjeç.

Nga Visar Zhiti

E dëshirueshme shumë, po dhe gëzueshëm normale do të kishte qenë që familja e Pjetër Arbnorit dhe miqtë, por dhe Shqipëria sot, të sillnin tortën e ditëlindjes së tij me qirinjtë me numrin 90 që do të tregonin moshën dhe ai në krye t’u frynte për t’i shuar mes haresë dhe brohërimave dhe të ngrinte gotën e verës si bashkëshort dhe prind dhe gjysh, por dhe si bashkëvuajtës i lartë në burgjet e rënda të një diktature barbare, si deputet më pas dhe kryeparlamentar dinjitoz por dhe si shkrimtar i veçantë. Po ai iku i qetë dhe me një heshtje të mistershme 19 vjet më parë duke i lënë të gjitha, edhe për të mos shqetësuar, por në rregull me veten dhe botë…

RIKTHIMI I STATUJTË

Rikthimi si statujë i Pjetër Arbnorit para Parlamentit që udhëhoqi si Kryetari i parë i tij në Shqipërinë postdiktatoriale, pluraliste dhe demokratike ishte ngjarje me rëndësi, do të thosha, por jo se erdhi fryma e tij, s’ishte ringjallje, pavarësisht se në zemrën e familjes së tij ai është përherë si dhe te miqtë, bashkëvuajtësit dhe bashkëpunëtorët…Edhe si statujë prapë Pjetër Arbnori është më i mënjanuari, për të mos thënë më “i persekutuari” i statujave aty përreth, pas lulishteve në rruginën ku rojet me armë nuk i lejojnë kalimtarët, përveçse deputetët, i vendosur para murit të ngrehinës së Parlamentit, që duket e ulët dhe fare e mpakur, jo vetëm pse në krah të saj është ngritur xhamia më e madhe në Ballkan, por dhe prej cilëlisë së deputetëve brenda.

Statuja e Pjetër Arbnorit u duhej, por jo më Pjetër Arbnori dhe çuditërisht atë e sollën jo bashkëpunëtorët e tij, partia e tij, por kundërshtarët, ata të partisë, që kur ishte e vetme, e burgosi.

Tashmë në bronz, statujë, gjithsesi na (ri)kujton atë se sa njeri ai ishte, e kundërta e bronzit, shumë njerëzor, ndërkohë dëshmitar dhe kundërshtar i paepur i së keqes, qendrestar në burgje dhe triumfator për të gjithë bashkëvuajtësit e tij.

E sulmuan, e përfolën? Po. E deshën dhe e nderuan? Po, dhe më shumë…

E krahësuan me Nelson Mandelën, e ka patur më të vështirë se ai, them unë. Mandelës i thoshin që po të ndërronte mendim e qendrimet, e lironin nga burgu. Me të burgosurit shqiptarë nuk kishte tolerime të tilla dhe ishin të ndaluara rreptësisht idetë.

Václav Havel në burg kishte makinë shkrimi në dhomën ku e mbanin mbyllur, për të burgosurit shqiptarë kishte vetëm makina torturash dhe punonin si skllevër kampeve, në miniera të tmerrshme, etj, etj.

* * *

Pjetër Arbnori është një dukuri, mund të themi. Sa e veçantë, po aq dhe shembëlltyrë. Erdhi nga terri i thellë i dënimeve dhe u bë i njohur në postdiktaturë, në tranzicionin e vështirë, që s’mbaron, teksa i ishte bashkuar lëvizjes për demokraci duke u bërë dhe lider i urtë. Ashtu mbeti, dinjitoz, me luftë të brendshme, jo revolucionar, që besoj se nuk e honepste më, por ai shkaktonte dhe shamatë përreth, jo vetëm nga opozita e tij. I ngadaltë, po i sigurtë. I dijshëm, pa shumë fjalë, por dhe polemist dhe orator. Edhe shkrimtar Dha më shumë se ç’mori. Donin më shumë prej tij, por aq ishin mundësitë. Realitetit i dha praninë emblematike tonën. Donin të harrohej, befas kur s’pritej, u kthye i statujtë. Që edhe ajo përflitej. Ai përsëri hesht, shumë e më shumë.

Na ka lënë disa libra për të cilat një studiues në Itali, Prof. Giuseppe Gradilone, kur ishte Drejtor i Katedrës së Albanalogjisë në Universitetin “La Sapienza” në Romë shkruante se Arbnorin nuk e çoi letërsia në liri, por robëria, burgu e çoi atë te letërsia.

29 vjet burg. Më shumë se mosha e shkrimtarit, bashkëqytetarit të tij, Migjenit.

Qendresa e Arbnorit, fati i tij, lartësimi dhe ndihmesa, të harruarit dhe rikthimi janë me interes, vërtet përbëjnë një dukuri, ku më shumë se sa Arbnorin, kuptojmë kohën, ecurinë e saj dhe të tjerët, ata që bëjnë kohë dhe si. Dhe me Arbnorin kuptohet Shqipëria e sotme, demokracia e saj, mes traumave dhe shpresave, mashtrimeve dhe arritjeve, humbjeve dhe harresës, lirisë dhe kaosit në dyert e mbyllura të Europës.

Ai, Arbnori, është pjesë e historisë bashkëkohore ashtu si mes atyre që e njohën dhe punuan, që e deshën dhe e sulmuan, atëhere dhe prapë që i përballi urtësisht në gjallje dhe ende më urtësisht i statujtë.

Statuja e tij ashtu e mënjanuar, që sikur është bërë më shumë për të mos u dukur se sa për t’u dukur, prapë thotë dhe shqetëson kujtesën, jo vetëm parlamentare, të akademisë aty pranë, të rojeve me armë, të partisë së tij, që proteston, do të meritojë atë fitore kur kishte në gjirin e saj Pjetër Arbnorin, – e deshën apo u duhej (?!) – Arbnori shqetëson gjithsesi pushtetin, qoftë dhe me atë thënien anekdodike që “socialistët nuk janë socialistë, por specialistë”, pra mungonë idealet, etj, etj, por në fund të fundit Arbnori bëri që të bashkohen simbolikisht përballë statujës së tij.

Por më shumë se sa statuja, Shqipërisë i duhet Fryma e bashkëvuajtësve të Pjetër Arbnorit, idealet e tyre dhe ëndrra, sepse dhe kundërshtarët e tyre janë të detyruaf dhe kanê interes atë Shqipëri për të cilën ata u persekutuan, por qendruan, u martirizuan, por triumfoi ideali i tyre dhe kryeministri tani mund ta thotë me zë të plotë se cilët ishin në anën e drejtë të historisë. Kurrsesi ata që sollën tiraninë. Prandaj dhe u desh dhe s’u pengua metamorfoza e tyre antikafkiane…

ARBNORI-NJERI, NJËRI NGA NE.

…e njoha dhe punova me atë, do të doja të thosha diçka, grimca ndodhish, që mendoj se shpjegojnë më përtej. Më thërrasin qendresa dhe dëshpërimi i tij i fundmë, triumfi dhe zhgënjimet, urtësia e tij thërret po aq shumë.

Së pari emrin “Pjetër Arbori” e dëgjova në burgun e Spaçit, ma tha këngëtari Sherif Merdani… atje në Burrelin e zymtë, muretrashë është dhe ai… di shumë, i urtë…

Emri i tij më kumboi mirë, sikur bashkohej e shenjta me arbëroren. E si mund të futej në burg ai emër? Shkruante dhe përkthente, thoshin. Tregimeve dhe romaneve të tij u vinte emër shkrimtari të huaj, sikur ishin përkthime. Me emër tjetër ai ishte regjistruar dhe në universitet, sepse nuk i lejoheshin studimet e larta për shkak të biografisë, ia kishin pushkatuar babanë. Pastaj dhe atë e dënuam me pushkatim se donte të themelonte një parti tjetër, klandestine, demokratike. Pushkatimin ia kthyen në burgim të përjetshëm..

Me emër tjetër universiteti, pastaj parti tjetër e fshehtë dhe me emër tjetër romanet e tij në burg, të gjitha për të mos u tjetêrsuar si njeri së brendshmi.

Por s’ishin tjetër qëndresa e tij në një jetë pa jetë, guximi i të qenit sa më njeri dhe në ferr, kur s’lejohej, mbrojta e vetes, ngjitja e copave të thyera, dinjiteti i natyrshëm, grevat e urisë në burg dhe në parlament, drejtimi i tij me urtësi të hekurt, përballjet me sulmet e egra të kundërshtrve dhe diabolike të të vetëve.

* * *

Dua të risjell këtu copëza rrëfimesh domethënëse, i nxora nga harresa. Njeëra është te burgologjia ime “Rrugët e ferrit”.

DUHANI I PJETRIT…

Burrë i ditur në Burrel (në burg), thonë, është Pjetër Arbnori. Prift është ky? Jo, ka qenë mësues. Shkruan romane. Po ta pëlqeu shkrimin Pjetri, ta dish, ka vlera.

– Kush do të bëjë poezinë më të bukur për dritën e hënës, do t’i jap atë 1 kg duhan që më ka ardhur nga shtëpia, – u thotë Pjetri shokëve të dhomës së vet.

Vërtet ç’ujëvarë drite, një tuberkuloz i florinjtë dergjej në frëngji! Kurse hëna s’dukej, jo se e kishin zënë retë, por muret ciklopike. Drita e hënës sikur gurgullonte nga ajo copë nate përtej.

U përzgjodh juria (me të burgosur). U mblodhën poezitë, copa letre, copa lëkure, shpirti… ca ishin gati, dikush po donte të përshtaste një tjetër a të bënte të re. Dhe si më e bukura u zgjodh ajo e kolonjarit Luan Burimi. Po ky e ka poezinë në mbiemër. Në emër ka luftën. Ngjan pak me të Alfred De Myse. Jo, jo, është origjinale. Ka frymëzimin popullor të krahinës së vet. Është stili i tij kështu. Urime, Luan! E mrekullueshme ideja jote, Pjetër, për këtë konkurs në burg!

Asnjë gazetë nuk do të shkruajë, s’do të flasin radiot, televizioni. Poetët jashtë, ata të realizmit socialist, marrin çmime të mëdha, me poema për diktatorin, për komunizmin, Partinë, u japin dekorata atyre, pará, studio, udhëtime jashtë shtetit. E ata asgjë nuk thonë, jo protestë, jo, por as një mërmërimë. Të paktën këtë konkurs poetik në burg, dhe s’është i pari, për një hënë që s’kursen ta derdhë dritën dhe për ne, të dënuarit, kujtoheni…

Më pas, kur ra perandoria komuniste e Shqipëria mori tjetër udhë, do të na ndodhnin gjëra që as guxonim t’i ëndërronim.

Ja, Pjetër Arbnori do të vendosej si kryeparlamentar pikërisht në zyrën e diktatorit Enver Hoxha, në ngrehinën ku kishte qenë Komiteti Qendror i PPSH-së e shndrruar tashmë në Kryesi të Kuvendit.

Në burgologjinë time të dytë “Ferri i çarë”, e rrëfej këtë, përjetim imi:

PJETRI NË ZYRËN E ENVERIT

Kur hyra për herë të pa rë në zyrën e Diktatorit në ngrehinën e Komitetit Qendror, pata ankth dhe një frikë të tjetërllojtë, të mistershme. Kujtova se do të kapërceja mbi kufoma për të mbërritur në atë derë. Trokita. Ja, ja, nga kjo zyrë i vinin mynxyrat Shqipërisë. Shandani në tavan po më dukej si kokë e prerë, e kapur nga flokët e përgjakur. E pabesueshme.

Në poltronën e tij qe ulur Kryetari i porsazgjedhur i Parlamentit, Pjetër Arbnori, mbas 29 vjetësh burg. Prapë me rojë ai, dikur e ruanin si të burgosur, tani…

“Pse, nuk u pushkatua ki? – pyeti fantazma e Enver Hoxhës. – Apo u kthie këtu pas vdekjes së vet, fantazmë si unë? Kot ia falëm atë dreq jete, na paska dashur të themelojë parti tjetër ki, është dhe katolik, do të më kenë mashtruar, vetëm tradhtarë kam pasur përreth, jo bashkëpunëtorë.”

– Dua të punojmë bashkë, – më tha Pjetër Arbnori, – merru me bibliotekën dhe shtypin këtu. Pranon?

– A nuk është e tmerrshme?… – e në vend të thosha “zoti”, desh mërmërita: – Shën Pjetër.

Pashë në tryezën e tij telefonat. M’u dukën si mjete torture.

– Nuk di t’i përdor, – më tha, – sidomos këta të brendshmit. Butonat kanë ende emrat e anëtarëve të Komitetit Qendror dhe të ministrave të pushkatuar. S’dihej a u telefononte dhe atyre, i thërriste të vrarë. Poshtë ndërtesës është labirinti, bodrumet dhe kanalet e nëndheshme. Të çojnë nëpër vilat e gjithë udhëheqjes. Në punë do të vish me kravatë.

Ndërsa po më përcillte, vura re se i tërhiqte si zvarrë këpucët e bardha, “ngaqë ka mbajtur gjatë vargonj ndër këmbë, – mendova, – dhe vazhdimisht ka ecur me shapka burgu.”

– Dëgjo, po të duash, zbrit me ashensorin e Enver Hoxhës, del më shpejt, – dhe më shtrëngoi duart.

Kur u mbyllën dyert, m’u duk se isha në një dhomë të ngushtë nga ku do të shpërthente gazi i vdekjes. Nëpër pasqyra më fanitej Enveri. Jo kaq pranë tij, o Zot! Ashensori po zbriste për në ferr.

PARA SE TA BËNIN STATUJË

DHE MË PAS

Nga të qenit simbol i vuajtjes dhe i qendresës në diktaturë dhe deri sa u bë statujë në demokraci është në mes koha e Pjetër Arbnorit – njeri. Meqënëse ai i mbart dhe i bashkon këto dy kohë, le ta quajmë dhe ne atë “demokraturë”, me të gjitha kuptimet që i japin asaj…

Kam ndjesinë se, e përsëris, që ta kuptojnë se e kemi kuptuar dhe e dinim, në fund të fundit më shumë janë dashur simboli dhe statujat e martirëve, të të pushkatuarve, atyre që vdiqën burgjeve dhe i përndoqën gjithë jetën, gjatë gjithë regjimit mizor që sundoi gjysmë shekulli e vazhdon ndryshe, se shpirti i tyre, idealet dhe porositë, fryma e te përndekurve, e them shpesh, ajo është era që solli ndryshimet dhe rruga për t’u bashkuar me kulturën EuroAtlantike.

Dukuri kësisoj kanë dhe kohë të tjera, dhe vende të tjerë, besoj, por jo kaq të rëndomtësuar deri në mosmirënjohje e pabesi sa tani në vendin tonë.

Besoj se njerëz si Pjetri kuptonin ç’po ndodhte si promotorë të demokracisë dhe u vunë me shpirt në ndihmë të ndryshimeve, e kapnin veten që edhe po përdoreshin, por më e rëndësishmja se tërheqja ishte dhënia e moralit të tyre kohës, e të drejtës, bashkëpunimi me kundërshtarët, me të konvertuarit, s’kishte kusht tjetër, kjo bëhej për Shqipërinë.

* * *

Arbnorin unë e pashë të ishte i qetë, gjë që e bënte të dukej si me shumë heshtje, me një si tis trishtimi të pandarë, edhe kur buzëqeshte sokratisht.

Shef i shkëlqyer, thoshim. I palodhur. I drejtë. Si kryeparlamentari i parë në demokraci, në ngrehinën e Kryesisë kishte dhe punonjës të së kaluarës, kur aty ishte Komitetit Qendror i PPSH-së, që frika po u dilte shpejt nga ne. Pjetër Arbnori jo vetëm që nuk bëri luftë klase, por kur dilnin delegacione apo grupe jashtë shtetit, kujdesej vetë që t’u vinte radha të gjithëve dhe atyre që kishin 10 apo 20 vjet punë e nuk kishin dalë kurrë jashtë me Enverin.

Arbnori u përball. Përgjigjej rrallë ose fare. Kujtoj kur e sulmoi një herë deputeti Azem Hajdari. Kishte filluar shpërdorimi i dosjeve, i atyre që kishin mbetur pas djegieve. Në media unë dola në mbrojtje të Pjetrit, jo vetëm si bashkëvuajtës i tij, se ne ishim vetë dosjet e gjalla, por në mbrojtje të së vërtetës. Azemi më erdhi në zyrë gjithë përzemërsi, jo vetëm që më dha të drejtë, por dhe më përgëzoi. Ishte rrezatimi i Pjetrit, që lëshonte mirësi. Drejtpeshues dinjitoz i çështjeve. Mbaj mend që vizitoi në burg dhe vejushën e diktatorit, Nexhmie Hoxhën, të dënuar për shpërdorim të fondeve shtetërore në Bllok dhe jo të shpërdorimit të pushtetit, të rrënimit të Shqipërisë, të izolimit të saj, të vrasjeve dhe persekutimit gjeneral.

Kushtet e burgut te vejushës së diktatorit ishin ku e ku sa herë më të mira, madje luksoze, po të krahësosheshin me ato të Pjetrit dhe të të gjithë burgosurve shqiptarë të regjimit të asaj.

Pjetri takonte me shumë dëshirë Shenjtoren Nënë Tereza, kur vinte në Tiranë, po e kisha parë të ikte me qejf dhe në takimin me atë aktorin komik anglez, i njohur si Pitkini, që kishte ardhur për një vizitë në Tiranë.

* * *

Te Pjetri ndjehej familja, përkujdesi, nëna dhe motrat në burg dhe tani bashkëshortja, ngazëllimi i dy fëmijëve të tij, vajza dhe djali që kishin emrat e prindërve të tij, i kishte ngjallur, – siç thuhet popullorçe.

Sqima në veshjen e tij kishte dorë gruaje, ngjyrat e çelëta, jakat e bardha, këpucët e bardha. Ishte bashkëshort i mirë, gjithë kujdes si babai i dy vogëlushëve të bukur. I pëlqente të fliste për ta.

I shkoja shpesh në zyrë Kryetarit dhe i kërkoja takime të atyre që i kërkonin ndihmë, ndonjë grup për pronat që nuk po i merrnin dot, ndokush për shkollë për fëmijët e ish të persekutuarve, donte të futej në punë një tjetër, ish i burgosur. Dua në doganë, kërkonte njëri. Pse pikërisht atje, më thoshte Pjetri, mjafton të futesh në punë.

Kujtoj poetin Frederik Rreshpja, bashkëvuajtës me ne, mik imi, kur isha student në Shkodrën tonë, që më tha t’i thosha Pjetrit se po i konfiskonin shtypshkronjën, nga që kishte shtypur trakte, që bënin thirrje për të mos votuar referendumin për Kushtetutën e re dhe kundër Presidentit Berisha.

Ç’të bëjmë? – më pyeti Arbnori, – ai s’është as me ne, – buzëqeshi shpotitshëm. Po na bashkonin pranga dhe vuajtja. Dhe poezia… po dhe aq sa kishte të drejtë. Dhe Pjetër Arbnori si Kryetar i Kuvendit (s’e duronte fjalën “Popullor”) dha porosi me shkrim që të mos cënohej Frederik Rreshpja, as të përdorej zell politik e gjoba, jo më shumë se ç’e përmbante ligji, mundësisht më pak.

Në zyrën e tij hynin shpesh deputetët Uran Butka, Pjetër Pepa, mbaj mend dhe botuesin Shefki Hysa, po përgatitej vepra e radhës, etj, etj.

Me Arbnorin kisha udhëtuar me helikopter për një takim të gjerë kulturor në Sarandë. Në kthim ai do të ikte në Shkodër, por unë doja të ndalja në Lushnjë, te ime më dhe ai u tha pilotëve që të uleshin ku të mundnin. Helikopteri zbarkoi në fushën ndanë stadiumit. Të rinjtë që po luanin me top, e ndërprenë…

Nën helikat që krijinin vorbulla të forta ere, zbrita unë, ou, kush na qenka!…

Arbnori erdhi dhe vetë në Lushnjë për të parë në teatër një pjesë të tim eti, “Përqafime i dy kundërshtarëve”, rivihej në skenë pas gati gjysmë shekulli, që nga koha e luftës. Por ne duhet ta dekorojmë këtë autor, tha.

Ne takimet zyrtare i pëlqente të thoshte se ai, si Kryeparlamentar, ishte katolik, Kryeministri ortodoks dhe Presidenti mysliman. Një rastësi kuptimplotë për ne, shtonte. I rëndonte koka si e Çurçillit.

E kisha parë dhe në takime të vështira. Mbaj mend atë me një grup të madh parlamentarësh grekë, mbi 20 veta, të cilët kërkuan që në takim të ishin vetëm me të. Dolën këshilltarë e bashkëpunëtorë të tij, unë nuk dola, mbase nuk rashë në sy se ndodhesha mes grekërve. Ai i vetëm i përballoi me sukses, tregoi se e njihte historinë e tyre po aq mirë, në mos më shumë se ata. Dhe e mbrojti bindshëm situatën e rënduar në Jug dhe premtoi zgjidhjen.

Kisha qenë me Arbnorin-kryetar Parlamendi në vizitat zyrtare në Maqedoni e në Rumani. Me homologun e tij rumun, një autoritet me ndikim të madh, Arbnori ishte perfekt.

Gjeja rast dhe i thosha të mos harronte Ditarin e Burgut, duhej botuar patjetër, jo vetëm romanet dhe novelet dhe letrat. Aty, te ditari është rëndesa…

– Eh, – më thosh, – nuk kam kohë tani, kur të dal në pension.

– Po jepua të tjerëve, të paktën ta daktilografojnë.

– Eshtë me një alfabet që e kisha shpikur vetë, – më shpjegonte, – për të mos ma kuptuar policët e burgut dhe tani e kam harruar, nuk e lexoj dot as unë.

Kur përgatiti për botim novelën lirike “Bukuroshja dhe hija”, i thashë se është e çuditëshme historia se si e kishte shkruar atë në birucë, në ata shiritat e bardhë anëve të gazetave. E kishin dënuar nga që kishte lënë shtrembër shapkat e veta të grisura në fund të shtratit.

Megjithëse i ngarkuar me shumë punë, e shkruajti natën hyrjen që ia kërkova. Ja, tha. Ia bashkëngjita novelës si një hyrje, aq sa absurde dhe e trishtë. Poeti Teodor Keko, deputet kundërshtar me Arbnorin, shkruajti një kritikë vlerësuese për librin, i goditur më shumë pikërisht prej saj, hyrjes, kaq e bukur, e rallë, – më tha dhe mua.

Nën kujdesin e shkrimtarit Novruz Shehu, mik imi, dolën të gjitha letrat e burgut të Arbnorit në vëllimin e madh “E dashtun Nanë”.

Më pas në Itali Arbnorin do ta prisja edhe unë, punoja në ambasadë si ministër këshilltar për kulturën. Si asnjë personalitet tjetër i lartë, ai kishte dhurata për të gjithë personelin, që nga ambasadori e deri te pastruesja.

Djalit tim të vogël i dhuroi një arush të madh. Shoferi atje na tha se për herë të parë merrte një dhuratë nga një funksionar i lartë.

Pjetër Arbnori si shkrimtar që vinte nga burgjet mbajti një ligjëratë në Universitetin “La Sapienza” në Romë, në auditorin e madh të mbushur plot. Aty njoha dhe vajzën e shkrimtarit Ernest Koliqi, themelues i Albanalogjisë në atë Universitet. I iku regjimit, që e kishte dënuar me vdekje si kolaboracionist….

Dhe në New York, më treguan kolegë, i tillë ishte shfaqur Arbnori, dinjitoz dhe modest, po edhe si burrë shteti, po kështu dhe në Washington.

PRESIDENTI I MUNGUAR

Mbas vitit të çmendur 1997, kur Partia Demokratike dhe Arbnori ranë në opozitë, pritej, jo vetëm nga adhuruesit e tij, që ai me konsensus të ishte Presidenti i Republikës. Si Kryetar Parlanenti, tani që s’ishte më, kuptohej që s’kishte patur shok, i rrallë, i shkëlqyer, – thoshin.

Po si President? Aq më mirë do të ishte! Sfidant! Vinte nga burgu dhe gjykatësit që e kishin dënuar, ishin ende gjykatës, madje dhe të ngritur në pozitë. Eh, këtë s’e falnin bashkëvuajtësit, shumica. Ndërsa krerët lart, pozitë-opozitë do ta duronin dot Presidentin e Republikës një ish të burgosur politik, kur vetë i kishte rritur ai regjim, edhe me pekule. Ç’duhej bërë? Ja, si me statujën më pas, me mirë statujë se sa president. Simboli i tij duhej zbehur. I të gjithëve si ai. Ndoshta kjo ishte e vetmja çështje ku bashkoheshin pozita me opozitën.

Pjetri dinte të ishte dhe i sakrificës. Për fjalën e lirë u fut në një grevë të vështirë urie, i mësuar me to nga dikur.

Ndërkaq dhe më pas e ruante atë buzagazin dhe humorin shkodran mes miqve. Dhe miqtë e tij mbeteshin të pandryshuar, po ata që kishte patur në burg në qeli e pasburgut, kur punonte si marangoz. Po kështu dhe heshtja dhe një ai trishtim misterioz.

Kur rierdhën në pushtet demokratët, po thuhej se ai mund të shkonte ambasador pranë Selisë së Shenjte në Vatikan. E priste me shumë dëshirë, por nuk më kanë thënë gjë, më tha urtësisht një pasdite, kur ishim në një koktej.

Ndërkaq unë i kërkova ndihmë për djalin, do të fillonte shkollën, klasën e parë. Ai u përkujdes, shkoi te Ipeshkvi ynë Rrok Mirdita dhe im bir u regjistua në shkollën katolike “Ylber” në Tiranë, ku ishin dhe fëmijët e tij e ai zuri miqësi me ta.

Takoheshim përzemërsisht në përurime librash. Rrallë. Si të papunë të dy. Dukej sikur dhe harresa po marrshonte fitimtare. A thua kishte mbaruar misoni i Arbnorit?

PIRAMIDË DHE BRONZ

Iku vetëm në Napoli, për të mos i bërë merak familjarët, për të kryer një ndërhyrje kirurgjikale, aspak të vështirë, por ndodhi ajo që s’pritej, befas vdes në spital.

E shoqja, Suzana, kërkoi që ceremonia mortore të mos ishte zyrtare. U mblodhëm shumë qytetarë në Katedrale në Shkodër.

Ndërkaq Piramidës së diktatorit Hoxha, të rrjepur e bërë copë-copë, por të shndërruar në Qendrën Ndërkombëtare Kulturore, i vunë emrin “Pjetër Arbnori”, të atij që i kishte marrë zyrën së pari Enverit.

Tani dhe piramidën? Por nëse do të prishej siç diskutohej e protestohej, do të humbte dhe emrin e ri. Por faji s’do ishte i askujt.

Kur punoja në Ministrinë e Kulturës, i emëruar si drejtues i saj, një ditë më bie telefoni në zyrë. Ishte shkrimtari Stefan Çapaliku. Më tha se skulptori Sadik Spahija kishte realizuar një bust të Arbnorit dhe se është në nderin e të gjithëve që ajo skulpturë të vihet diku në Tiranë, në Parlament, kudo, patjetër.

Më bëri përshtypje një si këmbëngulje e tij. Sikur kërkonte të trande pluhur harrese. Dhe nisa interesimin tim më lart. E njihja fuqinë e atij skulptori, e kisha parë te grupi skulpturor i poetëve të Librazhdit, sa tronditëse! Kërkova vendin ku mund të vendosej. Po nuk është realizuar mirë busti, mora një përgjigje nga një zyrë. Dhe ca më lart më thanë për ta lënë për më vonë këtë çështje.

Ç’kanë ata me anën artistike te veprës, u nxeh me të drejtë Çapaliku, detyra e tyre është të caktojnë vendin se ku mund të vihet, se për anën artistike përgjigjen artistët, konkursi, komisioni që e ka miratuar. E kur më vonë?

Ndieja një si bosh te vendet ku mund të vihej skulptura e Pjetër Arbnorit. Te qenë zënë të gjithë piedestalet. Boshi më kaloi dhe brenda vetes. Një si braktisje dhe ankth i ftohtë… Më mirë vonë se kurrë. Me ironi apo pa ironi?

Mbasi priti nja 10 vjet statuja e Pjetrit, e nxorën për ta vënë në lulishten para ngrehinës ku ai punoi si Kryeparlamentar. Dhe e sollën kundërshtarët e tij. U mblodhën në përurim jo vetëm familjarët dhe miqtë e përhershëm, por Kryeparlamentari Ruçi, ai që akuzohej drejtpërsëdrejti për masakrën e 2 prillit në Shkodër, ku Pjetër Arbnori ishte mes protestuesve, Presidenti i Republikës Meta, i përfolur për korrupsion galopant, i arrestuar vitin që shkoi, ndërsa nga opozita ishte kryetari Basha dhe Zonja Topalli, ish Kryeparlamentarja tjetër demokrate, e para grua. Të dy s’do të flisnin me njeri-tjetrin e plot aventura të tjera. Erdhi dhe Berisha – themeluesi i opozitës zyrtare, President dhe Kryeministër i saj, lideri historik. Me të cilin Arbnori bashkëpunoi me përkushtim e besnikëri.

Më dukej sikur nga çasti në çast shtatorja e Arbnorit do të shpërndante cigare të dredhura, nga ai duhani i tij i burgut.

Ai urtësisht gjithsesi sikur e dha një tërmet të vogël kundër harresës së dëmshme. Busti i tij mbartte qortim për të gjithë në heshtje. Dhe ashtu siç nuk pëlqehet qortimi gjithmonë, edhe pamja e tij e bronztë ngjalli pakënaqësi dhe shkaku s’është më Pjetri, por simboli i tij.

Ndjej që më thërret dhëmbja e atyshme. Statuja e Pjetrit ka enigmën e një zemërimi sublim të një të burgosurit të madh, zhgënjimin dhe ëndrrën e vrarë. Edhe nëse nuk e pikasëm te origjinali. Dhe fletët e librit në krah. Të shkruara e të pa shkruara. Nga që kemi mjaft për të thënë, edhe pas vdekjes.

* * *

Unë shkruajta me rastin e vendosjes së bustit të Pjetër Arbnorit, artikulli doli në disa media dhe jashtë vendit. Aq. Dhe do të harrohej dhe bronzi i tij si për të shmangur më pas sa më shumë dhe atë ëndërr e atë frymë që vjen nga martirët, të vrarët dhe të burgosurit e të internuarit, nga revoltat e studentëve dhe të qytetarëve, aq të domosdoshme për lirinë dhe të drejtat e njeriut dhe të popullit dhe të atdheut. Duhet të rinisë nga opozita. Në pritje të një vizioni të ri të lidershipit.

E rëndësishme është rikthimi i asaj fryme. Duke u sjellë busti i Arbnorit prej kundërshtarëve, le ta shohim, mendoja atëhere si një përpjekje për t’u pajtuar bashkarisht me historinë, një mirëkuptim dhe shtrirje dore, ndjesa e paguxuar dhe kështu busti i Pjetër Arbnorit bëhet më i patundshëm dhe dyfish i vyer. Ngjan si i një porosie biblike, që “armiqtë t’i bëjmë vëllezër” dhe Pjetër Arbnori, aq sa ishte e munduar, ia doli. Edhe tani me vetminë e trishtë të një satuje.

Apo ishte mashtrim, më thotë një zë tjetër. Gjithsesi statuja është… ajo për ju, ne pasuritë e Shqipërisë, deri dhe te florinjtë e familjes së Pjetrit, që ia konfiskuan, kur e arrestuan dhe nuk i mori kurrë, edhe pse e fitoi të drejtën me gjyq. Ma tha vetë Pjetri: E di që s’do t’i marr, por fitova moralish, – e mbylli.

EPILOG I VOGËL,

JO VETËM PËR MUA.

Na ndodh shpesh të flasim me shokë, më shumë për të kaluarën, ku e tashmja është si një zgjatim i keq i saj, por për më mirë, – themi, jo një zëri. Janë po ata ose bijtë e tyre, që bënë diktaturës, që duan të bëjnë dhe demokracinē, por po e sundojnë…

Natyrisht që kujtohet dhe Pjetër Arbnori, me nderim për dinjitetin, për qetësinë në Parlament, thotë një tjetër, drejtpeshimin, për vuajtjen, mos-hakmarrjen, shtojnë, duhet të bënte më shumë për shtresën e vet, vazhdon ndokush që e di veten shtresë tjetër, madje duhej të jepte dorëheqjen, hidhet një tjetër, që vetë s’ka guxuar për asgjë, ju mashtrian, ju, të persekutuarve…

Pse? Ty jo?…

Po prapë jemi ne… – ma thonë si me humor të zi, por dhe me kënaqësi dinake. Edhe pse jetojnë në SHBA, të lirë, janë pasuruar shumë, por s’u ikën nostalgjia për kohën e tyre, enverizmi u shpifet në eshtra si reumatizma kur vrenjtet moti, kur Moska nxjerr dhëmbët apo Kina po bëhet superfuqi, sipas tyre, i deh globalizmi… Bashkëvuajtës të mi dëshpërohen me të drejtë, prapë s’jemi mirë, thonë, ka dhe nëpërkëmbje, harrim të qëllimshëm, ai dëmshpërblimi i qeverisë dukej si shpërblim i dëmshëm, kam shkruar dikur. Por gjithsesi e kam gjetur përgjigjen time, ngushëllimin, çelsin. Unë them:

– Ne fituam, kauza jonë, nuk u bëmë ne komunistë, as Pjetër Arbnori me shokët e tij, por ata u bënë siç donim ne, kapitalistë, pavarësisht… A po ndërtojmë sistemin kapitalist, ekonominë e tregut, – vazhdoj të them, – me të drejtat e njeriut të parat, liritë dhe besimin? Ata, ata erdhën në rrugën tonë… Kush ka fituar?

Ja 11 vendimet që Trump premtoi se do t’i bëjë në ditën e parë

January 18, 2025 by s p

Analizë nga Rafael Floqi/

Presidenti i sapozgjedhur Donald Trump ka premtuar ndryshime të rëndësishme kur të marrë detyrën për çdo gjë, që nga imigracioni tek politika e jashtme e deri te tarifat. Presidenti i sapozgjedhur Donald Trump i kaloi dy vitet e fundit në fushatën elektorale, duke bërë më shumë se një duzinë premtimesh për atë që do të zbatonte që në ditën e tij të parë në detyrë. Planet e ditës së parë të Trump janë të gjera, duke bërë thirrje për dëbim masiv të emigrantëve pa dokumente, tarifa gjithëpërfshirëse që ekonomistët kanë paralajmëruar se mund të kenë efekte në SHBA dhe faljet e të pandehurve të akuzuar për sulmin në Kapitol në janar. 6, 2021. Në ditën e parë të mandatit të tij të mëparshëm, Trump nënshkroi vetëm një urdhër ekzekutiv, i cili synonte Obamacare. Këtu janë disa nga premtimet më të dukshme që Trump ka thënë që do t’i bëj që ditën e parë kësaj here.

Emigracioni – fillimin e një program dëbimi masiv

Ashtu siç bëri gjatë fushatave të tij të mëparshme, Trump e vuri emigracionin në qendër të planit të tij të vitit 2024, duke u zotuar vazhdimisht se do të dëbonte emigrantët pa dokumente. Në tetor. Më 27, vetëm disa ditë para zgjedhjeve, Trump përsëriti gjatë një mitingu në qytetin e Nju Jorkut: “Se ditën e parë, unë do të nis programin më të madh të dëbimit në historinë amerikane për të nxjerrë jashtë kriminelët”. Në vitin 2022, numri i emigrantëve pa dokumente që jetojnë në SHBA. ishte gati 11 milionë sipas një vlerësimi federal, megjithëse numri i saktë nuk dihet. Më pak se 500,000 emigrantë pa dokumente dihet që nga shtatori se kishin prejardhje kriminale, thanë Forcat e Emigracionit dhe Doganave në një letër drejtuar Kongresit.

Kur u pyet në nëntor në lidhje me koston e një plani të dëbimit masiv, Trump i tha NBC News se “nuk bëhet fjalë për një çmim”. Në të njëjtin muaj, Trump konfirmoi një postim nga një përdorues tjetër i Truth Social, i cili shkroi se administrata Trump do të ishte “e përgatitur për të shpallur një emergjencë kombëtare dhe do të përdorte mjetet ushtarake” për një program dëbimi. Trump ka shpërndarë postimin duke shkruar, “E VËRTETË!!!”

Do japë fund shtetësisë që në lindje

Kushdo që lind në SHBA i jepet automatikisht shtetësia, një e drejtë e përcaktuar në Amendamentin e 14-të. Shumë gra shtatzëna të huaja vijnë për të lindur në SHBA për ti bërë fëmijët e tyre shtetas amerikanë. Nga ana tjetër fëmijët e emigrantëve të paligjshëm të lindur në Amerikë bëhen nënshtetas amerikanë çka pas një kohe i bën edhe prindërit e tyre, Trump dëshiron ta ndryshojë atë, një operacion logjistikisht i vështirë që pothuajse me siguri do të çonte në beteja ligjore. Në një intervistë në dhjetor në NBC News “Meet the Press”, moderatorja Kristen Welker e pyeti Trumpin nëse e kishte ende planin e tij për t’i dhënë fund shtetësisë sipas së të drejtës së lindjes që në ditën e parë. Trump ai tha: “Absolutisht po”.

Do t’i japë fund politikave të kufijve të hapur të epokës Biden

Trump ka reaguar gjerësisht ndaj politikave të imigracionit të Presidentit Joe Biden, duke u zotuar se do të përdorë ditën e tij të parë në detyrë për të “përfunduar çdo politikë të kufijve të hapur të administratës Biden”. Trump tha gjithashtu gjatë një aktiviteti të fushatës në New Hampshire në tetor se ai do të “përdorte ligjin Titullin 42”, një ligj i shëndetit publik që u zbatua drejt fillimit të krizës Covid-19 dhe lejoi Shtëpinë e Bardhë të dëbonte sa më shpejt emigrantët. Ligji u vazhdua pjesërisht përmes administratës së Bidenit, por qeveria e ndaloi përdorimin e tij në vitin 2023.

Demokracia

Falje për të pandehurit e 6 Janarit

Në shumë raste, Trump ka thënë se do të falte shpejt personat e dënuar për rolin e tyre në sulmin e 6 Janarit 2021, sulmin në Kapitol SHBA. Madje edhe kur u pyet nga Welker i NBC News e pyeti Trump në dhjetor në lidhje me afatin kohor të tij për falje, ai tha: “Po shikoj ditën e parë”. Ai shkoi më tej në një intervistë me revistën Time të botuar muajin e kaluar, duke thënë: “Unë do të rishikoj 6 janarin herët, ndoshta nëntë minutat e para”. Në një konferencë për shtyp në janar, Trump u pyet nëse ai po kërkonte t’i falte të pandehur të cilët akuzoheshin për krime të dhunshme. Trump tha: “Ne po e shikojmë atë”, duke shtuar se ai synonte të bënte “falje të mëdha” për të pandehurit e 6 Janarit.

Më shumë se 1,580 të pandehur janë akuzuar dhe më shumë se 1,270 janë dënuar për veprimet në 6 Janar, me akuza që variojnë nga parakalimi i paligjshëm e deri te komplot për kryengritje. Janë më shumë se 700 të pandehur që ose kanë marrë dënime që nuk përfshinin burgim ose që kanë përfunduar tashmë dënimet e tyre, që do të thotë se Trump teorikisht mund të falë qindra të pandehur pa shumë ndikim praktik.

Vetëm një grusht të pandehurish të 6 Janarit mbetën në paraburgim me urdhër të një gjyqtari federal, ndërsa të gjithë të tjerët që u burgosën janë dënuar me burg pas dënimit të tyre, kur ose kanë pranuar se kanë kryer krimet për të cilat akuzoheshin, ose kur një gjyqtar ose juria i ka shpallur fajtorë përtej një dyshimi të arsyeshëm.

Politika e jashtme

Përfundimi i luftës në Ukrainë

Një nga premtimet më të guximshme të Trump ishte se ai mund t’i jepte fund luftës në Ukrainë brenda 24 orëve nga marrja e detyrës – ose edhe më parë.

“Kjo është një luftë që po vdes për ta zgjidhur. Unë do ta zgjidh përpara se të bëhem president, “tha Trump gjatë një debati në shtator me zëvendëspresidenten Kamala Harris në Filadelfia, ku ka thënë se mund t’i japë fund luftës midis Rusisë dhe Ukrainës në 24 orë. Unë e njoh shumë mirë [presidentin ukrainas Volodimir] Zelensky dhe e njoh shumë mirë [presidentin rus Vladimir] Putin. Unë kam një marrëdhënie të mirë dhe ata e respektojnë presidentin tuaj, në rregull, ata më respektojnë mua. Ata nuk e respektojnë Bidenin”, shtoi Trump.

Gjatë komenteve për shtypin në Mar-a-Lago në janar, Trump u pyet se kur planifikon të takohet me Putinin për të diskutuar një fund të luftës në Ukrainë. Trump tha se do të ishte e papërshtatshme të mbahej takimi përpara betimit të tij të 20 janarit.

Ekonomia

Vendosja e tarifave

Një javë pas zgjedhjes së tij, Trump premtoi se do të nënshkruante një urdhër ekzekutiv për të zbatuar një tarifë prej 25% për produktet e importuara nga Meksika dhe Kanadaja, dy nga partnerët më të mëdhenj tregtarë të Amerikës.

“Më 20 janar, si një nga shumë urdhrat e mi të parë Ekzekutiv, unë do të nënshkruaj të gjitha dokumentet e nevojshme për të ngarkuar Meksikën dhe Kanadanë një tarifë prej 25% për të gjitha produktet që vijnë në Shtetet e Bashkuara dhe kufijtë e saj qesharakë të hapur”, tha Trump në një postim në Truth social në 25 nëntor. Trump kishte propozuar më parë tarifa 10% në të gjithë kufirin, por komentet e tij të nëntorit për dy vendet kufitare të SHBA-së shkuan më tej. Gjatë fushatës së tij, Trump iu referua tarifave si “fjala më e bukur në të gjithë fjalorin e fjalëve”.

Ekonomistët kanë paralajmëruar se konsumatorët mund të mbajnë barrën e tarifave gjithëpërfshirëse, të cilat mund të çojnë në çmime më të larta. Kompanitë mund t’i përgjigjen tarifave duke blerë një produkt në SHBA. dhe jo nga një vend tjetër, ose mund të rrisin çmimet për konsumatorët për të kompensuar koston e tarifës. Alan Deardorff, një ekonomist në Universitetin e Miçiganit, kishte thënë më parë për se tarifat e Trump “janë si një taksë mbi shitjet, në kuptimin që konsumatorët kudo do të përfundojnë duke paguar”. Por ato janë me tepër një mjet presioni ekonomik për të dialoguar.

Do anulojë ‘mandatin’ e automjeteve elektrike

Në vitin 2021, Biden nënshkroi një urdhër që përcaktonte një objektiv mbarëkombëtar, duke synuar që 50% e makinave dhe kamionëve të rinj të shitur deri në vitin 2030 të kenë emetim zero. Në mars, Agjencia për Mbrojtjen e Mjedisit finalizoi kufijtë e emetimit të gazrave dhe automjetet elektrike pritej të ndihmonin në përmbushjen e qëllimeve. Kalifornia ka gjithashtu një ligj që dikton që të gjitha shitjet e makinave të reja në shtet të kenë emetim zero deri në vitin 2035. Trump i ka fshirë të gjitha me një furçë të gjerë, duke iu referuar atyre si “mandatet e automjeteve elektrike”, megjithëse askush nuk do t’i kërkohet të blejë një makinë . Në nëntor, në një ngjarje fushate në Hjuston, ai përsëriti premtimin e tij, duke thënë: “Ditën e parë që të marr detyrën, do të anuloj mandatin e Crooked Joe për automjetet elektrike”.

Shpo, shpo, shpo

Një nga premtimet më të shpeshta të Trump, i përsëritur pothuajse në çdo fjalim të fushatës, është angazhimi për të rritur shpimet e naftës në Shtetet e Bashkuara.

Në një intervistë në një Town hall me prezantuesin e Fox News, Sean Hannity në dhjetor, Trump tha se nuk do të ishte diktator “përveç ditës së parë”, duke sqaruar se ai synon ta përdorë atë autoritet për të “mbyllur kufirin” dhe “shpo, shpo, shpo. “Që në ditën e tij të parë në detyrë.” Trump ka pretenduar në mënyrë rutinore për rritjen e prodhimit të naftës në SHBA që do të reduktonte në mënyrë drastike kostot e energjisë. Muajin e kaluar, sekretarja e ardhshme e shtypit e Trump, Karoline Leavitt i tha Fox News se ai do të punonte për këtë brenda disa sekondash pasi të mbërrinte në Zyrën Ovale. Leavitt premtoi se administrata do të “përshpejtojë lejet për shpime dhe fracking në të gjithë vendin, në mënyrë që të mund të ulim menjëherë koston e jetesës”. Në vitin 2023, SHBA Prodhimi i energjisë tejkaloi konsumin me një sasi rekord, sipas Administrata e Informacionit të Energjisë të SHBA.

Automobila ‘Made in America’

Trump tha gjatë një mitingu në shtator se “një votë për Presidentin Trump do të thotë se e ardhmja e automobilave do të bëhet në Amerikë”. Ai parashikoi se industria e automobilave do të “ushqehej nga energjia amerikane”, “me burim nga furnizuesit amerikanë” dhe do të ndërtohej nga punëtorët amerikanë. Ai shtoi, “Do të ndodhë dhe ne do ta bëjmë që ditën e parë në detyrë.” Vitet e fundit, kompanitë e mëdha të automjeteve kanë pushuar nga puna mijëra punëtorë, megjithëse në janar, General Motors dhe Ford Motor raportuan shitjet e tyre më të mira të automjeteve vendase që nga viti 2019.

Të drejtat e transgjinorëve

Do të kufizojë pjesëmarrjen e tyre në sportet e femrave

Trump i është referuar vazhdimisht grave transgjinore si burra, duke u zotuar para mbështetësve të tij se do të sigurojë që gratë transgjinore të mos konkurrojnë më në sportet e femrave. Në një fjalim tetor në West Palm Beach, ai tha: “Unë do t’i mbaj burrat jashtë sporteve të grave, 100%, menjëherë, që ditën e parë”. Gjatë të njëjtit fjalim, ai u zotua të nënshkruajë një urdhër ekzekutiv që në ditën e tij të parë në detyrë për të shkurtuar fondet federale për shkollat “duke shtyrë teorinë kritike të racës, çmendurinë transgjinore dhe përmbajtje të tjera të papërshtatshme racore, seksuale ose politike për fëmijët tanë të bukur”.

Do ti japë fund praktikave të kujdesit për afirmimin e gjinisë

Trump gjithashtu është kritikuar shpesh kundër kujdesit për afirmimin e gjinisë, i cili mund të përfshijë terapinë hormonale. Gjatë administratës së Bidenit, Shtëpia e Bardhë ka ofruar burime dhe udhëzime për të siguruar akses dhe informacion rreth opsioneve të kujdesit. Trump tha në një video të postuar në faqen e tij të fushatës në shkurt. 1, 2023, se “në ditën e parë, unë do të revokojnë politikat mizore të Joe Biden mbi të ashtuquajturin “kujdes për afirmimin e gjinisë.

Veprimet e ndërmarra që ditën e parë nga një president kanë një domethënie të fortë simbolike dhe praktike. Ato tregojnë prioritetet dhe drejtimin politik të administratës së re, duke dërguar një mesazh të qartë si për qytetarët ashtu edhe për kundërshtarët politikë. Marrja e këtyre masave që në fillim pasqyron vendosmërinë për të përmbushur premtimet elektorale dhe për të vendosur një ton udhëheqjeje energjike.

Në rastin e Donald Trump, rifillimi i politikave të mëparshme, si ndërtimi i murit ose anulimi i urdhrave ekzekutivë të administratës së mëparshme, ka për qëllim të theksojë kthimin në vizionin e tij për “Amerika e Para”. Gjithashtu, këto veprime shërbejnë për të mobilizuar bazën e tij politike dhe për të treguar efektivitet që në fillim të mandatit, duke rritur presionin ndaj kundërshtarëve dhe duke krijuar një ndjenjë urgjence për ndryshime.

MASAKRAT SERBE NË KOSOVË SIPAS MEDIEVE NDËRKOMBËTARE (1998-1999)

January 18, 2025 by s p

AKADEMIA E SHKENCAVE DHE E ARTEVE E KOSOVËS – GJENOCIDI DHE MASAKRAT E SERBISË NË KOSOVË (1998-1999) – KONFERENCË SHKENCORE – (28 PRILL 2023).

Teki Kurti/

Abstrakt

Mediet ndërkombëtare vënë në dukje se rebelimi i shqiptarëve të Kosovës filloi të mobilizohej në mbrojtje të etnisë së vet pas vitit 1988, vit kur presidenti i Serbisë Milosheviçi tërhoqi autonominë e Kosovës.

Represioni serb filloi me pushimin nga puna të shqiptarëve në organet shtetërore dhe ndërmarrjet publike, si dhe mësuesit e fëmijët shqiptarë u ndanë nga nxënësit dhe mësuesit serbë.

Rezistenca paqësore e shqiptarëve të Kosovës ndaj masakrave të autoriteteve serbe nga viti 1989-1995 u shndërrua në vetëmbrojtje të armatosur, nga e cila më pas u formua Ushtria Çlirimtare e Kosovës.

Vitet 1998-1999 janë dhe vitet e krimeve masive të regjimit ushtarak serb mbi popullsinë e Kosovës.

Mizoritë e panumërta të kryera nga policia, grupet paraushtarake dhe ushtria kundër shqiptarëve krijoi valë të vazhdueshme refugjatësh, situatë që u bë e njohur në mbarë botën nga mediet ndërkombëtare.

Mediet publikuan para opinionit botëror ofensivën masive të qeverisë serbe dhe jugosllave në Kosovë, e cila filloi katër ditë para se NATO-ja të niste bombardimin ndaj Serbisë me motivacionin për shpërngulje me forcë nga trojet e veta të më shumë se 850.000 shqiptarëve etnikë.

Sipas mediave ndërkombëtare masakrat serbe ndaj shqiptarëve kishin tri motive të qarta:

Së pari, procesi i spastrimit etnik.

Së dyti, vrasja dhe asgjësimi i luftëtarëve të UÇK-së dhe atyre që i ndihmonin ata.

Së treti, masakra për hakmarrje. Tregues domethënës është masakra e Reçakut ndaj grave, fëmijëve e burrave, të cilët i vranë e më pas u gjymtuan trupat. Ambasadori Ulliam Uoker atë kohë u shpreh: “Nuk ngurroj ta përshkruaj ngjarjen si masakër, krim kundër njerëzimit.”Fjalët çelës: masakrat, mediat ndërkombëtare, civilët shqiptarë, NATO, lufta.

Lufta e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës vuri në lëvizje diplomacinë ndërkombëtare në të gjithë Evropën, ashtu edhe në ShBA, duke aktivizuar forcat e NATO-s për të ndërhyrë për çlirimin e popullit kosovar. Mediet ndërkombëtare dhe kryesisht ato të vendeve demokratike kanë ndjekur me vëmendje dhe kanë shkruar për masakrat serbe në Kosovë që në mars-prill 1981, kur kërkesat e shqiptarëve për liri e të drejta demokratike, për marrjen e Statusit të Republikës u shtypën me dhunë policore e me tanket e dërguara nga Beogradi, gjë që shkaktoi gjakderdhje. Mediet nënvizojnë gjithashtu edhe faktin se, Beogradi me ushtri dhe tanke në vitin 1989, si dhe me amendamente antikushtetuese i reduktoi Kosovës edhe autonominë që i siguronte Kushtetuta e vitit 1974.

Mediet theksojnë se shqiptarët revoltën e tyre e shprehën në mënyrë paqësore me një referendum për Republikë të pavarur. Media franceze (Prespecitive Monde) vinte në dukje faktin se dhuna dhe gjenocidi serb kundër shqiptarët u bënë të padurueshme dhe në skenë doli Ushtria Çlirimtare e Kosovës. “Serbia reagoi duke intensifikuar ndërhyrjen e saj. Qindra mijëra shqiptarë marrin rrugën e mërgimit, dhuna arriti një kulm të ri”, theksonte ajo.

Shtypi francez në faqet e tij të datës 30 mars 1998, duke cituar Muhamedin Kullashi-n, shkruan se: Beogradi ka refuzuar iniciativat e diplomatëve evropianë dhe amerikanë për hapjen e dialogut për çështjen e Kosovës dhe se përdorimi sistematik i represionit tregon që Milosheviçi nuk e ka braktisur projektin e spastrimit etnik. Shkrimi mbyllet me indinjatën që “si ka mundësi që të habitet dikush për zgjedhjen e rezistencës së armatosur të shqiptarëve të Kosovës kur ky pitbull Milosheviçi edhe me kokën e prerë nuk e lëshon kockën e tij të përgjakur”.

Edhe shtypi kanadez vlerëson se nuk duhet të ketë dyshim që problemi vjen nga Beogradi dhe çështjen e Kosovës e quan si “çështje ekskluzivisht serbe”. Pra kjo qasje e shtypit kanadez vjen si rezultat i mosnjohjes së historisë së zhvillimeve politike dhe problemit të çështjes së Kosovës.

Ndërsa disa medie të Greqisë në analizën që i bëjnë këtyre ngjarjeve, nënvizojnë se 24 marsi i vitit 1999 që lidhet me sulmet ajrore të NATO-s kundër pozicioneve ushtarake serbe është “operacioni i parë ushtarak kundër një shteti sovran që erdhi si përgjigje ndaj një vale të re spastrimi etnik të nisur nga forcat serbe kundër shqiptarëve.”

Në kundërshtim me faktet historike artikullshkruesi e cilëson Kosovën me tone të njëanshme duke vlerësuar se “Rajoni i Kosovës ishte në mesjetë, zemra e Serbisë”. Pra, kjo referencë vjen si rezultat i ndikimit dhe miqësisë së hershme në mes të Serbisë dhe Greqisë.

Gjithashtu, shkrimi mundohet të justifikojë represionin serb ndaj shqiptarëve si kundërsulm ndaj aksioneve të UÇK-së, të cilët me blerjen e armëve nga Shqipëria shtuan sulmet ndaj policisë dhe ushtrisë serbe. Shkrimi e vë theksin në vitin 1998, ku UÇK-ja nisi sulmet në gjithë hapësirën e Kosovës duke marrë kontrollin gati në gjysmën e saj.

Kurse media kroate akuzon hapur Serbinë si shtet organizator i krimeve në Kosovë. Kështu për krimin monstruoz të 26 marsit 1999 të ndodhur në Suharekë ku u masakruan 48 persona, shkrimi akuzon Ministrinë e Punëve të Brendshme të Serbisë. Aty jepen të dhëna nga gjyqi i Hagës ku pranohet hapur se shqiptarët ishin civilë dhe nuk kanë qëlluar ndaj serbëve. Nga dëshmitë e të akuzuarve vihet në dukje se spastrimi etnik ishte krim i organizuar nga shteti.

Disa medie ngrenë dyshime për numrin e viktimave të raportuara nga NATO-ja.

Kështu, sipas “La Republica” italiane thuhet se, shifra njëmbëdhjetë mijë e deklaruar nga NATO-ja, mund të jetë mashtrim për të justifikuar luftën. Po sipas kësaj medie, mbështetur te vullnetarët e Grupit Ndërkombëtar të Krizave, të cilët kanë grumbulluar dëshmi për krimet e kryera gjatë dhe pas luftës, rezulton se: “forcat serbe kanë vepruar me synimin për t’i shpëtuar më pas një gjyqi ndërkombëtar. Kamuflonin uniformat e tyre, shpërndanin kufomat e të vrarëve.” Shkurt serbët u kujdesën për të fshehur krimet dhe përgjegjësitë. Forcat paramilitare u punësuan për reprezaljet më brutale: ku gjakoseshin trupa të gjymtuar të civilëve shqiptarë. Pra ky medium italian ngre alarmin se vetë shteti serb i ka përgatitur dhe paguar forcat paramilitare për të ushtruar dhunë e terror ndaj popullsisë shqiptare.

Media italiane jep të dhëna për 7000-8000 shqiptarë të masakruar e të zhdukur gjatë luftës. Po kjo medie ka konstatuar se Milosheviçi kishte marrë peng rreth 1800 shqiptarë, të cilët nuk i dorëzonte pasi frikësohej nga dëshmitë e tyre, pra nga ajo që ata dinin dhe kishin parë.

Masakrat serbe në Kosovë, njoftojnë mediet, nuk kishin të sosur. Kështu mijëra shqiptarë u ndoqën përtej kufirit, djegia e shtëpive dhe dokumentet e identitetit kanë për t’i shkatërruar e për t’i shpërndarë, pra do të çrrënjoset një grup njerëzor që në jurisprundencë quhet gjenocid, konstatojnë mediet italiane.

Media britanike kur trajton masakrat serbe në Kosovë fokusohet në shumë drejtime, por në detaje trajton masakrën e Reçakut, si një rast të veçantë që ofron mundësinë për të analizuar në thellësi ndikimin që ka raportimi i medieve mbi faktorët politikë, me peshë për zgjidhjen e krizave ndërkombëtare.

Duke iu referuar ambasadorit të misionit verifikues të OSBE-së, William Wolker-it, mediet nënvizojnë faktin se, ai, menjëherë pasi vizitoi vendin e masakrës, e quan masakrën “krim kundër njerëzimit”.

Media britanike ironizon dhe medien serbe që kontrollohet nga Beogradi, e cila kërkon që krime të tilla t’i propagandojë si rezultat i luftës së forcave të sigurisë dhe “terroristëve”, ndërsa gjymtimi i kufomave kishte të bënte me një komplot të ndërtuar nga UÇK-ja në përpjekje për të diskredituar Serbinë.

Media britanike jep fakte rrëqethëse rreth masakrës së kryer nga grupi “Çakallët” në fshatin Qyshk në vitin 1999. Shkrimi nënvizon faktin se, serbët mblodhën banorët, fëmijë, gra dhe burra dhe pasi i ndanë meshkujt, i mbyllën në shtëpi, i qëlluan me armë dhe ua vunë zjarrin duke djegur trupat e tyre.

Për masakrën e Reçakut kanë shkruar edhe dhjetëra medie nga e gjithë bota demokratike, të cilat u referohen drejtpërdrejt korrespondentëve të BBC-së e të CNN-it në terren, të cilët vëzhguan nga afër këtë masakër çnjerëzore.

Sipas korrespondentëve të CNN-it pas deklaratës shokuese të William Wolker-it, si ish- kreu i misionit monitorues, e cila i kushtoi shtrenjtë, Beogradi urdhëroi largimin e tij nga vendi, ndërsa i gjithë ekipi i OSBE-së ishte i shënjestruar e nën vëzhgim.

Pamjet që transmetuan mediet nga terreni tronditën gjithë opinionin botëror. CNN-i nënvizoi faktin se Presidenti i SHBA, Bill Clinton, Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, Kofi Anan dhe Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s, Javier Solana dënuan vrasjet çnjerëzore ndaj civilëve shqiptarë.

Britania kërkoi një takim të Grupit të Kontaktit gjashtë vendesh për Jugosllavinë, që të diskutonte masakrën e fundit të 45 shqiptarëve etnikë në provincën e Kosovës, duke iu referuar këtu CNN-it që publikon deklaratën zyrtare të Sekretarit të Jashtëm, Robin Cook.

Për masakrat serbe në Kosovë një rol të veçantë në informimin e opinionit botëror kanë luajtur edhe njoftimet e herëpashershme në medien online të Organizatës Ndërkombëtare të të Drejtave të Njeriut. Ajo e informonte publikun mbi ndryshimet që ndodhnin në aparatin e sigurimit dhe të Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë Jugosllave, gjë që tregonte se Serbia po përgatitej për ofensivë. Ajo jep të dhëna për aksionet e policisë, ushtrisë dhe armatosjen e civilëve serbë etnikë.

Media shkruan për aksionet përreth Vushtrrisë dhe Podujevës që filluan në fund të shkurtit dhe vazhduan gjatë marsit. Ajo vë në dukje se periudha e bombardimeve të NATO-s shënoi sulme të papara kundër civilëve dhe shpërnguljen me forcë të më shumë se 850.000 shqiptarëve etnikë nga Kosova.

Shkrimi nënvizon faktin që luftimet u zhvendosën nga zonat fshatare në ato qytetare dhe se Slobodan Milosheviçi, duke përfituar nga bombardimet, mendoi të shtypte UÇK-në dhe bazat e tyre në popull si dhe të shpërngulte me forcë një pjesë të mirë të popullsisë shqiptare të Kosovës.

Media duke u mbështetur te të dhënat e Komisionerit të Lartë të Kombeve të Bashkuara për Refugjatët (UNHCR), publikon shifra tronditëse, kur në harkun kohor prej tre javësh u shpërngulën nga Kosova 525 787 refugjatë, të cilët u vendosën në vendet fqinje. Në total shifra arriti 862 979 shqiptarë të larguar dhe mijëra të tjerë të zhvendosur brenda Kosovës.

Informacioni jep të dhëna për masakrat e shumta ndaj civilëve sidomos në ato zona, të cilat ishin të njohura për lidhje e mbështetje të veçantë ndaj UÇK-së, si komunat e Gllogocit e Skënderajt në krahinën e Drenicës. Po ashtu flitet për vrasje masive, shpërngulje me forcë dhe shkatërrim pasurie për komunat jugperëndimore të Gjakovës, Rahovecit dhe Suharekës, si baza të UÇK-së. Komuna e Pejës dhe Lipjanit që kishin jo pak serbë ishin piketuar për shpërnguljen masive të shqiptarëve etnikë. Po ashtu shkrimi vazhdon të pasqyrojë edhe vrasjet e shumta në zonën e Sllovisë, Ribarit, Lubeniqit, Qyshkut dhe qytetit të Pejës.

Media nënvizon faktin që vrasjet ishin të mirëplanifikuara për të terrorizuar popullsinë që të largohej nga Kosova. Shkrimi trajton edhe faktin që në komunën e Istogut pati shpërngulje masive të shqiptarëve vendas drejt Malit të Zi, të nxitura nga djegia dhe grabitja e shtëpive të tyre.

Në Istog ndodhi një ndër ngjarjet më të përgjakshme të luftës, ku forcat serbe vranë në maj të vitit 1999 më shumë se 90 shqiptarë etnikë të burgosur në Burgun e Dubravës. Qytete të mëdha u “spastruan” duke përdorur autobusë, trena dhe karvanë të gjatë traktorësh që u drejtoheshin kufijve.

Human Rights Watch dokumentoi praktikën e njohur të “spastrimit të identitetit”: refugjatëve shpesh u merreshin dokumentet e identifikimit dhe u hiqnin targat e makinave e traktorëve para se të kalonin kufirin.

Kështu, në këtë mënyrë serbët synonin të ndryshonin demografinë e Kosovës gjë që të çonte në ndarjen e Kosovës në dy pjesë, një për serbët dhe një për shqiptarët. Së dyti, serbët me shpërnguljen, mendonin të destabilizonin dy vendet fqinje Shqipërinë dhe Maqedoninë. Së treti, serbët synonin që të pengonin një sulm të NATO-s nga toka.

Human Right Watch, duke analizuar vrasjet e civilëve, konkludon se ato kishin tre motive të qarta:

1 – Përshpejtimi i procesit të “spastrimit” nëpërmjet kërcënimit dhe frikës;

2 – Eliminimi i UÇK-së. Udhëheqësve politikë, aktivistëve të të drejtave të njeriut, biznesmenë etj.

3 – Vrasje për hakmarrje ndaj humbjeve që pësuan prej UÇK-së.

Në këtë luftë për liri të shqiptarëve etnikë bien në sy, që në njërën anë, ishte NATO-ja e shqiptarët, nga ana tjetër, serbët, dhe të paidentifikuar ndoshta për një periudhë, Rusia dhe Kina.

Por, njëkohësisht nga vargu i informacioneve nga të katër anët, rezulton dhe një qendër tjetër lufte, ajo mediatike, e cila kishte dhe ka si synim të sundimin e opinionit publik ndërkombëtar. “Lufta mediatike bëhet me fjalë ose më mirë me interpretime dhe ‘vlerësime’ të fakteve që kanë ndodhur”.

Si përfundim, konkludojmë, që roli i medies ndërkombëtare ka qenë i jashtëzakonshëm në informimin e opinionit botëror rreth masakrave serbe ndaj popullsisë civile të shqiptarëve të Kosovës. Në këtë kuadër konstatojmë se kishte edhe medie të njëanshme që nga mosnjohja ose për qëllime të caktuara ishin vënë në krah të demagogjisë dhe makinerisë vrastare serbe.

Mund të themi me bindje të plotë, që ishte media ajo që vuri në lëvizje organizatat më të fuqishme të botës, si OSBE-ë, Organizatën për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut, Organizatën e Kombeve të Bashkuara, Këshillin e Sigurimit, të gjitha kancelaritë evropiane, e mbi të gjitha ShBA-ë, që udhëhoqën organizatën më të fuqishme politiko-ushtarake të botës, NATO-n në mbështetje të popullsisë së pambrojtur të Kosovës ku bashkë me UÇK-në dhe elitën kosovare, çliruan dhe themeluan ëndrrën e brezave të tërë, Republikën e Lirë të Kosovës.

Dialogu Kosovë-Serbi: Nga teknik në politik dhe mësimet nga praktikat ndërkombëtare

January 18, 2025 by s p

Prof.Dr.Fejzulla BERISHA/

Dialogu ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, i nisur fillimisht si një proces teknik, evoluoi në një dialog të thellë politik, shpesh duke marrë një karakter të ngatërruar dhe të paqartë, që ndonjëherë mund të krahasohet me një sjellje adoleshente nga qeveritë. Ky ndryshim nuk ishte thjesht një devijim procedural, por një pasqyrim i mungesës së një strategjie të qartë dhe të qëndrueshme për të përmbushur qëllimet madhore të Kosovës: njohjen e pavarësisë, integrimin ndërkombëtar dhe konsolidimin e shtetësisë së saj.

Një nga problemet themelore ka qenë nisja e dialogut pa një kushtëzim të qartë: njohjen e pavarësisë së Kosovës nga Serbia. Kjo qasje i ka dhënë Serbisë hapësirë të bollshme për të instrumentalizuar dialogun në favor të saj dhe për të ndërtuar narrativen ndërkombëtare se është një aktore konstruktive, ndërkohë që vazhdon të mbajë një qëndrim destruktiv në terren. Për të kuptuar më mirë sfidat dhe pasojat e kësaj qasjeje, mund të marrim shembuj nga praktikat ndërkombëtare.

1. Rasti i Maqedonisë së Veriut dhe Greqisë: Një Model i Kushtëzimit të Qartë

Mosmarrëveshja ndërmjet Maqedonisë së Veriut dhe Greqisë për çështjen e emrit ofron një shembull të rëndësishëm sesi një proces dialogu mund të strukturohet për të çuar drejt një zgjidhjeje përfundimtare dhe të qëndrueshme. Greqia, si një anëtare e NATO-s dhe BE-së, kushtëzoi njohjen ndërkombëtare dhe integrimin euroatlantik të Maqedonisë me ndryshimin e emrit të saj. Pas negociatave të gjata dhe të vështira, të dyja palët arritën Marrëveshjen e Prespës (2018), e cila përfundoi kontestin shumëvjeçar. Rezultatet ishin konkrete: Maqedonia e Veriut u anëtarësua në NATO dhe hapi rrugën për integrim në BE.

Në këtë rast, kushtëzimi ishte i qartë dhe i vendosur: pa zgjidhjen e problemit të emrit, nuk kishte progres në integrimin ndërkombëtar. Në krahasim, Kosova ka lejuar Serbinë të përfshihet në dialog pa kërkuar paraprakisht njohjen e pavarësisë si një kusht të panegociueshëm.

2. Rasti i Palestinës dhe Izraelit: Rreziku i Dialogut pa Fund

Dialogu ndërmjet Palestinës dhe Izraelit, i mbështetur nga SHBA dhe partnerët ndërkombëtarë, ka shërbyer si një shembull i një procesi të gjatë, por pa zgjidhje konkrete. Shumë raunde bisedimesh janë mbajtur, duke përfshirë Marrëveshjet e Oslos (1993), por mungesa e një strategjie të qartë dhe e një presioni të mjaftueshëm ndaj palëve për të respektuar detyrimet e tyre ka rezultuar në stagnim. Për Palestinën, dialogu shpesh është shndërruar në një mjet për të ruajtur status quo-në, ku Izraeli zgjeron kolonitë e tij, ndërsa çështja palestineze mbetet e pazgjidhur.

Ky rast na tregon rrezikun e dialogut pa një fund të qartë. Në rastin e Kosovës, duke nisur dialogun pa njohjen e pavarësisë si pikënisje, Serbia ka arritur të shtyjë çështjen e njohjes për një kohë të pacaktuar, duke përfituar nga status quo-ja.

3. Rasti i Gjermanisë Lindore dhe Perëndimore: Njohja si Parakusht për Bashkëpunim

Pas Luftës së Dytë Botërore, Gjermania u nda në dy shtete: Republika Federale e Gjermanisë (Perëndimi) dhe Republika Demokratike e Gjermanisë (Lindja). Për vite me radhë, këto dy shtete funksionuan në një marrëdhënie të tensionuar, deri në Marrëveshjen Themelore të vitit 1972. Në këtë marrëveshje, të dyja palët njohën njëra-tjetrën si shtete sovrane, duke hapur rrugën për dialogun dhe bashkëpunimin teknik. Ky rast ilustron rëndësinë e njohjes reciproke si parakusht për progresin.

Në rastin e Kosovës dhe Serbisë, dialogu i nisur pa njohje reciproke ka rezultuar në një proces të fragmentuar, ku marrëveshjet teknike (si ajo për targat ose energjinë) shpesh nuk janë zbatuar plotësisht për shkak të mungesës së një baze të fortë politike.

4. Rasti i Bosnjës dhe Hercegovinës: Një Paralajmërim për Kompromiset e Gabuara

Marrëveshja e Dejtonit (1995) i dha fund luftës në Bosnje, por krijoi një sistem politik të ndërlikuar dhe jofunksional, me entitete dhe ndarje etnike që shpesh e pengojnë funksionimin e shtetit. Ky është një shembull tjetër që tregon se kompromiset e nxituara dhe të imponuara mund të kenë pasoja të gjata negative. Në rastin e Kosovës, ideja e krijimit të Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe, pa kushte të qarta për njohjen dhe zbatimin e plotë të marrëveshjeve, paraqet një rrezik të ngjashëm.

Mësimet për Kosovën

Nga praktikat ndërkombëtare, Kosova mund të nxjerrë disa mësime të rëndësishme:

1. Kushtëzimi i qartë: Si në rastin e Maqedonisë së Veriut, Kosova duhet të vendosë njohjen nga Serbia si parakusht për çdo dialog të mëtejshëm.

2. Fokusimi në rezultate konkrete: Si në rastin e Gjermanisë Lindore dhe Perëndimore, dialogu duhet të bazohet në zbatimin e marrëveshjeve që kanë një ndikim të drejtpërdrejtë për qytetarët.

3. Parandalimi i status quo-së destruktive: Si në rastin e Palestinës dhe Izraelit, Kosova duhet të shmangë dialogun pa një fund të qartë, duke kërkuar një afat përfundimtar për njohjen reciproke.

4. Kujdesi ndaj kompromisit të nxituar: Siç tregon rasti i Bosnjës, zgjidhjet që krijojnë struktura të ndërlikuara dhe të paqarta vetëm sa e vonojnë stabilitetin dhe funksionalitetin e shtetit.

Në përmbledhje, dialogu ndërmjet Kosovës dhe Serbisë duhet të ridizajnohet për të qenë më i fokusuar, i kushtëzuar dhe i orientuar drejt rezultateve që përforcojnë shtetësinë e Kosovës dhe jo status quo-në e imponuar nga Serbia.

Arsimi si një rrugë drejt një të ardhmeje të qëndrueshme: Sfidat dhe kërkesat e kohës

January 18, 2025 by s p

Dr. Davida Marku/

Arsimi ka qenë gjithmonë një nga shtyllat kryesore të zhvillimit të shoqërive, duke ofruar mundësi për rritje individuale dhe kolektive. Në epokën moderne, me sfidat globale si ndryshimet klimatike, pabarazia sociale, përparimi teknologjik dhe transformimet ekonomike, arsimi merr një rol edhe më të rëndësishëm për ndërtimin e një të ardhmeje të qëndrueshme.

Edukimi për zhvillim të qëndrueshëm synon të krijojë individë që janë të aftë të kuptojnë dhe të përballojnë sfidat globale si ndryshimet klimatike, pabarazitë sociale dhe burimet e kufizuara natyrore. Nëpërmjet edukimit për zhvillim të qëndrueshëm, studentët pajisen me njohuri, aftësi dhe vlera që i ndihmojnë ata të kontribuojnë në një shoqëri më të drejtë dhe më të qëndrueshme.

Arsimi nxit ndërgjegjësimin për rëndësinë e ruajtjes së mjedisit dhe promovon praktika të gjelbra si riciklimi, energjia e rinovueshme dhe ruajtja e biodiversitetit.

Përmes edukimit gjithëpërfshirës, shoqëritë mund të reduktojnë pabarazitë, të forcojnë barazinë gjinore dhe të ndërtojnë komunitete më harmonike.

Arsimi luan një rol kyç në përgatitjen e fuqisë punëtore për tregun e punës së së ardhmes, duke nxitur risi dhe kreativitet.

Në thelb, arsimi ndihmon në formimin e vlerave universale si bashkëpunimi, respekti dhe solidariteti, të cilat janë thelbësore për një të ardhme të qëndrueshme. Duke edukuar breza të ndërgjegjshëm dhe të përgjegjshëm, ne mund të sigurojmë një botë më të drejtë dhe të qëndrueshme për të gjithë.

Në një botë që ndryshon me ritme të shpejta, mësimi gjatë gjithë jetës bëhet një domosdoshmëri. Ky koncept ndihmon individët të përshtaten me sfidat dhe mundësitë e reja, duke siguruar një kontribut të vazhdueshëm për zhvillimin e qëndrueshëm.

Për të ndërtuar një të ardhme të qëndrueshme, arsimi duhet të shndërrohet në një prioritet global. Me mbështetjen e qeverive, institucioneve dhe shoqërive civile, ai mund të shërbejë si një urë drejt një bote më të mirë dhe më të qëndrueshme për brezat e ardhshëm.

1. Arsimi dhe të ardhmja e qëndrueshme

Arsimi nuk është vetëm një proces i transmetimit të dijes, por një mjet për ndërtimin e një kulture të qëndrueshmërisë.

Edukimi për zhvillim të qëndrueshëm (EDQ) synon të ndërtojë qytetarë të ndërgjegjshëm për sfidat globale dhe të aftë për të vepruar në mënyrë përgjegjëse në mjedisin, ekonominë dhe shoqërinë.

Shkollat, universitetet dhe platformat edukative duhet të përfshijnë në kurrikula çështje si ndryshimet klimatike, energjia e rinovueshme dhe drejtësia sociale.

Arsimi, si një shtyllë e zhvillimit të shoqërisë, përballet me një sërë sfidash të rëndësishme në epokën e sotme. Këto sfida lidhen me ndryshimet teknologjike, sociale, ekonomike dhe mjedisore, që kërkojnë përshtatje të shpejtë dhe zgjidhje të qëndrueshme.

Në shumë vende, qasja ndaj arsimit cilësor mbetet e kufizuar, veçanërisht për vajzat, grupet e margjinalizuara dhe komunitetet rurale.

Pandemia COVID-19 e përkeqësoi këtë problem, duke nxjerrë në pah hendekun dixhital dhe mungesën e burimeve për mësimin online.

Arsimi duhet të integrojë edukimin mbi ndryshimet klimatike, duke përgatitur breza që të marrin vendime të përgjegjshme për mjedisin.

Mungesa e programeve edukative për qëndrueshmërinë mjedisore është një pengesë për formimin e qytetarëve të përgjegjshëm.

Ndërsa teknologjia transformon arsimin, mbetet sfida e sigurimit të aksesit universal në infrastrukturë dixhitale.

Rreziku i përqendrimit në teknologji pa një strategji të qartë mund të kufizojë aftësitë sociale dhe kritike të nxënësve.

Globalizimi dhe automatizimi po ndryshojnë kërkesat e tregut të punës, duke theksuar nevojën për aftësi të reja si të menduarit kritik, kreativiteti dhe fleksibiliteti. Arsimi duhet të adaptohet për të përgatitur të rinjtë për profesione që ende nuk ekzistojnë.

Përmbajtja mësimore shpesh mbetet e papërshtatur me sfidat aktuale dhe zhvillimet globale. Sistemet arsimore tradicionale nuk arrijnë të promovojnë të menduarit inovativ dhe bashkëpunues.

Arsimi duhet të ndihmojë në ndërtimin e qytetarëve globalë, që respektojnë diversitetin dhe bashkëpunojnë për sfidat ndërkombëtare.

Konfliktet kulturore dhe politike mund të pengojnë promovimin e vlerave universale.

Mungesa e financimit të mjaftueshëm për arsimin dhe infrastruktura e dobët pengojnë arritjen e objektivave për zhvillim të qëndrueshëm.

Zgjidhjet dhe Rekomandimet:

Rritja e investimeve në arsim cilësor dhe gjithëpërfshirës.

Përdorimi i teknologjisë për të përmirësuar aksesin dhe cilësinë.

Integrimi i qëndrueshmërisë dhe zhvillimit të aftësive të reja në kurrikula. Forcimi i bashkëpunimit global për ndarjen e burimeve dhe praktikave të mira. Përballja me këto sfida është kyçe për të siguruar një të ardhme të qëndrueshme për brezat e sotëm dhe të ardhshëm.

2. Sfidat kryesore të kohës

Pabarazia në qasje ndaj arsimit pasi miliona fëmijë në botë ende nuk kanë akses në një arsim cilësor për shkak të varfërisë, konflikteve dhe diskriminimit gjinor.

Teknologjia po transformon mënyrën se si mësojmë dhe punojmë, por krijon edhe sfida, si hendeku dixhital ndërmjet grupeve të ndryshme sociale.

Sistemet arsimore shpesh përballen me burime të kufizuara financiare, duke ndikuar cilësinë dhe qëndrueshmërinë e tyre.

Ndryshimi i shpejtë i tregut të punës: Arsimi duhet të përgatisë brezat e rinj për profesione që ende nuk ekzistojnë dhe për një treg pune gjithnjë në ndryshim.

Në një botë që ndryshon me shpejtësi, arsimi duhet të evoluojë për të përmbushur kërkesat e kohës dhe për të ndihmuar në ndërtimin e një të ardhmeje më të qëndrueshme.

Kërkesat kryesore përfshijnë përgatitjen e qytetarëve globalë, zhvillimin e aftësive të reja dhe krijimin e një kurrikule që adreson sfidat bashkëkohore.

Edukimi duhet të përfshijë tema që lidhen me ndryshimet klimatike, energjinë e rinovueshme, mbrojtjen e biodiversitetit dhe ekonominë qarkulluese.
Arsimi duhet të nxjerrë në pah ndërvarësinë midis vendeve dhe të promovojë veprime kolektive për të adresuar sfidat globale.
Përgatitja e nxënësve për të analizuar situata komplekse dhe për të gjetur zgjidhje kreative.
Aftësi për të punuar në ekipe shumëkulturore dhe për të ndërtuar ura bashkëpunimi në nivele globale.
Përfshirja e aftësive dixhitale dhe kodimit për të përgatitur nxënësit për tregun global të punës.
Sigurimi i aksesit të barabartë në arsim, duke përfshirë vajzat, minoritetet dhe grupet e margjinalizuara.
Arsimi duhet të jetë i personalizuar dhe i ndërtuar mbi nevojat e çdo nxënësi.
Platformat online dhe burimet e hapura duhet të ofrohen për të mbyllur hendekun e qasjes në arsim.
Për të personalizuar mësimin dhe për të optimizuar përvojën e të nxënit.
Edukimi duhet të forcojë respektin për diversitetin kulturor dhe të promovojë barazinë, drejtësinë dhe paqen.
Përgatitja e nxënësve për të kontribuar pozitivisht në një botë të ndërlidhur.
Sigurimi i një përshtatshmërie më të mirë midis programeve arsimore dhe kërkesave të tregut të punës.
Edukimi duhet të nxisë inovacionin dhe krijimin e mundësive për vetëpunësim.
Krijimi i një sistemi arsimor që i përgjigjet ndryshimeve të shpejta në teknologji dhe shoqëri.
Nxitja e kulturës së mësimit gjatë gjithë jetës për të përballuar sfidat e kohës.

Arsimi i kohës sonë duhet të jetë një sistem dinamik, i cili jo vetëm që u përgjigjet kërkesave bashkëkohore, por edhe parashikon sfidat e së ardhmes, duke përgatitur individë të aftë dhe të ndërgjegjshëm për të krijuar një botë më të mirë.

Kurrikulat duhet të integrojnë dijet tradicionale me ato bashkëkohore, duke u fokusuar te kreativiteti, zgjidhja e problemeve dhe të menduarit kritik.

Edukimi duhet të përfshijë qëndrueshmërinë në të gjitha nivelet, duke mësuar brezat e ardhshëm të jenë qytetarë globalë të përgjegjshëm.

Përgatitja për epokën dixhitale kërkon adoptimin e teknologjisë si një mjet kryesor për mësimdhënie dhe mësimnxënie.

Përveç njohurive akademike, arsimi duhet të mësojë aftësi për menaxhimin e emocioneve, komunikimin dhe bashkëpunimin.

Mësuesit duhet të jenë të trajnuar dhe të pajisur me mjete moderne për të përmbushur nevojat e studentëve të sotëm.

Arsimi është një faktor kyç për zhvillimin e qëndrueshëm dhe për këtë arsye kërkon përfshirje të gjerë nga qeveritë kombëtare dhe institucionet ndërkombëtare. Këto aktorë luajnë një rol kritik në përcaktimin e politikave, mobilizimin e burimeve dhe mbështetjen e përpjekjeve për edukimin gjithëpërfshirës dhe cilësor.

Roli i qeverive

1. Hartimi i politikave kombëtare arsimore . Vendosja e strategjive për arsim cilësor, gjithëpërfshirës dhe të barabartë, zhvillimi i kurrikulave që integrojnë qëndrueshmërinë dhe aftësitë për shekullin XXI, si dhe krijimi i standardeve për trajnim të mësuesve dhe infrastrukturë arsimore.

2. Investimi në infrastrukturë dhe teknologji. Sigurimi i fondeve për shkolla të pajisura mirë dhe me qasje në teknologji modern, zhvillimi i platformave dixhitale për të siguruar arsimim të vazhdueshëm dhe në distancë.

3. Promovimi i edukimit për zhvillim të qëndrueshëm (EDQ)

Përfshirja e tematikave mbi ndryshimet klimatike, biodiversitetin dhe energjinë e rinovueshme në arsim si dhe mbështetja e projekteve komunitare që lidhen me qëndrueshmërinë.

4. Garantimi i qasjes së barabartë në arsim

Eliminojnë pabarazitë gjinore dhe mbështesin grupet e margjinalizuara, si dhe sigurimi i arsimit falas dhe të detyrueshëm për të gjithë fëmijët.

Roli i institucioneve ndërkombëtare

1. Vendosja e objektivave globale për arsimin

Institucione si UNESCO, UNICEF dhe World Bank luajnë rol udhëheqës në përcaktimin e objektivave globale siç janë objektivat e zhvillimit të qëndrueshëm si dhe promovimi i arsimimit cilësor, gjithëpërfshirës dhe mundësive të të nxënit gjatë gjithë jetës.

2. Mbështetja financiare dhe burimet teknike

Financimi i projekteve arsimore në vendet me të ardhura të ulëta si dhe ofrimi i ekspertizës dhe praktikave të mira për të përmirësuar sistemet arsimore kombëtare.

3. Ndërtimi i rrjeteve ndërkombëtare

Mbështetja e partneriteteve midis vendeve për ndarjen e burimeve, ideve dhe inovacioneve si dhe organizimi i forumeve ndërkombëtare për diskutime mbi politikat arsimore.

4. Monitorimi dhe raportimi

Vlerësimi i përparimit në përmbushjen e qëllimeve arsimore si dhe raportimi i të dhënave globale mbi arsimin dhe ndikimin e tij në zhvillimin e qëndrueshëm.

Literaturë në shqip

1. “Arsimi për zhvillim të qëndrueshëm” – Botim i UNESCO Shqipëri.

2. “Strategjia kombëtare për arsimin 2021–2026” – Ministria e Arsimit dhe Sportit e Shqipërisë.

3. Revista “Polis” – Artikuj që trajtojnë lidhjet midis arsimit dhe zhvillimit të qëndrueshëm në Shqipëri.

4. “Zhvillimi i qëndrueshëm dhe roli i arsimit” – Universiteti i Tiranës, Fakulteti i Shkencave Sociale.

Literaturë në frëngjisht

1. “L’éducation pour le développement durable” – UNESCO.

3. “L’enseignement et les objectifs de développement durable” – OCDE (Organisation de coopération et de développement économiques).

Burime Online

• Portali i UNESCO për Edukimin dhe Qëndrueshmërinë (në shqip dhe frëngjisht): https://www.unesco.org

• Biblioteka e Kombeve të Bashkuara: Artikuj dhe raporte mbi rolin e arsimit në SDG-të.

• Revista “Éducation et Développement Durable”: Artikuj akademikë në frëngjisht mbi temën.