Archives for January 2025

“Zëri i Amerikës”: Dhjetëra dyshohet se kanë vdekur pas përplasjes së një avioni udhëtarësh me një helikopter ushtarak pranë aeroportit “Ronald Reagan”

January 30, 2025 by s p

https://www.zeriamerikes.com/a/7956454.html?fbclid=IwY2xjawIIX_tleHRuA2FlbQIxMQABHRbPYuV7pf6U-Bpg70dmRxUGC3DTN7325DNJ6ITtbUuFS0KuiQ1a_Le01g_aem_P9H8S_CjCNiKeHtbK2lv0Q

Dhjetëra veta dyshohet se kanë humbur jetën të enjten pasi një avion udhëtarësh i kompanisë American Airlines me 64 persona në bord dhe një helikopter Black Haëk i Forcave të Armatosura amerikane u rrëzuan në lumin Potomak, pas një përplasjeje në ajër pranë aeroportit kombëtar të Uashingtonit “Reagan”.

Në një deklaratë të Administratës Federale të Aviacionit thuhet se avioni po udhëtonte nga qyteti Wichita i Kanzasit dhe po i afrohej pistës së uljes kur ndodhi përplasja me helikopterin Sikorsky H-60.

Zyrtarët thanë se tre pjesëtarë të ushtrisë amerikane ishin në helikopter, i cili po kryente një fluturim stërvitor. Kompania American Airlines tha në një deklaratë se në avion ishin 60 udhëtarë dhe katër pjesëtarë të ekuipazhit.

Në raportet e mediave citohen burime që kanë thënë se shumë prej tyre dyshohet se kanë vdekur nga përplasja.

Autoritetet thanë në një konferencë shtypi se janë përqendruar në një operacion shpëtimi që përfshin anije dhe zhytës në lumin Potomak ngjitur me aeroportin.

I pyetur nëse kishte ndonjë të mbijetuar, shefi i zjarrfikësve të Uashingtonit, John Donnelly tha, “nuk e dimë ende, por po punojmë”.

Zoti Donnelly tha se ekipet prej rreth 300 vetash po punonin në kushte të vështira, në errësirë dhe ujin e ftohtë në zonë.

Ndërsa zyrtarët nuk konfirmuan asnjë vdekje, senatori amerikan Roger Marshall nga Kanzasi tha në konferencë se “ne vajtojmë me familjet që humbën të dashurit”.

“Të gjitha ato jetë janë kaq të vlefshme dhe është një tragjedi që ne i humbëm ato”, tha senatori Marshall.

Organizata e Patinazhit Artistik të Shteteve të Bashkuara, tha se disa anëtarë të këtij komuniteti dhe anëtarë të familjeve, ishin në mesin e udhëtarëve në avion.

“Jemi të dërmuar nga kjo tragjedi e papërshkrueshme…”, thuhet në një deklaratë të organizatës.

Pamje të regjistruara nga kamera e vendosur në qendrën “Kennedy” në Uashington tregonin një shpërthim në ajër përgjatë lumit Potomak rreth orës 21:47 të mbrëmjes me orën lokale, dhe avionin në flakë që bie me shpejtësi. Të dhënat nga avioni treguan se ai ishte në një lartësi prej rreth 120 metrash në çastin e përplasjes.

Presidenti i Shteteve të Bashkuara Donald Trump tha se ishte informuar mbi atë që e cilësoi “një aksident të tmerrshëm” dhe se po e mbikëqyrte situatën.

“Zoti i bekoftë shpirtrat e tyre”, shtoi ai. “Faleminderit të gjithë ekipeve të emergjencave për punën e jashtëzakonshme që po bëhet. Po e ndjek situatën dhe do të jap hollësi sapo të jetë e mundur”.

“Ç’natë e tmerrshme ishte kjo”, shkroi më vonë Presidenti Trump në platformën e tij “Truth Social”.

“Është një natë e kthjelltë, dritat në aeroplan po vezullonin, pse helikopteri nuk u ngjit më lart ose nuk u ul apo nuk u kthye. Pse kulla e kontrollit nuk i tha helikopterit se çfarë të bënte në vend që të pyeste nëse e panë aeroplanin”, shkroi Presidenti Trump. “Kjo është një situatë e keqe që duket se duhej të ishte parandaluar. JO MIRE!!!”

Sekretari amerikan i Mbrojtjes Pete Hegseth e quajti situatën “absolutisht tragjike”.

https://platform.twitter.com/embed/Tweet.html?dnt=false&embedId=twitter-widget-0&features=eyJ0ZndfdGltZWxpbmVfbGlzdCI6eyJidWNrZXQiOltdLCJ2ZXJzaW9uIjpudWxsfSwidGZ3X2ZvbGxvd2VyX2NvdW50X3N1bnNldCI6eyJidWNrZXQiOnRydWUsInZlcnNpb24iOm51bGx9LCJ0ZndfdHdlZXRfZWRpdF9iYWNrZW5kIjp7ImJ1Y2tldCI6Im9uIiwidmVyc2lvbiI6bnVsbH0sInRmd19yZWZzcmNfc2Vzc2lvbiI6eyJidWNrZXQiOiJvbiIsInZlcnNpb24iOm51bGx9LCJ0ZndfZm9zbnJfc29mdF9pbnRlcnZlbnRpb25zX2VuYWJsZWQiOnsiYnVja2V0Ijoib24iLCJ2ZXJzaW9uIjpudWxsfSwidGZ3X21peGVkX21lZGlhXzE1ODk3Ijp7ImJ1Y2tldCI6InRyZWF0bWVudCIsInZlcnNpb24iOm51bGx9LCJ0ZndfZXhwZXJpbWVudHNfY29va2llX2V4cGlyYXRpb24iOnsiYnVja2V0IjoxMjA5NjAwLCJ2ZXJzaW9uIjpudWxsfSwidGZ3X3Nob3dfYmlyZHdhdGNoX3Bpdm90c19lbmFibGVkIjp7ImJ1Y2tldCI6Im9uIiwidmVyc2lvbiI6bnVsbH0sInRmd19kdXBsaWNhdGVfc2NyaWJlc190b19zZXR0aW5ncyI6eyJidWNrZXQiOiJvbiIsInZlcnNpb24iOm51bGx9LCJ0ZndfdXNlX3Byb2ZpbGVfaW1hZ2Vfc2hhcGVfZW5hYmxlZCI6eyJidWNrZXQiOiJvbiIsInZlcnNpb24iOm51bGx9LCJ0ZndfdmlkZW9faGxzX2R5bmFtaWNfbWFuaWZlc3RzXzE1MDgyIjp7ImJ1Y2tldCI6InRydWVfYml0cmF0ZSIsInZlcnNpb24iOm51bGx9LCJ0ZndfbGVnYWN5X3RpbWVsaW5lX3N1bnNldCI6eyJidWNrZXQiOnRydWUsInZlcnNpb24iOm51bGx9LCJ0ZndfdHdlZXRfZWRpdF9mcm9udGVuZCI6eyJidWNrZXQiOiJvbiIsInZlcnNpb24iOm51bGx9fQ%3D%3D&frame=false&hideCard=false&hideThread=false&id=1884830433608683978&lang=en&origin=https%3A%2F%2Fwww.zeriamerikes.com%2Fa%2F7956454.html&sessionId=45d558ae022f84a54ab1a38a7ee21636aa766cc6&siteScreenName=zeriamerikes&theme=light&widgetsVersion=2615f7e52b7e0%3A1702314776716&width=550px

“Përpjekjet e kërkim-shpëtimit janë ende në vazhdim. Lutje për të gjithë shpirtrat e prekur dhe familjet e tyre”, tha sekretari Hegseth në rrjetin X.

Nuk ka pasur një aksident fatal me avion pasagjerësh në SHBA që nga shkurti i vitit 2009, por një sërë incidentesh në vitet e fundit kanë ngritur shqetësime për sigurinë.

Aeroporti do të qëndrojë i mbyllur deri në orën 5 të pasdites, me orën lokale.

*Disa pjesë u morën nga agjencitë e lajmeve Associated Press dhe Reuters

*Ky është një lajm në zhvillim

Mëshira…

January 30, 2025 by s p

Alfons Grishaj/

Në historinë etimologjisë botërore, fjala “mëshirë” rrjell nga latinishtja – “merces” që nuk e ka kuptimin e sotëm, mëshirë (mercy). Frëngët e huazuan fjalën “merces” (frëngjishtja e vjetër) dhe e përdorën si latinët, në kuptimin: pagesë, rrogë, fitim. Ndërsa në Bibël, kjo fjalë ka kuptim hyjnor: Dhuratë e mirësisë dhe dhembshurisë mëshirëplotë të Zotit. Po në Fjalorin Biblik, ka një shpjegim prej dy faqesh. Jo rastësisht zgjodha f.1106, një paragraf gjithëpërfshirës, ku shkruhet: “Mercy as given by God is foundation of forgiveness. It is His faithfulness and steadfast love. God is not seen as displaying an emotion called mercy but as taking merciful action”.

Me kalimin kohës “merceres” është shkrirë në kuptim internacional: mëshirë, bamirësi, tolerancë etj…Në këtë rast, ne duhet t’a përdorim “merceres” në kuptimin racional-internacional dhe Biblik: “mëshirë”. Sipas meje, kjo fjalë përbën thelbin e ndërgjegjes, mirësisë, ndjeshmërisë e solidaritetit. Fjalë që afron shans, tolerancë, zbutje vuajtjeje, mbase dhe zgjidhje permanente. Për momentin, mëshira mund të bëhet dhe dashuri, por rrallë herë bëhet bindje sepse lind si kujdes reflektiv. Mëshira është arma e njeriut (apo Hyut) të fuqishëm mbi të mundurin, mbi të pangrënin, mbi mjerimin, mbi fajtorin, mbi telendisjen morale dhe humbjen e shpresës, dhe jo në rastin kur fantazia përkëdhel botën tonë të brendshme në pikën dhe pikun e fantazisë për të qenë në time machine!

Sikur mëshira e fuqisë qiellore mund të bëhej eksperiment i tillë, trenat, bregdetet, lëndinat dhe kështjellat nuk do kishin vend më për imagjinatën dhe unin tonë të uritur…që venitet ngadalë prej viteve duke shfuqizuar dëshirën dhe shpresën.

Mëshira, në rrethana të barabarta është kompromentuese që dhe sikur të dëshirosh t’a aplikosh në një ngarkesë psikologjike të tillë, sjell impuls artificial, qëllim të stisur që nuk tingëllon pastër. Nëse njeriu jeton në botën ireale dhe dëshiron të bëhet person që nuk ka IQ e duhur, ai/ajo mund të përpiqet në pafundësi për t’ia arritur qëllimit…Prova e sforcuar mund të arrijë diçka ose humb bashkë me ëndrrën. Dështimi përpjekjes nuk presupozon mëshirë, por keqardhje. Kështu toleranca si sinonim i mëshirës vihet në punë kur njeriu nuk e hedh jetën në zare. Prandaj dhe mëshira kuptohet si tolerancë dhe shans për mëshiruesin, ku i mëshiruari mund të bëhet gjithçka…mbase mëshirëmadh dhe Profet si, St.Paul, me aureolë omnipotente dhe omniprezente.

Mendoj se, një pjesë e rinisë, në udhëtimin e jetës “maten”me yjësinë dhe gjatë rrugëtimit humbin rrugën…Lum ai që nuk bjen në dashuri me vetveten për t’a braktisur boshtin, duke konsumuar hapat e arta të jetës në kotësinë e humbëtirës pakthim. Sigurisht njeriu nuk është i përsosur dhe gabimet janë pjesë e provës së personalitetit, kurajos dhe sfidës për t’u përballur dinjitetshëm me luftën e jetës. Gjatë analizave tipologjike për mëshirën, kam konstatuar se janë katër lloje kategorie mendjesh për “mëshirën” me trajtim dinjitoz dhe jo dinjitoz.

Sipas meje kategoritë janë: “Kompromisaxhinjtë”, “Të paepurit”, “Të vetmundurit”, “Pushtetarët aksidentalë”. “Kompromisaxhinjtë”, janë karaktere elastike që në të shumtën e rasteve krijojnë balanca për paqe dhe luftë. Në postet që gëzojnë, krijojnë difiçite të riparueshme për të mos rrëshqitur në abis, duke paguar çmime shumë të larta. Për këtë tipologji, mëshira mbetet mekanizëm fitimi, propagandë dhe dekoracion. Pardoni Biden, mëshira për të birin Hunter Biden, zgjeroi listën e faljes dhe në stafin tij: Milley, Adam Schief, Liz Cheney, Fauci, James Biden, Valeria Biden Owens, të cilët mbase do të ishin përballur me ligjin sikur mos përfitonin nga “klemenca” e Presidentit në ikje…Mëshira e kësaj forme mbulon me mister dhe vello të zezë “pardonin” e firmosur, duke kompromentuar keq fjalën, mëshirë (pardon), falje.

“Tē paepurit”, janë besimtarë që nuk mund t’i çarmatosësh mendërisht kurrë. Prandaj ata bëjnë emër dhe histori, realizojnë detyrat që i vënë vetes,mbrojnë vlerat e lirisë dhe civilizimit, shpikin gjëra që të tjerët nuk krijojnë dot. Këta janë dhe mëshirëmëdhenjtë real. Marrim si shembull rastin e Presidentit Trump (i paepur deri në fitore), në firmosjen “Urdhërit Ekzekutiv” për lirimin e 1500 demonstruesve, dhe më vonë dhe të tjerë, të cilët morën pjesë me, 6 Janar të vitit 2021, Capitol Hill-Washington,D.C. Vendimi i Trump gëzoi rreth 1600 familje amerikane dhe frymëzoi miliona liridashës të tjerë në Amerikë dhe botë, duke treguar sa vlerë ka mëshira në raste tilla, paçka se kundërshtarët e komentuan së prapthi.

Trump, nuk u prek nga fjalët e Mariann Edgar Budde (Bishop of Washington), e cila i kërkoi: HAVE MERCY ON LGBTQ, MIGRANTS, përkundrazi Trump iu përgjigj: “Bishop is “not very good at her Job”. Presidenti i sapozgjedhur pas një eksperience negative me krahun e majtë, por dhe i pajisur me një kulturë fetare Biblike të admirueshme, nuk ka dëshirë të pranojë forma didaktike të stisuara e deformuara kundër fjalës së Hyut. Asnjë libër i shenjtë nuk thotë se ka një zgjidhje të tretë përveç burrit dhe gruas. Nëse dikush e di…do të më bënte nder që të ma kujtonte…Sofistika hipokrite dhe deformimi human nuk ka lidhje me mësimet e Zotit, sepse mund të ketë Gomorrah dhe Sadoma të tjera, mbase dhe doomsday.

“Të vetmundurit”, janë vetë falimenti (të vetmundurit nuk janë të mundurit që dinë të ngrihen më të fortë), që rrëzohen për mos u ngritur më, ose dhe kur ngrihen, çohen me paterica duke mos e njohur mëshirën me pretekstin se nuk i ka mëshiruar askush. Për mendimin tim, vuajtja të bën më të fortë, të lartëson, të krijon një eksperiencë që është shkollë dhe pasuri. Plus një botë që mbase disave u mungon. Rrethanat e vuajtjes të bëjnë më të thellë dhe racional. Vuajtja të pajis me dashuri dhe mëshirë. Fatkeqësisht, të vetmundurit, janë viktima të vetvetes në mizantropi, ku pakuptuar jetojnë në një vullkan urrejtje të stisur që i largon nga solidariteti i dhimbjes që ka ndjenjë dhe përgjegjësi. Kjo rrit honin midis ekstremit dhe normalitetit në mëshirëdhënie dhe mëshirëmarrje.

“Pushtetarët aksidentalë”, janë kategori mëkatare e vetëfryrë nga lavdia artificiale e momentin ku penetrojnë në kapërcyell të ndryshimeve të mëdha. Aksidenti i vesh tipat e gënjeshtërt me trofenë e dhuruar nga koha. Uria e tyre nuk njeh limite dhe mëshirë. Paraja, orgjitë, plaçkitja dhe pushteti i shpërdoruar mbeten kryefjala e lukunisë aksidentale, të cilët nuk kanē mëshirë për askënd. Dhe kur u bie ndërmend për “mëshirë”…zgjohen të çoroditur për show duke përdorur pushtetin si instrument arritjeje dëshirash meskine. Shpura e tallallexhinjëve që kanë pas vetes, shtriqen si kaçamijtë në lagështirë, ku me narrativa dhe artopolantë ushqejnë dhe lartësojnë delekuentët si shpëtimtarë të varfërisë dhe rritjes mirëqënies së paqënë.

Qytetërimi, mëshirën e ka jetësore. Fenomenin e bën të njohur me një përkujdesje humane, ku, pothuajse dhe sensacioni humbet forcën në planin njerëzor. Trajtimi i mëshirës zë vend natyrshëm në pardonin e një mëkati apo dickaje tjetër që krijon impakt në rrethana të caktuara apo të papërcaktuara. Ka raste shkarje përdorimi si lajm komercial, por fatkeqësia nuk tjerret si qëllim në vetvete (siç e kam thënë…), sepse informuesit, media udhëhiqen nga kodi moral dhe etiko-profesional.

Mendoj se, mëshira nuk duhet të bëhet kurrë pjesë maskarade-propagande, por solidarizim shpirtëror, duke lënë jashtë megafonë e TV, gurë e shigjeta helmi të përdorura nga fytyrat teatrale.
Farsa dhe loja me “mëshirën”, janë si fijet e merimangës që sa më i dendur të bëhet rrjeti, aq më e pamundur bëhet dalja nga webi.
Shumë njerëz paqësorë pyesin, “Sikur njeriu mos t’a njihte mëshirën…a do frikësoheshin bishat nga ai? Po Zoti a do tregonte mëshirë për të pamëshirshmin? Sikur ligji të bëhej mbiligj (pa mëshirë – pa klemencë) si do quhej ligjvënësi? Sikur ligji të mos ekzistonte…a do quhej Mozes, babai i ligjit dhe çfarë do bënte njeriu?”.

A e ndryshon mëshira llojin e lindur? Unë mendoj se jo!
Tek “Rrëfenjat e Papagallit” (Histori dhe fabula Indiane), lexojmë Rrëfenja tridhjetë e një: “Për birin e dijetarit dhe nepërkën”, ku papagalli i tregon Huxhastës bukur se, si nepërka i kërkoi djalit të dijetarit t’a shpëtojë nga një ndjekës që kërkonte t’a vriste…Djali pa një pa dy e mëshiroi gjarpërin duke e marrë dhe fshehur në mëngën e mantelit. Ndjekësi e pyeti djaloshin nëse kish parë një gjarpër të zi, por djaloshi e mohoi se kish parë ndonjë të tillë. Armiku i gjarpërit u largua. Atëherë djaloshi i kërkoi nepërkës që të dilte nga mënga e mantelit ku ishte kacavjerrur ngaqë nuk përbënte më rrezik për jetën. Po nepërka i tha se do e kafshonte. Pas një debati midis njëri-tjetrit, gjarpëri iu përgjigj, – Ja çfarë kam dëgjuar nga të diturit: “T’u bësh mirë të këqinjve, është njësoj sikur t’u bësh keq të mirëve.”

Thjeshtë mendoj se, mëshira (mirësia dhe klemenca si sinonime) është si kaleidoskop…ku brenda tubit, pjesët e koloreve dhe elementeve ndryshojnë pamjet e objekteve sa herë rrotullon unazën e fokusimit…

MUSTAFA KRUJA POLITIKAN NACIONALIST, ALBANOLOG, THEMELUES I KOMBIT SHQIPTAR

January 29, 2025 by s p

Gjet NDOJ/

I-MUSTAFA KRUJA THEMELUES DHE FIRMËTAR I PAVARËSISË SË SHQIPËRTISË, 28 NËNTOR 1912

Veprimtarinë politike e kryengritëse, Mustafa Merlika u nisi që në moshë të re, pikërisht duke dhënë një kontribut në Kryengritjen e Kurbinit e vitit 1905-1907, por dhe në Kryengritjen e Brgut të Mates e në Kryengritjen e Përgjithshme të vitit 1912.

1-Kryengritja e Kurbinit

Sikurse dihet, në fillim të shek. XX, ndërkohë që kombet e krishtera ballkanike e kishin fituar pavarësinë nga Perandoria Osmane, vihet re tendenca e Qeverisë Osmane, për të intensifikuar sundimin e Shqipërisë, vecanërisht në zonat e “rrezikshme” (Mirditë, Kurbin, Bregu i Matës, Zadrimë, Pukë, Malsi e Madhe e Dukagjin, Kosovë etj), me qëllim për ti penguar shqiptarët në fitoren e pavarësisë së tyre.

Në këtë kontekst, tendencat për të detyruar kurbinasit, për ti paguar taksat Qeverisë Turke nga njëra anë, si dhe vendosmëria e kësaj popullsie për të mos njohur autoritetin e këtij shteti dhe për të qenë të pavarur prej tij nga ana tjetër, përbëjnë dhe shkakun kryesor të ballafaqimit me armë dhe shpërthimit të kryengritjes së Kurbinit në vitet 1905-1907.

Organizatorët dhe frymëzuesit kryesorë të kësaj kryengritje qenë patriotë nga Durrësi, Kruja, Kurbini etj si:

Dom Nikoll Kacorri-prijësi kryesor i popullit të Dioqezës së Durrësit (Arbërisë) me qendër në Dilbnisht, që përfshinte zonat nga Durrësi, Mysja, Kurbini, Kthella Mati e Lura etj, Gjin Pjetri i Skurajt (i pari i 45 pleqve të Krujës e të Kurbinit), At’Shtjefën Gjecovi- famulltari i Lacit, Llesh Pjetri i Milotit, Mustafa Merlika Kruja, [Ymer Deliallisi, Mustë Haxhiu], durrsakët e inkuadruar në shoqërinë “Vllaznia” si: Neki Libohova, Hafis Ali Podgorica, Abaz Celkupa, Kristaq e Mihal Rama, Seid Kërtusha” etj.

-Kuvendet qenë një institucion kryesor i vendimit popullor për kryengritje. Njihen Kuvendi I, II dhe III i Kurbinit që u mblodhën periudhës 1906-1907. Në Kuvendin e III që u mblodh në Dilbnisht 1907, morën pjesë jo vetëm krerë të Kurbinit, por edhe ata të Mirditës, Krujës e Durrësit, duke patur si qëllim zgjerimin e rezistencës kundër politikave fiskale e qeverisëse osmane.

Veprimet luftarake qenë të organizuara duke u shtri në të gjithë Kurbinin si: në Skuraj, Lac, Mali Bardhë, Gjormë etj.

Dokumentacioni kryesor që na ndihmon duke na dhënë një panoramë të qartë ka të bëjë me letërkëmbimet Nikoll Kacorrit me Shtjefën Gjecovin, apo ato të Nikoll Kacorrit me konsujt që vepronin në Shqipëri, të konsujve me qeveritë e tyre, vecanërisht atë austriake etj. Kryengritja e Kurbinit ndonëse nuk arriti të fitonte, e pati një rëndësi, sepse shërbeu si një frymëzim e fillim i kryengritjeve të përgjithëshme të viteve 1910, 1911 e 1912 për clirim kombëtar.

2-Kryengritja e Përgjithshme për Pavarësinë e Shqipërisë 1912

Kryengritja Bregut të Matës, ishte një nga fragmentet kryesore të Kryengritjes së Përgjithëshme për pavarësinë e Shqipërisë e vitit 1912, epiqendra të së cilës ishin: Mirdita, Lezha, Kurbini, Kruja e Mysja (Zona nga Fushkruja e deri në Rodon).

Roli i Mustafa Krujës në këto kryengritje ishte qëndror, pasi bashkë me Preng Bib Dodën, përzgjodhën e përcaktuan drejtuesit e komandantët kryengritës, sipas zonave.

“Për zonën luftarake Mirditë-Zadrimë-Lezhë-Kurbin e deri në Rodon e Durrës, me një popullsi kryesisht katolike, duhej marrë më së pari pëlqimi i Preng Bib Dodës, …pa fjalën e të cilit, as Mirdita e as Zhupa, as Lezha e as Kthella nuk luanin vendit.

Negociatori për bisedime me Preng Bib Dodën, qe caktuar nga Nikoll Kacorri e Murat Toptani, Mustafa Merlika-Kruja, i cili gëzonte respektin e besimin e Princit mirditas.

…. Në verën e vitit 1912 Preng Bib Doda e Mustafa Kruja, ranë dakord që lëvizja e armatosur të fillonte, ndërsa drejtuesi i Kryengritjes të ishte Abdi Toptani në Tiranë-Durrës e Krujë, kurse për Kurbinin, kishin rënë dakord më heret që të ishte Gjin Pjetër Pervizi i Skurajve.

Me 2 korrik 1912 , u bë deklarata e fillimit të kryengritjes në Vilajetin e Shkodrës (Nga Kosova e M Zi në veri e deri në Vlorë në Jug) dhe u firmos nga Abdi Toptani, Baba Zeneli etj, në të cilën bëhej thirrje të gjithë shqiptarëve për kryengritje të armatosur kundër sundimit osman.

Kryengritja e Përgjithshme e vitit 1912, që pati një shtrirje të madhe në Kosovë, Shkup, Mirditë, Malsi e Madhe,Bregun e Matës, Dibër, e në të gjithë Shqipërinë e Mesme, solli për pasojë

Përvec sa thamë, solli për pasojë zmbrapsien e ushtrive pushtuese osmane nga trojet shqiptare.

Roli në politikën udhëheqëse kryengritëse i Mustafa Merlikës, evidentohet qartë edhe në letërkëmbimet mes personaliteteve të rëndësishme shqiptare të asaj kohe, në mesin e të cilëve qe dhe Ai si:

Nikoll Kacorri, Abdi Toptani, Luigj Gurakuqi, Preng Bib Doda, Terenc Toci, Lazër Mjeda, Ismail Qemali, Murat Toptani, Bedri Pejani, Bajram Curri, Hasan Prishtina, Aqif Pashë Bicaku, Isa Boletini, Haredin Cakrani, Rexhep Mitrovica, Dhimitër Berati etj, etj.

Në këtë kuptim Mustafa Kruja nuk kishte se si të mungonte në Kuvendin Historik të Vlorës, mes krerëve më të lartë përfaqësues të popullit shqiptar, ku u shpall dhe u nënshkrua themelimi i Shqipërisë Pavarur nga Perandoria Osmane, me 28 Nëntor 1912.

Si konkluzion mund të themi se:

Mustafa Kruja, në fazën e parë të veprimtarisë tij nacionaliste–atëdhetare, duke qenë aktiv në udhëheqjen dhe koordinimin e veprimeve kryengritëse për pavarësinë e Shqipërisë, do të ishte një nga firmëtarët e Deklaratës së Pavarësisë Shqipërisë, njëherësh themelues i Shtetit të ri Shqiptar.

II-MUSTAFA KRUJA, THEMELUES I SHQIPËRISË ETNIKE

1-Nga Shqipëria Londineze, në Shqipërinë Etnike

Mustafa Kruja, bashkë me të gjithë firmëtarët e tjerë që ishin gjallë të Shqipërisë Pavarur të vitit 1912, por dhe krerë nacionalistë të tjerë, të gjithë baballarë të Kombit Shqiptarë, në pamundësi për të ndalur Botën nga Lufta e saj e Dytë, pranuan koncesionin me Mbretërinë italiane, duke lëshuar pak nga autoriteti qeverisës të Shqipërisë Londineze, për të qeverisur edhe në pjesën e “Tokave të Lirueme” pas shkatërrimit dhe rënies së Mbretërisë Jugosllavisë nga sulmi Italo-Gjerman mbi të. Në fakt jo thjeshtë për ta qeverisur pjesën shqiptare të pushtuar nga Serbo-Malazezët dhe Bullgarët, por në radhë të parë, për ta shpëtuar këtë hapsirë etnike shqiptare nga boshatisja prej popullsisë saj autoktone nga genocide fizik e kulturor I ushtruar mbi to, të paktën që nga tetori i vitit 1912-1921 e duke u definuar me marrveshjet famëkeqe të Mretërisë Jugosllavisë me Republikën e Turqisë (1933, 1934 dhe 1938), që kishin të bënin me shpërnguljen e 40 mijë familjeve shqiptare prej Kosove, Sanxhaku, Malit të Zi e Maqedonisë, për në Turqi. Kjo shifër 40 mijë familje për nga 30 antarë, përkthehej në afërsisht 1. 2 milion shqiptarë, që do të thoshte spastrimi i plotë etnik i trojeve shqiptare, jashtë Shqipërisë Shtetërore të asaj kohe, nga banorët e sajë autoktonë.

Ishte kjo rrethanë historike zhdukjeje për shqiptarët që i shtyni krijuesit dhe themeluesit e Kombit, që ta pranonin këtë marrveshje me Italinë, e në fakt sikurse u zhvilluan ngjarjet e kësaj Lufte Botërore famëkeqe për popujt e tjerë të botës, paradoksalisht për shqiptarët rezultoj të ishte shpëtim dhe clirimi i tyre.

Shkatrimi dhe rënia e Mbretërisë Jugosllavisë dhe asaj të Greqisë nga sulmi Gjermano-Italian i prillit të vitit 1941 solli për pasojë:

a-Ndalimin e gjenocidit dhe të shpërnguljes masive të shqiptarëve nga trojet e tyre amtare;

b-Bashkimi i e trojeve shqiptare të Maqedonisë perendimore, ato të Kosovës e të Malit të Zi dhe pjesërisht edhe të Sanxhakut me Shqipërinë e Vjetër dhe krijimin e Shqipërisë Etnike;

c-Qeverisjen e Shqipërisë Re bashke me Shqipërine e Vjetër prej Kabineteve shqiptare të Tiranës, ndonëse me autoritet të kufizuar nga Mbretëria Italiane;

Në kushtet e Luftës së Dytë Botërore, krerët nacionalistë shqiptarë, duke e shfrytëzuar me shumë zgjuarsi e guxim përplasjen mes vendeve të Boshtit me Aleatët, ku me të dytët bënin pjesë dhe armiqtë shekullorë të shqiptarëve, sllavët, duke mbajtur anën e Italisë e të Gjermanisë, zgjodhën ndaljen e zhdukjes së plotë të shqiptarëve etnikë dhe bashkimin e tyre me shtetin amë, ku njëherësh në fakt realizuan ëndërrën më të madhe të mbarë botës shqiptare për të krijimin e SHQIPËRISË ETNIKE.

Në qershor, kur Viktor Emanueli III dekretoi Urdhërin e Benito Musolinit”, që kishte të bënte më transferimin e pushtetit nga Ushtria tek autoritetet Civile, Qeveria Shqiptare kryesuar nga Shefqet Verlaci, me mbështetjen e fuqishme të Mbretërisë Italiane e shtriu qeverisjen e administrimin e saj edhe në Maqedoninë Perendimore, Kosovë dhe në një pjesë të Malit të Zi.

E:\SEMI 2020\GJET NDOJ\FAKSIMIL SHQIPERIA 3.tif

Qeveria Vërlaci që vazhdoi deri më 4 dhjetor 1941, bëri Reforma në përshtatje me një realitet krejt të ri dhe të jashtëzakonshëm për shqiptarët.

Ndërsa me kabinetin Kruja pas 4 dhjetorit, do të kemi një qeverisje me program të detajuar, si dhe rikthim të një autoriteti të zgjeruar të Shtetit Shqiptar.

2-Kthimi i autonomisë zgjeruar në Shqipëri gjatë qeverisjes së Kryeministrit Mustafa Merlikas Kruja e në vazhdim, 4 dhjetor 1941-8 shtator 1943.

Mustafa Merlika Kruja, sapo mori besimin e Mëkëmbësit Francesco Jakomoni si Kryeministër i ri………përzgjodhi Kabinetin e tij Qeverisës me emra krejt të ri, që nuk duhej të kishin lidhje me paraardhësin e tin Sh Verlaci. Madje Mustafa Kruja ndërroj edhe Sekretarin e Përgjithshëm duke emëruar një të ri…

Bashkë me Programin të cilin, Kryeministri Kruja para Këshillit të Epërm Koorperativ Fashist, njëherësh i paraqiti këtij Këshilli edhe Kabinetin Qeveritar me anëtarët e mëposhtëm:

1-Mustafa Kruja– Kryeministër dhe zëvendësisht Ministër Sekretar Shteti i Punëve të Brendëshme (Me 7 maj 1942 edhe Ministër Sekretar Shteti i Drejtësisë).

2-Hasan Dosti– Ministër Sekretar Shteti i Drejtësisë (deri me 7 maj 1942).

3-Shuk Gurakuqi– Ministër Sekretar Shteti i Financave;

4-Xhevat Korca-Ministër Sekretar Shteti Arsimit;

5-Iliaz Agushi– Ministër i Punëve Botore;

6-Fuat Dibra (deri me 22 dhjetor 1941; kostandin Kote nga 12 janar 1942 e në vazhdim) Ministër Sekretar Shteti i Ekonomisë Kombëtare;

7-Tahir Shtylla (dorëhequr me 2 shkurt 1942; Eqerem Vlora 7 maj 1942) Ministër Sekretar Shteti i Tokave të Lirueme;

8-Dhimitër Berati -Ministër Sekretar Shteti Kulturës (Eqerem Vlora e merr me 4 nëntor 1942 e në vazhdim);

9-Jup Kazazi (Kol Bib Mirakaj 7 maj 1942)- Ministër Sekretar Shteti Partisë Fashiste”

3-Kërkesat e Mustafa Krujës, Musolinit:

Autonomi më të zgjeruar, zgjerim kufijsh dhe rikthim të simboleve kombëtare.

Caktimi i Mustafa Krujës në krye të Qeverisë re Shqiptare, presupozonte gatishmërinë e Italisë dhe të Musolinit për të bërë akoma më shumë lëshime, kjo në përputhje me kërkesat e nacionalistëve shqiptarë, por dhe nevojat jetike të Mbretërisë Fashiste Italiane për të ruajtur një oaz qetësie, në Ballkanin që tashmë kishte filluar të trazohej nga lëvizja komuniste (ndikimi sovjetik), por dhe angazhimi i aleatëve perendimorë, vecanërisht në vendet sllave dhe në Greqi.

Në kohën kur sapo kishte ardhur në krye të Qeverisë, Mustafa Kruja, grupet komuniste shqiptare të ndikuara fort nga misionarët e Kominternit dhe vecanërisht misionarët serbo-malazëzë, kishin formuar tashmë që me 8 nëntor 1941 Partinë Komuniste Shqiptare. Kështu edhe në Shqipëri kishte shenja të tronditjes së paqes e të qetësisë si kudo gjetiu në Ballkan. Pikërisht në këtë situatë të fillimit të qeverisjes “Kruja”, në fillim-vitin 1942, Kryeministri i ri bëri vizitën e parë zyrtare në Romë ku dhe ju rezervua një pritje me ceremoni e respekt të plotë, si nga stafi i Qeverisë me Konti Cianon- Ministri Jashtëm, ashtu edhe nga vetë Musolini (Ducja). Po ashtu dhe plotësimi maksimal i kërkesave e bënin këtë vizitë shumë të suksesëshme. Përshkrimin e detajuar e jep vetë Konti Ciano në ditarin e tij:

“16 shkurt….Nuk kërkoi asgjë që s’pritej:

-Vec disa korigjime të vogla të kufijëve drejt Malit të Zi dhe rishikimin e Flamurit.

-Nuk e duam shqiponjën të “burgosur” mes sëpatave të fashizmit e nyjeve të Savojës.

17 shkurt. Takimi mes Mussolinit e Krujës. Kryetari shqiptar foli për situatën në Shqipëri duke dhënë një notë optimiste. Mussolini theksoi dëshirën për të ju akorduar shqiptarëve një regjim gjithmonë e më liberal autonomie lokale. Kjo është e vetmja politikë e mundëshme për të dhënë fruta të mira. Përndryeshe edhe Shqipëria do të ishte sot një vatër revoltash e intrigash, si të gjithë vendet e tjera rreth saj të pushtuara”

Pas kthimit me dy arritjet e tij të mëdha: zgjerim të kufirit me Malin e Zi dherritjen e autoritetit autonom të qeverisjes në Shqipëri dhe në Tokat e Lirueme, Qeveria Shqiptare pas kthimit të Kryeministrit në Tiranë, ishin në pritje të dekreteve që i konkretizonin premtimet e Italisë.

U desh të kalonin rreth dy muaj, kur më 23 prill Mussolini në praninë e Konti Cianos, autorizoj Jakomonin të hiqnin sëpatat te Flamuri shqiptar, si dhe simbolin e Dinastisë Savojës mbi Stemën Kombëtare Shqiptare.

“23 prill. Shoqërova Jakomonin te Ducja, për të diskutuar cështjen e flamurit shqiptar. Në formën e tanishme shqiponja e vendosur midis dy sëpatave të fashizmit e sipër Kurora e Savojës- shkakton dhimbje tek nacionalistët shqiptarë, të cilët kërkojnë respektimin e simboleve të tyre kombëtare. Natyrisht para se të bëhet publik ky vendim i Duces, do të bisedoj me Mbretin”

Pas këtyre arritjeve të pabesueshme diplomatike me Italinë, Kryeministri Mustafa Kruja, në pozita mjaft komode institucionale, bëri një përshtatje mjaft të rëndësishme të Strukturës së re qeverisëse, që do ta ndihmonte atë dhe ekipin e tij për të zbatuar një program mjaft ambicioz, realizimi me sukses i të cilit do ti shërbente interesit publik dhe atij kombëtar të shqiptarëve.

Realisht me ardhjen në në krye të Qeverisë Shqiptare të Mustafa Krujës, për shkak të meritës së Tij, por dhe për rrethanat e reja, si dhe vështirësitë gjithnjë e më të shumta të krijuara, filloi njëherësh rikthimi i beftë i autonomisë qeverisëse në Shqipëri dhe në Tokat e Lirueme. Natyrisht rritja e pavarësisë qeverisëse e Kabinetit “Kruja”, brenda sistemit Mbretëror Fashist Italian, sic do ta shohim në vijim të këtij kapitulli, por dhe në vazhdim deri në shtator 1943, kur Italia Fashiste kapitulloi, qe maksimal dhe shumë domethënës.

4-Reforma shtetërore, i jep jetë Autonomisë së zgjeruar

Paralel me qeverisjen rutinë, Kabineti Qeverisë Shqiptare, pikësëpari ndërmori iniciativa që kishin të bënin me ristrukturimin e Qeverisë dhe të institucioneve shtetërore në përgjithësi, në përshtatje me klimën e re të lëshimeve, që krijonin një hapsirë domethënëse autonomiste të Shtetit Shqiptar si:

Rikthimin e Forcave të Armatosura (ato organe që kishin të bënin me rendin publik e kushtetues);

-Krijohen Gjykatat dhe Prokuroria Ushtarake;

– krijohet Instituti Mbretnor i Studimeve Shqiptare.

Instituti i Studimeve Shqiptare, shkëputet nga “Fondata Skandërbeg”, duke u bërë Institut Akademik i pavarur; Formimi i Institutit të Albanologjisë;

– Rikthimi i Flamurit pa spatat e Liktorit dhe i Simbolit të Shtetit Shqiptar, pa simbolin e Dinastisë Mbretërore Italiane etj.

-Krijimi i Ministrisë së Kulturës Popullore

-Me 3 dhjetaor të vitit 1941, u krijua Ministria e Tokave të Lirueme, tashmë përgjegjëse për administrimin e pasacëm të trojeve shqiptare të lira. Në kondita të tilla, autoriteti qeverisës i tyre, i pati kaluar Qeverisë Mbretnore të Tiranës.

III. NSTITUTI I STUDIMEVE SHQIPTARE THEMELOHET NGA MUSTAFA KRUJA

1. Krijimi i Institutit të Studimeve Shqiptare

Mustafa Merlika Kruja, bashkë me personalitetet më të larta të Kombit Shqiptar duke qenë në krye të tyre, qenë themeluesit e “Institutit të Studimeve Shqiptare”, që u krijua me 8 prill të vitit 1940

Studiuesit kolegë e bashkëpuntorë të Mustafa Krujës ishin dy grupimesh: Shqiptarë dhe italianë, por që të dy këto grupime do të merreshin vetëm me studime albanologjike, si psh në fushën e gjuhës e të letërsisë shqipe, historisë, arkeologjisë, traditës e trashigimisë etnike shqiptare etj.

“Emrohen pjestarë efektivë t’Institutit të Studimeve Shqiptare zotnitë shqiptarë:

-Shk Tij Dhimitër Berati, lëvrues për studime historike-Romë;

-Prof Eqrem Çabej, Linguist-Tiranë;

-Shk. T. At Gjergj Fishta, poet-Shkodër;

-Pr. Karl Gurakuqi, letrar e lëvruesi Gjuhës Shqipe-Tiranë;

-At’ Anton Arapi, letrar- Shkodër;

-Pr Kol Kamsi, filolog e historian-Tiranë;

-Doktor Vangjel Koca, kritik letrar-Tiranë;

-Shk. Tij. Ernest Kolici, poet e letrar-Tiranë;

-Shk. Tij Senator Mustafa Kruja, filolog e letrar-Tiranë;

-Prof. Mati Logoreci, letrar e lëvrues i gjuhës shqipe-Tiranë;

-At’ Benardin Palaj, poet e folklorist-Shkodër;

-Dr. Lasgush Poradeci, poet-Tiranë;

-Dr. Ilo Mitko Qafëzezi, historian-Korçë;

-Pr. Namik Resuli, linguist-Tiranë;

-Don Lazër Shantoja, poet e letrar-Tiranë;

-Dr. Eqrem Bej Vlora, historian e gjeograf-Vlonë;

-Pr. Aleksandër Xhuvani, filolog e letrar-Tiranë;

-Pr. Ndue Paluca, gjeograf e lëvrues i gjuhës Shqipe-Tiranë;

Një pjesë tjetër e Institutit qenë italianë, duke u marr edhe ata me çështje albanologjike:

-At’ Giuseppe (Zef) Valentini, historian e letrar-Shkodër;

-Pr. Antonio Baldacci, gjeograf, etnograf, botanik-Bologna;

-Pr. Matteo Bartoli, linguist-Torino:

-Pr. Sergio Bertini, historian arti-Padova;

-At Nilo Borgia, historian, filolog-Grottaferrara;

-At Fulvio Cordignano, historian, lëveues i gjuhës shqipe-Shkodër;

-Shk. Tij Pr. Francesco Ercole, historian-Romë;

-Prof. Angelo Leotti, lëvrues i gjuhës shqipe-Bologna;

-Dr. Nikola Lorusso Attoma, lëvrues i studimeve historike-Tiranë;

-Pr. Gennaro Maria Monti, historian-Napoli;

-Pr. Domenico Mustili, arkeolog-Napoli;

-Shk. Tij. Pr. Paolo Emilio Pavolini, filolog-Roma;

-Pr. Papa Geatano Petrotta, filolog, letrar-Palermo;

-Dr. Giuseppe Sciroi, filolog-Roma;

-Pr. Carlo Tagliavini, linguist-Padova”

Pak më vonë, pas propozimit të bërë nga Ministri i Arsimit Ernest Koliqi, Mëkëmbësit Francesco Jakomoni dekreton më 26 gusht 1940 disa emërime të reja pjestarësh shqiptarë në këtë Institut:

“Emnohen Antarë efektivë t’Institutit të Studimeve Shqiptare zotnitë:

*Aleksandër S. Drenova, poet- Bukuresht;

*Xhevat Korca, Historian- Tiranë;

*At Juston Rrota, Linguist-letrar- Shkodër;

*Ethem Haxhiademi, Dramaturg- Tiranë;”

2. “Instituti i Studimeve Shqiptare”,shkëputet nga “Fondata Skandërbeg” dhe formohet “Instituti Mbretnor i Studimeve Shqiptare”

Më vonë Instituti, gjatë veprimtarisë tij pati arritje, duke krijuar një përvoje, mbi bazën e së cilës u rivlerësua dhe rëndësia e tij.

Nga ana tjetër, në kushtet e rritjes e të fuqizimit të autonomisë qeverisëse, Kabineti i Qeverisë së Tiranës, nga viti 1942, Instituti i Studimeve Shqiptare, nga një nismë gjysëm vullnetare e personaliteteve të kulturës shqiptare, që patën krijuar Institutin e Studimeve Shqiptare si pjesë e Entit Italo-Shqiptar “Fondata Skandërbeg”, u kalua në një fazë të re të këtij procesi. Në fakt që në krijimin e Institutit, por edhe tani në fazën e konsolidimin dhe krijimin e autoritetit institucional-akademik e nacional-etnik, qe organizuar e udhëhequr nga dyshja Mustafa Kruja & Ernest Koliqi.

3. Krijimi institutit Balkanologjisë

Qëllimi i krijimit të këtij instituti lidhej me bashkërendimin e punës shkencore e hulumtuese në fushat respektive të Historisë, civilizimit (Kulturës) dhe të Edukimit e Arsimit të popujve në Ballkan. Në bazë të objektivave shkencore dy vendet, Shqipëria dhe Rumania hartuan dhe strukturimin e Institutit për studime Ballkanologjike pranë sejcilës Ministri Arsimi. “Nji rregullore do të caktojë mënyrën e organizimit dhe të funksionimit të Institutit”

Një aspekt tjetër i zhvillimit të strukturës, lidhej dhe me Krijimi i “Institutit për Studime Ballkanologjike” pranë Ministrisë Arsimit dhe të Fevet, si pjesë edhe e bashkëpunimit me Shtetin e Rumanisë dhe Universitetit Shtetëror atje”

Gjatë vitit 1942 e deri në fillim të vitit 1943 u ideua dhe u hartua objekti dhe strukturimi i Institutit ne fjalë.

Si konkluzion mund të themi me siguri se;

Duke evidentuar veprimtarinë dhe produktet e Tij atëdhetare, Mustafa Merlika Kruja, nuk i len gjë mangut as rilindasve më të spikatur e më të mëdhenj të Historisë së Shqipërisë….!

Gjet NDOJ

Krujë, me 24 nëntor 2024

Durrësi i Lashtë, Tukididi dhe “Komedia e Gabimeve” e Shakespirit

January 29, 2025 by s p

Studim historiko-letrar nga Rafael Floqi

Shakespeare in Context: The Comedy of Errors

Si dhe pse shkrimtari gjenial anglez Shekspiri përmend emrin e parë të lashtë të Durrësit- Epidamnus në Komedinë e tij të Gabimeve me një subjekt që duket sa i thjeshtë aq dhe i ngatërruar?

Me pak fjalë subjekti komedisë është i tillë. Pasi të dy personazhet kryesorë ndahen nga binjakët e vet pas mbytjes së anijes së tyre, Antipholus dhe skllavi i tij Dromio shkojnë në qytetin e Efesit për t’i gjetur vëllezërit e tyre binjakë që i dinin të mbytur. Grupi tjetër i binjakëve jeton në Efes dhe të ardhurit e rinj shkaktojnë aty një sërë incidentesh humoristike nga ngatërrimi i identitetit të tyre. Më në fund, binjakët e gjejnë njëri-tjetrin dhe prindërit e tyre dhe i zgjidhin të gjitha problemet e shkaktuara më parë. Në aktin e parë Duka Solinus, sundimtari i Efesit, kryeson gjyqin e Egeonit të Sirakuzës. Sirakuzianët nuk lejohen të shkojnë në Efes, kështu që Egeoni është arrestuar. Kur e pyetën pse është tani në Efes, Egeoni shpjegon se si ai po kërkonte për djemtë e tij binjakë të humbur, dhe shërbëtorët e tyre binjakë. Njëzet e tre vjet më parë, Egeoni kishte humbur gruan e tij dhe një nga djemtë e tyre binjakë identikë (së bashku me skllavin e djalit) në një stuhi detare.

Pse u zgjodh Epidamni?

Komedia merrte shkas nga drama e shkrimtarit romak Plautini Menaechmi ngjarjet e së cilës zhvillohen në Durrësin e lashtë në koloninë greke ty Epidamni-us.

Kur e shndërroi skenarin e Plautinit në Komedinë e Gabimeve, Shekspiri e zhvendosi veprimin e ngjarjeve në qytetin e Efes-it në Anatoli. Megjithatë, Shekspiri nuk e fshiu plotësisht Epidamnin nga dramaturgjia e tij, sepse ai e emërton qytetin me emrin e tij, shtatë herë gjatë gjithë komedisë. Ndërsa dikush mund ta shpjegojë referencën e Epidamnin si reflektim i burimit nga Plautini, përsëritja e tij, sugjeron që Shekspirit i duhej ta përmendte emrin e qytetit për të përcjellë diçka më me rëndësi tematike për komedinë e tij.

Unë besoj se për Shekspirin dhe audiencën e tij, Epidamni nënkuptonte një vendbanim tregtar të copëtuar nga përçarjet familjare dhe shoqërore, dhe kështu ai nënvizohet në temat e ngjashme tek Komedia e gabimeve. Këto konotacione e kanë origjinën në Historinë e Luftës së Peloponezit të Tukididit, libër që ka shumë mundësi të jetë njohur nga Shekspiri në përkthimin në anglisht të vitit 1550 nga Thomas Nicolls.

Epidamni ndoshta do të thoshte pak për Plautinin dhe për shumicën e anëtarëve të audiencës së tij romake. Ndërsa data e krijimit të Menaechmit si një krijim i mëparshëm nuk dihet.

Epidamni dhe “Illyria e Shekspirit”

Në një vëllim titulluar “Illyria e Shekspirit”, studijuesja Sara Hanna regjistron me përkushtim, referencat klasike përkatëse në “From Illyria to Elysium: Geographical Fantasy in Twelfth Night”, botuar në Litteraria Pragensia 12 (2002): 21-45; edhe pse megjithatë, ajo i konsideron referimet për Ilirinë në Komedinë e Gabimeve vetëm si “tribut i dramaturgut për mjeshtrin e tij të parë të komedisë” (f.27). nga ana tjetër, Thukididi për studiuesin George Fredric Franko, Epidamni, Tukididi dhe Komedia e Gabimeve e Shakespirit Universiteti Hollins, VA 24020, USA, ka mundësi të jetë më shumë se aq.

Në skenarin ekzistues, dhe njohuritë e shfaqjes për qytetin Epidamn janë të mjegullta tek Menaechmus: dhe citimi latin mihi damnum në Epidamno duis (lat .RF) duket si më e mira.

Ndërsa nuk ka asnjë arsye tematike të dallueshme që Plautini ta lokalizojë (“për këtë arsye, që emri që i është vënë këtij qyteti është Epidamnus, sepse pothuajse, sepse askush nuk i shmangej atij pa u mallkuar. Sipas përkthimit të Menaechmit nga Warner i vitit 1595 . Megjithatë ai ndoshta e dinte që Epidamni shtrihej në një rrugë të tërthortë të Adriatikut drejt Sirakuzës [….] deri në vitin 210 pes, qw ndoshta, do të kishte ofruar mundësinë e lidhjes të emrit me një qytet ilir në kokën e inkursioneve ushtarake romake përgjatë Adriatikut në vitet 229 dhe 219 pes. Interesante, ishte se romakët nuk e pëlqyen fundin e fjalës “Epi-damnus” pasi “damnum” do të thotë “i mallkuar/mallkuar” në latinisht. Sipas tyre ky ishte një emër shumë fatkeq për portin kryesor të kalimit përtej Adriatikut. Pra, e ndryshuan emrin në Dyrrachium = Majat Binjake (një emër tjetër grek). Ky emër evoluoi në Durrës në gojën e iliro-shqiptarëve.

Messenio: propterea huic urbi nomen Epidamno inditumst.

Epidamni qyteti i mallkimit

Megjithëse lojërat e ngjashme me fjalët janë të mundshme në anglisht, Shekspiri nuk e bën këtë. Vendndodhja gjeografike dhe shoqërimet rajonale nuk arrijnë të japin një motiv bindës për përmendjen e përsëritur të emrit të Epidamnit. Edhe po të ndiqte efektet zanore, si lojë fjalësh, rimë ose aliteracione në ndonjë nga shtatë referencat e emrit Epidamni. Kjo mbetet e vërtetë edhe nëse nuk mund të jemi të sigurtë se në çfarë forme të saktë audienca e Shakespirit e ka dëgjuar këtë emër. Ndërsa tek Folio quia nemo ferme sine damno huc devortitur. (Lat. RF) lexohet vazhdimisht “Epidamium”, një lexim i mbajtur edhe nga New Folger dhe Menaechmi për Epidamnus, ka arsye të mirë tingëllimi si i mallkuar që emri Epidamnus ofronte mund t’i shërbente atij.

… Nga se çfarë keni frikë?” :: “Se do të më mallkosh (lat Damnus mallkim), ky është shkaku i ndërrimit të emrit në Durrahium si emër i qytetit nga romakët, që shqipton ose shpjegon origjinën e këtyre variacioneve. Nuk ka dyshim, se Shekspiri nënku ptonte këtu qytetin edhe madje edhe emrat e personazheve si Egeoni dhe zonja Adriana, të cilat ndjellin emrat e detit Egje dhe Adriatik, sugjerojnë ndjeshmëri ndaj konotacioneve të gjeografisë mesdhetare. Shekspiri e përdor emrin Epidamn si mundësi për shaka mes Menaechmus dhe Messenios. Tek Menaechmi i njohur zakonisht si Epidamnus, Durrësi nuk bën asgjë për vënë në pah këtë identitet të dyfishtë; vini re gjithashtu se Shakespiri në këtë kohë ka të ngjarë ta ketë lexuar Appianin, i cili, në Librin 2 të Luftërave Civile, bën një digresion mbi historinë onomastike të emrit “Durrachium, e cila mendohet të kishte qenë Epidamnus….si ç e quan edhe Tukididi?

Siç vëren redaktori më i fundit anglez i Menaechmit, Messenio gabimisht e etiketon Epidamnin si një ishull edhe pse është i lidhur me kontinentin nga një istëm dhe nënkupton se qyteti nuk ishte fare aty, ku ishte në të vërtetë”. Nga ana tjetër deri vonë për shkak të kënetës Durrësi ishte vlerësuar si ishull.

Edhe pse Epidamni kishte pak famë në antikitet ose gjatë Rilindjes, ai bëri një paraqitje të paharrueshme dhe vendimtare në historinë e Greqisë antike, të paktën sipas Tukididit, i cili e përjetësoi Epidamnin si shkakun e parë të shpërthimit të Luftës së Peloponezit. Pas një prologu të gjatë (njëzet e tre kapituj), Tukididi e fillon analizën e tij formale të shkaqeve të Luftës së Peloponezit duke rrëfyer luftën civile në Epidamn. Në fakt, “Epidamnos” është fjala e parë në rrëfimin e tij për Luftën e Peloponezit: “Epidamnos polis esti”.

Tukididi :Epidamni shkaku i Luftës së Peloponezit

Shekspiri dhe anëtarët e ditur të audiencës së tij nuk duhet ta kenë lexuar greqishten origjinale për ta ditur këtë. Nëse do të kishin parë përkthimin e botuar në anglisht të Tukididit dhe shtëpitë e binjakëve të ndarë dhe prindërve të tyre, por vendndodhja e saktë e qytetit nuk duket shumë e rëndësishme për të.

Vendndodhja e qytetit në bregdetin ilir kërkon krahasimin midis Komedisë së Gabimeve dhe komedisë të mëvonshme të “Nata e Dymbëdhjetë”, si një shfaqje e vendosur në Iliri, që është jashtëzakonisht e ngjashme si në temë dhe trajtim me të. Diçka rreth Ilirisë mund t’i ketë sugjeruar Shekspirit dhe audiencës së tij mund të kenë qenë mashtrimet me mbytjet e anijeve. Megjithatë, tek Nata e Dymbëdhjetë ai vendin e emërton qartë si “Illyria” dhjetë herë, tek Komedia e Gabimeve, ai askund nuk e bën këtë.

Do ishte të kërkoje shumë nga një audiencë angleze që të kujtonte se Epidamni shtrihet në Iliri dhe kështu të paraqiste në mënyrë e nënkuptuar stereotipet ilire. Pra është bërë një argumentim se “Epidamni” thjesht nënkuptonte një “tjetër” emër helenistik të përgjithësuar dhe ekzotik, por kjo nuk shpjegon se pse Shekspiri zgjodhi Epidamnin dhe jo emrin e një qyteti tjetër grek me tingëllim të huaj. Një argument i tillë, gjithashtu, presupozon se, ose Shekspiri nuk dinte asgjë për Epidamnin, përveç asaj që lexoi tek Menaechmi dhe nga ndonjë atlas, ose se ai vlerësoi këtë thjesht, për ndonjë farë rezonancë specifike tingullore të emrit.

Aludimet e Shekspirit për Epidamnin përforcojnë paraqitjen e ambientit të papajtueshëm të qytetit Epydanne, “i madh dhe i fuqishëm, si dhe në pasuri, ei në njerëz”, ku ai drejtoi Komedinë e Gabimeve, duke e përafruar shfaqjen me një konceptim të lashtësisë që u jepej atëherë në dispozicion, si ai i Thomas Nicolls, ku ata do ta kishin gjetur, emrin e qytetit në formën si “Epy-danne”, me “E” të madhe të zbukuruar, si fjalën e parë të kapitullit të titulluar: “Begynnynge of the Arising of War of Greece. ” “Epidam-mus” porti i Epidamnit arriti një famë të qëndrueshme si pika e nisjes për Luftën e Peloponezit dhe është një shembull se si, nëse një konflikt nuk menaxhohet siç duhet, një krizë e vogël mund të dalë jashtë kontrollit dhe përfundimisht të kthehet në një luftë të plotë. Lufta e Peloponezit (431–404 para Krishtit) ishte në fakt lufta e dytë e zhvilluar midis Athinës dhe Spartës në shekullin e pestë.

Reflektimet e gjeneralit dhe historianit grek Tukididit për këtë çështje në Historinë e Luftës së Peloponezit përbëjnë një nga librat më të mëdhenj të të gjitha kohërave. Jo vetëm pse Tukididi në hetimin e tij nxjerr shkaqet e kësaj lufte të dytë midis Athinës dhe Spartës, e cila rezultoi në fundin e Perandorisë Athinase, por ai e bën këtë në një mënyrë që na lejon të kuptojmë shkaqet e mundshme të çdo lufte në historinë njerëzore. Shkurtimisht, çdo epokë ka arsye të mira për t’u rikthyer në një lexim të afërt të Tukididit. Thucydides. History of the Peloponnesian War. Translated by Crawley, Richard.

Për shkak se ka kaq shumë analiza të thella të karakterit njerëzor dhe veprimit politik te Tukididi, asnjë trajtim i shkurtër i shkrimeve të tij, nuk mund ta bëjë atë të drejtë. Por unë do të doja të përqendrohesha shkurtimisht në një shembull kyç në lidhje me atë se si një krizë, nëse nuk menaxhohet siç duhet, mund të dalë jashtë kontrollit dhe të kthehet përfundimisht në një luftë të plotë. Në rastin e Luftës së Peloponezit, Tukididi kujdeset veçanërisht, për të përshkruar pikërisht Çështjen e Epidamnit.

Edhe pse Epidamnis (ishte i vendosur larg në veri, në trojet e fisit ilir të Taulantëve deri në bregun perëndimor të Greqisë) ishte një koloni bijë e Korkyrës (Korfuzi në kohët moderne), nëna e tij Korkyra, megjithatë kishte një politikë të jashtme relativisht izoluese. Kur demokratët morën pushtetin në Epidamn, oligarkët e mërguar u bashkuan me mbretin ilir Glaukun dhe u kundërpërgjigjën. Por Korkyra nuk pa asnjë arsye për t’u përfshirë dhe Korkyra refuzoi ta ndihmonte.

Tukididi ndihmon në zbulim e një dimensioni të rëndësishëm në dinamikën dhe motivimin politik, përveç një llogaritjeje thjesht racionale. Duke mos menduar për ndonjë strategji të madhe përtej vetvetes, korintasit e morën si të mirëqenë stabilitetin e botës greke. Ruajtja e paqes midis Athinës dhe Spartës pas luftës së tyre të parë nuk ishte gjëja kryesore në mendjet e korintasve. Kolonia e vogël Epidamnit, në mes të askundit, nuk shihej si e lidhur me ndonjë veprim me pasoja universale. Në vend të kësaj,, Tukididi përshkruan Epidamnin, luftërat e famshme dhe përçarëse të lashtësisë mes metropoleve dhe kolonive, një konflikt fjalë për fjalë midis të afërmve, siç thekson një folës korkyras. Epidamni zhduket nga tregimi i Tukididit pas librit 1, kapitulli 39, me përjashtim të fjalisë përmbyllëse të Librit 1, të paaftë për të arritur bashkimin dhe stabilitetin e botës së lashtë.

Kjo është bota një kujtim se lufta “lindi menjëherë nga ngjarjet në Epidamn në të cilin audienca është futur nga rreshtat e parë të Komedisë së Gabimeve: një tregtar pa emër sirakuzan përballet me ekzekutimin për shkelje në qytetin e Efesit, një qytet-shtet armik. Me sa duket këto qytet-shtete i gëzonte më parë dhe Korkyra. Tukididi shënon se “stasis” (lufta civile) në Epidamn përshpejtoi “stazën” e të gjithë Greqisë. Lang, Mabel L. (1968). “Thucydides and the Epidamnian Affair”. The Classical World. 61 (5): 173–176

Lufta e brendshme midis Epidamnit, Korkyrës dhe Korintit ishte një konflikt familjar kushtuar tregtisë dhe kolonizimit, por vazhdimisht në trazira, dhe kështu virtytet dhe mangësitë e versionit të Nicolls. Amerika në fund të viteve 1580, ishte ndoshta më e rëndësishme për bashkëkohësit e Shekspirit dhe ashtu si Epidamni kishte një themeli i një kolonie.

Në një kthesë të frazës që rezonon në shfaqjen e Shekspirit për binjakët identikë, rezonon edhe në disa nga dramat me temë greke të Shekspirit”. Studimi i shkëlqyer i Sara Hanës, “Bota greke e Shekspirit: tundimet e tij mbështetet tek libri i Tukiditit që e përmend në njëzet e tre kapitujt e parë të “Prologut” ku historia fillon me: “Epydanne” Hanna vëren se pas hyrjes së tij, Antipholus ndjek këshillën e një tregtari për ta fshehur identitetin e tij sirakuzian duke pretenduar pas binjakëve Antipholus (dhe, njëkohësisht, shërbëtorit të tyre Dromios), ku veprimi i lojës shpaloset midis tregtarëve dhe tregtarëve në tregun e Efesit.

Vendosja e ngjarjes në Efes i lejon Shekspirit ta pasurojë skenarin e tij edhe me të jetë një pasqyrim i jetës nga Epidamni. Më vonë, sirakuzani Dromio i sjell lajme efesianit Antipholus se një anije nga Epidamni është gati për t’i larguar ata nga Efesi.

Vendndodhja e Komedisë së Gabimeve është Efesi, por Epidamni “i ndjek” ngjarjet që nga akti 5, kur Emilia citon përfshirjen e Epidamnit në copëtimin e dytë të familjes saj. Ajo kujton se pasi burrat e Epidamnit shpëtuan veten, duke arritur ribashkimin. Ndërsa zgjedhja e Efesit për veprimin e shfaqjes dhe bashkimin e familjes vërteton idenë se zgjedhja e Epidamnit si vendlindja e binjakëve ku qëndrojnë mendimet e familjes së Egeonit. Në kornizën e jashtme të subjektit, Egeoni dhe Emilia e kujtojnë Epidamnin si vendqëndrimin për ndarjet fillestare të familjes së tyre. Lidhjet tregtare dhe vetëm kohët e fundit janë kthyer në armiqësi, për Dukën e Efesit dhe Dromion, dhe “peshkatarët e vrazhdë të Korinthit / që me dhunë i morën” fëmijët.

Ky lexim i shfaqjes duket si kod për adresimin dhe zgjidhjen e grindjeve sektare bashkëkohore në shoqërinë angleze.

Ndërsa binjakët Menaechmus do të dalin në ankand në Abbey duket të jetë një analogji e krishterë e Tempullit të famshëm të Artemidës dhe kthehen në atdheun e tyre sirakuzian, e gjithë familja e binjakëve Antipholus me sa duket do të qëndrojë në Efes, pasi të ketë ndarë një festë me Dukën dhe banorët efezias. Në këtë këndvështrim, rikthimi i emrit të Epidamnit është më shumë se thjesht një referencë e burimit të Plautinit; që i bëri sakrifica Artemidës….” dhe madje zgjedhja për ta përfunduar Komedinë e Gabimeve me një ceremoni fetare në një ribashkim qytetar, dikush mund të ndërmarrë një hap më tej të sugjerojë se Tempulli Efesian gjen një paraardhës të mrekullueshëm në rrëfimet e Tukididit mbi qytetin e lashtë 3000 vjeçar “të bekuar”- Epidamnin.

Ekspozita që ndriçon sakrificat për Alfabetin dhe identitetin kombëtar shqiptar

January 29, 2025 by s p

Prof.dr Skender Asani/

Ekspozita me temë “Persekutimi komunist i hartuesve të alfabetit shqip dhe familjarëve të tyre”, përbën një ngjarje të veçantë për kulturën dhe kujtesën kombëtare shqiptare. Nën kujdesin e Ambasadës Shqiptare në Maqedoninë e Veriut, kjo ekspozitë është një thirrje për reflektim mbi sakrificën e atyre që kontribuuan në formësimin e gjuhës dhe identitetit tonë kombëtar, duke u përballur me represion dhe padrejtësi. Historia e alfabetit shqip është e ndërthurur ngushtë me historinë e vetë ekzistencës kombëtare. Hartuesit e alfabetit, që ndriçuan gjuhën dhe kulturën tonë në një kohë sfidash të mëdha, jo vetëm që përballuan persekutimin politik, por edhe vuajtjet që pësuan familjet e tyre. Nëpërmjet kësaj ekspozite shprehet domosdoshmëria për ta mbajtur gjallë kujtimin e atyre që u flijuan për idealin e një kombi të arsimuar dhe të lirë. Rëndësia e kësaj ekspozite qëndron jo vetëm në përkujtimin e të shkuarës, por edhe në edukimin e brezave të rinj. Ajo na mëson se përkushtimi ndaj gjuhës dhe kulturës ka një çmim, një çmim që është paguar shpesh me vuajtje të mëdha. Persekutimi komunist, që nuk kurseu as hartuesit e alfabetit dhe familjet e tyre, na rikujton se çdo përpjekje për të mbrojtur identitetin kombëtar është një akt i lartë patriotizmi dhe njerëzor. Instituti i Studimeve të Krimeve dhe Pasojave të Komunizmit (ISKK), përmes kësaj ekspozite, sjell në vëmendjen tonë jo vetëm vuajtjet, por edhe madhështinë e atyre që, përkundër represionit, vazhduan të qëndrojnë të palëkundur në misionin e tyre. Kjo është një thirrje për të vlerësuar më thellë lirinë dhe trashëgiminë kulturore që ne gëzojmë sot, një trashëgimi e fituar falë sakrificave të tyre. Ekspozita është një moment i veçantë për të reflektuar mbi rolin e kujtesës kolektive në formësimin e të ardhmes. Në një kohë kur kombet përballen me sfida globale, ruajtja e trashëgimisë kulturore dhe historike është thelbësore për forcimin e identitetit dhe kohezionit kombëtar. Kjo ngjarje nuk është vetëm një homazh për të kaluarën, por edhe një udhërrëfyes për të ardhmen, duke na kujtuar se historia dhe kultura jonë janë gurët themelorë mbi të cilët ngrihet kombi shqiptar.

Ekspozita “Persekutimi komunist i hartuesve të alfabetit shqip dhe familjarëve të tyre” nuk është vetëm një aktivitet kulturor, por një mision për të ndriçuar një periudhë të errët të historisë sonë dhe për të nderuar sakrificën e atyre që kontribuuan në ruajtjen e identitetit tonë kombëtar. Ajo na fton të kujtojmë, të nderojmë dhe të mësojmë – një mesazh i rëndësishëm për çdo shqiptar, kudo që ndodhet.

Në përfundim dua të përdor një citat të Sevasti Qiriazi – Dako “UNË JAM SHQIPTARE. Ky përbën faktin më të rëndësishëm të jetës sime, madje më të rëndësishëm se edhe familja, pasi të qenët e ndërgjegjshme për të më krijoi ndjesinë e gjallë të asaj që duhet të bëj duke I dhënë kështu qëllim jetës sime. Ky fakt përcaktoi si sfondin gjeografik, ashtu edhe atë historik dhe më ka dhënë interesimin tim kryesor si dhe idealin tim aq herët në jetën time sa mund të mbaj mend: të ngrija popullin tim drejt shkollimit dhe pavarësisë”.