Archives for January 2025

KRUSHA E MADHE U BË GJEOGRAFIA E VDEKJES PËR LIRINË E KOSOVËS

January 7, 2025 by s p

Skënder Karaçica/

Krusha e Madhe e Bajram Currit, Ukshin Hotit dhe dr.Fahredin Hotit u bë gjeografia e vdekjes për lirinë e Kosovës. Doktori dhe poeti dr.Fahredin Hoti kishte ndjenjë vdekjeje për përgjakje të Kosovës. E kishin pëcjellë ata të veshur në të zeza, që erdhën nga larg (Serbia) të qartur e të përjargur për të vrarë doktorin dhe krushjanët në kasaphanën (1998-1999) në Krushën e Madhe të Rahovecit.

Këto ditë doli nga shtypi libri (monografi) “Doktori” që i dha jetë Lirisë (Dr.Fahredin Hoti, Dëshmor i kombit, shkruar nga i biri i tij Besnik F.Hoti, ish zëvëndesministër i punëve të jashtme në qeverinë e Kosovës dhe veprimtar i dalluar i çështjes kombëtare. Në fjalën e autorit faqe (13-19) thuhet se ishte një zë i brendshëm i ndërgjegjës historike për dëshmorin e kombit dr.Fahredin Hoti që u bë pjesë e epokës së historisë më të re kombëtare dhe lufta për çlirimin e trojeve të pushtuara në zjarret e pushkëve të djelmenisë së UÇK-së.

Dr. Fahredin Hoti, thuhet në faqet e kësaj monografie u bë krah i luftës së drejtë jo me pushkë në dorë por me stetoskop, të ilaçeve dhe të pajisjeve të mjekësisë së doktrinës së luftës. Në dritën e këtyre ngjarjeve, doktori i luftës, u ndihmoi njerëzit me ilaçe e mjekim, por ishte në krah të djelmenisë të luftëtarëve të UÇK-së deri në çastet e rënies në fushë të nderit më 26 mars 1999, bashkë me të birin e tij Kreshnik Hoti.

Në Krushë të Madhe, tërë makineria luftarake e logjistikës fashiste e me skenar të gjenocidit të Serbisë u zbrazën në mesin e krushjanëve të pa mbrojtur, ku, siç thotë autori Besnik F.Hoti,u shkrua historia me shkronja të gjakut. Në kronikat e kohës dhe të shkrimeve, të dëshmitarëve të gjallë, përmendet nata e 25-26 të marsit 1999, ku makineria serbe përmes logjistikës vrastare deri në shfarosje të substancës kombëtare “Patkoi” nisi kasaphanën e përgjakur të pushkatimit të mëshkujve karushjanë, të rinj e pleqë para syve të familjarëve. Në këtë fshat të përgjakur me pamjen “Krusha e madhe si Srebrenica” u vranë 241 krushjanë të pushkatuar e të djegur për së gjalli në mesin e tyre 7 fëmijë e 5 gra dhe të tjerët të dëbuar nga shtëpitë e veta nën masën e terrorit e të përsekutimit më të egër antishqipar, thuhet në faqën 15 të monografisë, ku, më të drejtë për Krushën e Madhe dhe për krushjanët nuk pati verdikt të drejtësisë ndërkombëtare, thuhet në në monografinë e autorit Besnik F.Hoti.

Për monografinë “Doktori që i dha jetë lirisë” prof.Nusret Pllana, Universiteti “Hasan Prishtina” në Prishtinë, thekson se në këtë monografi të historisë më të re të Kosovës, në vete paraqet një shumësi rrëfimesh, secili më i vyer se tjetri, që, flasin për luftën e përgjakur për liri në rrugëtimin nga fëmijëria e deri të rënia e Dëshmorit të Kombit dr.Fahredin Hoti në mesin e popullit të tij në Krushë të Madhe të Rahoveci. Duke hedhur dritë për monografinë, prof.Nusret Pllana i mbushur me frymë me kujtesën e luftës së djelmenisë së UÇK-së e thekson zëshëm se, historikisht dihet se atdheu i tij është i përgjsymuar nga grabitjet e fqinjve nën ambrellën e pansllavizmit Serbo-Rusi-Greqi-Mali i Zi dhe fati i dhimbjes për Kosovën. Po në këtë dritë, prof.N.Pllana e përmend kohën dhe faktin e historisë, duke cituar kyreministrin anglez Grei(1913) që pati thënë se duke flijuar tokat shqiptare ishte krijuar “qetësia evropiane”. Por, kjo e dhënë antishiptare u shemb përmes frymës së lavdisë së djelmenisë së UÇK-së kur më 28 nëntor 1997 doli publikisht para popullit të vet të Kosovës.

Në këtë monografi, janë botuar edhe disa të dhëna që për lexuesit të brezit të Republikës së Kosovës, do të sjellin orën e historisë për të praë nga afër se cila është Krusha e Madhe e Rahovecit. Po në këtë fshat heroik, afër shtëpisë së dr.Fahredin Hoti, pati lindur Plaku i Maleve, Bajram Curri dhe intelektuali e politilogu i kombit Mr.Ukshin Hoti. Në rrugëtimin e tij dr. Fahredin Hoti me mantilin e bardhë shërbeu me dinjitet në fushën e mjekësisë në Rahovec, Malishevë, Prizren dhe Prishtinë. Në familjen Hoti, thuhet në kronikat e kohës, ora e dhimbje dhe tragjikja nuk përfundoi vetëm me kaq. Ende pa u varrosur trupat e dr.Fahredin dhe Kreshnik Hoti, makineria e Serbisë vrastare vazhduan skenarët e orëve të shfarosjes e të gjenocidit kundër krushjanëve. Në vijat e këtyre skenaëve nuk shpetoi as babai i tij Shemsedini, i cili nga fakturat e shumta të gjakderdhjes së brendshme, vdiq afër Zhurit, pranë kufirit shqiptaro-shqiptar në moshën 67 vjeçare.

Në fund të monografisë “Doktori që i dha jetë lirisë” dr. Fahredin Hoti-Dëshmor i Kombit, janë botuar pesëdhjetë e dy paraqitje të kujtimeve të përsonaliteve të fushës së mjeksësisë, të eprorëve ushtarakë të djelmenisë së UÇK-së, të veprimtarëve, të intelektualëve nga vendet e ndryshme të Kosovës dhe Amerika, që e përmbushin porosinë me kronikat e historisë të jetës e të shërbimit pranë popullit të tij si doktor e si njeri me shpirt luftarak për kombin, atdheun dhe lirinë e Kosovës.

Besnik F.Hoti: “Doktori që i dha jetë Lirisë”: Dr.Fahredin Hoti, dëshmor i Kombit, botues Emira 2024, Rahovec.

Justin Trudeau, dha dorëheqjen. Çfarë pritet më tej për marrëdhëniet SHBA-Kanada?

January 7, 2025 by s p

Përktheu Rafael Floqi nga Christopher Sands Canada Institute/

Më 6 janar 2025, kryeministri kanadez Justin Trudeau njoftoi synimin e tij për të dhënë dorëheqjen si kreu i Partisë Liberale sapo partia të jetë në gjendje të zgjedhë një udhëheqës të ri. Në sistemin parlamentar të Kanadasë, kryeministër bëhet lideri i partisë me numrin më të madh të vendeve në Dhomën e Komunave.

Trudeau gjithashtu ka kërkuar dhe ka marrë një zgjatje të Parlamentit deri më 24 mars. Vendimi për prorogim është marrë nga Guvernatori i Përgjithshëm Mary Simon, e cila është përfaqësuesja e mbretit Charles III, i cili është Mbret i Kanadasë si dhe i Mbretërisë së Bashkuar. Prorogacioni përfundon një seancë parlamentare, dhe ndërsa është shtyrë, nuk mblidhet asnjë komision parlamentar dhe i gjithë legjislacioni që është në proces do të duhet të rifutet. Por votat e mosbesimit mund të kthehen derisa Parlamenti të kthehet në seancë. Gjatë kësaj periudhe, Trudeau mbetet kryeministër me kompetenca të gjera, duke përfshirë aftësinë për të zbatuar çdo autoritet ligjor të dhënë më parë nga Parlamenti, kështu që shërbimet qeveritare dhe aftësia për të vepruar do të vazhdojnë. Ministrat aktualë të kabinetit dhe nëpunësit civilë vazhdojnë normalisht në punët e tyre.

Partia Liberale mund të zëvendësojë Trudeau para 24 marsit. Procesi drejtohet nga rregullat e partisë. Udhëheqësi i ardhshëm liberal do të shërbejë si kryeministër deri më 20 tetor 2025, datë fikse për zgjedhjet e ardhshme të përgjithshme federale.

Kur Parlamenti të rikthehet, qeveria e re do të paraqesë një fjalim nga froni (duke vendosur axhendën e qeverisë, e nevojshme në fillimin e një sesioni të ri të Parlamentit) dhe do ta ndjekë këtë me një buxhet federal në prill. Liberalët kontrollojnë 153 nga 338 vendet në Dhomën e Komunave, një pluralitet por jo një shumicë. Trudeau po jep dorëheqjen nga vendi i tij, gjë që mund të reduktojë Liberalët në 152 vende. Kjo do të thotë se partitë opozitare mund të përdorin votat për Fjalimin e Fronit dhe buxhetin si mocione besimi dhe të detyrojnë zgjedhje.

Në të kaluarën, Trudeau ka arritur me një pakicë vendesh në Dhomën e Komunave, sepse partitë opozitare nuk ishin gati për zgjedhje, megjithatë qeveria aktuale, e zgjedhur në vitin 2021, është qeveria e pakicës më jetëgjatë në historinë kanadeze, që do të thotë se opozita, veçanërisht konservatorët e udhëhequr nga Pierre Poilievre, të mirëfinancuar dhe të gatshëm për zgjedhje. Kjo e bën situatën politike në Kanada veçanërisht të paqëndrueshme dhe koha e dorëheqjes së Trudeau do të krijojë vrull që Partia e tij Liberale ta zëvendësojë atë shpejt dhe që opozita të detyrojë zgjedhjet nëse mundet përpara tetorit.

Për të përmbledhur, në 12 muajt e ardhshëm, Trudeau do të zëvendësohet si lider i Partisë Liberale dhe si kryeministër? Zgjedhjet do të përcaktojnë renditjen e partive në Dhomën e Komunave? dhe kryeministër do të bëhet kryetari i partisë me më shumë mandate pas zgjedhjeve të 2025. Me potencialisht tre kryeministra në një vit, 2025 do të jetë një vit i paqëndrueshmërisë së pazakontë politike në Kanada.

Për Shtetet e Bashkuara, ka disa pyetje që shtron dorëheqja e Trudeau, ndër të cilat më të rëndësishmet janë:

Siguria Kombëtare: Justin Trudeau vizitoi me Presidentin e zgjedhur Trump në Mar-a-Lago më 30 nëntor dhe u zotua të rrisë sigurinë kufitare dhe përpjekjet për të ndaluar fentanyl dhe trafikimin e qenieve njerëzore në kufirin verior të SHBA-së për të shmangur një tarifë prej 25 përqind për eksportet kanadeze në Shtetet e Bashkuara. Në samitin e NATO-s në korrik 2024, Trudeau premtoi të rrisë shpenzimet kanadeze të mbrojtjes në 2 për qind të PBB-së deri në vitin 2032, por nuk shpalli një plan për të arritur këtë qëllim. A do t’i respektojë Kanadaja këto premtime nën një udhëheqës të ardhshëm?

Marrëdhëniet Ndërkombëtare: Kanadaja pret samitin e liderëve të Grupit të Shtatë në Alberta në qershor, për të cilin takimet ministrore kanë qenë në pritje të konfirmimit të Senatit të SHBA për anëtarët e kabinetit amerikan. Sa kohë do të dimë se kush do të përfaqësojë Kanadanë? Ndërkohë, Kanadaja ka punuar me Shtetet e Bashkuara për të mbështetur Ukrainën pas pushtimit rus dhe kryerjen e patrullave të lirisë së lundrimit me Marinën e SHBA në Detin e Kinës Jugore. A do t’i mbështesë kryeministri i ardhshëm këto misione? Dhe a do të jetë në gjendje qeveria e ardhshme kanadeze të përfshihet në Haiti dhe kriza të tjera të Amerikës Latine nga Kuba në Venezuelë?

Tregtia: Marrëveshja e Shteteve të Bashkuara të Meksikës së Kanadasë që zëvendësoi NAFTA-n është në pritje për rishikim dhe madje ndoshta negociata të reja deri në vitin 2026. Trudeau ndoqi Kryeministrin e Ontarios Doug Ford dhe Kryeministrin e Albertës Daniele Smith duke sugjeruar publikisht se meqenëse Shtetet e Bashkuara dhe Kanadaja janë të lidhura me tregtinë kineze dhe investimet dhe Meksika nuk është, mund të jetë më mirë të negociohet një marrëveshje e re tregtare midis Shteteve të Bashkuara dhe Kanadasë dhe të lihet Meksika jashtë. Dhe të tre qarqet po bashkëorganizojnë Kupën e Botës FIFA të futbollit në vitin 2026. Cili do të jetë qëndrimi i ardhshëm i qeverisë kanadeze për marrëveshjet e Amerikës së Veriut?

Energjia: Kanadaja është vendi më i madh i Shteteve të Bashkuara furnizuesi i energjisë së huaj, duke ofruar energji hidroelektrike dhe lëndë djegëse si nafta, gazi, hidrogjeni dhe uraniumi. Këto nuk do të ndikohen nga pasiguria politike kanadeze. Kjo pasiguri mund të ngadalësojë më tej përpjekjet e planifikuara për nxjerrjen e mineraleve kritike dhe tokave të rralla dhe të planifikojë për investime të mëdha në kapacitetin e përpunimit të mesëm. Për më tepër, një mosmarrëveshje mbi gazsjellësin Enbridge Line 5 nuk zgjidhet në vitin 2025.

Tregtia dixhitale: Taksa e shërbimit dixhital të qeverisë Trudeau prej 3 përqind të të ardhurave të krijuara nga përdoruesit kanadezë të platformave të huaja teknologjike hyri në fuqi më 28 qershor 2024 dhe zbatohet në mënyrë retroaktive në 2022. Firmat e teknologjisë amerikane janë të bashkuara në kundërshtim me këtë taksë dhe do të bëjnë presion. Administrata Trump do të hakmerret, por një tërheqje e negociuar nga Kanadaja mund të arrihet me pasardhësin e Trudeau.

Ndërsa kanadezët punojnë në këtë periudhë të tranzicionit politik, Shtetet e Bashkuara do të luajnë një rol të rëndësishëm sepse çështjet kryesore me të cilat përballet Kanadaja lidhen në mënyra të ndryshme me Shtetet e Bashkuara. Rreziku është që administrata e ardhshme të keqvlerësojë sfidat dhe mundësitë e angazhimit me qeverinë Trudeau.

Nëse Uashingtoni i afrohet Kanadasë pa kujdes gjatë këtij tranzicioni, liberalët që zgjedhin liderin e tyre të ardhshëm dhe kanadezët kur të shkojnë në zgjedhje më vonë këtë vit, do të kërkojnë një kryeministër dhe qeveri të aftë për të shtyrë prapa në mbrojtje të interesave kanadeze: një nacionalist, apo edhe anti. – Udhëheqësi amerikan. Një qasje e menduar nga Uashingtoni tani mund të përmirësojë shanset për angazhim konstruktiv mbi çështjet dypalëshe dhe globale nga Otava. Për shkak se shumica e kanadezëve i pëlqejnë dhe vlerësojnë Shtetet e Bashkuara si partnerë, qeveritë e tyre e bëjnë gjithashtu. Ky moment politik kanadez duhet të ketë një fund të lumtur për interesat e SHBA.

Nëse jo, Uashingtoni do të fajësojë veten.

“Kisha e Zojës Nunciatë dhe Kuvendi Françeskan në lagjen “Nënë Tereza”, Lezhë”

January 7, 2025 by s p

Paulin Zefi/

* Ndërtimi i Kishës së Zojës Nunciatë dhe i Kuvendit Françeskan bashkangjitur thuhet se lidhen me kalimin në këto anë të Shën Françeskut të Asizit gjatë kthimit të tij nga Toka e Shenjtë (1) në vitet 1220- 1221 (2). Të gjitha rrëfimet e Urdhrit Françeskan ia dedikojnë themelimin e këtij Manastiri krijuesit të urdhrit, Shën Françekut të Asizit (3), dhe në fakt, dihet se françeskanët filluan të shfaqen në Arbëri që në vitet e para të krijimit të Urdhërit (4). Nga banorët e Lezhës ky objekt kulti njihet kryesisht si “Kisha e Dom Lleshit.” Thuhet se Dom Lleshi ishte një ndër meshtarët që, mbasi Shën Françesku shkeli tokën arbëre, veshi petkun françeskan dhe me të hollat që mblodhi nëpër besimtarë, bëri të mundur ndërtimin e Kishës dhe të Kuvendit Françeskan sipas planimetrisë që kishte shënuar vetë Shën Françesku me një shkop/bastun pishe, të cilin Shenjti e mori me vete në përkujtim të atij udhëtimi (5). Historia e bastunit prej pishe të Shën Françeskut nuk mbaron me kaq!..

Në Arkivin e Kuvendit Françeskan ruhet një gojëdhënë shumë interesante, ku thuhet se: “Shën Françesku, tue kthye prej Sirije, u përshkue nëpër Shqypni, ku nxjerrë nji shkop prej deget të nji pishës s’eger, e muer me vedi deri në Venedik, e aty e nguli në tokë afër nji kuvendit të ktij qytetit, ku edhe xû, e u rrít në nji mënyrë të bindëshme, tue u bâ landë e madhe fort. E, edhe tash, po deshtem me i ndejë gojdhanës së popullit, ruehet trupi i thám i ksajë lande, rrethue gjithkahë prej parmakësh, qi mos t’a presë kush e mos t’a marrë me vedi. Kjo landë njifet me emrin “Pisha e Sh’Françeskut”, e i dahen grimcat e saja popullit qi i lypë për divocjon. Sot, ky trup pishe mundet me u pa, rujtë me shum kujdes, në fund të Kishës së Kuvendit Françeskan ngrehë m’nji ishull, afer Venedikut, banue vetem prej françeskanve e qi njihet me emrin “Deserto (6).” Bëhet fjalë për “Convento di San Francesco del Deserto (Kuvendi i Shën Fraçeskut të Shkretëtirës)”, i themeluar nga vetë Shën Françesku i Asizit në vitin 1223, i cili ndodhet në një ishull të vogël, 6 km në verilindje të qytetit Venecia, në Lagunën homonime. Pra, nëse i besojmë traditës, kemi të bëjmë me një lidhje të fortë shpirtërore, historike dhe materiale midis të dy Kuvendeve Françeskane, këtij në Lezhë dhe atij në Venecia.

Ndërsa, përsa i përket kohës së ndërtimit të Kishës së Zojës Nunciatë dhe Kuvendit Françeskan në Lezhë, dëshmia më e hershme pasqyrohet në arkitraun prej shtufi të portës kryesore (perëndimore) të Kishës. Këtu lexohet një mbishkrim në gjuhën latine, të cilit i mungojnë disa fragmente: “HOC TE[MPL]VM [FRATR]VM MINO[RUM] ÆDIFI[CATUM] EST ANNO DOMINI MC[C 40] (Ky tempull i Fretërve Minorë u ndërtua në vitin e Zotit, 1240)”. Pra, kisha u ndërtua prej Françeskanëve 14 vite mbas vdekjes së themeluesit të saj, Shën Françeskut, i cili ka ndërruar jetë në vitin 1226 (7). Kurse, burimi i parë dokumentar, që provon ekzistencën në Lezhë të një Manastiri të Urdhrit të Fretënve Minorë i përket vitit 1464 (. Mbi arkitraun e portës anësore (jugore) lexohet një mbishkrim i gdhendur me shkronja të bukura gotike, në gjuhën veneciane, të cilit fatkeqësisht i mungon fillimi: “[…] XXXXXVI • ADI • PRIMO • DI • SETENBRIO • SER • […] • LEGRO • PABON • DEL • NAVILIO.” Sipas Th.Ippen, shkronjat gotike të mbishtrimit ngjajnë plotësisht me ato të monedhave të Balshajve, pra të viteve 1380 – 1442, por gjithashtu ato ngjajnë edhe me shkronjat e monedhave veneciane të Shkodrës gjatë viteve 1436 – 1442 (9).

Mirëpo, ky mbishkrim, mjaft i vështirë për t’u deshifruar, datohet në vitin 1456 dhe mendohet se gjetja në fjalë është me prejardhje nga ndonjë ndërtesë e afërt e portit antik lumor të Lezhës. Sigurisht që fjalët, “Legro Pabon del Navilio” duhet të jenë emër personi (10) dhe duke qenë se “Navilio” nënkupton tërësinë e mjeteve të lundrimit, që karakterizohet nga një funksionalitet ose rëndësi specifike, është shumë i drejtë kosntatimi se arkitrau që mban këtë mbishkrim i përket një ndërtese të portit lumor të Lezhës. Sulmi që ushtria osmane e sulltan Mehmetit II Fatih kreu mbi qytetin e Lezhës më 5 shtator me 1478 e dëmtoi rëndë kishën dhe manastirin, duke qenë se këtu ishin mbledhur shumë të krishterë, të cilët gjatë luftimeve me osmanët iu shkaktuan atyre me qindra ushtarë të vrarë dhe arritën të çajnë rrethimin (11). Kur u siguruan se vendi ishte i zbrazur, ushtarët osmanë së bashku me komandantin e tyre, Selim Pashën, hynë brenda në Kishë dhe kur panë statujat e Shën Françeskut dhe Shën Ndout, besuan se kishin qenë ata të dy që ua kishin ndalur hovin dhe Selim Pasha i ftoi të larguarit për t’u kthyer në vend, duke siguruar edhe një ferman të sulltanit, sipas të cilit askush nuk do të guxonte t’i prekte me dorë (12).

Po ashtu, komandanti osman u angazhua menjëherë, me shpenzimet e veta, për të rindërtuar Kishën dhe Kuvendin Françeskan pas dëmeve që kishte pësuar gjatë luftimeve (13). Në vitin 1591 kisha është përsëri në përdorim, por fretërit ishin transferuar në qytet, në një bujtinë modeste me një kapelë (kishëz) bashkëngjitur (14). Në relacionin e tij të vitit 1610, arqipeshkvi i Tivarit, Marin Bici, shkruan për Kishën e Zojës Nunciatë, se: “Në Kishën e sipërthanun thonë se ka qenë vorrosë i famshmi Aleksandër Kastrioti, i quejtun me emër tjetër Skanderbeg (il famoso Allessandro Castrioto, chiamato per altro nome Scanderbegh), i cili u da në shenj me shumë luftime të vlerta kundër turqve, të cilat, të qituna në vargje, këndohen n’atë gjuhë prej të gjithë shqiptarëve, edhe në praninë e turqve (15).” Ky njoftim i dhënë nga M.Bici, ka bërë që disa autorë t’i mëshojnë tezës, sipas së cilës “Varri fizik i Gjergj Kastriotit-Skënderbeut ndodhet në Kishën e Zojës Nunciatë, në Lezhë.” Mirëpo, një variant të tillë nuk e ndeshim në asnjë burim tjetër dokumentar dhe e vetmja mënyrë për ta provuar me siguri të plotë ose për ta hedhur poshtë, është zhvillimi i një ekspedite arkeologjike, çka në fakt është e pamundur, sepse aq i madh ka qenë numri i njerëzve që janë varrosur në këtë kishë deri në shek. XVII, sa duhet gërmuar e gjithë hapësira e saj e brendshme! Kisha e Shën Marisë përtej Drinit (Santa Maria ultra Drinum) së bashku me Kuvendin Françeskan (Convento di frati di San Francesco) përmenden në mënyrë të dendur në relacionet kishtare dërguar Selisë së Shenjtë në Romë, nga ipeshkvijtë e Lezhës, për gjendjen në Dioqezën e tyre.

Benedikt Orsini e përmend në vitin 1629; Gjergj Vladanji më 1663, 1672, 1680 e 1685 dhe Nikollë Vladanji më 1694 (16). Më herët, më 1668, “Chiesa de fratti chiamata S.Maria” përmendet në njoftimin e Antonio di Spoleto mbi gjendjen e Dioqezave të Arbërisë dhe në vitet 1671-1672 nga vizitatori apostolik, Stefano Gaspari (17). Në skicën e hartës (dorëshkrim) së panjohur italiane të shek. XVII, e cila mban emërtesën “DI ALESSIO”, emri i Kuvendit Françeskan shënohet “Gia’ Monast:” dhe i kishës, “S. Maria.” Në hartën e punuar në vitin 1688 nga Vincenzo Maria Coronelli (1650-1718), Kisha e Zojës Nunciatë del e shënuar si “S.Maria Chiesa” dhe një vit më vonë, më 1689, Giacomo Cantelli da Vignola (1643-1695), e paraqet këtë kishë me emrin “S. Maria.” Në relacionet e tij të viteve 1702-1703, arqipeshkëvi i Tivarit, imzot Vinçenc Zmajeviç (1670-1745), shkruan se: “Kuvendi i Etërve Observantë i Shën Marisë, që thuhet e Lezhës (Conuento de PP. Osseruanti di S.ta Maria detta d’Alessio) është i rrënuar prej tërmetit për tri të katërtat dhe rrënojat tregojnë madhështinë dhe madhësinë e ndërtesës, siç i përshtatet dhembshurisë së të madhit Skënderbe, i cili e themeloi (alla Pietà del gran Scanderbego, che ne fù il fondatore).

Ka mbetur [në këmbë] pjesa e katërt, por as kjo e plotë, vetëm me gjashtë dhoma të ngushta dhe një dhomë më të gjerë për mysafirët. Kuvendit i përgjigjet ambienti i kishës, i gjatë 40 krahë dhe vetëm 12 i gjerë, i cili ka qenë restauruar me dhembshurinë e besimtarëve, por është në gjendje shumë të mirë materiale. Aty është altari i madh me titullin e Zojës Nunciatë (SS.ma Annunziata), që mbahet mirë dhe i stolisur me orendi të vjetra, por jo të leckosura. Ka dy altarë të tjerë në mes të kishës, njëri i kushtuar Shna Ndout (S. Antonio) dhe tjetri Shën Françeskut (S.Francesco), që të dy të mbajtur mirë. Është e furnizuar me orenditë e shugurueshme, madje të çmueshme, megjithëse të vjetra. Është pa kelshejt, që ja kanë vjedhur (18).” “Kisha e Shën Marisë matanë Drinit (la Chiesa di S.ta Maria di là del fiume Drino)” përmendet në vitin 1753 nga ipeshkvi i Dioqezës së Lezhës, Anton Kryeziu (19). “Chiesa di S.Maria de’ PP. Osservanti” përmendet në vitin 1785 nga ipeshkvi i Lezhës, Giorgio Junchi dhe dy vite më vonë nga Mikel Kryeziu, i cili, në relacionin që mban datën 17 dhjetor 1787 përshkruan me detaje fushatën ushtarake osmane të udhëhequr nga Mehmet Pashë Çausholli, që i vuri zjarrin Kishës dhe Kuvendit Françeskan, ku mjerisht u dogjën edhe shumë objekte të Katedrales së Shën Nikollit (të kthyer nga xhami), që ruheshin në këtë vend (20).

Në vitin 1792, kisha rindërtohet edhe më madhështore se ç’kishte qenë më parë me kontributin e besimtarëve dhe ndihmën e Kongregacionit të Shenjtë (21). Mbi gjendjen e shkëlqyer të Kishës pas rindërtimit, e cila ishte djegur shpesh nga turqit (più volte abbruciata dai Turchi), flet në relacionin e tij të vitit 1795 arqipeshkvi i Durrësit, Tommaso Mariani; në vitet 1807, 1817 e 1821 e ndeshim në relacionet e ipeshkvit të Lezhës, Nikollë Malçi dhe më 1844 e 1846 te ipeshkvi Ivan Topich (22). Më 1 tetor 1848, Kisha e Zojës Nunciatë dhe Kuvendi Françeskan vizitohen nga piktori, poeti dhe shkrimtari i njohur anglez, Edward Lear, gjatë udhëtimit të tij në drejtim të Shkodrës dhe pasi ai kthehet nga Shkodra, vendos të qëndrojë një natë në këtë vend, më 7-8 tetor 1848, me ftesë të Fra Pietro (23). Kisha dhe Kuvendi Françeskan përmenden në vitet 1864-1865 nga ipeshkvi i Lezhës, Pal Dodmasej dhe më 1866 nga konsulli i Francës në Shkodër, M.Wiet (24). Viti 1892 shënon kompletimin me një kambanare hijerëndë, të ngritur pranë këndit veriperëndimor të kishës (25).

Në vitet 1896-1897, në këtë kishë famullitare, të dielave dhe në ditë festash, i kryente shërbesat At Gjergj Fishta, i cili, asokohe qëndronte kryesisht pranë Kuvendit dhe Kolegjit Françeskan të Troshanit. Në vitin 1907, Kisha e Zojës Nunciatë dhe Kuvendi Françeskan vizitohen nga konsulli i Austro-Hungarisë në Shkodër, Theodor Ippen, i cili evidenton dhe shpëton dy objekte të rrallë dhe shumë të rëndësishëm (26). Bëhet fjalë për arkitraun e gdhendur me shkronja gotike, në gjuhën veneciane, që sot ndodhet mbi portën jugore të kishës, të cilin e ka gjetur të zhytur pjesërisht në tokë, në anën e majtë të portës kryesore dhe një pllakë varri me mbishkrim dhe e stolisur me emblemë, të cilën e ka gjetur në kalldrëmin para kishës dhe me porosinë e tij ka qenë vendosur fillimisht në murin e kishës. Objekti i dytë është guri i varrit të fisnikut arbër, Anton Skura, i cili në shek. XIV ka qenë kreu i familjes Skura. Mbi këtë gur është e gdhendur një stemë heraldike, e cila paraqet një luan të ngritur në dy këmbët e pasme me një brazdë të tërthortë, që është e dekoruar në pjesët fundore me dy yje me tetë cepa. Në këndin e djathtë emblema është e dekoruar me një zambak. Nga emblema varen, gjithashtu dy litarë, të cilët përfundojnë me nga një zambak në fund. Mbi stemë ka një mbishkrim në latinisht, i cili për fat të keq, nuk është i plotë, ngaqë është dëmtuar. Në të shkruhet: “SEPULTURA … ANTONIO SC … CUM ERE[D]ES SUO.” Sot, ky artefakt i çmuar ruhet dhe është i ekspozuar në Muzeun Historik Kombëtar, në Tiranë.

Përveç dy objekteve të lartpërmendur, Th.Ippen flet edhe për një fragment të vogël guri të një varri analog të murosur në altarin kryesor dhe po ashtu, rrëfen se në vetë Manastirin ruhet një fragment i vogël guri i një mbishkrimi nderi kushtuar perandorëve romakë, Septimus Severius dhe Karakalla, prejardhja e të cilit nuk dihet (27). Në fundin e Luftës së Parë Botërore, më 1918 (28), pasi e kishte përdorur si qendër shëndetësore, ushtria austro-hungareze në tërheqje e sipër, do ta digjte kompleksin dhe Manastiri do të rindërtohej vetëm në vitin 1930 (29). Mirëpo, gjasat janë që që zjarri duhet të jetë vendosur pas largimit të tyre, kur dihet shumë mirë roli vendimtar i Perandorisë Austro-Hungareze në krijimin e Shtetit Shqiptar, por në veçanti në shpëtimin e mbrojtjen e Komunitetit Katolik Shqiptarë dhe të Kishave tona gjatë periudhës së pushtimit osman. Kuvendi Françeskan u rindërtua sipas një projekti të arkitektit italian U.Piazzo (30) dhe ndërsa muret e Kishës së Zojës Nunciatë u restauruan në vitin 1933 sipas një projekti të hartuar nga At Gjergj Fishta. Mirëpo, kisha do të mbetej pa çati edhe një dekadë më shumë (31). Mjerisht, punimet restauruese të realizuara pas vitit 1940, duket qartë se janë bërë me mundësi shumë të kufizuara ekonomike. Po ashtu, për fat të keq, kisha dhe manastiri nuk i shpëtuan dot histerisë së Revolucionit Kulturor Ateist të vitit 1967, ku u shkatërruan shumë pjesë të tyre, në veçanti kambanorja hijerëndë e vitit 1892. Nga viti 1967 dhe deri më 1991, ky ansambël ndërtimor madhështor u përshtat në funksionin e vendqëndrimit të kamionëve, si ofiçinë mekanike dhe si magazinë. Një krim monstruoz! Kisha ka një planimetri katërkëndëshe, të orientuar, pa absidë dhe përmasat e saj janë mjaft të mëdha: 27.8 m gjatësi dhe 9.5 m gjerësi, 8.5 m në pjesën e altarit (32). Muret e kishës kanë një trashësi rreth 1 m dhe teknika me të cilën janë ndërtuar është ajo e murit me një faqe të jashtme me gurë të latuar katërkëndorë dhe një veshje e brendshme me gurë pak të punuar, që suvatoheshin (33). Navata e vetme e kishës është e ndarë në dy zona, njëra e rezervuar për klerikët (kori dhe presbiteri) dhe tjetra për laikët. Kisha është e pajisur me tri hyrje, porta kryesore (ajo perëndimore), porta jugore dhe porta verilindore, që lidh Kishën me Kuvendin, e cila përdoret vetëm nga klerikët. Hapësira e brendshme ndriçohet prej 6 dritareve, të cilat kanë forma të ndryshme. Dritarja mbi fronton në anën perëndimore ka formë rrethore, dritarja në faqen lindore është trungkonike dhe 4 dritaret në anën jugore, janë të larta, të gjera dhe të mbuluara me qemer guri. Manastiri i Shën Françeskut dhe Kisha e Zojës Nunciatë janë restauruar tërësisht në vitet 1993-1997, duke ruajtur në arkitekturën e tyre krahas veprave të reja edhe të mureve të vjetra, që dëshmojnë historinë e saj të lavdishme gati 800 vjeçare.

BIBLIOGRAFIA:

1) A.Degrand, Souvenirs de la Haute-Albanie, f. 178; E.Jacques, Shqiptarët: Historia e popullit shqiptar nga lashtësia deri ne ditët e sotme, f. 184.

2) T.Çobani, Paralele kulturore të një qyteti: Studime dhe artikuj, f. 123.

3) Th.Ippen, Shqipëria e vjetër, f. 256-257.

4) G.Valentini, Passeggiate storiche nell’Alta Albania, në: “Drini – Bollettino mensile del Turismo albanese”, Nr. 1, Anno … II, Tirana: giugno 1941, f. 128.

5) M.Sirdani, Skanderbegu mbas gojëdhanâsh, Botimi II, f. 96, Shënimi nr. 2.

6) V.Prendushi, Sh’Françesku i Asizit, Botimi i dytë, f. 64.

7) Ibidem, f. 64.

G.Hoxha-L.Përzhita-F.Cavallini, Monumente Historike të Kultit të Krishterë në Dioqezën e Lezhës / Monumeti Storici di Culto Cristiano della Diocesi di Lezha, Lezhë: Botimet Françeskane, 2007, f. 41.

9) Th.Ippen, Shqipëria e vjetër, f. 258.

10) Ibidem, f. 258.

11) M.Sirdani, Skanderbegu mbas gojëdhanâsh, Botimi II, f. 96.

12) M.Sirdani, Skanderbegu mbas gojëdhanâsh, Botimi II, f. 96-97.

13) G.Hoxha-L.Përzhita-F.Cavallini, Monumente Historike të Kultit të Krishterë në Dioqezën e Lezhës / Monumeti Storici di Culto Cristiano della Diocesi di Lezha, Lezhë: Botimet Françeskane, 2007, f. 41.

14) Ibidem, f. 42.

15) I.Zamputi, Relacione dhe dokumente për historinë e Shqipërisë (1610-1650) / Relazioni e documenti per la storia dell’Albania (1610-1650), (Transkriptuar e perkthyer nga – Trascritti e tradotti da Injac Zamputti), (Ribotim i perpunuar nga – riedizione elaborata da Jozef Zamputti), St. Gallen: Alarische Institut; Prishtinë: Faik Konica, 2018, f. 102-103, Dok. Nr. 2.

16) P.Bartl, Albania Sacra: Geistliche Visitationsberichte aus Albanien, 1: Diözese Alessio, f. 86, 93, 125, 130, 137, 146-147.

17) Ibidem, f. 105, 116.

18) V.Zmajevich: P.Bartl / I.Zamputi, Relacion i gjendjes së Shqipërisë e Serbisë / Relazione dello stato d’Albania e Serbia (1702-1703), (Përgjegjës të këtij botimi: Albert Ramaj, Zef (Ahmeti) Noka), Prishtinë: Faik Konica, 2022, f. 116, 269-270.

19) P.Bartl, Albania Sacra: Geistliche Visitationsberichte aus Albanien, 1: Diözese Alessio, f. 209.

20) Ibidem, f. 234, 245.

21) Ibidem, f. 262.

22) Ibidem, f. 275, 301, 312, 321, 332-333, 354.

23) E.Lear, Journals of a Landscape Painter in Albania, Illyria & c., Second Edition, London: Richard Bentley, M.D.CCC.LII (1852), f. 121-126, 149-153.

24) P.Bartl, Albania Sacra: Geistliche Visitationsberichte aus Albanien, 1: Diözese Alessio, f. 375, 387-388, 393.

25) G.Hoxha-L.Përzhita-F.Cavallini, Monumente Historike të Kultit të Krishterë në Dioqezën e Lezhës / Monumeti Storici di Culto Cristiano della Diocesi di Lezha, Lezhë: Botimet Françeskane, 2007, f. 42.

26) Th.Ippen, Shqipëria e vjetër, f. 155, 257-259.

27) Ibidem, f. 155.

28) E.Armao, Località, chiese, fiumi, monti, e toponimivarii di un’antica carta dell’Albania Settentrionale, Publicato sotto gli auspici della Reale Società Geografica Italiana (Con annesso fac-simile della carta), Roma: Istituto per l’Europa Orientale, MCMXXXIII-XI, Tipografia del Senato del dott. G. Bardi, 1933, f. 132.

29) G.Hoxha-L.Përzhita-F.Cavallini, Monumente Historike të Kultit të Krishterë në Dioqezën e Lezhës / Monumeti Storici di Culto Cristiano della Diocesi di Lezha, Lezhë: Botimet Françeskane, 2007, f. 42.

30) E.Armao, Località, chiese, fiumi, monti, e toponimivarii di un’antica carta dell’Albania Settentrionale, Publicato sotto gli auspici della Reale Società Geografica Italiana (Con annesso fac-simile della carta), Roma: Istituto per l’Europa Orientale, MCMXXXIII-XI, Tipografia del Senato del dott. G. Bardi, 1933, f. 132.

31) G.Hoxha-L.Përzhita-F.Cavallini, Monumente Historike të Kultit të Krishterë në Dioqezën e Lezhës / Monumeti Storici di Culto Cristiano della Diocesi di Lezha, Lezhë: Botimet Françeskane, 2007, f. 42.

32) Ibidem, f. 42.

33) Ibidem, f. 42-44.

Përpara certifikimit të Listës Serbe në zgjedhjet e 9 shkurtit 2025, do të duhej të njihej shteti, simbolet dhe dokumentet e Republikës së Kosovës

January 7, 2025 by s p

Prof.Dr.Fejzulla BERISHA/

Kushtëzimi i certifikimit të Listës Serbe për pjesëmarrje në zgjedhjet dhe institucionet e Kosovës me njohjen e shtetit, simboleve dhe dokumenteve të tij zyrtare është një element kyç për ruajtjen e sovranitetit dhe forcimin e institucioneve shtetërore. Ky kusht është i lidhur ngushtë me funksionimin e institucioneve dhe ndërtimin e një shoqërie të integruar, ku njohja e shtetit është themeli për pjesëmarrjen e çdo subjekti politik në proceset demokratike.

Lista Serbe, e cila pretendon të përfaqësojë interesat e komunitetit serb në Kosovë, ka sfiduar vazhdimisht autoritetin dhe legjitimitetin e shtetit të Kosovës përmes veprimeve të ndryshme:

Refuzimi i simboleve dhe dokumenteve të Kosovës: Shembuj të tillë janë refuzimi i targave të Kosovës (2022), që nxiti tensione në veri dhe pengoi zbatimin e vendimeve shtetërore, si dhe përdorimi i dokumenteve serbe në vend të atyre kosovar.

Bojkoti i institucioneve të Kosovës: Në vitin 2018, Lista Serbe bojkotoi Kuvendin e Kosovës pas miratimit të Ligjit për Ushtrinë, dhe në 2022, përfaqësuesit e saj dhanë dorëheqjen nga institucionet lokale dhe qendrore në veri si kundërpërgjigje ndaj masave të qeverisë për zbatimin e ligjit.

Varësia nga Beogradi: Lista Serbe ka shpesh vepruar si një instrument i politikave të Serbisë në Kosovë, duke minuar përpjekjet për integrimin e serbëve në shoqërinë kosovare.

Rëndësia e njohjes së shtetit dhe simboleve të Kosovës

Njohja e shtetit dhe simboleve të Kosovës është e domosdoshme për ruajtjen e sovranitetit dhe për funksionimin e institucioneve demokratike. Pa këtë njohje, rrezikohet minimi i shtetit nga brenda, siç ilustrohet nga përdorimi i dokumenteve serbe dhe pengimi i autoritetit shtetëror në veri.

Njohja e këtyre simboleve ka gjithashtu rëndësi për legjitimitetin e institucioneve demokratike, pasi pjesëmarrja në to duhet të bazohet në pranimin e shtetit. Për më tepër, kjo do të kontribuonte në ndërtimin e besimit dhe integrimin ndëretnik, duke forcuar stabilitetin dhe bashkëjetesën.

Shembuj ndërkombëtarë të rasteve të ngjashme

Irlanda e Veriut – Marrëveshja e Good Friday (1998): Përfshirja e Sinn Féin-it në qeverinë e përbashkët të Irlandës së Veriut ishte e mundur vetëm pasi ata pranuan institucionet e Mbretërisë së Bashkuar si legjitime, duke hequr dorë nga dhuna.

Bosnje-Hercegovina – Marrëveshja e Dejtonit (1995): Pas luftës në Bosnje, të gjitha palët, përfshirë Republika Srpska, ishin të detyruara të respektonin shtetin e përbashkët, dhe çdo sfidë ndaj tij ka sjellë ndërhyrje ndërkombëtare dhe sanksione.

Katalonja dhe Spanja: Pjesëmarrja e lëvizjeve separatiste katalanase në zgjedhjet kombëtare ka qenë e mundur vetëm nëse respektonin Kushtetutën e Spanjës, dhe ata që kanë kundërshtuar këtë kusht kanë përfunduar me sanksione ligjore.

Strategji për implementimin e këtij kushti

Për të siguruar që Lista Serbe të njohë shtetin e Kosovës, mund të ndërmerren këto hapa:

-Deklarata përkushtimi ndaj Kushtetutës së Kosovës: Çdo subjekt politik duhet të dorëzojë një deklaratë ku pranon Kushtetutën dhe simbolet e Kosovës për të qenë të certifikuar.

-Kushtëzimi i financimit publik: Subjektet që nuk respektojnë Kushtetutën duhet të përjashtohen nga fonde publike.

Mbështetje nga partnerët ndërkombëtarë: Kosova mund të kërkojë mbështetje nga SHBA-ja dhe BE-ja për të ndërmjetësuar këtë proces.

Zbatimi i ligjit në veri: Zbatimi i ligjit duhet të forcohet në veri për të eliminuar strukturat paralele dhe për të mbështetur sovranitetin shtetëror.

Kushtëzimi që Lista Serbe të njohë shtetin dhe simbolet e Kosovës është një hap i nevojshëm për forcimin e institucioneve shtetërore dhe ndërtimin e një shoqërie të integruar. Ky proces është në përputhje me praktikat ndërkombëtare dhe është thelbësor për stabilitetin dhe zhvillimin e Kosovës si shtet i pavarur.

TË KAPUR ME THONJ E ME DHËMBË PAS PUSHTETIT

January 7, 2025 by s p

Kosta Nake/

Duke perifrazuar dhe shqiptarizuar fjalët e kantautorit anglez Stivën Morisei ato do të metamorfizoheshin kështu: “Blloku ishte në radhë të parë një biznes dhe publiku shqiptar duhej të financonte jetën luksoze të tij.” Atëherë nuk ishte ndonjë luks i madh krahasuar me vilat e pushtetarëve, oligarkëve dhe pasunarëve të sotëm të fryrë me para krimi e korrupsioni, por krahasimisht me kushtet e jetesës të pjesës tjetër të popullsisë. Një shkallë përposh Bllokut ishte një kastë tjetër e madhe të privilegjuarish që shërbente si amortizator i pushtetit dhe si filtër për të shkuar nga arat, fabrikat, kantjeret te maja e piramidës. Pikërisht kjo kastë, e përfaqësuar nga familja Bendo, është sjellë nga autori duke filluar nga mesi i viteve ’80 të shekullit të kaluar e deri në ditët tona. Tre vëllezër: Bejto, Sadiku me bashkëshorten Lefteri, Beniami me bashkëshorten Nausika dhe familjarët e tyre që reagojnë në mënyra të ndryshme ndaj shtetit të diktaturës së proletariatit, mbijetojnë ose e pësojnë. Vepra ndjek hullinë e romanit klasik me një vijë lineare të subjektit, me dy-tri thyerje digresive, duke kaluar nga një familje te tjetra, me një hapësirë disi më të gjerë për poetin Beniamin Bendo.

Për këtë personazh mund të të shkojë mendja te një shkrimtar real, ish-partizan trim, i cili, gjatë një vizite jashtë shtetit, u tremb nga një fëmijë që i drejtoi një pistoletë plastike të mbushur me ujë. Nuk ka rëndësi përputhja apo devijimi nga incidenti real, frika që zhbëri figurën e trumbetuar të trimit, e fut veprën në një shteg ku gjithçka që do vijë më pas do të spërkatet me pompën e satirës dhe humorit. Ja një nga spicat e fillimit që i futen poetit Beniamin: “Me një gjest krejt spontan, ngriti me dorë një tufë leshrash derdhur pa kujdes mbi ballë… për t’u kujtuar kolegëve se ishte po ajo lëvizje që bënte me leshrat e veta edhe poeti i famshëm sovjetik, Majakovski.”

Fushën e letërsisë e të arteve do ta plotësojnë edhe dy figura të tjera – kritiku Shazivar Fundo dhe skulptori Martin Shpiragu, të cilët, edhe pse të vendosur në skalionin e dytë të karaktereve, do t’i kujtojnë lexuesit njerëz realë. Kritiku Shazivar Fundo – llafazan trim e vetullzi, i njohur për shtatin e shkurtër, i ka provuar xipat e hostenit edhe në veprat e Dritëro Agollit dhe Ismail Kadaresë, sigurisht i pagëzuar me emra të tjerë, Mitro Karapataqi te “Arka e djallit” dhe Zija Shkurti te “Dimri i vetmisë së madhe”, por që janë trinjakë nga thonjtë e këmbëve e deri te fijet e flokëve.

Skulptori Martin Shpiragu është një nga ata që realizuan shtatoren vigane të Udhëheqësit dhe ideatori i maskës së fytyrës gjatë ditëve të kufomës mbi tokë dhe pastaj i kokës së shtatores.

Përveç Kadaresë, edhe autorë të tjerë janë përpjekur të hedhin dritë mbi atë që ndodhte të kupolën e Komitetit Qendror dhe Byrosë Politike. Në harkun e një viti kam lexuar trilogjinë “Psherëtima e një qyteti” të Thoma Angjellarit dhe romanin autobiografik “Vila me tri porta” të Vera Bekteshit. Ylljet Aliçkaj ka ardhur me qasjen e vet duke kapur si detaj letrat që i drejtoheshin Udhëheqësit nga bashkëpunëtorët që dilnin tradhëtarë e dënoheshin me pushkatim. Kështu ndodhi edhe me Bejto Bendon, besnik i palëkundur i Partisë dhe Enverit, letër që përfundoi çuditërisht me porosinë “Para se të pushkatohet, tradhëtarit t’i shkulet mishi me darë dhe t’i hidhet ca kripë në plagë.” Kërkesa e fundit e Bejtos ishte që ta lejonin të mbante në gji portretin e Udhëheqësit. Letër i shkruan edhe Sadiku për t’u distancuar nga i vëllai, madje i ofron edhe shërbimin si spiun. Për këtë letër reagimi i Udhëheqësit është: “Po pse, mo qen, bir qeni, pse nuk u kujtove më parë të bëheshe spiun familjar?” E njohur është edhe letra që la ish-kryeministri para vrasjes ose vetvrasjes, kurse ish-ministri i Ekonomisë para togës së pushkatimit kishte thirrur: “O shoku Enver, marrsh nga ditët e mia!” Kjo marrëdhënie me viktimat nxjerr në skenë edhe një nga ekzekutorët, prokurorin Janaq Kristo, një kriminel i shëndetshëm, shpirtkazmë në shkallën sipërane.

Shpotitës është autori edhe me Enver Hoxhën që “me vetëm një votë të tijën, nuk kishte forcë t’i kundërvihej shumicës… dhe u detyrua të pranonte vendimin unanim të shokëve që Udhëheqësit t’i kufizoheshin oraret e qëndrimit në punë.”

Telashi i dytë i madh i ndodh poetit Beniamin Bendo me vdekjen e Udhëheqësit. Duke dashur që poezia e tij të bëhet pjesë e Antologjisë kombëtare kushtuar Udhëheqësit të pavdekshëm, poeti guxon ta kritikojë: “Vdiqe i heshtur e askujt s’i the/ Po pse? Po pse? Po pse?” Kaq mjafton që të dënohet duke u dërguar një vit për riedukim në fshat. Gara me vrap nga treni për të prerë bileta për autobuzin e linjës, përvojë që e kemi provuar masivisht me linjat e autobuzëve ndërqytetas, zbulon dhimbshëm se çdo të thoshte riedukim në fshat, pasuar edhe nga skena të tjera si ndarja e karameleve të jashtme dhe injoranca për të dhënat e armës luftarake. Grotesku kulmon kur Pashku, kryetar i këshillit të fshatit, i kërkon Beniaminit të shkruajë vjershë për arrestimin e Nevzatit, sabotatorit të pasurisë socialiste, këlyshit të një familje diversanti. E vetmja rreze drite nga jeta e fshatit mbetet flirti i Beniaminit me kuzhinieren, pas vështrimeve epshore dhe takimeve të rastësishme baritore te burimi.

Gjenerata e re përfaqësohet nga fëmijët e vëllezërve Bendo, një portretizim më i plotë është ai i Vladimirit, djalit të madh të Sadikut, i cili fliste shkurt, thoshte gjërat më të nevojshme “natyrisht në përputhje me vijën e Partisë.” Ka një lëvizje paralele mes atit e birit: Sadiku distancohet nga vëllai i pushkatuar, Vladimiri ndahet nga Aida, bija e gjeneralit të shpallur armik dhe i kërkon asaj të abortojë beben dymuajshe. Martohet brenda një jave me Gjenovefën, bijën e një oficeri të lartë policie, për të plotësuar kushtin e diplomatëve që shkonin jashtë shtetit dhe duhej të ishin të martuar.

Autori është përpjekur të pasqyrojë atë mëdyshjen e madhe të brezit të tretë kur gjërat filluan të ndryshojnë. Më të lehtë e ka Beniamini që provon me hajkun, shumë të vështirë e ka komunisti Sadik, veterani i luftës. Janë tri pyetje që duan përgjigje: A mund të jetojë ai pa idealin e luftës së klasave? A do ta kuptonin dot udhëheqësit e rinj se në atë regjim të gjithë ishin bashkëvuajtës e bashkëfajtorë? A do të hapeshin kufijtë për të hyrë në Shqipëri me kuç me maç? Ka një përgjigje nga pasardhësi i Udhëheqësit: Të pranohet pluralizmi politik, të lejohet sharja e sistemit komunist, por kursesi nuk duhet dorëzuar pushteti.

Pjesa e dytë e romanit ka në fokus ndryshimet e mëdha pas ndryshimit të sistemit politik. Lirohet nga burgu Rudiani, djali i Bejtos me deklaratat e forta: “armiku më i madh i persekutorëve është kujtesa”, “çdo krim i pandëshkuar është krim që vazhdon,” “nuk kemi qenë të gjithë bashkëvuajtës,” “çdokush i mat gjërat me kutin e interesave të tij, protagonizmit, përfitimit, sipas moralit që i përshtatet më mirë.” Nga ana tjetër, si detaj i ri i viteve të burgut vjen kërkesa e të burgosurve që nuk realizonin dot normë e nxjerrjes së kromit, për të thyer kockat e krahut.

Vladimiri mbetet fillimisht pa punë. Familja e krijuar me nxitim për motive jashtë dashurisë, merr tatëpjetën. Ai themelon fondacionin “Ringjallja e vlerave kulturore kombëtare” dhe në statut fut edhe shitjen e titujve të fisnikërisë jashtë vendit: bej, aga, efendi, bajraktar, nga ku autori gjen rastin për të ironizuar disa shqiptarë që kishin blerë titujt Personalitet i Shquar i Shekullit apo Globit me ato botimet që reklamoheshin me bujë. Gjenofeva nga ana e saj lidhet me një shoqatë italiane dhe flirton me drejtuesin e saj, i cili “për arsye pune” e merr të vizitojë zyrat në Brindizi, “pikërisht në kohën kur prirja e Vladimirit kundër tradhëtisë bashkëshortore po shpalosej më hapur se kurrë.”

Ndryshimi i madh ndodh kur Vladimiri bëhet filantrop, shkon në krahinën që ishte vendlindja e të atit dhe dhuron kostume sportive për skuadrën e futbollit dhe rrëmben titullin Qytetar Nderi. Shitja e titujve të rremë të fisnikërisë shqiptare kthehet sa në biznes fitimprurës, aq edhe në akt turpërues. Gjenovefa e detyron t’i japë titull dashnorit të saj, kurse një titull tjetër shitet dy herë duke e çuar përballjen në gjykatë.

Ndodh si me Arsen Mjaltin te romani “Stinë pandemie” i Fatos Kongolit – Vladimiri bën fushatë për deputet dhe fiton duke u dalluar për goditjen e kundërshtarit papandehur dhe aftësinë për blerjen e votave, “u përshtat me sjelljet dhe veshjet e një politikani të ri me pespektivë: burrë i pashëm, me gjykim të shëndoshë, lehtësisht i dhjamosur…” Dikush zbuloi se kishte qenë i angazhuar me Sigurimin e Shtetit dhe pozita e tij u lëkund, por partia e mbajti në gjirin e vet. Janë ndodhi që na vendosin në bashkëkohësi dhe na kujtojnë sakaq figura ministrash e kryetarë bashkish që i janë dhënë drejtësisë apo që politika e ka penguar drejtësinë të veprojë mbi ta.

Edhe sikur familja Bendo të ishte e madhe sa ajo e Forsajtëve të Gollsuortihit, nën çatinë e saj nuk do të mund të strehohej gjithë jeta tiranase, prandaj autori sjell dhe një numër detajesh të tjera për ta zgjeruar skenën e veprimit: Shoqatat e pajtimit të gjaqeve dhe shoqata e ish-të burgosurve japin dëshmi të rreme me pagesë për t’u krijuar mundësi të interesuarve të kërkojnë azil jashtë Shqipërisë. Përmendet lëvizja studentore shoqëruar me dyshimet se mos ishin të manipuluar nga armiqtë e jashtëm. Rigrupohen veteranët për të ndikuar te bashkitë që emrat e rrugëve të mbushen nga lista e tyre fisnore.

Udhëtimi i poetit të varrezave Beniamin me Faslliun, përgjegjës i një zyre funerale drejt Vlorës për të marrë një xhenaze, përdoret si artificë për të treguar ngritjen e skemave piramidale që sollën rënien e shtetit. Udhëtimi që bëhet përmes pikave të shumta të kontrollit të bandave, zbulon atmosferën konfliktuale me tifozllëkun Nano-Berisha. Në një farsë kthehet edhe rivarrimi i të pushkatuarve nga diktatura, kur sheh që pjesë e kortezheve bëhen ata që dikur duartrokisnin e brohorisnin për ekzekutimin e viktimave.

Dyshimi i kryetarit Pashk se edhe te karamelet e sjella nga jashtë mund të kishte veprime keqdashëse të sigurimeve të huaja, tregon shkallën e lartë të indokrinimit të njerëzve të paditur.

Vladimiri e Lina kujtojnë shokët e tyre të gjimnazit, Andrean dhe Petron, për të treguar dramën e madhe të librit artistik. Andrea: “Eh. Librat, tani i kemi sa të plasim, i shkelim me këmbë e s’i lexojmë… Qoftexhiu i lagjes sime i mbështjell qoftet me fijet e holla të Biblës, kurse me faqet e Uliksit të Xhojsit bëjnë kaush për të shitur caracë e hide.” Ky deklarim përfton një antitezë me atë qasje të etshme ndaj “librave të ndalur” të kohës së socializmit si “Harku i Triumfit” i Remarkut, “Neveria” i Satrit, apo Bibla.

Romani mbyllet me epilog. Sarkastik është përshkrimi i fatit të Ema Bendos, bijës së Sadikut: Militante në radhët e shoqërisë civile, rebele e frymëzuar nga Simone de Beauvoir, Virginia Woolf, Oriana Fallaci, e aftë të dallonte politikanin vizionar nga ai i korruptuar, asgjësuese e kundërshtarëve me të qeshurën e saj të zhurmshme dhe përdorimin e fjalëve të ndyra, ndërruese partish, “e prirur për t’u dalë në krah vetëm humbësve,” e vlerësuar nga ndërkombëtarët si qenie me prirje vizionare. Si tangente domethënëse mbi fatin e karaktereve ngrihet tymi dhe gjëmimi katastrofik i demontimit të municionit luftarak në periferi të kryeqytetit.

(Romani “Metamorfoza e një kryeqyteti” i Ylljet Aliçkajt, Onufri 2019).