• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for February 2025

The United States and Kosova: From a Special to a More Complex Relationship

February 20, 2025 by s p

By Elez Biberaj*/

*Presentation at the Conference on “Kosova-U.S. Relations and Public Diplomacy: Looking Into the Future” 

George Washington University 

February 18, 2025

The United States and Kosova have had a unique, multi-faceted, special relationship. As any bilateral, asymmetrical relationship, this one, too, has gone through different phases, experiencing significant transformations – from periods of intensive interactions, convergence of interests, and a high level of cooperation and coordination of policies, to a more complex relationship, which at times has been shaped by discord over fundamental issues.

The United States has been the driving force behind Kosova’s liberation, declaration of independence, and the consolidation of statehood. 

Successive American administrations, Republican and Democratic, have pursued a consistent policy toward Kosova. America’s vision of Kosova has been one of a stable, prosperous and democratic country, with strong independent institutions, good governances, respect for the rule of law and minority rights, and good relations with neighbors. 

For decades, the U.S. has been engaged in a sustained manner in helping Kosova confront its internal and external challenges, promoting its stability and democratization, and providing substantial diplomatic, political, economic, and military support. The U.S. assumed a direct and leading role in securing Kosova’s international standing. American public diplomacy efforts on behalf of Kosova were instrumental in securing recognition from more than 100 countries. The United States also played a critical role in defending Kosova’s case at the International Court of Justice, which ruled that Kosova’s declaration of independence did not violate international law. Kosova enjoyed widespread bipartisan support and was the focus of high-level attention. Kosovar leaders and officials enjoyed unusual access to key American policymakers. In the last decades, the U.S. has provided some $2 billion in assistance. A contingent of American troops is part of KFOR, which provides for Kosova’s security.

For its part, Kosova has been a staunch American ally, an important partner in the Balkans, and a supporter of U.S. foreign policy actions. It has shared the U.S. objectives of countering Russian and Chinese influence and destabilizing efforts in the region. At Washington’s request, it has also accepted Afghan refugees. Kosova is no doubt the most pro-American country in Europe. Many Albanians have come to view the relationship as permanent and crucial to Kosova’s wellbeing.

Thanks in great part to America’s support, Kosova is a success story. It has made significant progress in consolidating its statehood, it has a functioning democratic order, a market economy, and constructive relationships with all its neighbors, with the exception of Serbia. Kosova does not differ substantially from its neighbors in terms of governance, rule of law, independent institutions, protection of minorities, respect for human rights, press freedoms and holding orderly elections.

Despite this progress, Kosova is in a transitional phase. Its biggest challenge is the threat from Serbia. Twenty-five years after the end of the 1999 war, Belgrade continues to undermine Kosova’s sovereignty, supporting parallel structures in the north, instigating violent incidents, and working against Kosova’s membership in international institutions.

While the world has moved on, Albanians and Serbs remain hostage of their troubled past. They still view their relationship in terms of a zero-sum game. With competing visions of their relationship, the two parties have failed to take ownership and advance the reconciliation process. While Kosova seeks recognition from Belgrade, Serbia strives for a de facto partition and thus far has rejected any outcome that would strengthen Kosova’s sovereignty.

The U.S. and the EU have worked closely to facilitate a dialogue between Prishtina and Belgrade, addressing a series of issues with the hope that at the end of the process there would be a reconciliation and Serbia would  recognize Kosova. The EU-facilitated talks resulted in the signing of a series of agreements in 2013 and 2015, providing for the integration of police and judicial authorities in the north into Kosova’s system, reciprocity of license plates, and, most controversial, the establishment of an association of Serbian majority municipalities. 

While some of the accords were implemented, the agreement calling for an association of Serbian majority municipalities became a major point of disagreement. Almost immediately, Belgrade and Prishtina offered different interpretations of the agreement, with Belgrade insisting that the association must have executive powers – a red line for all major political forces in Kosova. Many Albanians came to believe that the agreement was flawed and that the dialogue process was essentially an attempt to re-negotiate independence. In their view, the U.S. and the EU were compelling Prishtina to make concessions, while failing to apply adequate pressure on President Alexandar Vucic to recognize Kosova.

The establishment of the Specialist Chambers at the Hague was also a hugely polarizing issue. Albanians viewed the establishment of the Special Court as an attack on its sovereignty and as an attempt to equate Serbia’s crimes with Albanian crimes. President Hashim Thaci’s indictment in June 2020, while he was on his way to the White House for a meeting with President Trump and President Vucic, was seen by both his supporters and opponents as a hugely humiliating event.

Kosova’s government faced increased challenges in balancing the priority of extending its authority in the north with requests to accommodate Serbian demands, which were clearly aimed at diminishing Kosova’s sovereignty. Prishtina leaders were unable to propose a credible alternate option to the association agreement or develop a coherent policy toward its Serbian minority. Meanwhile, they faced the uncomfortable situation where the U.S., its key ally, was gradually, but unmistakenly, shifting its policies and, in their view, was increasingly siding with Serbia. Many Albanians could not understand Washington’s lack of a display of sympathy for Prishtina’s position and how Western powers, that had launched the military campaign that liberated Kosova, did not view Serbia through their prism. But the U.S. and its European allies had never seen Serbia through the lens of Kosova, and their posture on Kosova was part of a wider, regional context. President Vucic had been rehabilitated – only Albanians remembered his connections with the Milosevic regime – and was now viewed as an important interlocutor on various issues.

Despite emerging disagreements and moments of strain over the stalemate of talks with Serbia, Prishtina worked closely with Washington. Senior leaders, such as presidents Thaci, Fatmir Sejdiu, Atifete Jahjaga, and prime ministers Isa Mustafaj, Ramush Haradinaj, and Avdullah Hoti sustained the image of strong ties, and cooperation continued to expand in all fields.

After his election as president, Hashim Thaci decided that he, rather than the prime minister, as was the practice until then, would lead the talks with Serbia. This became a highly personalized negotiating process, with little input from other local stakeholders. After a series of meetings with Vucic, in summer 2018 Thaci proposed what he termed as a “border correction” with Serbia. His plan fomented internal divisions and serious policy differences emerged between Thaci and Prime Minister Ramush Haradinaj, who denounced the president as the grave digger of Kosova’s independence. The dialogue came to a halt in December 2018, when Haradinaj imposed 100% tariffs on goods from Serbia.

Kosova’s strong and vibrant relationship with the United States was severely tested with Prime Minister Albin Kurti’s accession to power. Kurti scored an impressive victory in the 2021 elections, securing 58 out of 120 seats in the parliament. He had a stronger mandate than any other leader since independence to make tough decisions in advancing the reconciliation process with Serbia.

From the outset, Kurti made it clear that the dialogue was not at the top of his agenda. He reluctantly participated in talks with Serbia, but not much progress was achieved. In March 2023, Kurti and Vucic accepted a EU-mediated agreement, known as the Ohrid Agreement, aimed at the full normalization of relations. The Ohrid Agreement provides a road map for the implementation of previous agreements, foresees a level of self-management for the Serb minority, and mutual recognition of state symbols. The agreement does not require Belgrade to recognize Kosova, but it prevents Serbia from blocking Kosova’s membership in international organizations. While Vucic orally agreed to accept the agreement, he refused to sign it. Prime Minister Ana Brnabic subsequently sent a letter to Brussels, stating that Serbia could not implement some parts of the agreement that implied Belgrade’s de facto recognition of Kosova.

The EU insisted that the agreement was binding and urged both sides to implement it. Kurti expressed a willingness to sign the agreement, but he insisted that Kosova would not proceed with the implementation unless Vucic also signed the agreement and withdrew Brnabic’s letter. 

Meanwhile, the situation in the north deteriorated, with a series of violent incidents. Serb members of the parliament, mayors, judges, prosecutors, and police officers resigned. Kurti responded by taking actions to integrate the north in the country’s legal and administrative system. He dismantled parallel institutions, closed down Serbian banks, mandated the use of the EURO currency, and increased the presence of special security forces. Kurti used nationalist rhetoric and wielded a narrative that justified his measures as having enhanced Kosova’s sovereignty. His actions were popular with his supporters and welcomed by the population at large, but they dealt a strategic setback to Kosova.

Despite repeated requests from American and EU officials to coordinate such controversial actions in the north, Kurti failed to show deference to the U.S., thus seriously undermining relations with Kosova’s most important strategic ally. Both the U.S. and the EU imposed punitive measures on Kosova.

Ironically, Kurti’s term in office coincided with that of Joe Biden. The President was intimately familiar with Albanian-Serbian issues and, as senator and vice president, was one of Kosova’s strongest supporters. Senior members of his administration had played significant roles during the 1999 war and were considered friends of Kosova. Instead of taking advantage of these personal relationships and access to most senior policy makers, Kurti managed to alienate some of Kosova’s most ardent American supporters.

Kurti did not make serious efforts to sustain Kosova’s most important relationship. He dismissed the punitive measures imposed on his country and maintained the illusion that the relationship with the United States was intact. He also failed to engage in public diplomacy efforts to explain his government’s position or offer a credible alternative option that might have been acceptable to Washington. While public diplomacy efforts by themselves could not have shaped policy outcomes favorable to Prishtina, they could have contributed to relationship building and a better understanding of the factors that underpinned Kosova’s policies. 

This contrasted with the approach pursued in the past by Kosova’s leaders. In the 1990s, Ibrahim Rugova engaged in extensive public outreach, explaining Kosova’s positions, and making efforts to garner support and strengthen ties. He succeeded in building valuable relationships and affinity for Kosova’s position. President Rugova also engaged the small, but influential, Albanian-American community, which played a major role in raising public awareness and enlisting U.S. support. Albanian-Americans used a variety of tactics and media outreach to key policy officials – at the White House, the National Security Council, and the State Department. Community activists also secured significant support in the Congress. Powerful legislators, such as Rep. Tom Lantos, Sen. Dennis DeConcini, Sen. Bob Dole, Sen. Joe Biden, Rep. Eliott Engel, and others, became strong supporters of Kosova. After liberation, Rugova and other Kosovar leaders continued to make creative use of public outreach in the American policy and media arena. 

Russia’s brutal invasion of Ukraine in 2022 caused a significant realignment of U.S. foreign policy objectives in the Balkans. The Biden Administration focused on engaging Serbia in the context of Russia’s aggression against Ukraine. Although Serbia under President Vucic had consistently undermined the negotiation process with Kosova, U.S. attitudes toward Serbia shifted in ways that undermined Kosova’s position. Moderating Serbia’s aggressive stance toward Kosova took second place to efforts to convince Belgrade to change its pro-Russia stance.

 There was a widespread recognition that Kurti had mismanaged relations with the United States and perhaps squandered the best opportunity he had during his stint as prime minister to significantly advance his country’s interests. While his actions damaged Kosova’s special relationship with the United States, they do not appear to have measurably improved Kosova’s position. Prishtina’s authority in the north remains tenuous and the integration of Serbs may have become more difficult.

Today, the U.S.-Kosova relationship is at an inflection point. The new Trump administration and the recent elections in Kosova present both challenges and opportunities to get the U.S.-Kosova relationship back on track.

Kosova faces a new geo-political situation, which is not necessarily in its favor. President Trump’s foreign policy view is transactional and he has ushered in deep policy shifts. The emerging thaw in U.S.-Russia relations, the coercive diplomacy being applied against Ukraine to make concessions to Moscow, and other shifts in U.S. strategy, signal a departure from Washington’s previous agenda of promoting democracy, fighting Russia’s push into the Balkans, and challenging growing authoritarianism in the region.

The Trump administration has yet to formulate a clear strategy toward the Balkans and it remains to be seen if Kosova will be the focus of the administration’s attention. The President’s message to President Vjosa Osmani, delivered on February 11, on the occasion of Kosova’s Independence Day was reassuring. He expressed full support for Kosova and said the United States “is looking forward to building a more productive relationship with the Kosovan government in the coming year.”

But Kosova remains most vulnerable to the shift in U.S. policy and the new geo-political landscape. Serbia already feels embolden by Trump’s return to the White House. In a speech at a rally in Sremska Mitrovica on the occasion of Serbia’s Statehood Day, on February 15, Vucic struck an aggressive tone. He declared that Kosova was “part of our territory,” and claimed that the three-month student protests were instigated by foreigners because he refused to “capitulate” on the Kosova issue. He specifically denounced USAID and the National Endowment for Democracy for allegedly sponsoring a “color revolution” aimed at ousting him from power. Vucic could attempt to use the Kosova issue to deflect attention from growing domestic unrest through provocative incidents in the north and by pressing ahead with his demands for a Dayton-like arrangement. Kosova lacks the capacity to provide for its own security and it can no longer take for granted that KFOR would protect its sovereignty and territorial integrity.

Kosova’s recent elections, however, offer an opportunity. The new situation mandates a mature leadership that is able to take concrete and sustained actions to restore Kosova’s tarnished relations with the United States and seek Washington’s help in reaching an accommodation with Serbia that enhances its sovereignty. This necessitates the quick formation of a new government. Regardless of who forms the next government, Kurti or the opposition forces, Kosova needs a cross-party agreement to develop a coherent policy, and pragmatic, heavy-weight senior officials with the necessary skills to navigate complex situations. In the past, lack of consensus on fundamental issues damaged Kosova’s standing and created ill-will among its strongest foreign supporters. Given the uncertainties associated with the current strategic shifts and the fact that Kosova is operating from a weaker position, the country’s main political forces will need to put aside their narrow political interests, develop a unified position on critical issues, and map out a clear way ahead.

The appointment of EU’s new Special Representative for Kosova-Serbia dialogue offers the prospect for a fresh start. But a deal between Kosova and Serbia that would lead to mutual recognition is unlikely in the absence of an intensive American diplomatic engagement. Having made such huge investments in Kosova, the U.S. should now help Kosova get to the finishing line in its efforts to cement its sovereignty and achieve lasting peace with Serbia. 

Washington has the leverage, credibility and ability to help Kosova shape its future. A sovereign, stable, prosperous, and democratic Kosova is in the U.S. national interest.

Filed Under: Politike

Veprimtari madhështore në Philadelphia për Ditën e Pavarësisë së Kosovës

February 19, 2025 by s p

Shoqata “Bijtë e shqipes” organizoi një veprimtari madhështore e mbresëlënëse me rastin e Ditës së Pavarësisë së Kosovës

Nga dr. Sadik Elshani/

Ditën e shtunë , më 15 shkurt 2025 shoqata “Bijtë e Shqipes” në mjediset e saj, në godinë n-kala organizoi një veprimtari madhështore e mbresëlënëse me rastin e 17 shkurtit, Ditës së Shpalljes së Pavarësisë së Kosovës. Këtë ditë të bekuar të gjithë anëtarët e shoqatës sonë dhe pjesëtarët e komunitetit shqiptaro – amerikan e presin me shumë gëzim e dashuri, sepse pas shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë më 28 nëntor 1912, kjo është ngjarja e dytë më e madhe në historinë e kombit tonë . Përgatitjet për organizimin e kësaj feste kishin filluar kohë më parë , ishin caktuar folësit, ishte konceptuar programi artistik, si dhe veprimtaritë përcjellë se të këtij manifestimi. Salla ku do të zhvillohej veprimtaria ishte rregulluar e zbukuruar që në orët e para të paraditës, dhe pak para orës së caktuar të fillimit të veprimtarisë dalë ngadalë po mbushej plot me bashkatdhetarë nga Filadelfia dhe vendbanimet përreth. Me pjesë marrjen e tyre na nderuan edhe miqtë e nderuar të shoqatës sonë : poeti dhe ish-kryetari i Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro – Amerikanë , z. Mhill Velaj, i cili vinte nga shteti i Connecticut-it, shoqëruar nga aktori, Shaban Lajçi dhe poeti, shkrimtari, profesori universitar, dr. Besim Muhadri; Koloneli Astrit Hyskaj, kryetar i veteranëve të UÇK-së në ShBA. Duhet cekur ketu me shumë kënaqësi se në këtë veprimtari merrnin pjesë shumë të rinj, disa prej tyre nxënës dhe ish-nxënës të shkollës sonë shqipe. Ata janë shpresa, e ardhmja e shoqatës, komunitetit tonë , që na garantojnë vazhdimësinë e nismave, punës sonë . Kjo veprimtari ishte konceptuar në formë të një simpoziumi të vogël, ku do te trajtohen aspekte të ndryshme të zhvillimeve historike, shoqërore, kulturore të Kosovës ndër vite e shekuj, si dhe përjetime personale nga lufta e fundit në Kosovë .

Sipas traditës së shoqatës sonë këtë veprimtari e hapi kryetari, z. Dritan Matraku, i cili i përshë ndeti dhe i falenderoi miqtë tanë që na nderonin me pjesë marrjen e tyre si dhe gjithë të pranishmit që e kishin mbushur sallën plot. Z. Matraku shprehu kë naqësinë e tij për entuziazmin dhe energjinë pozitive që ka ngjallur kjo festë e madhe në komunitetin tonë . Z. Matraku pastaj theksoi se kjo është një Ditë e Shenjtë jo vetëm për Kosovën, por për të gjithë kombin tonë , sepse Kosova ka vuajtur shumë gjatë gjithë historisë së saj, ka sakrifikuar shumë për kombin tonë .

Fjalën e rastit e mbajti z. Sadik Elshani, ish-kryetar i shoqatës dhe një herësh shkruesi i këtyre radhëve, i cili që në fillim të fjalës së tij theksoi se 17 Shkurti i vitit 2008 është dita më e shë nuar në historinë e lavdishme të Kosovës. “Është ky një kurorëzim i suksesshëm i angazhimeve dhe luftërave të brezave të tërë të shqiptarëve, përpjekjeve e sakrificave të intelektualëve dhe të gjitha forcave atdhetare e përparimtare, luftës heroike të UÇK-së , punës së madhe të diasporës shqipare dhe sidomos ndihmës vendimtare që na dhanë miqtë tanë në krye më Shtetet e Bashkuara të Amerikës” – theksoi z. Elshani. Në vazhdim z. Elshani i bëri një pasqyrë të shkurtër të ngjarjeve të zhvilluara në Kosovë në periudha të ndryshme historike, duke nënvizuar se që nga Periudha e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit Kosova ishte bërë qendra e nacionalizmit shqiptar, kështjellë e që ndresës shqiptare, vatër e kryengritjeve për çlirimin e Shqipërisë nga zgjedha otomane. Pastaj z. Elshani përshkroi vuajtjet e shqiptarëve të Kosovës dhe viseve tjera shqiptare që kishin mbetur jashtë kufijve të Shqipërisë londineze, krimet e shumta të regjimit të egër serb dhe përpjekjet e vazhdueshmë që bëntë ai regjim për zhdukjen e shqiptarëve nga faqja e dheut. Por, ai vuri në dukje edhe qëndrersën, përpjekjet dhe luftërat e shqiptarëve për të mbrojtur trollin e tyre, qenjen e tyre shqiptare. “Në këtë Ditë të Shenjtë për Kosovën dhe gjithë shqiptarinë kujtojmë ngjarje të lavdishme, gra e burra, figura të ndritura të kombit tonë , që bënë çdo përpjekje mbinjerëzore, madje duke sakrifikuar edhe jetë n e tyre. Kujtojmë e nderojmë Sylejman Vokshin, Ymer Prizrenin Dedë Gjo Lulin, Isa Boletinin, Idriz Seferin, Bajram Currin, Hasan Prishtinën, Shotë e Azem Galicën, Shaban Polluzhën, Adem Demaçin, Ukshin Hotin, dr. Ibrahim Rugovën, Adem Jasharin e shumë e shumë të tjerë . Lista me emrat e atyre që luftuan me pushkë e me penë është e gjatë , ngjarjet që çuan deri në fitoren përfundimtare të Kosovës janë të shumta. Krenohemi me të gjithë ata mijëra djem e vajza, gra e burra që luftuan me armë në dorë në luftën e fundit për t’i dalë zot vendit, për ta mbrojtur pragun e shtëpisë , nderin dhe dinjitetin e familjeve shqiptare” – u shpreh z. Elshani. Rrugëtimin, fatin historik, shpesh tragjik të Kosovës, z. Elshani tha se mund të përmblidhet me tri vargje të një poezie të tij trivargjëshe që ia kishte kushtuar Kosovës:

“E lyer në gjak

E etur për liri

Historia kurrë s’të futi në gji”.

Si ngjarje kthesë në historinë e Kosovës z. Elshani e vlerësoi hapjen e shkollave shqipe në Kosovë gjatë periudhës së Luftë s së Dytë Botë rore, 1941 – 1944, kur për herë të parë u hapën shkollat shqipe dhe hodhë n farë n e arsimit shqip në Kosovë . Një rëndësi të veçantë z. Elshani i kushtoi edhe themelimit të Universitetit të Prishtinës më 15 shkurt 1970, i cili u bë një vatër diturie për të gjithë shqiptarët që jetonin në trojet e tyre në ish-Jugosllavi. Aty u arsimua dhe u edukua rinia shqiptare, duke u brumosur me ndjenjat e atdhedashurisë , aty u krijua intelegjenca shqiptare. Aty u zhvilluan demonstratat studentore të vitit 1968 dhe më vonë ato të vitit 1981, të cilat i dridhen themelet e shtetit jugosllav.

Z. Elshani në fjalë n e tij u përqendrua edhe në ngjarjet e dekadës së fundit të shekullit të kaluar: lëvizjen paqësore të udhëhequr nga dr. Ibrahim Rugova, lëvizje e cila gëzoi edhe përkrahjen ndërkombëtare të Kosovës; luftën e lavdishme të UÇK-së dhe ndërhyrjen ushtarake të NATO-s që Kosovë s ia sollen lirinë e shumëpritur. Kosova u ringjallë nga hiri si Feniksi, ai shpendi mitologjik që në mënyrë ciklike ringjallet, lind nga hiri i vet.

Një pjesë të fjalës së tij z. Elshani ia kushtoi edhe zhvillimeve të kohëve të fundit në Kosovë, duke vënë theksin në përpjekjet që duhet të bëjmë të gjithë për ndë timin e vendit, ngritjen e institucioneve funksionale shtetërore, krijimin e një shoqërie demokratike ku të gjithë qytetarët i gëzojnë të drejtat e barabarta, të drejtat njerëzore. Bukur e ka thënë Mit’hat Frashë ri: “Në robëri puna le të jetë lufta e juaj – në liri lufta le të jetë puna e juaj”. “Duhet t’i ruajmë , t’i zgjerojmë e t’i forcojmë aleancat, marrëdhë niet e mira me vendet demokratike përendimore, sidomos ato me Shtetet e Bashkuara të Amerikës, sepse ata janë çlirimtarët tanë , garantuesit e pavarësisë së shtetit tonë . Atyre gjithmonë duhet t’u jemi vetëm mirënjohës, përkrahja dhe mbështetja e tyre është jetike për që ndrueshmërinë e jetëgjatësinë e shtetit të Kosovës. Respekti e mirënjohja nuk janë servilizëm, siç mendojnë disa, por janë cilësi fisnike, virtyte të larta njerëzore” – porositi z. Elshani në fund të fjalës së tij të rastit.

Zonja Doruntina Rukiqi para të pranishmëve solli përjetimet e saj si vajzë 13 vjecare gjatë luftës së fundit në Kosovë, fill pas fillimit të bombardimeve të NATO-s mbi forcat serbe. Ajo rrëfeu se si policia kishte trokitur në derën e apartamentit të tyre dhe i kishte urdhëruar që të largoheshin për pesë minuta dhe të merrnin rrugën drejt kufirit të Maqedonisë . Aty për aty jeta e saj dhe e familjes u rrokullis. I përshkroi ato skena të tmerrshme, ankthin e shqiptarëve të dëbuar nga vatrat e tyre, fytyrat e tyre që reflektonin pikëllim, dëshpë rim, pasiguri dhe në anën tjetër fytyrat e tërbuara të ushtarëve serbë . Tregoi pastaj për që ndrimin e familjes në një kamp në Maqedoni dhe më vonë ardhjen e tyre në Amerikë . Zonja Rukiqi falenderoi komunitetin e Cape May Court House, Nju Xhersi, për ndihmën që u kishin dhë në atyre për t’u adaptuar me jetën e re në Amerikë . Ajo sot është magjistre dhe punon në një kolegj dhe ndërkohë është duke punuar për tezë n e saj të doktoraturës. Është e martuar me z. Milot Rukiqi dhe ata janë prindërit e Aritës, yllit të shkollës sonë , këngëtare e talentuar me një zë engjëllor.

Zoti Llazar Vero në fillim të fjalës së tij solli kujtimet e tij me fqinjët kosovarë në Fier, familje që ishin dëbuar me forcë nga Kosova nga regjimi serb në periudhën në mes të dy luftërave botërore dhe ishin vendosur në Shqipëri. Nga baca Hysen Gashi kishte dëgjuar rrëfimet për Kosovën, luftërat heroike të Shotë e Azem Galicës. Edhe z. Llazar Vero kishte përgatitur një material për ngjarjet dhe figurat tona historike, përpjekjet e shqiptarëve ndër shekuj për liri e pavarësi. Ketu nuk po i cekim detajet nga fjala e z.Vero, pë r t’u mos u përsë ritur me ato që janë shkruar pak më lart në këtë shkrim. Zoti Vero në fund të fjalës së tij u shpreh se përpjekjet e shqiptarëve nuk duhet të rreshtin deri në bashkimin kombëtar.

Zoti Mhill Velaj shprehu kënaqësin që ndodhej në mesin e “Bijve të Shqipes” dhe përgëzoi për organizimin e kësaj veprimtarie madhështore. Pastaj ai recitoi disa vargje për Kosovën. Koloneli Astrit Huskaj foli për luftë n e UÇK-së , organizimin dhe operacionet e saj ushtarake. Foli për luftën në Prekaz – betejën e Jasharajve me forcat e shumta serbe, për betejën e Koshares, Operacionin “Shigjeta” (beteja e Pashtrikut). Rrëfeu për ndë rhyrjen ushtarake të NATOS-s dhe baskëpunimin, bashkë veprimin me forcat ushtarake të UÇK-së . Lufta e UCK-së dhe lufta e NATO-s ia sollën lirinë Kosovës. Dr. Besim Muhadri për këtë veprimtari kishte përgatitur kumtesën me titull: “Tema e lirisë dhe pavarësisë në poezinë e Din Mehmetit”. Që në fillim të fjalës së tij profesor Muhadri u shpreh se lahuta, kënga, pushka, poezia gjitnmonë kanë shkuar krah më krah. Din Mehmeti, pa dyshim, është poeti më i mirë , më popullor i Kosovës, poezia e tij ë shtë poezia e që ndresës, metaforës së kullës. Din Mehmeti shkroi një varg poezish që lidheshin me aktin e lirisë së Kosovës, poezi për Adem Jasharin. Si dikur vargjet e Rilindësve tanë që ngriten ndërgjegjen kombëtare të shqiptarëve, ashtu edhe vargjet e Din Mehmetit frymëzuan luftëtarët e lirisë në luftën e fundit në Kosovë . Aktori Shaban Lajçi recitoi disa vargje për Kosovën dhe trojet shqiptare. Zoti Lutfi Brami lexoi një poezi që ia kishte kushtuar Reçakut, fshatit që kishte përjetuar një masakër të tmerrshme.

Në vazhdim të kë saj veprimtarie u shfaq një program i bukur artistik me videoinçizime. Zonja Irena Cepele kishte përgatitur një poezi për Kosovën shoqëruar me pamje filmike magjepëse dhe të recituar me mjeshtëri të rrallë artistike nga aktori i njohur i komunitetit shqiptaro – amerikan, Xhevat Limani. Aty ku reciton Xhevat Limani, bëhet nami. Pastaj u shfaq një dokumentar i shkurtër për historinë e Kosovës, përgatitur nga Arsim Bajrami. Mjaft emocione ngjalli te të pranishmit videoja ku Lasgush Poradeci i përlotur recitonte poezinë e tij për Kosovën. U pëlqye edhe videoja me këngë “Rrjedhë në këngë e ligjërime “, kënduar nga tenori i talentuar, Ramë Lahaj, shoqëruar me pamje të bukuara të natyrë s së Kosovës, ushtarët e FSK-së dhe filmime të disa artistëve e sporistëve kosovarë , që shënonin çaste të sukseseve të tyre në arenën ndërkombëtare. Në fund videoja me këngën “Mora fjalë ”, kënduar nga Shkurte Fejza, e ndezi atmosferën në sallë – të gjithë e shoqëronin me duartrokijte dhe këndonin së bashku me këngëtaren.

Kjo veprimtari ishte një rast i mirë për t’u shprehur mirënjohje e falenderime disa anëtarëve të dalluar të komunitetit dhe miqve tanë . Shoqata “Bijtë e Shqipes” nderoi me Certifikatë Mirënjohjeje këta veprimtarë : Kolonelin Astrit Huskaj, zonjën Doruntina Rukiqi, vëllezë rit Osmanollaj: Leotrim, Shkëlqim e Përparim. Koloneli Astrit Hyskaj i dorëzoi zotit Mexhit Koboci, nënkryetar i shoqatës, një dekoratë nga familja Jashari.

Në fund për të gjithë të pranishmit u shtrua një koktel i pasur me ushqime të shijshme e pije të ndryshme, ashtu siç i ka hije festimit të kësaj Dite të Madhe. Nuk mungoi as keku me flamurin e Kosovës. Edhe gjatë koktelit vazhduan bisedat për Kosovën, historinë dhe sfidat me të cilat po ballafaqohet ajo sot.

Shtetit të dytë shqiptar, Kosovës sonë të dashur i urojmë mbarësi e përjetësi!

Philadelphia, më 16 shkurt 2025

Filed Under: Komunitet

Luigj Gurakuqi, in memoriam…

February 19, 2025 by s p

Instituti i Studimeve Historike “Lumo Skendo”/

Luigj Gurakuqi (Shkodër, 19 shkurt 1879 – Bari, 2 mars 1925) qe veprimtar i çështjes kombëtare, hartues dhe nënshkrues i Deklaratës së Pavarësisë së Shqipërisë, poet, arsimtar, tekstolog, gjuhëtar, diplomat, deputet.

Është një nga personalitetet më të shquara të levizjes sonë kombëtare, arsimore e kulturore në fundin e Rilindjes Kombëtare dhe të fillimeve të Pavarësisë duke përjetuar ngjarjet më kulmore të jetës së vendit në çerekun e parë të shekullit tonë në shumicën e të cilave në mos organizator, qe pjesëmarrës i drejtpërdrejtë.

Luigj Gurakuqi kreu Kolegjin e Shën Adrianit në fshatin arbëresh të Shën Mitrit në Itali dhe studioi për mjekësi e biologji në Universitetin e Napolit. Ai ka një veprimtari të pasur letrare, publicistike, kombëtare dhe politike. Veprimtaria e tij filloi me poezi lirike dhe përkthime në gjuhën shqipe. Vijoi me botimin e teksteve të abetares në dy dialektet e shqipes. Shkroi artikuj në organet e shtypit shqiptar. Në vitin 1908 mori pjesë si nënkryetar i komisionit për njësimin e alfabetit në Kongresin e Manastirit. Është hartuesi i parë i veprës “Metrika Shqip”.

Më 1911 ishte një prej hartuesve të Memorandumit të Greçës gjatë kryengritjes së malësorëve të Mbishkodrës të vitit 1911. Në vitin 1912 mori pjesë në mbledhjen e Bukureshtit. Ishte në Kuvendin e Vlorës për Shpalljen e Pavarësisë dhe u caktua Ministër i Arsimit nga Ismail Qemali. Në vitin 1916 u caktua Drejtor i Përgjithshëm i Arsimit dhe anëtar i Komsisë Letrare në Shkodër. Në vitin 1918 mori pjesë në Kongresin e Durrësit dhe u zgjodh Ministër i Arsimit dhe anëtar i delegacionit shqiptar në Konferencën e Paqes në Paris. Në vitet 1921-1924 ishte deputet në Këshillin Kombëtar. L. Gurakuqi u përfshi në Lëvizjen e Qershorit të vitit 1924 dhe u zgjodh Ministër i Financave në qeverinë e Fan Nolit.

U vra më 2 mars 1925 në Bari të Italisë.

Filed Under: Politike

Fenomeni letrar Angela Kosta

February 19, 2025 by s p

Arben Iliazi/

Poeten, shkrimtaren, përkthyesen, botuesen dhe promovuesen e njohur ndërkombëtarisht, Angela Kosta nuk e kam takuar kurrë. Por kam takuar krijimtarinë e saj, që rrëzëllen fort në shumë anë të botës. Më kanë impresionuar jo vetëm krijimet, por edhe përkujdesja dhe dashamirësia që tregon, gjithmonë e gatshme për të ndihmuar e promovuar autorë shqiptarë në arenën ndërkombëtare. Falë saj dhe bashkëpunimit me poetin e shquar dhe përkthyesin po aq virtuoz Kujtim Hajdari, ne krijuesve shqiptarë tërë qiejt kanë filluar të na duken të kthjellët nga tepria e dritëmbështetjes që na ofrojnë, me dhembshuri gati hyjnore, këta shkrimtarë të mirënjohur ndërkombëtarisht, që fare bukur mund t’i cilësojmë si “ambasadorë” të kulturës dhe artit shqiptar në botë. Çfarë lumturie brilante kur ata të shkruajnë vetë në messenger dhe të orojnë bujarisht bashkëpunim, pa asnjë kosto, krejtësisht gratis, duke u bazuar te vlerat e autorëve. Kjo dashamirësi duhet pershendetur, pasi është një rast unik në kulturën shqiptare. Në mungesë të promovimeve zyrtare, ku krijuesit mund të thyejnë kokën pas mureve metalike të indiferencës dhe mohimit total të vlerave letrare artistike, është fat i hareshëm të kesh një privilegj të tillë, që shtyn tutje demonët e pesimizmit, të shkundin nga përgjumjet dhe të stimulojnë besimin.

***

Është shumë e vështirë të përmbledhësh në pak rreshta një shqyrtim të hollësishëm të të gjithë faktorëve kompleksë, që krijojnë dallimin e shkrimtares dhe poetes Angela Kosta nga autorët e tjerë. Po jap shkurt, në këndvështrimin tim, disa mendime për disa nga poezitë që kam marrë në shqyrtim, për të analizuar në një rast tjetër edhe prozën.

Në poezitë e Angela Kostës është gjithnjë ndjeshmëria e epokës ajo që vendos kufijtë e tekstit, duke trajtuar tema universale si: dashuria, jeta dhe marrëdhëniet midis njerëzve, dhimbja, por edhe bukuria e ekzistencës, figura e gruas, natyra etj. Me butësinë, bujarinë, elegancën, që e kanë bërë atë një shkrimtare të njohur ndërkombëtarisht, poetja dhe shkrimtarja Angela Kosta ofron kuadrin për një jetë shpërblyese: punë të palodhur, pasion, përsiatje, gatishmëri e nxitje për të bërë ndryshimin…Në korpusin poetik të kësaj autoreje janë shkrirë përvoja estetike, ku emocionet e pastra zbuten dhe krijohen diskurse pasionante, në një gjëndje shkrirjeje me transhedencën, me botën, me sensibilitetin e çdo epoke. Është sensibiliteti i çdo epoke ai që përcakton se çfarë është poezia. Kodet e poetes A. Kosta përzihen me ato të lexuesit, duke krijuar një “gjuhë kreole”, me një shtim të përgjithshëm të elementëve strukturalë të rëndësishëm:

“Atë natë të bujshme, të ftohtë

në qiell nuk kishte yje, nuk kishte hënë.

Edhe pse ishte mars

nuk kishte lule, nuk ishte pranverë.

Në terrin e natës, tej në hapësirē

diku në breg të huaj

dëgjoheshin klithje, ulërimë.

Dallgët e detit egërsisht përplaseshin

mbi një anije të vjetër

e braktisur në mëshirën e fatit

si shumë fëmijë të mbetur

pa nëna, pa baballarë.

Të tmerruar u përpoqën të shpëtonin

as kohë nuk patën të luteshin

uji i ftohtë me vete papandehur i gëlltiti

i përpiu pa ua dëgjuar dëshpërimin.

Deti u tregua i pamëshirshëm

i fshehu diku në fund të mallkimit…(fragment nga “Elegji”)

Angela Kosta ka shkruar poezi që dallohen për prirjen meditative, ku përcillen shumë kumte poetike brenda teksteve përgjithësisht të shkurtëra. Këtë stil të përkorë ligjërimi e realizon përmes figuracionit të pasur, sidomos simboleve dhe metaforave, por edhe nëpërmjet një gjuhe tejet të latuar:

“Mbi gjethet e vjeshtës shkelin mendimet e mia

ndalen në plogështinë e zverdhur të kohës

copëtohen, rrënohen në kalbjen e trishtimit

pezull në lotimin e syve të lodhur

nga pesha e brengosur e Jetës

që përplaset në tokë si zogu në acar

i pajetë, i ngrirë deri në thellësi të shpirtit

i pafuqishëm, pa flatra t’i bashkohet

sërish flladit të ngrohtë

të ngrejë folenë në pemët e gjelbra plot gjallëri

por pranvera përgjithmonë perëndoi

në muzgun e vjeshtës dikur të argjendtë,

tashmë e zbehur me degët e rrëzuara.

E në trotuaret e së ardhmes mbetën

veç gjethet e venitura nga zhgënjimi i së nesëmes”.

(Mendime të zverdhura)

Pika kyce e poezisë së Angela Kostës ka të bëjë me origjinalitetin dhe me karakterin e fshehur të “kuptimit” të tekstit estetik. Teksti letrar në poezitë e saj kthehet në katalizator të shfaqjes së vullnetit, të besimeve, të pasioneve. Në planin e organizmit formal autorja e koncepton tekstin estetik si një tërësi shenjuese, totalisht sinjifikante. Janë pikërisht marrëdhëniet mes ndarjeve tekstore, ndarja në vargje, paragrafë, ato që zbulojnë kuptimin e panjohur të thellë të tekstit. Poetja ndihet më mirë te vargjet e lira, të çlirohen nga çdo kufizim. Poezitë kanë koherencë të plotë kuptimi, pikërisht kur të kuptuarit e zakonshëm është degdisur te moskuptimi i pastër. Duke e përkthyer në një organizim polisemantik asistematikën e jetës, duke imituar elementin rastësor të ekzistencës, arti poetik i kësaj autoreje fiton kësisoj një valencë epistemologjike. A. Kosta, edhe pse aplikon disa gjuhë si autore dhe përkthyese, përdor shumë mirë gjuhën letrare shqipe, gjuhën e përditëshme, ku teksti është i automatizuar dhe struktura “anormale” e tekstit artistik tërheq vëmendjen mbi vetë tekstin, mbi formën e tij. Në artin e saj poetja ka ndërtuar një mbretëri të spontanitetit pa rregulla, ka prodhuar tekste konvencionalë, ku plani i shprehjes bashkëlidhet me planin e përmbajatjes përmes një marrëdhënieje motivimi.

Ligjërimi poetik i Angela Kostës është i natyrës përsiatëse, me prirje të theksuar eliptike, duke trajtuar me përparësi shtjellat e kuptimësive të njëpasnjëshme përmes sistemit të pasur të figurav. Poezitë e saj janë afër së thjeshtës, së prekshmes, ngazëllimit dhe trishtimit, me një konceptim dinamik edhe të raporteve mes ligjërimve të ndryshme artistike. Krijimet nuk vuajnë nga errësimi i kuptimit mes një figuracioni të ndërlikuar.

Poezia mund të zbërthehet vetëm duke e parë nga optika e shenjave, në raport me njësitë referenciale të parakuptuara, raportin ndjesor, jehonat e ankthshme, “vlera e jetuar” që teksti prodhon mbi subjektin. Në shumë poezi të A. Kostës mendimi artistik shprehet përmes një bashkëlidhjeje strukturale dhe nuk ekziston përtej saj. Kjo bashkëlidhje përfshin të gjitha nivelet e tekstit, fonemën, morfemën, fjalën, vargun, strofën dhe poezinë:

“Shkëlqen sërish Drita e Shpresës

në Tokën e dashur të plasaritur

në të gjitha skajet e plagosur

aty ku ngadhënjimtarët e mjerimit

me trupat lakuriq

të zhveshur nga uria, sy shqyer

nëpër trotuaret plot kufoma

me vështirësi marrin frymë

teksa ushqehen në kazanin e mbeturinave

me plehrat e skaduara

thërrime buke, kocka sikur qen të ishin.

Por triumfon Drita Shpresës së Madhe

tejembanë botën përshkon pa pushim

mes njerëzve të varfër dhe të sëmurë

vezullon duke prekur gjithësecilin

si një kortezh i gjatë me pishtarë.

Dhe Toka e dashur pushon së vajtuari

me Dritën në sytë e Shpresës së gjallë

me bollëk ushqen të patakatët.

Rishfaqet mbi Oqeanin e Jetës

ngado hyn në shpirtrat e të pafuqishmëve

Dhe…duke e përqafuar

më në fund të gjithë shërohen

nga dertet e shekullit:

Sëmundjet dhe Varfëria!

(Drita e Mbijetesës)

Përsa i përket figuracionit poezia e A. Kostës sendërtohet mbi një shtrat metaforik ndërthurur me figura të ndërtimit tingullor. Haset i ndërfutur edhe simboli, por ai nuk është përfaqësues, ndërkohë që spikasin në shumësi antitezat e antonimia e pastër e kontekstuale, e cila përbën një mjet të preferuar të autores për të dhënë emocionalitetin përmes përplasjeve, ose më qartësisht, me pranëvënieve të dukurive, të cilat e kundërshtojnë njëra tjetërën, apo nga ana konceptuale, e përjashtojnë. E gjithë kjo është sa spontane aq dhe e qëllimshme në dhënien e një emocioni që të godet. Metaforiciteti i brendshëm i tekstit artistik, duke thyer ndonjëherë edhe rregullat gramatikore, bashkëlidh imazhe që nuk do të janë të pranueshme në gjuhët natyrore. Arti poetik i kësaj autoreje imiton elementin rastësor të ekzistencës, duke e përkthyer në një organizim polisemnatik asistematikën e jetës. Angela Kosta, në artin e saj, ka ndërtuar një mbretëri të spontanitetit pa rregulla, ka prodhuar tekste konvencionalë, ku plani i shprehjes bashkëlidhet me planin e përmbajtjes përmes një marrëdhënieje motivimi.

Semanatika e çdo fjale, përsëritjet fonologjike e cdo cështje ritmike, pra tek të gjithë këta faktorë komleksë, krijojnë dallimin e kësaj autoreje nga të tjerët. Në shumë poezi, po të krahasohen elementët fonologjikë që shfaqen në çiftet e fjalëve dhe ekuivalencat, shohim se kundërvëniet fonologjike mund të lidhen me kategori semantike të caktuara, ku ndodh një projektim i paradigmatikës te sintagmatikja.

Tekstet poetike janë semantikisht shumë të afërta, si pasojë e ngjashmërisë së ndërtimit leksikor të tyre. Gjithsesi vërehen dallime në strukturën ritmike, ngjashmëritë e ndryshme që lindin në nivelin fonetik të secilës poezi krijojnë një thurje të paparsëritshme kuptimesh:

“Nën qiell të hapur simfonia e padëgjuar, filloi

me nota të frikshme

saqë edhe vetë deti u rebelua.

Dallgë tmerri pa mëshirë

me tërbim sollën në breg

pëshpëritjet pa ankesa

të shumë engjëjve të vegjël,

këmbë zbathur

lundrues mbi ujë,

të lagur deri në palcë,

me buzëqeshje të fikur;

si vajza e vogël e kapur pas nënës së re

në gjoksin e mermertë të ftohtë.

Në qiell të hapur u dëgjua

fundi i një shprese të madhe,

dhe në gjuhë të huaj

soneti i një anijeje mbeti i skalitur

në pasqyrën e detit të përtejm, të errët”.

(Simfonia e skalitur)

Angela Kosta përdor fjalët në poezitë e saj sikur të ishin penelatat e një artisteje të madhe”, është shprehur Adriano Bottaccioli, shkrimtar i njohur italian. Ajo hyn ndër poetët që nuk i shfaq në mënyrë të drejtpërdrejtë idetë dhe kredot sociale, por ngulmon të përcjellë harmoninë, muzikën, kumbimin e thellë të fjalës. Kështu poezitë e saj bëhen bashkëvepruese, duke shumëfishuar ligjërimet.

“Një lot u ndal në pëllëmbën e dorës sime

e shtrëngova fort dhe mbylla sytë në çast.

E burgosur, e pafajshme

në majë të gishtave eca

a thua të isha në mëkat.

Pranova atë ç’ka nuk duhej ta kisha ëndërruar,

por ishe ti që ma vodhe zemrën

e mbyllur tashmë në një kafaz çmendurie.

Lotët e tjerë u përpoqa t’i ndal

e friksuar se do të pasqyrohesha

në një oqean përvuajtjeje, të ëmbël”.

(Loti i pafajshëm)

Te kjo autore ndeshemi me një kontekstualizëm të fortë të problemit estetik të dinamikës së brendshme të ngjarjeve dhe fenomeneve. Poezitë e saj nuk kanë elementë të artit të shabllonizuar, artificial e pa jetë. Fluturimet e saj liriko-epike marrin trajta të meditimit, me ngjyra të forta të përthyerjes së vetes ndaj një realiteti të njëmendttë, ku përfshihet dhe përvijohet me ngjyra trishtuese realiteti social – psikologjik:

“Një copë kothere për t’u ushqyer

për të shuar urinë

e kushedi prej sa orëve

shoqëruese e jetës

që ulërin ekzistencën e mjerë

e ndaluar tek pamja e përhumbur

nëpër kohëra të zhdukura

nga fati mizor për të lindur.

Kush e ka fajin për të gjithë këtë?

Çfarë faji kam unë vetë?

Mos vallë nuk ishim të dëshiruar nga Zoti?

Mos vallë kishim ardhur në botën e gabuar?

Uri famëkeqe moskokëçarëse

që zhdukesh në bollëkun e mirazhit

që të gëzohemi në fukarallëk.

Sa do doja mes reve të isha

me ajrin e universit të tejngopesha.

Të ngrohesha në diellin kaq të largët

për të mos parë gjakun e mpiksur

për të mos ndjerë rrahjet e dobëta

të zemrës së vëllezërve të mi të zbehtë,

me buzë të çara si toka nën këmbët e tyre.

Kothere buke mos u shkërmoq!

Ku është Krishti për të të shumuar?

Nuk kam ç’përgjigje vetes t’i jap

përveçse kësaj copë kothereje

që nuk e di nëse kam të drejtë ta kapërdij”.

(Një copë kothere)

A. Kosta prek realitetin e prizmit social-moral. Spunto e saj është njeriu i zakonshëm, i cili siguron mes sakrificash një jetë të ndershme, fakti jetësor, dhe në disa raste njeriu i identifikueshëm.

Në poezitë e saj Kosta përcjell një tablo të sendërtimit të konkretes, ka shumë magji, vuajtje, pranim të fatit, mirësi. Poezitë e saj mbajnë brenda lëndës poetike mister, ku shpaloset adhurimi për botën dhe për njerëzit. Le të sjellim për ilustrim poezinë kushtuar nënës, ku shfaqet poetikisht ndjenja e poetes, si ngazëllim për të. Në figurën e nënës ndjenja është frymëmarrëse:

“Kam thurur shumë vargje

shkrime pa mbarim

për lot, dhimbje, dashuri.

Në to bën pjesë edhe ti e shtrenjta nëna ime.

Puth sytë e tua gjysëm të mbyllur

dikur të mbushur plot shprehi mirësie.

Të ledhatoj duart akoma të ngrohta

ashtu siç bëje edhe ti.

Përshkoj me gishtërinj

rrudhat e shumta të pleqërisë tënde të parakohshme

pa mundur ta pranoj lëngimin tënd

prek thinjat në flokët e tua

dëshmi vuajtjesh në përjetësi.

E pazëvëndësueshme je për mua

nëna ime e shtrenjtë Sofije

të dua pafundësisht

si perëndeshë, e re, do të mbetesh

gjithmonë në shpirtin tim.

Askush nuk do të mundet të më bindë

se më nuk do të të shoh

e se në këtë jetë nuk do të jesh më.

Nuk e dije se gjithmonë

në frymëmarrjen time do të mbetesh?

Nëse unë jetoj, do të jetosh edhe ti?

Buzëqeshjen tënde të çiltër

në vezullimin e yjeve do ta dalloj

ndërsa universi i mallit do të më pushtojë.

Ti më dhe dritën e jetës

më rrite me durimin e mundimit

dhe me dashurinë e madhe

të shpirtit tënd të vyer, të pastër.

Folmë, të lutem veç një fjalë të fundit më thuaj

sa do të doja të të shihja

mes lotësh gëzimi duke të përqafuar,

Lexoji vargjet e mia nënë

të lutem heshtur mos rri!

Ah sikur të sfidoja kohërat, sëmundjen ligësi

e në humnerë gjithçka të gremisja

të pafatin fat ta largoja

dhe të strukesha përsëri në prehërin tënd

ashtu siç bëja kur isha fëmijë

teksa gjeja paqe e qetësi.

Sa lumturohesha teksa duart e tua

ledhatonin brendësinë e shpirtit tim

gjithë qenien time të lulëzuar nga poret e tua.

Mos më venit me gulçin tënd të fundit

të lutem nënë përtej qiellit mos ik”!

(Nënës sime Sofije)

Në poezitë e A. Kostës ngrihet kulti i një lloj lirie njerëzore, në sensin e superioritetit të species me ndërgjegje, që di të dalë mbi humbjet, trishtimet, brengat. Ajo që është e dukshme në to është spontaniteti, pranimi i të thjeshtës, njerëzores…sakrifica e përditshme njerëzore, e përditshma me përplasje, me përthyerje….

Fluturimet e saj lirike marrin trajta të meditimit, me ngjyra të forta të përthyerjes së vetes ndaj një realiteti të njëmendttë, ku përfshihet dhe përvijohet me ngjyra trishtuese realiteti social:

“Tokë e shkrumbuar

Fëmijë të kërrusur me duar të mplakura

Sundojnë botën e mjerimit

Me buzëqeshje të ngrira

Shpirtra të copëtuar

Hedhin hapat drejt agimit pa diell

Të sakatosur, në udhëkryqe të pasigurta

Pa mundur të marrin frymë

As gjumë nuk mund të flenë

Qepallat e lodhura u mpiksen

Nga lotët e përgjakur

Dhe globi bashkë me ta rënkon

Rënkon nga ethet e furtunës

Tkurret dhe ndien ftohtë

Kërkon një flakëz qiriri

Ëndërron një fije shpresë

Hap flatrat e thyera

Dhe fëmijët e mplakur përqafon

Por asgjë nuk mbetet veç mirazhit rinor

I përhumbur në skëterrën e ferrit

I gjymtuar nën rrënojat e vetvetves

I mbytur nga pluhuri i hipokrizisë

I kësaj bote mizore

Pa forcë

Të përballojë luftën e heshtur

Apo të ndalojë atë plot zhurmë

Zhurmë bombash ku dhe vetë qielli dridhet

Struket në gjysmëhënën pa shkëlqim

Vëzhgon yjet që nuk shndrijnë askund më

Dikur universin ndriçonin

Që tashmë në humbëtirë vajton…”.

(Fëmijë të plakur)

Poezitë e A. Kostës mund të shihen si një kod poetik që përcjell një fakt, një situatë faktike, një gjendje emocionale të shenjuar. Mjafton t’i hedhim një sy poezisë “vëllait tim”. Shihet qartë se në tekstin poetik të Kostës kodet nuk janë aspak të automatizuara. Është shumë e dukshme puna poetike mbi leksikun:

“Djalë i ri ishe plot ëndrra,

gonxhe e sapo lulëzuar

i dashuruar me jetën.

Ëndrrat e tua të përshkelura me ligësi

në hapat e para të dashurisë,

në zemrën tënde që më nuk rreh.

Pa mëshirë t’u mbyllën sytë e bukur.

E pashërueshme, dhimbja mizore

vdekja jetën që të përkiste vetëm ty

me vete mori.

Fluturove në parajsë

i zhytur në lotin e pangushëllueshëm

duke lënë pas ëndrrat e mëkëmbura”.

(Vëllait tim)

Autorja i kushton rëndësi anës figurative, pasi është ajo që luan rolin kryesor në pasurimin e kuptimit. Te kjo autore niveli i figurave shndërrohet si dëshmi dhe evokimi i përvojës shqisore për botën. Figurativiteti tregon aftësinë e ligjërimeve për të prodhuar kuptime analoge me ato të perceptimeve konkrete. Poezia e A. Kostës ka një alkimi komplekse, nganjëherë me karakter kompromisi, ku përshtatja e vargut me kuptimin përvojësor nuk është gjithnjë qendra e shqetësimit dhe e zgjedhjeve përfundimtare të poetit dhe kuptimi final i fjalëve del nga rënia e tyre në një pozicion të caktuar struktural. Në këtë mënyrë vendoset një regjim i dyfishtë semantik i vetë tekstit të dhënë, duke na dhënë poezi të kënaqshme për nga ritmi dhe muzikaliteti. Kuptimi leksikor konvencional është vetëm një lëndë e parë që riformulohet nga struktura poetike, sidomos sipas efekteve të muzikalitetit. Tek kjo autore muzikaliteti nuk është qëllim në vetvete por krijon zona komplekse kuptimi që rinovohen pas çdo leximi dhe ekzaltimi.

“ Sy të çjerrur, pa dritë

nga lotët e akullt si vetë duart e ftohta,

fundi perëndues nën qepallat përpëlitëse.

Britma të dëshpëruara nga brutaliteti

me emrin e damkosur ‘Vdekje’,

ligji i racës i miratuar e konfirmuar

me një përkushtim të zellshëm,

nga ata që kishin pushtetin në duart e tyre,

për të zhdukur njëherë e përgjithmonë

buzëqeshjen e dinjitetit njerëzor

i ndaluar në radhët e gjata pafund.

Fëmijë, gra, burra të të gjitha moshave

numra të njollosur pa mëshirë.

Vetë Zoti nuk i dha fund një akti të tillë,

lejoi që ajo “Pse” të mbetej pa përgjigje

teksa bota duartrokiste skenarin tmerr

frymëmarrje e ndalur

edhe për ata që ishin kundër

dhe donin që rrota e fatit të ngecte.

Nuk u desh shumë kohë që të ndalej kjo masakër

e shënuar sot si ditë e madhe përkujtimore

për ata që u munduan më kot

por nuk i shpëtuan persekutimit.

Pak ishin ata që mbijetuan

ndaj nuk mundën të harrojnë.

Sot, ashtu si dje skenari vazhdon

me përmasa të tjera, pa skruppull

luftëra të pakuptimta dhe të pafundme,

e në fund të detit shfaqet tmerri njerëzor

dhe bota vazhdon të duartrokasë

në heshtje, pa kundërshtuar”.

(Buzëqeshje e hirtë

Poezi dedikuar genocidit ndaj hebrejve)

***

Te Angela Kosta zë një vend të rëndësishëm edhe proza, ku përfshihen disa romane e novela. Edhe proza është në vijimësi të stilit që shfaq poezia e saj. Kjo duket vecanërisht në rrafshin e strukturës së tyre, ku përparësi merr simbolika dhe kuptimësitë e shumta nëntekstore, njëlloj siç ndodh në poezitë e saj.

Arti është domen i lirisë. Por raportet e tyre janë jashtëzakonisht më komplekse. Pa parashikueshmëria e artit është në të njëjtën kohë shkak e pasojë e paparashikueshmërisë së jetës. Jemi para një autoreje krejt të veçantë, me një talent vital, me teknicizëm skajor të artit letrar, të vërtetuar në një seri veprash në prozë e poezi. Mund të pohohet me siguri që Angela Kosta përfaqëson sot një fenomen letrar, një poliglotizëm artistik, ku janë ngjizur e shpërthyr prej kohësh një konglomerat talentesh e dhuntish jo të zakonshme, në poezi, prozë, përkthime…..dhe gjithçka tjetër që krijon dora e saj. Angela Kosta është një nga rastet më unike në letërsinë tonë.

BIOGRAFIA

Angela Kosta ka lindur në Elbasan dhe jeton në Itali që nga viti 1995. Është poete dhe shkrimtare që shkruan në gjuhë të përbotshme ndaj në librat e saj gjejnë jehonë miliona jetë. Është e njohur gjithashtu si drejtore e revistës fizike MIRIADE, si gazetare, eseiste, redaktore, kritike letrare. Deri tani ka botuar 25 libra: romane, poezi dhe përralla në: shqip, italisht, anglisht, frengjisht, arabisht, koreanisht, spanjisht dhe turqisht. Është autore e 5 antologjive të publikuara në: Kosovë, Itali, SHBA dhe Turqi. Ka përkthyer nga anglishtja 170 autorë në dygjuhësh: italisht – shqip – italisht; ka promovuar mbi 600 autorë, 85 artistë në revista të ndryshme letrare ndërkombëtare. Ka përkthyer 8 libra me poezi të disa autorëve. Gjithashtu ka përkthyer poezitë e klasikëve dhe nobelistëve të shquar italianë si dhe të autorëve të tjerë të shquar.

Gjithashtu shkrimet dhe përkthimet e saj janë botuar në revista dhe gazeta të ndryshme letrare në disa vende kontinentale dhe ndërkontinentale.

Angela Kosta shkruan artikuj dhe intervista për gazetën Calabria Live, Agorà Giovani, revistën Saturno, Revistën Alessandria Today (Itali), revistën ndërkombëtare Orfeu – Prishtinë, gazetën Nacional (Tiranë), Gazeta Destinacioni, Perqasje Italo – Shqiptare, revistën Atunis (Belgjikë).

Angela Kosta bashkëpunon dhe promovon në revistat: “International Literature Language Journal, Creatività Magazine, Artistic Visions (Michigan), Ëordsmith International Editorial (Florida), Raven Cage (Gjermani), The Dayli Global Nation (Dhaka), Güncel Sanat (Turqi), Sindh Courier (Pakistan), Kavya Kishor International (Bangladesh), Glitterati Sparks (Indi), Noi Qui (Itali), etj…

Ka botuar revistën e saj të printuar të artistëve duke përfshirë: piktorë, skulptorë dhe fotografë 22 MARKERS ON GLOBAL ART në nëntor 2024 dhe NUANCES ON THE PANORAMIC CANVAS në janar 2025.

Angela është bashkëautore në disa antologji në: SHBA, Angli, Indi, Bangladesh, Shqipëri, Rusi, Gjermani, Bulgaria, Kroaci, Indonesia, Kosovë, etj…

Angela Kosta është Zv. Presidente e Shoqatës së Shkrimtarëve, Artistëve dhe Përkthyesve në Korenë e Jugut, Ambasadore e Kulturës dhe Paqes në disa Organizata jo fitimprurëse në: Kanada, Bangladesh, Poloni, Algjeri, Egjipt, Meksikë, Rumani, Yemen, Moldavi, Rumani, etj…

Është anëtare e Lidhjes së Shkrimtarëve (LSHASH) dhe BSHBSH – Itali, anëtare në Akademinë e Shkencave dhe Artit – The Albanian American Academy of Science and Art (AAA në Amerikë), Konsulente Nderi në Shoqatën Katedra e Gruas mbështetur nga OKB, anëtare në Shoqatën VerbumlandiArtAps e aprovuar nga Senati i Republikës (Itali), anëtare e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve në: Greqi, Poloni, Hungari, Meksikë, Rumani, Kroaci, Indi dhe Bangladesh.

Në Itali shumë gazeta të rëndësishme dhe revista kanë shkruar artikuj të ndryshëm për Angela Kostën.

Angela Kosta është botuar si Personazhi i muajit në Kopertinat e revistave: International Literature Language Journal (Miçigan), Ëordsmith International Editorial (Florida), Saturno Magazine (Itali), Literary Magazine (Barcelona), Elitè Magazine (Liban), Sara Al Thaqafa (Irak), Legacy Crown (Filipine), Oddyse International Editorial (Bangladesh).

Angela Kosta është përkthyer dhe botuar në 40 gjuhë dhe vende të huaja. Vetëm në vitin 2024 është botuar në 150 gazeta, revista kombëtare dhe ndërkombëtare me: poezi, artikuj, intervista, ese, recensione etj. si dhe ka marrë shumë çmime nga revista dhe gazeta të ndryshme botërore.

Më 16 Janar 2025 nga Qendra Ndërkombëtare e Përkthimit dhe Kërkimit Poetik, Revista Shumëgjuhëshe: Journal Rendition Of International Poetry, Nga Bordi Drejtues i Bashkimit Botëror Të Revistave Poetike me votën e Komisionit Ekzekutiv Ndërkombëtar dhe Organizatës (IPTRC) në Kinë, u shpall si Poetja më e mirë Ndërkombëtare për vitin 2024.

Gazeta marokene Akhbar7 gjithashtu e shpalli personazhin e shquar për vitin 2023.

Angela Kosta ka marrë Certificata Doctor Honoris nga Universitete të ndryshme si në: Kolumbi, Moldavi, Yemen, Algjeri, Rumani, Meksikë, Indi dhe së fundmi edhe nga Universiteti i Gjuhë – Letërsisë në Marok nga Dekani Muha.

DISA NGA LIBRAT E TJERË TË AUTORES JANË:

“Shpirti i burgosur” – roman (2003)

“Më fal” – novela (2004)

“La collana magica – Varësja Magjike” – roman (2007)

“Loti i shkëlqyeshëm – Lacrima lucente” – poezi (2008) përfitimi i të cilit iu dhurua Shoqatës ONLUS për kërkimin shkencor ndaj Amyotrophic Lateral Sclerosis (SLA)

“Sytë e nënës – Gli occhi della madre” – thriller (2011)

“Milioneri i varfër – Il milionario povero” – roman (2017)

” Të jetosh – Vivere” – poezi (2018)

“Oltre l’oceano – Përtej oqeanit” – roman (2019)

“Ylberi dhe Sara e vogël – L’arcobaleno e la piccola Sara” – përrallë (2020) përfitimi i cilit iu dhurua Shoqatës ONLUS Daniele Chianelli për kërkimin shkencor ndaj Leuçemisë, Tumoreve dhe Limfomave tek të rriturit dhe fëmijët.

“Libri nën rrënoja” – poezi (2023

“Nostalgia del infinito” – Janar 2025

Filed Under: Interviste

LËVIZJA KOMBËTARE PËR ALFABETIN SHQIP

February 19, 2025 by s p

Dr. Nikollë Loka/

Në Perandorinë Osmane, si në të gjitha vendet në modernizim të shekullit XIX, zhvillimet politike u shfaqën si një proces i ndërthurur me zhvillimet në fushën e arsimit. Nga Lidhja e Prizrenit dhe deri në shpalljen e Pavarësisë, përfaqësues të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare parashtruan si kërkesa të ngutshme njohjen e kombësisë shqiptare dhe çështjen e shkollave shqipe, bashkimin e tokave shqiptare në një vilajet të vetëm, si dhe formimin e një Shqipërie autonome.

Pas ndalimit të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, qëndrimi i administratës osmane ndaj shqiptarëve ishte që t’i pengonte ata të përdornin dhe zhvillonin publikisht gjuhën e tyre. Krahas pengimit të arsimit në gjuhën shqipe, në shkolla u ndaluan botimet dhe librat në gjuhën shqipe. Në fakt, shkollat ​​shqipe, duke filluar nga shkolla e parë shqipe, e hapur në Korçë, u mbyllën një nga një. Me këto masa, autoritetet osmane u përpoqën që çështja e arsimit shqip të mos shndërrohej në një lëvizje që do të siguronte arsimin në gjuhën kombëtare për të gjithë shqiptarët.

Gjatë debateve të para në lidhje me zgjedhjen e një alfabeti shqip gjatë viteve 1860 dhe 1870, autoritetet osmane, në dukje, preferuan alfabetin arab si zgjidhje, por gjithashtu favorizuan krijimin e një alfabeti “origjinal” të shqipes si më i favorshëm sesa adoptimi i drejtpërdrejtë i greqishtes, ose shkrimin latin. Është e rëndësishme të theksohet se shqiptarët nuk i konsideronin si kërcënim alfabetet me bazë latine, edhe pse misionet fetare dhe më vonë diplomatët austrohungarezë dhe italianë ndihmuan në përhapjen e tyre. Natyrisht, autoritetet osmane i shihnin veprimtaritë misionare dhe konsullore si ndërhyrje të huaja në punët e Perandorisë dhe një përpjekje për të nxitur separatizmin kombëtar, trazirat dhe shpërbërjen.

Zhvillimet që kishin ndodhur në dy dekadat e fundit të shekullit XIX dhe fillimit të shekullit XX për hapjen e shkollave në gjuhën shqipe, rritja e numrit të botimeve shqip dhe zhvillimi i proceseve të kulturës kombëtare në përgjithësi, e bënë domosdoshmëri përcaktimin e një alfabeti të vetëm. Për më tepër, rilindësit me të drejtë, mungesën e një alfabeti të vetëm të shqipes e konsideronin jo vetëm një problem gjuhësor e kulturor, por edhe një problem politik që pengonte bashkimin e shqiptarëve. Çështjen e alfabetit e shtron në një mënyrë të ashpër Sami Frashëri, sipas të cilit problemi i shkrimit dhe i këndimit, pra, problemi i alfabetit është i lidhur me fatin e ekzistimit të popullit shqiptar si komb.

Revolucioni xhonturk dhe shpallja e kushtetutës krijuan kushte pak a shumë të favorshme për

zhvillimin e lëvizjes kombëtare shqiptare. Shumica e veprimtarëve të lëvizjes kombëtare brenda e jashtë vendit dhe organet e shtypit atdhetar, e quanin të dobishme që shqiptarët të shfrytëzonin liritë që u dha kushtetuta për të zhvilluar në mënyrë legale lëvizjen kulturore kombëtare, për të hapur shkolla shqipe në tërë vendin dhe për të përhapur me të gjitha mjetet mësimin e gjuhës shqipe. Me shpalljen e Monarkisë Kushtetuese, në sistemin arsimor osman lindi një problem tjetër i rëndësishëm, që ishte problemi i arsimimit në gjuhët vendase.

Pas revolucionit xhonturk, në themel të politikës nacionale xhonturke u vu doktrina e osmanizmit që i shpallte të gjithë shtetasit e Perandorisë “osmanllinj” dhe “të barabartë para ligjit”. Me këtë rast u lejua ngritja e klubeve kulturore dhe hapja e shkollave në gjuhët e kombësive të ndryshme. Në Shqipëri u hapën shumë klube kulturore dhe lëvizja për shkollën shqipe u shtri në të gjithë vendin. Meqenëse shkollimi shqip nuk mund të ndalohej më dhe ishin njohur kombësitë e Perandorisë, vazhduan përpjekjet për t’i mbajtur shqiptarët të përçarë. Çështja e përdorimit të alfabetit turko arab e nxitur nga xhonturqit, është quajtur me të drejtë si pjesë e politikës “përçaj e sundo” dhe të asaj panislamiste, si dhe është cilësuar si mollë sherri e hedhur prej tyre në mes të shqiptarëve. Duke mbështetur alfabetin arab për shqiptarët, autoritetet turke ishin të vetëdijëshme se shqiptarët myslimanë do të vazhdonin të mbeteshin kulturalisht me Perandorinë, ndërsa për miletet e tjera nuk u interesonte. Futja në përdorim e alfabetit latin nuk kaloi pa probleme, sidomos në veri të vendit, ku paria konservatore dhe ulemat turkoshake kishin ndikim më të madh. Megjithëse disa shkolla në vilajetin e Kosovës filluan të përdorin alfabetin latin, disa nga prijësit fetarë, të nxitur nga komiteti i xhonturqve në Selanik, e quanin këtë alfabet “të pa fe” dhe kërkonin përdorimin e alfabetit arab si faktor bashkimi për tërë Perandorinë Osmane. Një goditje tjetër kundër arsimit shqiptarë u bë në Kongresin e xhonturqve të mbajtur në Selanik në maj të vitit 1909 ku komisioni që punoi për problemin kombëtar e kulturor të kombësive jo turke në Perandri doli me këto propozime: Të gjitha shkollat fillore të betën ashtu siç kanë qenë d.m.th. në gjuhën turke. Të gjitha gjimnazet ku mësimi nuk zhvillohet në gjuhën turke të mbyllen dhe nxënësit të kalojnë në gjimnazet turke. Mësimi në këto gjimnazi do të zhvillohet vetëm në gjuhën turke.

Kundër përpjekjeve të autoriteteve osmane dhe mbështetsve të tyre, vendimet e Kongresit të Manastirit shprehën vendosmërinë e elitës kulturore shqiptare për të ruajtur pavarësinë nga turqit e rinj, në zhvillimet kulturore kombëtare, duke bërë që të dështonin përpjekjet xhonturke për ta nënshtruar lëvizjen kulturore shqiptare dhe për ta vënë në funksion të projekteve të tyre politike.

Zgjedhja e alfabetit latin kishte dhe një dimension të qartë politik dhe tregonte aspiratat perëndimore të shqiptarëve si komb. Në fakt, vetë kontrasti midis alfabetit latin dhe atij turk do ta bënte vetëdijen shqiptare të ishte ndryshe nga ajo e turqve.

Xhonturqit ishin kundër shfaqjes së ideve kombëtare dhe idesë së bashkimit të shqiptarëve me përkatësi fetare të ndryshme, prandaj u pozicionuan kundër alfabetit latin në shkollat shqipe. Ky ishte manifestimi i parë i politikës reaksionare xhonturke ndaj arsimit të kombësive jo turke e sidomos ndaj shqiptarëve në Perandori. Mbështetësit e alfabetit arab mbronin pikëpamjen se “ndryshimi i alfabetit nënkuptonte ndryshimin e fesë dhe përdorimi i shkronjave latine nënkuptonte largimin nga ”islami”.

Pas fitores mbi kundërevolucionin e prillit 1909, Komiteti xhonturk “Bashkim e Përparim” e forcoi pushtetin politik. Prandaj ai e hoqi pothuajse krejtësisht maskën që mbante deri atëherë dhe fillojë të zbatonte një kurs më të ashpër e më të hapur kundër lëvizjes arsimore shqiptare e përgjithësisht asaj kombëtare. Në maj 1909 u arrsetuan 17 veta nga Struga, Pogradeci dhe Ohri të akuzuar si agjentë të Sulltan Hamitit. Midis të arrestuarve nga Ohri ishin: Hamdi Bej Ohri, Xheladin Beu, kryetar i klubit dhe Mehmet Beu të cilët ishin përpjekur për të çelur një shkollë shqipe në atë qytet.

Në fund të vitit 1909 dhe në fillim të vitit 1910, çështja e alfabetit të gjuhës shqipe mori përmasat e një problemi të madh politik e kombëtar në të cilin u përfshinë shtresa të ndryshme shoqërore dhe qarqe politike e fetare të vendit. Të shtyrë nga reaksioni xhonturk një grup deputetësh shqiptarë në Parlamentin e Stambolli, nga të cilët asnjëri nuk dinte të shkruante e të lexonte shqip dhe disa prej tyre nuk ishin as të kombësisë shqiptare, i drejtuan një mesazh Kryeministrit Turk me anën e të cilit kërkonin gjoja “në emër të shqiptarëve” që të përdorej alfabeti arab për shkrimin e gjuhës shqipe dhe të ndalohej ai kombëtar”. Një propagandë të madhe për alfabetin arab bëri Rexhep Nuredin, i cili ishte aktivizuar në Klubin e Manastirit por njëkohësisht, me porosi të Komitetit Xhonturk, ishte emëruar myfti i atij qyteti. Ai filloi me botimin e një abetareje shqipe me shkronja arabe dhe vazhdoi me një turne në Dibër e në Mat për të propaganduar në të mirë të alfabetit arab. Për të njëjtin qëllim, shkoi edhe në Stamboll, ku veproi, sidomos midis deputetëve shqiptarë. Edhe autoriteti më i lartë fetar i Perandorisë Sheh ul-Islami ishte shprehur në favor të përdorimit të alfabetit arab, pasi sipas tij “alfabeti arab është shumë i lehtë për t’u mësuar dhe fëmijët mund ta mësojnë atë shpejt.

Turqit e rinj bënë për vete një pjesë të klerit mysliman, duke e nxitur ta shkruajnë gjuhën shqipe me alfabetin arabo-osman. Nën ndikimin e këtyre klerikëve, një pakicë e myslimanëve shkodranë ishin të pakënaqur me krijimin e klubit shqiptar dhe me përpjekjet për hapjen e shkollave shqipe që do të përdornin alfabetin latin. Kjo gjendje ishte dhe në Kosovë, ku shteti osman ndërhyri publikisht. Valiu i Kosovës, bashkë me deputetin Said Efendia kishte mbajtur mitingje në Sjenicë, Ferizaj, Gjakovë, Prishtinë, Shkup, Pejë, Gostivar, Dibër, Tetovë, Preshevë e gjetiu me qëllim bindje dhe heqje dorë nga shkrimi latin. Ndërkohë simpatizuesit e shkronjave turko-arabe nga klubi i Aksarajt “Mahfel” dërguan njëfarë Arif Hiqmeti, kinse gazetar, nga fshati Llojan i Kumanovës ta studiojë gjendjen dhe të kontaktojë me parinë muslimane për të krijuar besimin se “shkronjat turko- arabe janë shkronjat e Zotit dhe ai di vetëm ato t’i lexojë, kurse shkronjat gjahure Zoti nuk i pranon dhe i dërgon të gjithë në xhehnem” (Mustafa, 2018:96). Në mbështetje të xhonturqve dolën serbët, përmes një organizate “të serbëve otomanë”, të themeluar në Shkup me pëlqimin e xhonturqve, që i kishte degët e veta në të gjithë Kosovën dhe Maqedoninë. Në vitin 1910, kjo organizatë iu bashkua një fushate të fuqishme të xhonturqve kundër përdorimit të alfabetit latin nga shqiptarët.

Në mbrojtje të alfabetit latin dolën deputetët atdhetarë shqiptarë. Pas interpelancës së deputetëve në Parlament dhe demarsheve të Hasan Prishtinës te Ministri i Arsimit, qeveria e Stambollit kumtoi zyrtarisht se “e konsideronte çështjen e alfabetit si problem të brendshëm të shqiptarëve, por ndërkohë arriti urdhëresa që “mësimi i gjuhës shqipe në shkollat private dhe shtetërore të zhvillohej vetëm me alfabetin turk”. Në telegramin e dërguar Valiut të Kosovës, Ministri i Arsimit kishte theksuar se “telegrami i mëparshëm, për mospërzierjen në çështjen e alfabetit, ishte dërguar ngase qeveria me këtë donte të mësonte disponimin e popullit, dhe se vendimi i ri pasoi në mbështetje të vullnetit të shprehur nga vetë shqiptarët” (The Times, Aug 05, 1910). Në zbatim të vullnetit qeveritar, Ky Vali i kishte dërguar telegram Ministrisë së Arsimit në Stamboll duke e informuar se “të gjithë ato shkolla që mësojnë me shkronja latine do të mbyllen”.

Njëra nga kërkesat e kryengritjes shqiptare të vitit 1910 ishte dhe çështja e arsimit shqip, ku përfshihej edhe problemi i alfabetit. Shtypja e kryengritjes shqiptare të Kosovës në vitin 1910 u pasua me luftën kundër kulturës dhe gjuhës shqipe, duke mbyllur klubet e hapura shqiptare nën pretekstin se ishin “vatra të revoltës”; me burgosjen dhe ndalimin e kryeredaktorëve, redaktorëve dhe gazetarëve të gazetave shqipe. Me urdhër të Portës së Lartë u ndaluan librat dhe gazetat në shqip dhe u mbyllën shkollat në gjuhën shqipe. Në ato kushte, shkollat shqipe punuan në kushte ilegale. Vazhduan arrestimet e atdhetarëve shqiptarë. Në Shkup arrestohet Kryetari i klubit të atyshëm Beqir Efendiu dhe mësuesi i gjuhës shqipe Bedri Pejani; në Manastir Fehim Zavalani, Vllezërit Kristo e Dhemitër Qeriazi etj. Në Elbasan Kristo Dako e Lef Nosi; në Dibër Qamil Daci; në Tiranë Ibrahim Dalliu, Mahmut Furtuzi, Jusuf Elezi; në Durrës Nikollë Kaçorri etj.

Në mars të vitit 1911, një qarkore e Ministrisë së Brendshme në Stamboll kërkonte riçeljen e shkollave, sikundër dhe çeljen e shkollave të reja dhe përdorimin e alfabetit latin. Por përpjekjet përçarëse të xhonturqve vazhduan edhe më tej, duke e trajtuar problemin e arsimit shqip dhe të alfabetit latin si të dëmshme për fenë myslimane dhe të rrezikshme për interesat e Perandorisë. Si në fillim, edhe gjatë zhvillimit të kryengritjes shqiptare të vitit 1912, u paraqitën kërkesa në lidhje me arsimin dhe shkollën shqipe. Kërkesa të tilla u shprehën nga kryengritësit e Malësisë së Gjakovës, të Hasit, të Mitrovicës, Dibrës, Junikut etj. Edhe në bisedimet midis kryengritësve shqiptarë të përfaqësuar nga Hasan Prishtina dhe autoriteteve osmane, çështjet arsimore zinin mjaft vend. Nga 14 kërkesat e Hasan Prishtinës drejtuar delegacionit osman në bisedime, 5 ishin për shkollat dhe arsimin shqip. Autoritetet osmane nuk mundën t’u imponohen shqiptarëve në çështjen e alfabetit dhe nuk e ndaluan dot procesin e veçimit kulturor të shqiptarëve nga osmanët, që do të çonte në formimin e shtetit të pavarur shqiptar.

Filed Under: Opinion

  • « Previous Page
  • 1
  • …
  • 17
  • 18
  • 19
  • 20
  • 21
  • …
  • 51
  • Next Page »

Artikujt e fundit

  • Kontributi shumëdimensional i Klerit Katolik dhe i Elitave Shqiptare në Pavarësinë e Shqipërisë 
  • Takimi i përvitshëm i Malësorëve të New Yorkut – Mbrëmje fondmbledhëse për Shoqatën “Malësia e Madhe”
  • Edi Rama, Belinda Balluku, SPAK, kur drejtësia troket, pushteti zbulohet!
  • “Strategjia Trump, ShBA më e fortë, Interesat Amerikane mbi gjithçka”
  • Pse leku shqiptar duket i fortë ndërsa ekonomia ndihet e dobët
  • IMAM ISA HOXHA (1918–2001), NJË JETË NË SHËRBIM TË FESË, DIJES, KULTURËS DHE ÇËSHTJES KOMBËTARE SHQIPTARE
  • UGSH ndan çmimet vjetore për gazetarët shqiptarë dhe për fituesit e konkursit “Vangjush Gambeta”
  • Fjala përshëndetëse e kryetarit të Federatës Vatra Dr. Elmi Berisha për Akademinë e Shkencave të Shqipërisë në Seancën Akademike kushtuar 100 vjetorit të lindjes së Peter Priftit
  • Shqipëria u bë pjesë e Lidhjes së Kombeve (17 dhjetor 1920)
  • NJЁ SURPRIZЁ XHENTЁLMENЁSH E GJON MILIT   
  • Format jo standarde të pullave në Filatelinë Shqiptare
  • Avokati i kujt?
  • MËSIMI I GJUHËS SHQIPE SI MJET PËR FORMIMIN E VETEDIJES KOMBËTARE TE SHQIPTARËT  
  • MES KULTURES DHE HIJEVE TE ANTIKULTURES
  • Historia dhe braktisja e Kullës së Elez Murrës – Një apel për të shpëtuar trashëgiminë historike

Kategoritë

Arkiv

Tags

albano kolonjari alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla asllan Bushati Astrit Lulushi Aurenc Bebja Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Elmi Berisha Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Ilir Levonja Interviste Keze Kozeta Zylo Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Vatra Visar Zhiti

Log in

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy

Privacy Overview

This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary
Always Enabled
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Non-necessary
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
SAVE & ACCEPT