Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for April 2025

Vizitorë nga Shqipëria e Kosova te Vatra

by

New York, 2 prill 2025 – Vatra mikpriti vizitorë nga Tirana e Prishtina. Hyzer Gashi e Florim Rullani nga “Oda Ekonomike Shqiptare” dhe Pranvera Xhafa drejtuesja e Diplomacisë Kombëtare të Lidhjes Shqiptare Evropiane vizituan Federatën Vatra. Ata u pritën nga Sekretari Dr. Pashko Camaj dhe anëtari i kryesisë z Ilir Cubi. Përgjatë takimit vëllazëror në Vatër, sekretari i Vatrës Dr. Pashko Camaj u shpjegoi miqve historinë e Federatës Vatra e të gazetës Dielli dhe kontributin kombëtar mbi çështjen shqiptare në mërgatën e Amerikës të këtyre dy institucioneve patriotike historike për shqiptarët e Amerikës. Gjithashtu Dr. Camaj ekspozoi punën e shkëlqyer të Vatrës në Uashington dhe në zhvillimin e promovimin e komunitetin shqiptar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Miqtë paraqitën në Vatër një ekspoze të veprimtarive të organizatave që drejtojnë, vlerësuan historinë dhe punën e Vatrës, potencialin e mërgatës së Amerikës dhe u ndalën te nevoja e një fuqizimi dhe bashkimi ekonomik i të gjithë shqiptarëve për të arritur bashkimin kombëtar.

Ndahet nga jeta Margarita Xhepa, shuhet një tjetër yll vezullues i konstelacionit të artit skenik shqiptar

by

Albert Vataj/

Sot u nda nga jeta Margarita Xhepa, një prej figurave më madhështore të skenës dhe kinematografisë shqiptare, një artiste që me talentin dhe magjinë e interpretimit të saj skaliti memorien e publikut për më shumë se gjashtë dekada. Ajo ishte dhe mbetet një nga Zonjat e Mëdha të artit skenik, një simbol i përkushtimit, finesës dhe thellësisë emocionale në interpretim.

E lindur më 2 Prill 1932 në Lushnjë, Margarita Xhepa hyri në botën e artit që në rininë e saj të hershme, duke u bërë pjesë e Teatrit Popullor (sot Teatri Kombëtar) që prej vitit 1950, fillimisht si artiste provë, ndërsa njëkohësisht studionte në Liceun Artistik, në degën e Dramës. Që nga hapat e parë të karrierës së saj, ajo u dallua për talentin e saj të spikatur, duke u kthyer shpejt në një nga aktoret më të adhuruara të skenës shqiptare.

Një karrierë monumentale në teatër

Gjatë jetës së saj artistike, Margarita Xhepa interpretoi mbi 150 role në teatër, duke u bërë mishërimi i gruas shqiptare në të gjitha dimensionet e saj – nga nëna e dhembshur, tek heroina e sakrificës, tek grua e fuqishme dhe e ndritur. Ajo shkëlqeu si Majlinda në filmin “Majlinda”, Dafina në “Lumi i vdekur”, Filja në “Cuca e maleve”, Zonja Mëmë në “Kush e solli Doruntinën”, Nëna në “Përballë vetes” dhe në shumë e shumë role të tjera që mbeten të pavdekshme në historinë e teatrit shqiptar.

Por Xhepa nuk ishte vetëm një ikonë e dramaturgjisë shqiptare. Ajo dha interpretim brilant edhe në skenën e dramaturgjisë botërore, ku spikati me rolet e saj madhështore: Ofelia në “Hamleti”, vajza e dytë në “Mbreti Lir”, dado në “Romeo dhe Xhulieta”, Mbretëresha Margaret në “Rikardi III” të Shekspirit. Po aq e fuqishme ishte edhe në rolet e tjera të letërsisë botërore si Klea tek “Dhelpra dhe rrushi” (Figereido), Lena tek “Xhaxha Vanja” (Çehov), Ledi Milford tek “Luiza Miler”, Zonja Berling tek “Vizita e inspektorit” (Priestley), Ana Andrejevna tek “Revizori” (Gogol), Marsela tek “Qeni i kopshtarit”, Mashenka tek “Mashenka”, Shejla tek “Morali i zonjës Dulska” dhe Dado tek “Elektra” e Sofokliut, rol që e interpretoi në Teatrin Kombëtar të Greqisë në Athinë nën drejtimin e regjisorit grek Dhimitri Mavriqis.

Një yll edhe në kinematografi

Margarita Xhepa nuk ishte vetëm një figurë e ndritur e skenës teatrale, por edhe një nga aktoret më të mëdha të ekranit shqiptar. Ajo interpretoi në 32 filma, duke punuar me disa nga regjisorët më të njohur të kinemasë shqiptare dhe duke dhënë jetë roleve që mbeten të paharrueshme për publikun. Ndër filmat më të spikatur të saj janë:

“Vitet e para”

“Gjurmët”

“Dimri i fundit”

“Tokë e përgjakur”

“Një djalë edhe një vajzë”

“Apasionata”

“Gjeneral gramafoni”

“Rrethi i kujtesës”

“Vitet e pritjes”

“Dora e ngrohtë”

“Gurët e shtëpisë sime”

“Pranvera s’erdhi vetëm”

“Koncert në vitin 1936”

“E diela e fundit”

“I dashur armik”

Në vitin 1997, ajo interpretoi në filmin grek “Mirupafshim”, një rol që i dha asaj njohje ndërkombëtare dhe që e bëri të nderohej me Çmimin e Nderit në Festivalin Ndërkombëtar të Filmit Mesdhetar në Selanik.

Një trashëgimi e pashlyeshme

Për kontributin e saj të jashtëzakonshëm në artin shqiptar, Margarita Xhepa është nderuar me një sërë çmimesh dhe titujsh të lartë, përfshirë titullin “Artiste e Merituar” dhe “Artiste e Popullit”, dy nga vlerësimet më të larta për artistët në Shqipëri. Personaliteti i saj i ndritur, pasioni dhe përkushtimi i pakufishëm ndaj artit lanë një gjurmë të pashlyeshme në kulturën shqiptare, duke frymëzuar breza të tërë artistësh dhe spektatorësh.

Margarita Xhepa nuk ishte vetëm një aktore. Ajo ishte një institucion, një shenjë e pashlyeshme e kulturës shqiptare, një grua që jetoi për artin dhe që do të mbetet e përjetshme në kujtesën e publikut shqiptar.

Sot, skena ka humbur një nga yjet e saj më të ndritur, por emri dhe vepra e Margarita Xhepës do të vazhdojnë të jetojnë në zemrat e të gjithë atyre që e kanë dashur dhe admiruar artin e saj të madhërishëm.

U prehtë në paqe!

𝐍𝐢𝐬𝐣𝐚 𝐞 𝐳𝐛𝐚𝐭𝐢𝐦𝐢𝐭 𝐭𝐞̈ 𝐏𝐥𝐚𝐧𝐢𝐭 𝐌𝐚𝐫𝐬𝐡𝐚𝐥𝐥

by

Dr. Bledar Kurti/

Në këtë ditë më 3 prill të vitit 1948, Presidenti i SHBA Harry S. Truman nënshkroi në ligj planin e George C. Marshall, i njohur si Plani Marshall, pas Luftës së Dytë Botërore, për të ringjallur ekonomitë e vendeve të Evropës Perëndimore dhe Jugore në mënyrë që të nxitej demokracia në kontinent e të frenohej zgjerimi i influencës komuniste.

Plani Marshall u projektua për të rehabilituar ekonomitë e 17 vendeve të Evropës në mënyrë që të krijoheshin kushte të qëndrueshme në të cilat institucionet demokratike mund të mbijetonin pas luftës.

Shtetet e Bashkuara transferuan 13.3 miliardë dollarë (170 miliardë sot) në programe të rimëkëmbjes ekonomike për ekonomitë e Evropës Perëndimore ndërkohë që çlirimi i Evropës nga nazizmi kushtoi jetën e 400,000 mijë amerikanëve të vrarë e mbi 600,000 të plagosur.

Falë ndërhyrjes amerikane në luftë, jetëve të rëna dhe ndihmës së pakursyer financiare Evropa gëzon statusin që ka deri më sot.

Mbi simfoninë “ALBANOI” të kompozitorit Vasil S. Tole, nje opinion nga prof. dr. Fatmir Hysi, muzikolog!

by

Më në fund, pas shumë kohësh ecjeje në vend dhe pas shumë sfidash të një muzike “fitimprurëse” mediatike, edhe muzika simfonike dhe, në kuadrin e saj, edhe simfonia, përmes veprës së fundit të Vasil Toles simfonisë ALBANOI, po shfaqet në një dritë të re e bashkëkohore.

Ishte vëtet befasi të dëgjoje tingëllimat komplekse e befasuese të saj dhe të ndiqje me vëmendje linjën konceptuale të tyre. Zjarri i brendëshëm i simfonisë ishte i lidhur dhe i qe dedikuar emrave të nderuar kompozitorësh e personalitetesh të rëndësishëm, por, nga ana tjetër, ajo synonte t’i kapërcente konceptet epike narrative të tyre, duke e bërë publikun të mos ishte dëgjues pasiv, por, të ishte pjesë aktive e asaj çfarë dëgjonte dhe duke e orientuar atë ta konceptojë muzikën si përjetim individual e bashkëkohor të emocioneve.

Forma e disiplinuar, harmonitë e freskta, të prodhuara nga bashkëveprimi i praktikave pofesioniste me ato popullore, orkestracioni i kthjellët e kuptimplotë dhe timbret e larmishme, i jepnin simfonisë ALBANOI gjallërinë e brendëshme dhe dinamikën vepruese e ushqyese të zhvillimit.

Urime Vasil Toles për këtë rrugë të re që duket se po ofron në zhvillimin simfonik, por edhe për këtë qëndrim të ri ndaj muzikës së madhe profesioniste bashkëkohore.

-Premiera botërore, datë 9 maj 2025, ora 19.00, me orkestren simfonike të RTSH, dirigjent Eno Koço, në sallën e Universitetit të Arteve, Tiranë.

HYRJA E LIRË!

• Për të konfirmuar pjesëmarrjen në premierë kliko https://www.facebook.com/events/1172099570995040

Efektet gjeopolitike nga kriza Ukraninase

by

Prof.Dr.Muhamet Racaj/

Metodat,mjetet dhe instrumentet Ruse për rikthimin si faktorë kryesorë ekonomik dhe ushtarako – politik në botë.

Kriza në Ukrainë që filloi kah fundi i vitit 2013 me të ashtuquajturën revolucioni i brendshëm – e inspiruar dhe ndihmuar nga BE-ja dhe SHBA-ja kundër Qeverisë jodemokratike dhe jopopullore të ish Presidentit Janukoviq dhe politikës së tij proruse në Ukrainë e hapi lojën gjeopolitike me fund të pasigurt.

Ukraina e cila varionte mes integrimit evropian dhe ndikimit të fuqishëm politik dhe ekonomik të Rusisë e filloi efektin domino që e çoi Rusinë në konflikt të hapur me BE-në dhe SHBA-në përmes vetë Ukrainës. Në fakt kjo është konfrontimi i ri-vjetër të interesave themelore kombëtare Ruse me objektivat e BE-së dhe SHBA-së,si edhe me konceptin e sigurisë kombëtare të Rusisë. Duke pasur këtë parasyshë dhe tendencat e NATO-s të kufizojë Rusinë me vendet anëtare të NATO-s ishte e qartë se orientimi i ndodhur politik në mardhëniet gjeostrategjike Rusi-NATO e kyçi alarmin e doktrinave politike ruse që në fazën fillestare të krizës në Ukrainë. Ishte krejtësishtë e qartë se Rusia nuk do ti vëzhgojë qetë ngjarjet në Kiev dhe ndryshimin e qeverisë në krye me ish presidentin Janukoviq, veçanërishtë që Krimeja dhe Ukraina lindore janë të populluar me pakicë ruse dhe në Krime. 

Nga pikëpamja politike Rusia ne krye me Vladimir Putin deklarojnë “se ndjen kërcënime serioze për sigurinë e saj kombëtare”. Kjo është kryesishtë siq deklaruan para agresioni mbi Ukrainen për shkak të qeverisë së re jostabile dhe pavendosur në Kiev në krye me Zelenskin dhe shfaqjen e nacionalizmit (Ukrainas) në Ukrainë. Duke shfrytëzuar popullatën Ruse në Krime, e cila natyrisht është pro-ruse e përcaktuar, Rusia e lëvizi efektin domino të cilin asnjë në Perëndim nuk mundeshte konkretisht ta parashikojë – planin e Putinit. Pra, përmes aneksimit të Krimesë drejt Rusisë, ngadalë por sigurt hap pas hapi u përgadit edhe për aneksimi e Ukrainës Lindore (rajoni Donetck) drejt Rusisë, me të cilën është mundësuar edhe formimi i teritorit mbrojtës Rus Kalingard i ri në jugperendim të Ukrainës dhe Moldavisë lindore në Transdnistria (ish Republika Sovjetike Pridenstrovska, sot shtet që ndodhet mes Moldavisë dhe Ukrainës, e njohur vetëm nga Rusia, Abkhazia dhe Osetia Jugore) dhe realizimin e qëllimit përfundimtar zgjerimin e mburojës mbrojtëse të kufijve perendimor Ruse. Është e vërejtur se në të gjithë këtë situatë, Putin shfrytëzon plotësishtë precedentët në politikën ndërkombëtare të shekullit të kaluar (rasti i Kosovës) si “mbrojtës të pakicës kombëtare” në Ukrainë, duke përdorur taktikën e territorit, fuqisë politike, ekonomike dhe mbi të gjitha fuqisë ushtarake. Në këtë mënyrë Putin përpiqet ti korrigjoj “gabimet” (siç i shikon ai) të paraardhësve të tij në mardhëniet ndërkombëtare që nga koha e Jelcinit. Njëkohësishtë Rusia mundet në këtë situat të destabilizojë në më shumë rajone të ish BRSS-së, para se gjithash në Abkhazi në Gjorgji, Osetinë Jugore, Nagorno Karabah në Azerbejxhan, rajone të cilat ekzistojnë si shtete të pavarura të njohura nga Rusia, me qëllim largimin e ndikimit nga Ukraina dhe bashkimin e “qetë” të rajonit të Donetsk drejt Rusisë. Rusia nuk është e shqetësuar për destabilizimin e më shumë rajoneve në të njejtën kohë siq janë ish shtete e Bashkimit Sovjetik anëtre të BE-s, dhe shtetet e Ballkanit përëndimor siq janë: Mali i zi, Bosna dhe Hercegonina dhe Kosova nëpërmes Serbis  kryesishtë përmes presionëve politike (me bllokimin e intitucioneve shtetrore), diplomatike dhe akteve terroriste  dhe në fundë edhe me presion ushtarak. 

Metodat se si Rusia do ti arijë këto objektiva, janë të panjohura për Evropën dhe SHBA-të. Megjithatë ekzistojnë numër të madh të mjeteve – instrumenteve që sigurisht do të përdoren nga Rusia në të ardhmen e afërt për shkak të aritjes të këtyre objektivave, këto i përfshijnë:

  1. Pakicat ruse në vendet e ish BRSS-së,
  2. Kapacitetin ushtarak dhe sistemet konvencionale të ushtrisë Ruse,
  3. Përvojën luftuese të fituar në luftën në Ҫeçeni Nagorno Karabah, Transdinstria, Osetia Jugore, Gjeorgji dhe aktualisht në Ukrain dhe rajonet tjera,
  4. Jostabilitet në rajonet e lartëpërmendura,
  5. Prania e forcave të armatosura ruse në rajonet e lartëpërmendura dhe mundësia për shkaktimin e jostabilitetit në Gjeorgji, Ermeni (si pjesë e Komunitetit të shteteve të pavarura me bazë ushtarake ruse në territorin e vet “për preventim” të konfliktit, konflikt në Nagorno Karabah), Azerbejxhan dhe Moldavi. (kur flasim për vendet e ish BRSS-së nën ndikimin Rus, duhet të shikojmë secilin vend veç e veç, sepse situata në secilin vend është e ndryshme),
  6. Kapaciteti bërthamor – në aspektin e parandalimit bërthamor,
  7. Rusia vepron si shpëtimtar ekonomik,
  8. Lidhja me vendet e Bashkimit Evropian dhe në Ballkanni përëndimor që janë të varur prej resurseve energjetike ruse,
  9. Ndërprerjen e furnizimit me resurse energjetike në Ukrainë dhe vendet e BE-së,
  10. Nënshkrimin e marveshjeve për furnizimin me resurse energjetike Kinës, Indisë dhe pjesës të vendeve Aziatike të cilat nuk janë nën ndikimin e SHBA-së,
  11. Ndikimi global politik ndaj politikës ruse në OKB dhe organizatave tjera ndërkombëtare.

Këto instrumente mund të përdoren në çdo moment veç e veç ose të kombinuara me qëllim realizimin e gjeopolitikës tradicionale ruse për formimin e zonës së sigurisë minimale (zona tampon) ose brez i shteteve neutrale, të cilat janë nën ndikimin e politikës ruse, duke e shmangur me këtë drejtëpërsëdrejti kontakt mes Rusisë dhe NATO-n dhe vendet anëtare të BE-së.

Zhvillimi i krizës në Ukrainë na konfirmoi gatishmërinë e Rusisë, dhe praktikisht janë përdorur disa prej instrumenteve të lartëpërmendura dhe gatishmëria e saj të kryej destabilizim të kontrolluar të shteteve në të cilat jetojnë pakicë ruse. Kurse në Ballkanin përëndimor të kryej deszabilizim të kontrolluar të shteteve në të cilat jetojnë pakicë Serbe.Te gjitha këto veprime Rusia ne krye me Vladimir Putin i bënë  për realizimin e objektivave të saja gjeopolitike dhe kthimin e Rusisë si një prej faktorëve kryesorë ekonomik dhe ushtarako – politik në botë. 

Megjithatë BE-ja është shumë e shqetësuar për këtë fenomen.