Nga Rafael Floqi
Dita e Punës është një festë kombëtare në Shtetet e Bashkuara, e cila mbahet të hënën e parë të shtatorit. Ndryshe nga shumica e festave të tjera amerikane, ajo është një festë e çuditshme, pa rituale të qarta, përveç blerjeve dhe barbekyve. Për shumicën e njerëzve ajo thjesht shënon fundin e verës dhe fillimin e vitit shkollor.
Kjo është larg vizionit të themeluesve të saj në fund të viteve 1800, të cilët synonin dy gjëra kryesore: bashkimin e punëtorëve të sindikatave dhe shkurtimin e orarit të punës.
Historia e Ditës së Punës
Dita e parë e Punës u shënua në vitin 1882 në Nju Jork, nën drejtimin e Unionit Qendror të Punës. Në atë kohë, sindikatat mbulonin vetëm një pjesë të vogël të punëtorëve dhe ishin të fragmentuara e relativisht të dobëta. Synimi ishte të bashkoheshin sindikata të ndryshme për të fituar forcë kolektive. Organizatorët e parë panë Ditën e Punës si një rast për punëtorët e profesioneve të ndryshme që të takoheshin dhe të njihnin interesat e tyre të përbashkëta.
Por kishte një problem të madh: as qeveria dhe as kompanitë nuk e njihnin të hënën e parë të shtatorit si ditë pushimi. Zgjidhja e përkohshme ishte shpallja e një greve njëditore në qytet. Punëtorët marshuan në paradë dhe më pas morën pjesë në një piknik të madh. Një reporter i New York Tribune e përshkroi ditën si një “barbeky të gjatë politike, me fjalime pak të mërzitshme.”
Pse u shpik Dita e Punës? Sepse punëtorët punonin orë të gjata dhe pa pushime. Në vitet 1830, një punëtor në prodhim punonte mesatarisht 70 orë në javë. Edhe në vitin 1890, orët e punës kishin zbritur, por përsëri arrinin 60 orë në javë. Sindikatat luftuan për të fituar ditën 8-orëshe, fundjavën 2-ditore dhe festa kombëtare si Dita e Punës.
Këto beteja dhanë rezultat. Sot shumica e punëtorëve në SHBA punojnë pak mbi 40 orë në javë dhe vetëm pesë ditë. Madje edhe shumë biznesmenë dhe politikanë e mbështetën shkurtimin e javës së punës, sepse punëtorët me kohë të lirë kishin mundësi të shpenzonin pagat e tyre për udhëtime, argëtim dhe konsum – duke i kthyer kështu klasat punëtore në konsumatorë.
Në vitin 1894, presidenti Grover Cleveland nënshkroi ligjin që e shpalli Ditën e Punës festë kombëtare. Por ka një keqkuptim të zakonshëm: shpallja e një feste zyrtare nuk detyron kompanitë private apo edhe disa agjenci publike t’u japin punëtorëve pushim. Edhe sot, shumë dyqane dhe shërbime funksionojnë normalisht gjatë Ditës së Punës.
Kontroversitë e hershme
Sot Dita e Punës është një festë pa polemika. Nuk ka dramë familjare si në Ditën e Falënderimeve, as debate fetare si në Krishtlindje. Por një shekull më parë kishte shumë debat.
Disa sindikalistë radikalë – socialistë, marksistë e komunistë – mbronin 1 Majin si ditë ndërkombëtare protestash e madje dhune. Ndërsa sindikalistët më moderuar zgjodhën shtatorin, duke e shënuar me parada dhe piknikë. Në SHBA, pikniku fitoi ndaj protestës.
Ka edhe debat mbi autorin e idesë: njëra teori thotë Peter J. McGuire, themelues i Vëllazërisë së Marangozëve në Nju Jork (1881), ndërsa të tjera i atribuojnë idenë Matthew Maguire-it, përfaqësues i Unionit të Mekanikëve. Shumë historianë mendojnë se kurrë nuk do të dihet saktësisht kush e shpiku.
Nga historia tek sot
Me kalimin e kohës, Dita e Punës humbi kuptimin e saj fillestar. Krijimi i OSHA-s në vitin 1971 siguroi kushte më të mira pune dhe anëtarësimi në sindikata ra nga 35% në vitet 1950 në vetëm 9.9% në vitin 2024. Në sektorin privat, kjo shifër është vetëm 5.9%. Brezi i mijëvjeçarit dhe “gig economy” e kanë ulur edhe më shumë entuziazmin për sindikatat.
Një tjetër dimension është politika. Presidenti Donald Trump, si në mandatin e parë (2017–2021) ashtu edhe pas rikthimit në janar 2025, është përpjekur të tërheqë punëtorët e industrive të rënda dhe minatorët, duke u shfaqur si mbrojtës i “punëtorit amerikan” kundër globalizimit. Megjithatë, ai ka qenë shpesh kritik ndaj sindikatave tradicionale, që i konsideron të lidhura me Partinë Demokratike.
Ky kontrast mes retorikës pro-punëtorëve dhe qëndrimit kritik ndaj sindikatave klasike tregon se Dita e Punës mbetet një arenë ku përplasen vizione të ndryshme për rolin e punës dhe punëtorëve në një ekonomi gjithnjë e më të globalizuar e të automatizuar.
E tashmja: a kemi humbur shpirtin e Ditës së Punës?
Sot Dita e Punës nuk ka më rituale të qarta. Nuk ka më marshime sindikalistësh me pankarta. Është thjesht një fundjavë e gjatë me barbeky dhe zbritje në dyqane. Por problemi që e frymëzoi mbetet: puna e tepërt dhe mungesa e pushimit.
Në shekullin XIX, lufta ishte për të ulur orët nga 70 në 40. Sot sfida është ndryshe: punëtorët e kualifikuar të zyrave dhe profesionistët “white-collar” janë të lidhur 24/7 me email dhe pajisje dixhitale. Kjo i bën të ndihen të djegur dhe pa jetë personale.
Prandaj, ndoshta është koha t’i japim Ditës së Punës një kuptim të ri: të mbyllim telefonat, të mos hapim kompjuterët, të marrim një ditë të plotë pushimi për veten dhe familjen – dhe, ashtu si paraardhësit tanë më shumë se një shekull më parë, të festojmë me një barbeky të qetë, duke e ditur se të paktën një ditë në vit është e jona.