dgreca – Page 136 – Dielli

Amerika dhe Shqipëria: Nga armiq të papajtueshëm te partnerë strategjikë

March 31, 2021 by dgreca

Nga Dr. Elez Biberaj/ Drejtor i Drejtorisë së Euroazisë-Zëri i Amerikës/

Pjesë nga Fjala në Konferencën për 30 Vjetorin e Rivendosjes së Marrëdhënieve SHBA-Shqipëri, organizuar nga Instituti Shqiptar i Studimeve Ndërkombëtare- 31 mars 2021/

Administratat e njëpasnjëshme amerikane kanë ndjekur një politikë të pandryshueshme ndaj Shqipërisë. Vizioni i Amerikës për Shqipërinë ka qenë që ajo të jetë një vend i qëndrueshëm, i begatë dhe demokratik ku të respektohen plotësisht normat dhe proceset demokratike. Shqipëria është trajtuar si pjesë e rëndësishme e konceptit të Uashingtonit për ndërtimin e një Evrope të pandarë dhe të lirë. Hartuesit e politikave amerikane e kanë bërë të qartë se është në interesin kombëtar të Shteteve të Bashkuara ta shohin Shqipërinë pjesë të komunitetit Euro-Atlantik.

Shtetet e Bashkuara kanë qenë nxitësi më i rëndësishëm dhe më me ndikim për demokratizimin e Shqipërisë, duke dhënë mbështetje të konsiderueshme diplomatike, politike, ekonomike dhe ushtarake. Uashingtoni ishte forca kryesore shtytëse për çlirimin dhe pavarësimin e Kosovës nga Serbia dhe për pranimin e Shqipërisë në NATO. SHBA luajtën gjithashtu një rol kryesor në zgjidhjen e konfliktit etnik në Maqedoninë e Veriut, çka ka çuar në një përmirësim të dukshëm të statusit të shqiptarëve atje.

Po ashtu, gjatë tre dekadave të fundit, Shqipëria, si dhe shqiptarët në Kosovë, Maqedoni dhe Serbi, kanë qenë në qendër të një vëmendjeje të konsiderueshme nga ana e Uashingtonit. Përfaqësuesit shqiptarë kanë pasur qasje relativisht të lehtë te politikanët amerikanë. Ata kanë gëzuar mbështetje dypartiake në Kongresin amerikan dhe senatorë e kongresistë të shquar kanë qenë mbështetës të çështjeve shqiptare. Presidenti Joe Biden ka pasur kontakte të shumta personale me udhëheqësit shqiptarë dhe është njohes i mire i çështjeve shqiptare, veçanërisht i çështjes së Kosovës.

Ndërsa kanë ofruar mbështetje për forcimin e qëndrueshmërisë dhe begatisë së Shqipërisë, Shtetet e Bashkuara nuk kanë ngurruar të vënë në dukje hapur dështimet e procesit të demokratizimit – shkelja e normave demoratike, përpjekjet e ekzekutivit për të kontrolluar institucionet e pavarura, sulmet ndaj medias, parregullsitë zgjedhore dhe dështimi për të luftuar korrupsionin e përhapur. Politikëbërësit dhe përfaqësuesit amerikanë shpesh janë zhgënjyer me paaftësinë ose mosgatishmërinë e politikanëve shqiptarë për të gjetur gjuhë të përbashkët në çështjet e mëdha, për të respektuar zotimet e tyre dhe për t’i mbështetur deklaratat me veprime konkrete. Ekziston një hendek i madh midis deklaratave retorike të mbështetjes për reformat thelbësore tepër të nevojshme dhe angazhimit aktual ndaj reformave. Shtetet e Bashkuara kanë bërë kritika të sinqerta ndaj rrëshqitjes prapa, e megjithatë kanë qenë të angazhuara fort për ta ndihmuar Shqipërinë të përballet me këto sfida.

Shtetet e Bashkuara dhe Shqipëria kanë krijuar një marrëdhënie të fortë dhe të gjallë.

Është e natyrshme që në raste të tilla si 30 vjetori i rivendosjes së lidhjeve, vemendja të përqendrohet tek aspektet pozitive të tyre. Por është gjithashtu e rëndësishme të theksohen disa çështje që, nëse nuk trajtohen nga shqiptarët, mund t’i vënë në provë serioze këto marrëdhënie.

Si çdo marrëdhënie dypalëshe, edhe ato mes Amerikës dhe Shqipërisë duhet të ushqehen vazhdimisht dhe jo të merren si të mirëqena apo të shihen si diçka statike dhe të përhershme. Mbi të gjitha, mbështetja e Amerikës nuk është një e drejtë e natyrshme e shqiptarëve. Në themel të marrëdhënieve janë vlerat e përbashkëta demokratike dhe angazhimi i Shqipërisë për demokracinë, sundimin e ligjit dhe qeverisjen e mirë. Ndërtimi i një demokracie funksionale në Shqipëri mbetet një objektiv i rëndësishëm i politikës së jashtme amerikane. Veprimet që minojnë praktikat demokratike jo vetëm që mund të minojnë marrëdhëniet, por mund të sjellin një ndryshim në qëndrimet e SHBA dhe, në rastin më të keq, një rishikim thelbësor të lidhjeve mes dy vendeve.

Vitet e fundit, Shqipëria ka përjetuar një rrëshqitje të konsiderueshme prapa në rrugën e demokracisë dhe një autoritarizëm në rritje, duke e bërë atë një nga vendet më jofunksionale dhe më të korruptuara në Evropë. Sistemi politik i Shqipërisë në thelb është prishur dhe vendi është shndërruar në një shtet njëpartiak, autoritar, me Partinë Socialiste në fuqi që kontrollon pushtetin në të gjitha nivelet.

Polarizimi politik, korrupsioni i përhapur në radhët e zyrtarëve publikë dhe atyre në poste të larta, krimi i organizuar dhe kultura e mosndëshkimit kanë pasur një kosto të madhe dhe vazhdojnë të paraqesin një kërcënim ekzistencial për demokracinë e Shqipërisë. Pikërisht institucionet që kanë rëndësi të dorës së parë për të luftuar korrupsionin – zyrtarët qeveritarë, anëtarët e parlamentit, politikanët, gjykatat dhe gjyqtarët, prokurorët dhe policia – janë ato që po e minojnë fushatën kundër korrupsionit.

Politikanët dhe biznesmenët e fuqishëm kanë kapur shtetin dhe, si rrjedhojë, pasuria dhe qasja tek pushteti janë përqendruar në duart e një grupi të vogël. Natyra gërryese e modelit kleptokratik të qeverisjes së Shqipërisë është tepër serioze.

Prishja e bashkëpunimit midis qeverisë dhe opozitës dhe mosgjetja e gjuhës së përbashkët për çështjet e rëndësishme është thjesht e papranueshme për një anëtar të denjë të NATO-s dhe për një vend që synon të anëtarësohet në Bashkimin Evropian.

Presidenti Joe Biden ka deklaruar se nxitja e demokracisë do të jetë një përparësi kryesore për administratën e tij. Qendrimet dhe veprimet e qeerisë dhe të opozitës ka të ngjarë të bëhen objekt i një vëzhgimi të shtuar nga ana e Shteteve të Bashkuara. Vështirë që administrata amerikane të mbetet e pavëmendshme ndaj politikave dhe veprimeve të cilat minojnë normat, vlerat dhe institucionet demokratike.

Në vitin 2016, forcat kryesore politike shqiptare pranuan që sistemi i drejtësisë ishte jofunksional dhe ranë dakord për një reformim thelbësor të këtij sistemi, më rrënjësori në ndonjë vend ish-komunist. Por shqiptarët kurrë nuk u dolën për zot reformave. Ata bënë përpjekje të përbashkëta për të minuar, manipuluar dhe zvarritur ndryshimet për sa kohë të ishte e mundur.

Shqipëria po hyn në vitin e pestë të këtyre reformave. Ndërsa skalionet më të larta të sistemit gjyqësor janë hequr si rezultat i procesit të verifikimit, zbatimi i reformave ka qenë i ngadaltë dhe selektiv, duke çuar praktikisht në një kolaps institucional dhe duke kërcënuar parimin themelor të sistemit juridik – qasjen tek drejtësia. Mund të thuhet se operacioni kirurgjikal i drejtësisë mbase ka qenë i suksesshëm, por pacienti mbetet në komë.

Shqipëria ka nevojë për një përmbyllje. Kostoja e dështimit për të zbatuar plotësisht këto reforma themelore është thjesht tepër e madhe për shoqërinë shqiptare. Shtetet e Bashkuara u kanë kushtuar burime të mëdha këtyre përpjekjeve të reformës dhe presin që Shqipëria të bëjë pjesën e vet.

Zgjedhjet e prillit 2021 janë një provë për pjekurinë demokratike të Shqipërisë dhe për marrëdhëniet SHBA-Shqipëri. Ky është një moment historik dhe dështimi mund të ketë me pasoja të rënda.

Edhe pse hapja e fushatës është shoqëruar me një retorikë të ashpër, shqiptarët kanë një mundësi për ta kthyer vendin e tyre në një rrugë të qartë demokratike. Nëse zgjedhjet janë të besueshme, me rezultate të pranueshme nga lojtarët kryesorë, ato do të hapnin mundësi të reja dhe do të shpalosnin potencialin e madh që kanë shqiptarët.

Përkundrazi, një proces zgjedhor sërish me të meta dhe i manipuluar ka të ngjarë të pengojë stabilitetin politik të vendit, të sinjalizojë një përkeqësim të mëtejshëm të praktikave demokratike dhe të ndërlikojë marrëdhëniet me Shtetet e Bashkuara dhe me Bashkimin Evropian. Pamundësia për të mbajtur zgjedhje të pastra do të forconte dyshimet për besueshmërinë dhe angazhimet demokratike të elitave shqiptare.

Por vetëm zgjedhjet nuk janë shpëtimi për sfidat e mëdha të Shqipërisë, edhe nëse ato mbahen në përputhje të plotë me standardet më të larta ndërkombëtare. Periudha paszgjedhore duhet të pasohet nga një konsensus patriotik, një marrëveshje ndërpartiake veprimesh konkrete dhe të qëndrueshme për të trajtuar deficitin demokratik të Shqipërisë, për të kapërcyer hendekun e tanishëm politik dhe për të përcaktuar një rrugë të qartë të ecjes përpara.

Shtetet e Bashkuara kanë qenë të drejtpërdrejta në mbështetjen e tyre për demokracinë e Shqipërisë dhe në kritikat ndaj dështimeve demokratike. Duke pasur parasysh marrëdhëniet e veçanta midis dy vendeve dhe mendimin tepër të favorshëm që shqiptarët kanë për Amerikën, asnjë vend tjetër më mirë se sa Shtetet e Bashkuara nuk do të mund ta ndihmonte Shqipërinë në rrugën e saj demokratike. Amerika ka fuqinë, besueshmërinë dhe aftësinë për të ushtruar ndikim pozitiv dhe për të ndihmuar shqiptarët të krijojnë një të ardhme që ushqen një proces politik gjithëpërfshirës, sundimin e ligjit dhe një qeverisje efektive dhe të përgjegjshme.

Por edhe pse mbështetja amerikane mbetet me rëndësi kritike, shtysa për ndryshim të vërtetë duhet të vijë nga brenda. Në fund të fundit, varet nga udhëheqësit shqiptarë se sa do të jenë në gjendje të marrin përgjegjësinë dhe të zhvillojnë një strategji të qartë për të ndërtuar një demokraci funksionale, për të cilën kombi shqiptar ka ëndërruar aq shumë.

KTHESA IMAGJINARE

March 31, 2021 by dgreca

Shkruan: Astrit Lulushi/

“Po sikur…?” ose “Çfarë do të kishte ndodhur, nëse”…? Janë pyetje që bëhen kur njeriu i ka zgjidhur të gjitha problemet e kohës, ose i klasifikon si të pazgjidhshme në këtë botë që përsërit gabimet; me të pasur e të varfër, të drejtë e të padrejtë, shtypës e të shtypur.
Nëse Perandoria Bizantine, për shembull, do të kishte mbijetuar, ajo do të mbulonte sot pjesën më të madhe të Europës Juglindore dhe Anadollit. Emër Ballkan nuk do të kishte, as ballkanizim. (Gadishulli Ballkanik është sinonim i krijuar në shekullin e 19-të, për provincat e Perandorisë Osmane në Evropën Juglindore).
Në qoftë se kryqëzata e katërt, që kulmoi në vitin 1204 me shkatërrimin e Kostandinopojës në vend të Egjiptit siç ishte planifikuar, fillimisht do të shmangej, dhe pushtuesit Perëndimorë, që maskoheshin si kryqtarë, do të ishin në anën e Perandorisë, turqit osmanë nuk do të lejoheshin kurrë të hynin në Europë. Por, duke marrë parasysh të metat e Perandorisë Bizantine, nuk mund të imagjinohet që ajo të zgjerohej, sidoqoftë do të kontribuonte shumë për një Europë më paqësore pa frymën e kryqëzatave që i solli më shumë dëme vetes sesa osmanëve. Në fund të fundit, Luteri i quajti Kryqëzatat Historike si “E Keqja e Papatit” dhe historiani Runciman shkroi: “Nuk kishte kurrë një krim më të madh kundër njerëzimit sesa Kryqëzata e Katërt.”
Mbijetesa e Perandorisë Bizantine do të nënkuptonte gjithashtu që propaganda cariste se Moska ishte Roma e Tretë do të ishte e pakuptimtë. Sidoqoftë, Ballkani Jugor do të ishte me Albanë, Dardanë dhe Maqedoni të veriut që do të flisnin gjuhën zyrtare të perandorisë (greqishten). Mbajtja e osmanëve jashtë Europës do të nënkuptonte lehtësim për shumicën e shteteve europiane. Mbretëria e Hungarisë do të ishte lojtar kryesor në rivalitet me Boheminë. Të mos ishin në gjendje të zgjeroheshin drejt Lindjes ose Veriut do të thotë që Habsburgët duhej të zgjeroheshin drejt Jugut dhe Perëndimit; kështu, Zvicra do të ishte më e vogël. Vendet rreth Serbisë dhe Bullgarisë do të begatonin dhe heronj do të kishte më shumë nga fushat e dijes dhe mendimit sesa nga ushtria. Luftra më pak do të kishte.
Sa i përket vetë Perandorisë Bizantine, monarkia ishte thelbësore dhe nëse do të ishte me fat mund të krijohej një Dinasti tjetër maqedonase e cila do të siguronte vazhdimësinë e Maqedonisë nga koha e lashtë në të sotmen. Përveç osmanëve, armiqtë kryesorë të Bizantit do të ishin Republikat e Genovas, Venedikut dhe Mbretëria e Siçilisë, që mund të baraspeshoheshin nga një Aleancë mes Hungarisë, Perandorisë së Shenjtë Romake dhe shteteve të tjera italiane. Nacionalizëm nuk do të kishte. Nëse kështu, një formë e re Iluminizmi mund të përhapej në mbarë Perandorinë, duke shkaktuar reforma. Por Monarkia do të ishte forma bazë e qeverisjes dhe Perandoria ndoshta do të dukej si një formë më e vogël e Perandorisë cariste ruse e cila do të ishte shpërbërë.

“Dielli” me shqiptarët në Beograd, Serbi

March 31, 2021 by dgreca

KATEDRA E GJUHËS SHQIPE NË UNIVERSITETIN E BEOGRADIT/

Dr. Merima Krijezi, docente në Departamentin e Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe në Beograd, me fokus shkencor albanologjinë, frazeologjinë, ballkanistikën dhe përkthimin, rrëfen ekskluzivisht për gazetën “DIELLI”, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, historinë e Departamentit të Albanologjisë në Universitetin e Beogradit në Serbi. Sipas Dr. Krijezit, merita më e madhe për zgjerimin e interesimit për studimin e gjuhës shqipe, i takon indoevropianit Henrik Bariq, i cili shkroi një numër shumë të madh studimesh gjuhësore, në të cilat tema albanologjike, çështja e prejardhjes së shqiptarëve dhe historia e gjuhës shqipe zënë një vend të rëndësishëm në studimet e tij. Me docenten Dr. Merima Krijezi bisedoi gazetari i “Diellit” Sokol PAJA.

FILLIMI I INTERESIMIT PËR MËSIMIN E GJUHËS SHQIPE NË SERBI

Fillimi i interesimit për mësimin e gjuhës shqipe në Serbi, e ka zanafillën më 1905, kur Universiteti i Beogradit, nxori rregulloren për fillimin e mësimdhënies së gjuhës dhe letërsisë shqipe. Në kuadrin e seminarit të Gramatikës krahasuese të gjuhëve indoevropiane për dëgjuesit e Gjuhësisë së përgjithshme në Fakultetin Filozofik, në vitin shkollor 1920/21, u vu lënda “Historia dhe gramatika e gjuhës shqipe”. Ai vit merret edhe si fillimi i albanologjisë në Universitetin e Beogradit. Merita më e madhe për vënien e kësaj lënde dhe zgjerimin e interesimit për studimin e gjuhës shqipe,i takon indoevropianit Henrik Bariqit, lindur në Dubrovnik, që kish mbaruar studimet jashtë vendit, në Grac dhe Vjenë të Austrisë. Ai për shumë vite u mor me studimet e gramatikës krahasuese dhe historike të gjuhëve indoevropiane dhe ishte veçanërisht i interesuar për studimin e gjuhëve parasllovene dhe ballkanike, duke treguar prirje dhe interesim të posaçëm për studimin e gjuhës shqipe. Që nga punimet e para shkencore (1918) deri te faza e më e maturuar e tij (1950-60), ai shkroi një numër shumë të madh studimesh gjuhësore, në të cilat temat albanologjike zinin vendin kyç. Henrik Bariq, veç të tjerave, u mor me çështjen e prejardhjes së shqiptarëve dhe historinë e gjuhës shqipe, u dallua si kryeredaktor i publikimeve, të cilatu vlerësuan për nivelin e lartë shkencor brenda dhe jasht vendit, midis të cilave mund të veçojmë : “Arkivi për vjetërsinë, gjuhën dhe etnologjinë shqiptare” I-IV (1923-28), „Biblioteka e Arkivit” I-IV (1925-27), „Biblioteka Linguistike“ I (1938), „Vjetari i Institutit Ballkanologjik“ I (1957).

MË 1924 THEMELOHET SEMINARI PËR FILOLOGJINË SHQIPE

Më 1924, Këshilli i Fakultetit Filozofik mori vendimin për themelimin e Seminarit për filologjinë shqipe, i cili iu besua Henrik Bariqit. Në vitin 1925, si lektor me honorar për gjuhën dhe letërsinë shqipe,u zgjodh Xhevad Korça, emigrant nga Shqipëria, ish-drejtor i gjimnazit në Shkodër. Profesor Korça lindi më 1893 në Korçë, doktoroi në Universitetin e Vjenës, më 1923, me punimin “Tri çështje nga jeta e Skënderbeut”. Gjendja erëndë financiare dhe mungesa e mjeteve,ndikuan qëkonkursi për lektorin e ri të gjuhës shqipe të shpallej me vonesë, në vitin 1935. Në këtë postu zgjodh Vojisllav Dançetoviq, serb nga Kosova, që e zotëronte shumë mirë gjuhën shqipe dhe qëatë vit u diplomua për romanistikë në Zagreb. Si lektor vullnetar Dançetoviq ka mbajtur periodikisht ushtrime lektore në gjuhën shqipe. Vendi i punës së tij paguhej me honorare, pasi nuk ishte rregulluar brenda buxhetit. Në këto rrethana ai u detyruatë punësohej si mësimdhënës në një shkollë të mesme, por ushtrimet lektore në Seminar (si vullnetar), ai i mbajti në vazhdimësi deri në vitin 1940 (shih Zbornik Sto godina Filozofskog fakulteta, 1963). Rrethanat politiko-historike çuan në mbylljen e Seminarit në 1937. Në vitin 1947 lektori Vojisllav Dançetoviq angazhohet përsëri nga ana e Fakultetit Filozofik dhe pikërisht në këtë vit dërgohet në Shqpëri për të marrë librat e nevojshëm për bibliotekën e Seminarit, që duhej të ribëhej. Me angazhimin e Dançetoviqit në punën e kërkimit dhe blerjen e materialeve dhe librave të nevojshëm, si edhe marrjen e librave-dhurata d.m.th. donacionet, biblioteka arriti të kapte shifrën prej 1.000 titujsh. Fondin e bibliotekës e pasuroi edhe fondii librave të paraluftës i Seminarit, fondi i bibliotekës i rimarrë nga Shoqata për Bashkëpunimin Kulturor midis Jugosllavisë dhe Shqipërisë, si edhe kompletet e botimeve të dikurshme, që kishte redaktuar prof. Henrik Bariq.

KRIJOHET BIBLIOTEKA E RIBËRË E SEMINARIT TË ALBANOLOGJISË

Gjatë viteve 1948-49 krijohet kështu biblioteka e ribërë e Seminarit të albanologjisë. Në vitin shkollor 1948/49 Seminari rifilloi punën dheligjërues ishte zgjedhur Vojisllav Dançetoviq. Dançetoviq mori përsipër organizimin e mësimdhënies dhe rregullimin e programit studimor deri në 1950, kur asistent ishte zgjedhur Anton Çeta dhe dy vjet më pas,në 1949 vjen si lektor Idriz Ajeti, i diplomuar në Universitetin e Beogradit, ndonëse studimet i kishte nisur në Zagreb, në 1938, në Departamentin e romanistikës. Në Katedrën e albanologjisëai dha mësim nga 1953 deri në 1960 (në atë periudhë mori titullin e doktorit të shkencave filologjike, me temën “Zhvillimi historik i së folmes gege të shqiptarëve të Zarës së Dalmacisë”. Nga viti 1960 ai filloi punën në Fakultetin Filozofik të Prishtinës, ku dha disa lëndë). Me angazhimin e këtyre dy ekspertëve, vetë Seminari u forcua dhe u krijuan kushte më adekuate për organizimin e mësimdhënies së gjuhës dhe letërsisë shqipe në Universitetin e Beogradit. Pas hapjes së Fakultetit Filozofik në Prishtinë në 1960, asistentët prof. Anton Çeta dhe prof. Idriz Ajeti u larguan nga Beogradi dhe filluan punën në fakultetin e sipërpërmendur, në Prishtinë.Prof. Vojisllav Dançetoviq, në 1958 mbrojti doktoratutën dhe në 1962 u zgjodhsi ligjërues i lartë. Ai mbeti kështu i vetmi mësimdhënës, jo vetëm në Seminar, por në gjithëDepartamentin e gjuhës dhe letërsisë shqipe, domethënë në Grupin studimor XXI në Fakultetin Filologjik. Në vjeshtë të vitit 1962 Remzi Nesimi zgjidhet lektor i ri. Në 1960/61 u themelua Fakulteti Filologjik i Beogradit, me hapjen e të cilit zyrtarizohet edhe ndarja e Fakultetit Filozofik dhe Fakultetit Filologjik.

DEPARTAMENTI PËR GJUHË DHE LETËRSI SHQIPE NË BEOGRAD

Seminari për albanologji mori një emër të ri dhe qënga 1961 quhej Departamenti për gjuhë dhe letërsi shqipe. Drejtuesi i këtij Departament, qëishte përgjegjës edhe për programin dhe zhvillimin e mësimit, ishte profesor Vojisllav Dançetoviq. Pas vdekjes së tij në 1974, shefi i këtij departamenti për një vit, u bëprofesori i ballkanistikës Momçillo Saviq, që për një kohë dha lëndën“Histori e gjuhës shqipe”. Më vonë, nëvitin 1975, shef i Katedrës u zgjodh dr.Halit Trnavci (u diplomua në Katedër për letërsi botërore, studimet pasuniversitare për gjuhë shqipe i kreu po në këtëKatedërdhe në vitin 1970 mbrojti doktoraturën me temë: Motivi i motrës dhe vëllait të vdekur në letërsinë gojore të popujve të Ballkanit). Në vitin akademik 2003/04,në Katedrën filloi të punonte prof. dr. Vanja Stanishiq, që nga ai viti akademik filloi ta mbante lëndënHistoria e gjuhës shqipe me dialektologji. Prof. Stanishiq magjistroi në 1990 në Fakultetin Filologjik të Beogradit,me temën “Marrëdhëniet gjuhësore serbo-shqiptare”, ndërsa në vitin 2000 mbrojti doktoraturën me temë“Baza fonologjike dhe forma grafike e gjuhëve ballkanike”.

PROFESORËT SHQIPTARË MË TË SHQUAR TË ANGAZHUAR NË MËSIMDHËNIE NË BEOGRAD

Gjatë viteve akademike 2012/13, 2013/14 lëndën “Historia e gjuhës shqipe me dialektologji” e ka dhënë profesor Dhimitri Bello, profesor i jashtëm nga Shqipëria dhe nga viti akademik 2015/16, profesor Vanja Stanishiq fillonpërsëri dhënien e kësaj lënde në Katedrën e albanologjisë. Deri në fund të viteve tetëdhjetë, në këtë Katedër kanë studiuar kryesisht shqiptarë me prejardhje nga Kosova, jugu i Serbisë dhe Mali të Zi. Numri i studentëve të regjistruar në studime themelore, ishte mbi njëzet. Në fund të viteve tetëdhjetë, situata filloi të ndryshojë. Një numër i madh shqiptarësh, shkollohen në Prishtinë dhe Shkup, ndërsa në Katedrën e gjuhës dhe letërsisë shqipe, fillojnë të regjistrohen gjithnjë e më shumë serbë dhe studentëme prejardhje nga martesa të përziera, që nuk dinin fare ose dinin shumë pak shqip. Programi studimor ndryshoi shumë here gjatë kësaj periudhe. Në 90-tat moduli i grupit përmbante lëndë të detyrueshme dhe lëndë me zgjedhje, që zhvilloheshin në dy semestra, por nga viti 2006, me vënien në zbatim të sistemit të Bolonjës, të gjitha lëndët janë njësemestrale. Në vitin 2007, si rezultat i bashkëpunimit të Fakultetit Filologjik të Beogradit me Shqipërinë, angazhohen në këtë katedër dy profesorë të jashtëm – dr. Stefan Çapaliku, për lëndën Letërsi shqipe dhe Primo Shllaku për lëndën Gjuhë shqipe, si dhe lektorja Ledia Dushi. Pas mbarimit të kësaj kontratetëprofesorëve të mësipërm, në maj të vitit 2010, angazhohen në katedër profesorTefë Topalli për Gjuhë shqipe dhe profesor Alfred Çapaliku për Letërsi shqipe nga Universiteti “Luigj Gurakuqi” i Shkodrës. Marrëveshja për bashkëpunim midis Serbisë dhe Shqipërisë është nënshkruar në vitin akademik 2010/11. Mbështetur në këtë marrëveshje,dy profesorë të Universitetit të Tiranës dërgohen në Katedrën e Albanologjisë në Serbi. Ata janë – Prof. dr. Avni Xhelili (për lëndën Gjuhë shqipe) dhe prof. dr.Adem Jakllari (për lëndën Letërsi shqipe), me një kontratë dy vjecare.Nga viti 2009 deri në 2013, si lektore për gjuhë shqipe ka punuar zonja Adelina Çaushi. Falë mirëkuptimit dhe ndihmës së madhe të profesorëve nga Tirana, studentët e Katedrës së gjuhës dhe letërsisë shqipe, për herë të parë ftohen dhe marrin pjesë në shkollën verore të gjuhës shqipe për të huajt, organizuar nga Fakulteti Histori dhe Filologji në Tiranë dhe patën mundësinë të rrinë një muaj të tërë në Shqipëri. Në vitin 2012 me kërkesën e Ministrisë së Arsimit dhe Universitetit të Beogradit, Universiteti i Tiranës dërgon dy profesorë të Katedrës së albanologjisë, dr.Dhimitri Bellon dhe dr. Persida Asllanin. Profesori Bello ka mbajtur lëndët: Historia e Gjuhës shqipe me Dialektologji, Sintaksë I-II, Morfologji e gjuhës shqipe I-II, ndërsa profesoresha Asllani ka mbajtur ligjeratat për Letërsi shqipe nëtë gjitha kurset (për të gjitha vitet), gjatë dy viteve akademike 2012/13 dhe 2013/14. Nga marsi i vitit 2015, si profesorë të jashtëm angazhohen përsëri nga Shqipëria dr.Olimbi Velaj nga Universiteti i Durrësit dhe dr.Eljon Doçe nga Universiteti i Tiranës. Deri në vitin 1960 në Katedrën e gjuhës dhe letërsisë shqipe janë diplomuar rreth 400 studentë, ndërsa nga 1958 kanë magjistruar me dhjetëra. Midis tyre mund të permëndim profesorë dhe letrarë nga Kosova, si: Ramiz Kelmendi, Demush Shala, Mehdi Bardhi, Hilmi Agani, Besim Bokshi, Gani Luboteni, Latif Mulaku, Faredin Gunga, Enver Gjergjeku, Din Mehmeti etj., si edhe të tjerë që me kohë u bënë shkencëtarë, akademikë, profesorë dhe përfaqësues të shquar të jetës akademike dhe kulturore të Kosovës dhe ish-Jugosllavisë.

SERBËT DASHURI PËR GJUHËN SHQIPE

Në dhjetë vitet e fundit, në këtë Katedër regjistrohen nga çdo vit 12 studentë, shtatë të rregullt dhe pesë me vetëfinancim. Në vitin akademik 2015/16 interesimi për studimin e gjuhës shqipe rritet dhe në Katedër u regjistruan 26 studentë. Nga viti 2012 një numër studentësh serbë ndjekin studimet master në Fakultetin e Historisë dhe Filologjisë në Tiranë. Sot në këtë Katedër janë punësuar 4 pedagoge, dr. Nailje Mala Imami (profesore e asociuar) shefe e Katedrës, dr. Merima Krijezi (docente), ma Marija Popoviq (asistente) dhe ma Nora Bezera (lektore).Në Katedër është angazhuar një profesore e rregulltë me kontratë nga Shqipëria, dr. Olimbi Velaj (profesore e rregulltë). Kjo katedër është një nga katedrat më të vjetra e gjuhës shqipe në Europë. Karakterizohet nga një historik i begatshëm dhe interesant. U themelua shumë para Departamentit të gjuhës shqipe në Prishtinë (1960) dhe Tiranë (1968), themeluesi i saj ishte shkencatar i njohur, prof. Henrik Bariq, që ishte katolik me prejardhje serbe nga Dubrovniku. Duke mos llogaritur disa ndërprerje të shkurtra në punim, kjo katedër punon dhe ekziston njëqind vjet në Beograd. Shumë shqiptarë u arsimuan në këtë departament dhe u bënë profesorë të respektuar, akademikë, gazetarë, shkrimtarë, artistë etj.

KUSH ËSHTË DOCENTE DR. MERIMA KRIJEZI

Merima Krijezi është docente në Departamentin e Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe në Beograd. Fushat e saj kryesore të interesit shkencor janë albanologjia, frazeologjia, ballkanistika, përkthimi. Aktualisht po punon në fazën e tretë të hartimit të një fjalori elektronik shqip-serbisht/serbisht-shqip, së bashku me kolegët nga Fakulteti Filologjik në Beograd (Prof. Dr. Predrag Mutavxhiq dhe Dr. Ana Sivaçki) dhe profesorët nga Instituti Albanologjik në Prishtinë, Prof. Dr. Hysen Matoshi, drejtor i Institutit Albanologjik në Prishtinë dhe prof. Dr. Qemal Murati,këshilltar shkencor i Institutit Albanologjik në Prishtinë. Ky projekt u nis në vitin 2019 nga Organizata Ndërkombëtare për Migrim (IOM) në bashkëpunim me Misionin e Kombeve të Bashkuara në Kosovë (UNMIK), me ndihmën dhe mbështetjen e Ambasadës Britanike në Prishtinë dhe Zyrës së Komisionerit të Gjuhëve në Kosovë. Njësitë e përpunuara në fazën e parë të hartimit të këtij fjalori tashmë mund të gjenden në faqen e internetit: https://ëëë.fjalor-recnik.com/ (mbi 30.000 fjalë). Merret edhe me përkthimin letrar dhe deri tani ka përkthyer një numër të madh tregimesh, novelash, si dhe poezi nga shqipja në serbisht dhe anasjelltas. Do të dëshironim të përmendim: përkthimin e poezisë nga Ariana Leka Ndreqje gabimesh, poezinë e Bardul Maliqit në serbisht, Dejan Gjorgjeviq dhe Gordana Pavlloviq në shqip, përkthimin e tregimeve nga Mirosllav Qurçiq (Hipnozë, Uria, Si mbeta pa gishtin e madh të dorës së majtë), Ag Apollonit, Ridvan Dibrës, Edmond Tupjes, Roland Gjozës etj. në serbisht. Në fillim të marsit të këtij viti u botua përkthimi i saj i romanit “Ridënimi” nga Fatos T. Ljubonja në serbisht (u botua nga shtëpia botuese “Partizanska knjiga” (Kikindë, Serbi) dhe me mbështetjen e TRADUKI-t.

ATASHEU I PARË AMERIKAN NË SHQIPËRI RRËFEN SE SI NISI BASHKËPUNIMI

March 31, 2021 by dgreca

Në 30 vjetorin e rivendosjes së marrdhënieve Shqipëri-SHBA-/

Intervistë ekskluzive për Gazetën ”Dielli” me atashe-un e parë ushtarak të SHBA, rezident në Shqipëri, 1992-1996, kolonel Steven Bucci./

Tani me detyrë… Independent Consultant and Visiting Research Fellow for Special Operations and Counter Terrorism at The Heritage Foundation.

Mbasi i kërkuam intervistën, përgjigja e parë e Stevenit ishte: I would be happy to answer your questions. My service in Albania will always be one of my professional and personal high points.

Intervistuan: Shefqet & Herion Kërcelli

1. Zoti Steven, së pari ju falenderoj për mikpritjen që ju treguat në dhënien e kësaj interviste. Doja t’ju pyesja në çfarë rrethana e morët dhe si e pritët Ju, emërimin si atasheu i Mbrojtjes i SHBA, rezident i parë në Shqipëri?

Mr.Steven Bucci:Kur SHBA rihapi ambasadën e saj në Tiranë, pas më shumë se pesëdhjetë vitesh, u vendos që stafi i saj të kishte dhe atasheun ushtarak. Në protokollin amerikan, përfaqësuesi më i lartë ushtarak në një ambasadë quhet Atashe i Mbrojtjes, sepse përfaqëson të Departmentamentin e Mbrojtjes në vendin mikpritës. Unë isha duke përfunduar Kolegjin e Komandës dhe Shtabit të Përgjithshëm në SHBA. Ndërkohë kisha shkruar gjerësisht për tensionet në rritje, në rajonin më të gjerë të Ballkanit, duke u fokusuar në çëshjet që preknin popullin shqiptar. Në atë kohë ishte planifikuar që unë të shërbeja në stafin e SHBA të NATO-s. Ata pyetën për gradën, për specialitetin dhe për kualifikimin tim. Unë jam shtetas amerikano-italian dhe ndërkohë më parë kisha përfunduar Kolegjin e Luftës së Ushtrisë Greke në Selanik të Greqisë. Ata gjithashtu vunë re punën time në lidhje me rajonin. Pastaj më thanë që po kërkonin një oficer që të bëhej Atasheu i parë i SHBA, rezident në Tiranë. Ata po kërkonin ndonjë që fliste greqisht ose italisht, sepse mund të gjenin folës shqiptarë. Unë flisja greqisht, dhe kisha studjuar Shqipërinë. Mendoj se isha zgjedhja më e mirë e disponueshme. E pranova këtë detyrë, dhe fillova trajnimin tim specifik për këtë emërim të ri e të rëndësishëm. U trajnova për gjuhën në Uashington, gjithashtu edhe trajnim si Atashe nga Agjencia e Inteligjencës së Mbrotjes.

2. Çfarë dinit ju për Shqipërinë, popullin dhe ushtrinë e saj.

Mr.Steven Bucci: Siç e përmenda më parë, unë e kisha studiuar Shqipërinë, veçanërisht situatën e saj politike në lidhje me fqinjët e saj, dhe pak prej historisë së saj.Gjithashtu e shfrytëzova kohën time të lirë gjatë trajnimit të gjuhës për të studjuar e mësuar më shumë për vendin tuaj. Mësova që Shqipëria kishte vuajtur përgjatë pesëdhjetë viteve të një diktature komuniste tepër shkatërruese, dhe së fundmi e fitoi lirinë e saj përmes vullnetit të pastër të popullit të saj. Tani ishte duke u përpjekur të gjente vendin e saj të ligjshëm mes popujve të lirë të Europës. Shqipëria kishte shkurtuar në mënyrë drastike masën e ushtrisë së saj, pas dhjetra vitesh përgatitje, që të luftonte edhe NATO-n edhe aleancën e Traktatit të Varshavës. Qeveria e re, e lirë, duhej ti përgjigjej popullit,që donte një orientim perëndimor, dhe një sistem të ekonomisë së lirë. Ndryshimet po vinin shumë shpejt, dhe unë do të kisha shansin të ndihmoja në këtë process.

3. Cilat ishin projektet tuaj të para të bashkëpunimit me ushtrinë shqiptare?

Mr.Steven Bucci:Unë u mirëprita me një ngrohtësi të madhe, dhe shpejt fillova të njihem me atë se, çfarë ishte bërë tashmë nga personeli i përkohshëm, i ndryshëm i dërguar më parë në Tiranë. Pas rreth dy javëve të akomodimit dhe mirëpritjeve zyrtare të ndryshme, sipas protokollit, më ftuan të takoja Ministrin e Mbrojtjes, zotin Safet Zhulali, tek zyra e tij. Kur arrita, u ndesha me mikpritjen tipike shqiptare të mrekullueshme. Fillimisht ministri nxori një skicë shumë të madhe të Departamentit Amerikan të Mbrotjes. Pastaj ai më tha se, donte që unë ta ndihmoja atë të “rindërtonte” Ministrinë e tij të mbrojtjes “që të dukej pikërisht kështu”. Unë i thashë se e kuptoja qëllimin e tij për ta bërë ministrinë moderne dhe funksiononale, që të mund të operonte me ushtritë e tjera perëndimore. Gjithashtu i thashë se, do të isha i nderuar që të ndihmoja me çdo mënyrë që mundesha dhe do të veproja si pika e tij e kontaktit me Departamentin Amerikan të Mbrotjes, në të gjitha fushat e bashkëpunimit. Ne e filluam atë ditë duke evidentuar prioritetet e ministrit dhe zhvilluiam një plan fillestar. Ishte një mbledhje e gjatë, por një sfidë tepër entuziaste. Isha i nderuar që kërkohesha nga vetë ministri, për të luajtur një rol aq të besuar. Ishte e qartë për mua që ministër Zhulali, nuk ishte emëruar për arsye politike, por sepse ai kishte një vizion për ta sjellë ushtrinë shqiptare në një nivel ku ajo mund të mbronte popullin, dhe të luante një rol produktiv në rajon dhe më tutje. Përveç sfidës së madhe që të ndihmonin e të ridizenjonim ministrinë si e tërë, mua gjithashtu më kërkuan që të ndihmoja të krijonim e modernizonim një Regjiment të operacioneve speciale, i aftë të veprontë në çdo terren. Po ashtu krijimin e një Shërbimi Intelligjence Ushtarake të pavarur, që të jepte të dhëna strategjike, në mbështetjen e drejtpërdrejtë të të gjitha aktiviteteve të ministrisë së mbrotjes. Të gjitha këto, ishin detyra të vështira, të cilat donin të kërkoja ndihmë, nga shumë pjesë të strukturave ushtarake amerikane. Një mardhënie e veçantë kishte lindur, bashkëpunimi i të dy palëve ishte aq i hapur dhe i frutshëm.

4. Cili është vlerësimi juaj për ushtrinë shqiptare gjatë këtyre kontakteve të para?

Mr.Steven Bucci:Dua të them se, lidershipi i gjithë ushtrisë (ushtria, marina dhe forca ajrore) ishin të gjitha pozitive dhe plotësisht të fokusuara në detyrat e tyre, me një dëshirë për të mësuar dhe përmirësuar.Niveli i profesionalizmit ishte i lartë, por shumica kuptoi që vitet e gjata të izolimit, i kishin lënë ata pak prapa teknologjisë moderne, dhe të pavetëdijshëm se si ata mund “të ndërvepronin” efektivisht me ushtritë e tjera. Ishte një kënaqësi të bashkëpunoje me aq shumë ushtarakë të entusiazmuar dhe seriozë, që rriteshin dhe mësonin. Ata gjithashtu donin që të ishin plotësisht një pjesë e Perëndimit dhe NATO-s, veçanërisht të ishin sa më pranë Amerikës. Kur unë i tregova që Amerikës nuk i duheshin klientë, por i duheshin shumë miq dhe përfundimisht aleatë, ata e kuptuan diferencën dhe u përpoqën që të ishin pikërisht të tillë. Ata morën vesh që Amerika nuk kishte synim që të përfitonte nga Shqipëria, dhe prandaj ishin të hapur dhe të ndershëm me mua në çdo mënyrë. Ata ishin të gatshëm të ndanin informacionin, nga i cili përfitonin të barabartë të dyja shtetet.

5. Gjatë kësaj periudhe u zhvilluan disa stërvitje të përbashkëta.Çfarë ju la juve përshtypje nga këto zhvillime?

Mr.Steven Bucci:Stërvitja e parë fare e përbashkët ishte midis një Kompanie Shqiptare të njohjes së terrenit, dhe një skuadër e vetme e elitës së Forcave Speciale Amerikane.Ishte organizuar nën drejtimin e Sekretarit Amerikan të Mbrojtjes, i nderuari doktor Uilliam Peri. Pasi kishte takuar ministrin Zhulali, Peri kërkonte që unë të ndërtoja sa më shumë bashkëpunim që mundeshim;-dhe ky ishte vetëm fillimi. Nga ai fillim i vogël, pasuan një seri stërvitjesh të tjera të konceptuar me emrin “Shqiponja Shpëtimtare”. Këto ishin operacione të tipit kërkim-shpëtim, që tregonin mundësitë e dy ushtrive për të punuar së bashku, të bashkëpunojnë në operacione paqeruajtëse, duke ndihmuar njëri-tjetrin, kur personeli kishte humbur ose ishte në rrezik. Këto mund të aplikoheshin në situata ushtarake specifike (pilotët e rrëzuar për shembull), ose mbështetje ndaj fatkeqësisë civile (si rrëshqitjet e dheut, tërmetet). Ata filluan me struktura të vogla, por më pas përfshinë të gjitha shërbimet (Forca Ajrore, Ushtria dhe Marina). Në një shembull, një njësi e plotë e Expeditës së Marinës së SHBA (MEU), solli në breg tre ngarkesa anijesh të Forcave tokësore (disa mijëra), në një zonë trajnimi në veri të Durrësit. Nga këto stërvitje, ushtarët amerikanët përfituan experience po aq sa homologët e tyre shqiptarë. Më vonë, marrëdhëniet e ndërtuara në këto stërvitje, krijuam mundësi për Korpusin e Marinës Amerikane, që ti kërkojë ndihmë ushtarakëve shqiptarë për të trajnuar një prej njësive që vepronte në Bosnjë, në malet me borë të Shqipërisë së veriut. Ministria e Mbrotjes bëri gjithçka që mundi, për ta bërë trajnimin tepër efektiv. Nga pala amerikane u vlersua si një ndihmë e domosdoshme për operacionet reale të këtij lloji. Shumë stërvitje si kjo pasuan. Një vëllazëri e vertetë kishte filluar.

6. A mund të na shpjegoni rëndësinë dhe përfitimin e ushtarakëve shqiptarë që kanë shkuar në SHBA-së për trajnim, arësimim, si dhe vizitat reciproke të nivelit të lartë të Ministrit të Mbrojtes të Shqipërisë dhe Sekretarit Amerikan të Mbrojtjes?

Mr.Steven Bucci:Në dy vitet e para, dhjetra ushtarakë shqiptarë udhëtuan drej SHBA për shkolla dhe trajnim pranë personelit amerikan. Gjatë asaj kohe, shqiptarët vepruan shumë mirë gjatë gjithë aktivitetit të tyre në shkollat apo repartet ku shkuan. Ata ishin tepër kompetentë, dhe mësuan shumë. Ata vepruan si përfaqësues të mrekullueshëm të kombit të tyre. Një oficer shqiptar u diplomua shkëlqyeshëm tek Shkolla Ranger e Ushtrisë Amerikane, që madje edhe amerikanët nuk e përfundojnë, dhe pak e arrijnë një sukses të tillë. Marrëdhëniet që u ngritën në këto vite, u rinovuan dhe sollën frutet e tyre, kur Shqipëria ju bashkua SHBA në Luftën Globale kundër terrorizmit dhe operacioneve në Irak dhe Afganistan. Dua të veçoj marrëdhënien e ngrohtë që u krijua midis Ministrit të mbrotjes Zhulali dhe Sekretarit të Mbrotjes Peri. Sekretari i Mbrojtjes bëri një vizitë në Shqipëri dhe të dy zbuluan që kishin shumë gjëra të përbashkëta. Të dy ishin matematicienë, të dy ishin ekspertë shahu, dhe të dy kishin vajza. Kjo vizitë fillestare çoi në një vizitë kthimi, ku Ministri i mbrotjes i Shqipërisë u prit me nderime të plota në Pentagon. Ministri Zhulali kërkoi që Shqiperia të bashkohej përfundimisht me organizatën Partneriteti për Paqe të NATO-s. Për këtë qëllim sekretari i Mbrojtjes i SHBA, më dha autoritetin që të gjeja sa më shumë mënyra për të zgjeruar marrëdhëniet bashkëpunuese mes dy ushtrive.

7. Zoti Atashe, ju mund të jëni vënë në dijeni, se në periudhën prill-qershor 2021, në Europë e Shqipëri, do zhvillohet stërvitja “Defender Europe-2021”, përpos të tjerave, mijëra trupa amerikanë do të operojnë në Shqipëri. Çfarë këshille do ti jepje atyre?

Mr.Steven Bucci:Së pari, unë jam shumë i lumtur dhe i entuziasmuar të shikoj, që marrëdhëniet e mrekullueshme që ne filluam 30 vite më parë, të vazhdojnë në një mënyrë kaq të fuqishme dhe pozitive. Amerikanët vijnë me pritshmëri dhe një eksperience të madhe, duke operuar me një aleat të vërtetë. Ata ashtu si unë, do të provojnë ndjesinë dhe peshën e plotë të mikpritjes e profesionalizmit të vërtetë shqiptar. Terreni dhe kushtet në Shqipëri janë të ashpra, kërkojnë njerëz të fortë, por unë e di se ushtarakët amerikanë do sjellin përvojën e tyre më të mirë, e cila do të përshtatet nga ushtria shqiptare. Presim që të shpalosen sërish mardhëniet dhe miqësia e ngrohtë midis dy popujve dhe ushtrive tona. Besoj se do të jetë një stërvitje e mrekullueshme.

8. Ju keni pasur shumë eksperienca shtesë pasi latë Shqipërinë, çfarë vendi zë jetën tuaj do ti vendosni eksperiencën tuaj shqiptare?

Mr.Steven Bucci:Mbasi mylla misionin në Shqipëri, në vijim të karierës si ushtarak, unë komandova trupat e Forcave Speciale Amerikane në luftim, më pas Asistent Ushtarak për Sekretarin e Mbrotjes Donald Ramsfeld. (isha në Pentagon për sulmet e 11 shtatorit). U gëzova shumë kur Shqipëria u bë bë anëtare e plotë e NATO-s, një gëzim i ligjshëm ky. Natyrisht si ushtarak kam pasur një karrierë dhe jetë të gjatë për të cilën ndjehem krenar dhe i kënaqur. Gruaja ime dhe unë kemi folur shpesh për kohën që kaluam në Shqipëri, si një nga detyrat më domethënëse që kemi kaluar ndonjëherë. Gruaja ime punonte edhe me personelin mjekësor vendas edhe me atë misionar përgjatë kohës tonë atje. Ne ishim në gjendje të dëshmonim dhe ndihmonim në rilindjen e një kombi në arenën ndërkombëtare, dhe në çdo fushë (liria e shtypit, liria e fesë, liria ekonomike, e të tjera.) Është e vështirë ta përshkruash se si ky vend ndikon zemrën dhe shpirtin e dikujt. Shqipëria është e pasur, duke u mbështetur në popullin dhe historinë e saj. Populli shqiptar e do lirinë, dhe ata punojnë fort për ta ruajtur atë. Ajo dashuri për lirinë, i bën Shqipërinë dhe Amerikën miq dhe aleatë natyrorë. Është lutja ime nga zemra që dy kombet tona të vazhdojnë të rriten së bashku, të punojnë së bashku, dhe të qëndrojnë së bashku drejt së ardhmes.

Faleminderit mik!

Në kuadrin e kësaj interviste,

Një falenderrim i veçantë shkon për të gjithë ata ushtarakë shqiptarë dhe amerikanë që bashkuan armët në stërvitjet dhe misionet e para paqeruajtëse.

NGJALLJA E JEZU KRISHTIT: PËRKRYERJA E DASHURISË

March 31, 2021 by dgreca

Shkruan:DON ROBERT KOLA/

“Nën(ë) dhén u-fshehe,/

si një Diell tani,/

dhe i vdekur perëndove/

në varr të zi,/

po u-ngrer i buzëqeshur Shpëtimtar.”/

Ndër të gjitha qeniet që hasim në jetë, vetëm njeriu e ka aftësinë dhe prirjen të besoj në ngjallje. Çka e shtyn atë (njeriun) të besojë në jetë edhe në jetën përtej vdekjes, apo thënë me saktë në ngjallje! S’do mend se përmallimi i njeriut për pavdekësi është një etje e pashuar që përshkon dhe e cilëson shpirtin dhe gjakimin e tij. Pra, dashuria shfaq gjakimin më të thellë të njeriut për amshimin. Çfarë kuptimi do të kishte sikur të përmbushej vetëm gjakimi i shpirtit e jo edhe i mishit dhe trupit të njeriut për amshimin? Sa thellë e hetoi këtë gjakim të njeriut një mendimtar i kohës sonë, kur thotë: “Shpirti im me gjakimet e tij, ashtu si mishi dhe gjaku duhet të shëlbohet […] Ndoshta mund të themi: vetëm dashuria mund të besojë në Ringjalljen. Ose: është dashuria e cila beson në Ringjalljen.”

Kjo pritje e gjakimit të shpirtit, mishit dhe trupit u përmbush vetëm përmes Ngjalljes së Jezu Krishtit.

Pikërisht ngjallja e Jezu Krishtit është përkryerja e dashurisë. Ajo e shuguron natyrën njerëzore përmes zjarrit dhe dritës së Lavdisë së Hyjit. Shkëlqimi i dritës së Ngjalljes përshkon natyrën e njeriut dhe mbarë rendi i krijimit ripërtërihet. Së këndejmi, Ngjallja, si tallaz i valës së re, e kredh krijesën në thellësi të pambaruara të lavdisë.

Kjo njëmendësi shprehet veçmas përmes liturgjisë së Kishës. Duke e kundruar misterin e kryqëzimit dhe kraharorin e shporuar të Krishtit, ajo heton larjen – pastrimin e ri që e përfshin tërë kozmosin, sikur një pagëzim i ri.

Në ritet e së Premtes së shenjtë, duke kundruar misterin e Kryqit, ndër të tjera, këndohet në Kishë:

“Posi dallga gufon gjaku,

toka, deti, yjet e bota

ja po lahen në atë lumë.”

Dhe në vargjet e tjera vazhdohet:

“N’ heshtë kraharorin ja shporuan,

prej kah ujë e gjak si gurra

ra mbi tokë me tallaz t‘vetin

pastroi qiellin e pastroi detin.”

Në himnin e Kishës: “Exultet”, në Vigjiljen e Ngjalljes, Liturgjia ngrihet (shpërthen) në harenë e kremtimit, bashkohet me zërin e koreve engjëllore të përmbushura (edhe ato) me frymën e ngjalljes, dhe kumbon buria e shëlbimit, qoftë në qiell, qoftë në tokë:

“Le të shpërthejnë tani në hare

çetat engjëllorë të qiellëve

le të galdojnë mbarështuesit e Hyjit;

dhe për fitoren e mbretit kaq të madhërishëm,

le të kumbojë me gëzim buria e shëlbimit.”

Ngjalla është kënga e re përmes së cilës ndodh eksodi i krijesës në Lavdinë e Hyjit. Liturgjia e apokalipsës shquan gjithë doksologjinë e saj rreth “Qengjit të flijuar. ”Ai (qengji) “është simboli i mbretërisë, simboli i shekullit të ri, i mbretërisë përfundimtare, të amshuar dhe të pashkatërrueshme […] Lavdeve të engjëjve rreth fronit dhe të udhëheqësve i bashkëngjitet dhe ai (lavdi) i mbarë gjithësisë. Gjithësia e dukshme bashkohet në lavdërim me gjithësinë e çetave engjëllore, duke brohoritur së bashku:

‘Atij që rri në fron dhe Qengjit:

Bekim, nder e pushtet

në shekuj të shekujve!’(Zb 5, 13).

Edhe gjithësia e dukshme thur lavde në trajtën e brohoritjes, duke u bashkuar me engjëj të panumërt; lëvdon ‘atë që rri në fron’ dhe ‘Qengjin’. Lavdet e filluara nga engjëjt rreth fronit përfundojnë në krijesën e dukshme dhe lavdi i saj përforcohet nga Amen-i i engjëjve.”

Ngjallja e Jezu Krishtit është edhe buzëqeshje e ëmbël e Lavdisë së Hyjit, e cila çel mu në zemrën e krijesës: “Bukuria e krijesës është buzëqeshja e butësisë që Krishti na drejton përmes materies.”

Pra, Ngjallja është lartësimi dhe përkryeja e pambaruar e dashurisë për arsye se “Dashuria qëndron vetëm aty ku ajo ripërtërihet në mënyrë absolute.“ S’ka ripërtëritje të dashurisë pa shenjtëri. Ripërtërija e dashurisë rimëkëmbët vetëm përmes shenjtërisë. Në Prefacionin e Ngjalljes, Kisha këndon:

“Me fitoren mbi mëkatin,

rimëkëmbet mbarë rruzullimi

e në Krishtin na ripërtërihet jeta.”

Vepra e ngjalljes është, po ashtu, edhe më e përsosur së vepra e krijimit. Në Vigjiljen e Ngjalljes, që është nëna e të gjitha vigjiljeve, gjatë lutjeve të shërbesës së Fjalës, Kisha, thotë edhe këtë lutje:

“O Hyj i gjithëpushtetshëm dhe i amshuar,

Ti je i mrekullueshëm në të gjitha veprat e tua:

bëj që bijtë e tu që i ke shëlbuar të kuptojnë

se krijimi i botës në fillim ishte vepër e shkëlqyer,

por më i shkëlqyer ishte, në plotësinë e kohës,

shëlbimi i tyre me flijimin e Krishtit, Pashkëve tonë.”

Në Vigjiljen e Ngjalljes, përmes një predikimi të lashtë që vjen nga tradita e saj, Kisha e shpalos misterin tronditës që ajo e kremton. Me ngjyrime dramatike, Kisha paraqet ngjarjen dhe veprën e shëlbimit, si një breviar që përmbledh gjithë misterin: “Krishti duke marrë për dore Adamin e vdekur, i drejtohet atij: Zgjohu, ti që po fle, ngjallu prej të vdekurish, e Krishti do të shndrisë. Unë jam Hyji i yt, që për ty jam bërë biri yt; që për ty e për këta, të cilët prej teje e patën prejardhjen, tani po flas, e në pushtetin tim po u urdhëroj atyre që ishin në burg: Dilni! Dhe atyre që ishin në errësirë: Ndriçohuni! Dhe atyre që ishin të vdekur: Ngjalluni! Ty po të urdhëroj: Zgjohu ti që po fle! Vërtet, nuk të krijova që të mbetesh i burgosur në Nëntokë. Ngjallu nga të vdekurit. Unë jam jeta e të vdekurve. Ngjallu, vepër e duarve të mia! Ngjallu shëmbëllesa ime, e bërë në përngjasimin tim! Ngjallu, të dalim prej këndej! Ti në mua e unë në ty jemi të një natyre të vetme e të pandashme. Për ty unë, Hyji yt, jam bërë biri yt. Për ty unë Zoti e kam veshur natyrën tënde prej shërbëtori. Për ty unë, që rri përtej lartësive qiellore, kam ardhur në tokë dhe në Nëntokë. Për ty, njeri, kam marrë pjesë në dobësinë njerëzore […] Vështroji, në fytyrën time, pështymat që unë pranova për hatrin tënd, që të të kthej në atë frymë të parë jetëdhënëse. Shiko në faqet e mia shuplakat që durova për ta kthyer përsëri në përngjasimin tim bukurinë tënde të humbur […] Çohu, të largohemi prej këtej. Armiku të dëboi nga toka e parajsës, ndërsa unë nuk të kthej më në atë kopsht, por të vendos mbi fronin qiellor. Të qe ndaluar të prekësh pemën simbolike të jetës, por unë që jam jeta, të jap vetveten.”

Gjaku i derdhur i Jezu Krishti në Kryq, shfaq planin e shpëtimit të Atit, i cili u pranua nga Ati, jo pse “Hyji e kërkonte, apo pse kishte nevojë, por për shkak të ekonomisë së shpëtimit, nga çasti që njeriu duhej të shenjtërohej përmes njerëzisë së Hyjit (αγιασθηναι το ανθρωπινω τού Θευ τον ανθρωπον).”

Ngjalla e Krishtit është shenjtërorja dhe burimi i shenjtërisë së njeriut. Rruga e shenjtërimit të njeriut është mishi i tij, të cilin ai e mori përmes Mishërimit. Shën Augustini e hetoi këtë të vërtetë në mënyrë të thellë: “Do ta shohim faqe-faqas. […] E Gjoni apostull në letrën e vet shton: Të dashur, tani jemi fëmijët e Hyjit, por çka do të jemi ende nuk u zbulua. Kaq dimë: kur të shfaqet ai, do të bëhemi të ngjashëm me të, sepse do ta shohim ashtu siç është (1 Gjn 3, 2). Ky është premtim i madh. Në qoftë se e do, ndiqe. Ti thua e dua, por nëpër cilën udhë duhet ta ndjek? […] Po e kërkon udhën? Dëgjoje Zotin që thotë më se pari: Unë jam udha. […] Udha për të shkuar ku? Tek e vërteta dhe jeta. Më se pari të tregon udhën që duhet të marrësh, e pastaj qëllimin që do ta arrish. ‘Unë jam udha, unë jam e vërteta, unë jam jeta’. Duke qëndruar tek Ati, ishte e vërteta dhe jeta; duke u shfaqur në mishin tonë, u bë udha.”

Më pak fjalë, Ngjallja është sythi që bulëzon dashurinë e Hyjit në mishin tonë. Në kremtimin e Vigjiljes së ngjalljes, besimtarët ushqehen me misteret e ngjalljes që dikojnë në ta Shpirtin e dashurisë dhe i bën të përkojnë e të njësohen në dashurinë e të Ngjallurit.

“Na ndiko, o Zot, Shpirtin e dashurisë sate,

dhe bën që, ata që i ushqeve me misteret e Pashkëve

të jetojnë në përkim me dashurinë tënde.

Nëpër Krishtin Zotin tonë.”

Në kremtimin e liturgjisë, pra, asambleja është vendi: “ubi floret Spiritus” (Traditio apostolicae, nr. 35). Sythi i dashurisë i të Ngjallurit përmes epiklezës së Shpirtit të Shenjtë në liturgjinë e Kishës, tejfiguron dashurinë në shujtën e Mbretërisë qiellore. Eukaristia është përflakje e dashurisë në dritën dhe zjarrin e të Ngjallurit.