Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Dyzet e pesë mijë librat e Enverit

by

NGA ILIR HASHORVA/ New York/
Tashmë po bëhet si rrugë që persona me rëndësi të bëjnë autobiografinë përmes intervistash në televizor, në të cilat gazetarët bëjnë pyetje komode, që në shumicë i kanë përgatitur plotësisht apo pjesërisht vetë të intervistuarit në atë mënyrë që ta nxjerrin sa më të pastër dhe sa më të vlefshme veten e tyre. Kjo ndodhi këtë herë edhe me intervistën që Nexhmie Hoxha i dha Rudina Xhungës. Duke lënë mënjanë llojet e pyetjeve shumë të rehatshme për Nexhmien si dhe formulimin e tyre gjuhësor të Rudina Xhunglës, të cilat, në përgjithësi, lënë shumë për të dëshiruar, po merremi vetëm me një pyetje, ndonëse pa rëndësi, por precize të gazetares dhe me përgjigjen koncize, por shumë të diskutueshme të të intervistuarës.
Pyet Rudina: Sa libra kishte biblioteka e Enver Hoxhës?
Përgjigjet Nexhmia: Kishte nja 45 mijë libra.
Një që ka blerë një bibliotekë dhe ka vendosur aty më shumë xhingla sesa libra, që e ka blerë bibliotekën më shumë për të treguar se edhe ai është njeri i librit, me siguri mbetet ngushtë kur dëgjon se Enveri kishte aq shumë libra. Një tjetër që librin nuk e ka ndarë nga dora gjatë gjithë jetës, qoftë për profesion e qoftë për kulturë, i cili ka në bibliotekën e tij libra qoftë të vetat e qoftë të trashëguara nga prindërit, dhe kur sheh se, megjithatë, në bibliotekën e tij nuk ka më shumë se 400-500 libra, e sheh me dyshim përgjigjen e Nexhmies. Dhe vërtet ai numër i madh librash që Nexhmia pretendon se ka pasur biblioteka e Enver Hoxhës të habit dhe të bën të dyshosh.
1. Çdo të thotë për një person që të ketë në bibliotekën e tij 45 mijë libra, nisur nga mundësia e leximit të tyre?
Kuptohet, në bibliotekë Enveri nuk kishte libra përrallash a vjershash të tipit “Vrima”, por libra të një cilësie të lartë nga autorë seriozë. Të kesh 45 mijë libra dhe t’i lexosh ato, sepse Enveri besoj se nuk i mbante ato për zbukurim, do të duhet një kohë më e gjatë se vetë jeta. Në një libër me përmasa mesatare dhe me vështirësi mesatare përmbajtjeje, njeriu lexon jo më shumë se 15 faqe në orë dhe për të lexuar një libër mesatar prej 300 faqesh, i duhen rreth 20 orë. Që të lexojë 45 mijë libra me nga 300 faqe secili, njeriut i duhen rreth 900 mijë orë. Duke marrë parasysh se një vit ka 8760 orë, për të lexuar librat e bibliotekës, Enverit do t’i duheshin 102 vjet, me kusht që as të mos hante, as të mos pinte, as të mos flinte, as të mos drejtonte punët e partisë, as të mos i shkruante letra shokëve për trajtimin e armiqve të popullit, as të mos i shkruante letra dashurie Nexhmies (pa le më të zhytej në veprime erotike), as të mos dilte për gjah, as të mos lexonte letrat e popullit, pra të mos bënte gjë, veç të lexonte. Është e pamundur, ndonëse, duhet pranuar se midis librave ka edhe nga ata që nuk lexohen nga fillimi në fund si, për shembull, fjalorë, albume, fjalorë enciklopedikë, apo enciklopedi.
2. Çdo të thotë për një person që të ketë në bibliotekën e tij 45 mijë libra, nisur nga mundësia për t’i vendosur ato?
Dyzet e pesë mijë librat, duke marrë parasysh se një libër mesatar ka një trashësi prej 2.5cm, për t’i vendosur në radhë njëri pas tjetrit, kërkojnë një vend me gjatësi prej 1125 metrash, pra mbi një kilometër. Për të shfrytëzuar lartësinë dhe pakësuar gjatësinë e vendit, kur librat janë mesatarisht të larta rreth 25cm dhe vendosen njëri mbi tjetrin 10 libra, ashtu siç vendosen zakonisht librat në bibliotekë, do të zinin një vend me një gjatësi prej 112.5 metrash, domethënë më shumë se gjatësinë e një piste atletike vrapimi 100m. Nuk besoj se vila e Enver Hoxhës me 2-3 kate të kishte vend për të vendosur kaq shumë libra, edhe sikur të mos kishte, as dhoma gjumi, as dhoma ngrënieje, as sallë të pritjes të popullit, të klasës punëtore, të veteranëve, të ushtarakëve etj, përveç dhomave të librave.
3. Çdo të thotë për një person që të ketë në bibliotekën e tij 45 mijë libra, nisur nga mundësia financiare për t’i blerë ato?
Besoj se në bibliotekën e Enverit, me përjashtime të rralla, kishte libra të huaj. Një libër mesatar jashtë kushton, po themi, rreth 10 dollarë. Dyzetepesë mijë librat e Enverit duhet të kenë kushtuar rreth 450 mijë dollarë. Nexhmia tha se Enveri e kishte rrogën 16000 lekë, që bëjnë, me kursin e atëhershëm të dollarit (që ishte 70 lekë për një dollar) rreth 250 dollarë në muaj, apo 3000 dollarë në vit. Sikur Enveri ta kishte marrë atë pagë qëkurse kishte lindur e deri kur vdiq, pra për 77 vjet resht, do të bënte gjithsej 230 mijë dollarë dhe nuk do t’i dilnin kurrë ato pare për të blerë as gjysmën e librave edhe sikur të mos kishte shpenzuar asnjë kacidhe për gjë tjetër. Sigurisht në bibliotekën e Enverit kishte edhe shumë libra të falur, edhe libra të konfiskuara nga bibliotekat e intelektualëve të paraluftës të eliminuar prej tij, që Nexhmia nuk i përmendi, por ata nuk krijojnë ndonjë ndryshim të madh në fondet që duheshin për të blerë mijëra libra të tjerë.
Se përse dha Nexhmia atë shifër të stërmadhuar për librat e bibliotekës së Enverit, është e qartë: jo se Enveri ishte bibliofil, porse ishte njeriu më i kulturuar që ka njohur ky vend!

Nju Jork, Shkurt, 2016 Ilir Hashorva

SHOQATA E SHKRIMTARËVE SHQIPTARO-AMERIKANË, ANTOLOGJI POETIKE NE GJUHEN ANGLEZE

by

Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë ka arritur një akord me Shtëpinë Botuese të Universitetit të Teksasit “Mundus Artium Press” për botimin e një Antologjie Poetike në gjuhën Angleze. Në këtë antologji, e cila do të shohë dritën e botimit në nëntor të këtij viti, do të botohen poezi nga anëtarë aktivë të Shoqatës së Shkrimtareve Shqiptaro-Amerikanë.
Të gjithë anëtarët e Shoqatës janë të mirëpritur të nisin në adresën elektronike të Presidentit të Shoqatës, Andan Mehmeti: adnanmehmeti2001@yahoo.com, jo më pak se pesë dhe jo më shumë se 8 poezi të përkthyera në anglisht. Poezitë duhet të shoqërohen me një biografi të shkurtër (jo më shumë se 200 fjalë) dhe me një foto-portret. Sipas marrëveshjes me “Mundus Artium Press”, poetët do të prezantohen me rreth 5 poezi. Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë do të bëjë një para-seleksionim për shtëpinë botuese, por është Shtëpia Botuese “Mundus Artium Press” ajo që do të vendosë për përfshirjen finale të poetëve dhe poezive në antologji. Data e fundit për pranimin e poezive është 30 prill, 2016.  
Për çdo pyetje, ju ftojmë të komunikoni direkt me Presidentin e Shoqatës Adnan Mehmeti në adresën:adnanmehmeti2001@yahoo.com
www.mundusartiumpress.org

Nga Kryesia e Shoqatës
10 shkurt 2016
 

David Phillips: Nutri i të radikalizuarve në Kosovë po rritet

by

“Shumica dërmuese e qytetarëve të Kosovës vazhdojnë të jenë pro-amerikanë dhe pro-perëndimorë, por numri i atyre që po radikalizohen është në rritje”, thotë në një intervistë për Radion Evropa e Lirë, David Phillips, nag Instituti për Studime të të Drejtave të Njeriut në Universitetin Columbia.
Radio Evropa e Lirë: Zoti Phillips, keni shkruar së fundmi se historia e gjatë e Kosovës e “të pasurit karakter sekular, është duke ndryshuar”. Pse mendoni se po ndryshon?
David Phillips: Fillimisht dua të nënvizoj se shqiptarët etnikë kanë qenë gjithmonë fuqishëm pro-amerikanë. Shtetet e Bashkuara dhe Kosova kanë bashkëpunuar ngushtë për ta ndalur agresionin e Serbisë, dhe rrjedhimisht për të ecur drejt pavarësisë. Pra, është një lidhje shumë e thellë ndërmjet shqiptarëve dhe amerikanëve.
Megjithatë, lënia pas dore e Kosovës nga ana e Shteteve të Bashkuara ka pasur ndikimin e vet në psikologjinë e kosovarëve.
Shkalla e papunësisë është shumë e lartë, Shtetet e Bashkuara kanë përqëndruar vëmendjen gjetkë; qeveria në Kosovë është dëshmuar të jetë e paaftë në zgjidhjen e problemeve në vend dhe në shumë rrafshe madje i ka përkeqësuar problemet…
Prandaj, për fat të keq ajo lidhja e ngushtë ndërmjet shqiptarëve dhe amerikanëve është zbehur. Mendoj se mund të rivendoset, por duhet të bashkëpunojmë më nga afër, ndërkohë që edhe perspektiva evropiane e Kosovës duhet të fuqizohet.
Radio Evropa e Lirë: Zoti Phillips, autoritetet vlerësojnë se rreth 300 qytetarë i janë bashkuar grupit militant Shteti Islamik në Siri dhe Irak, një numër që Kosovën e bën kontribuesin më të madh në Evropë, për kokë banori. Autoritetet në Kosovë kanë ndërmarrë masa parandaluese, por të shumtë janë ata që thonë se ato nuk ishin dhe nuk janë të mjaftueshme. Ju si mendoni?
David Phillips: Autoritetet na kanë dhënë një numër prej 300 kosovarësh, të cilët janë rreshtuar përkrah Shtetit Islamik. Kjo është e dhëna zyrtare. Në fakt, unë mendoj se numri është thelbësisht më i lartë, mbase 1,000.
Megjithatë, numrat nuk janë të rëndësishëm, e rëndësishme është të theksohet mungesa e gatishmërisë nga ana e qeverisë në Kosovë për të krijuar mundësi punësimi, arsimimi, për t’u dhënë të rinjve në Kosovë shpresë dhe mundësi.
Qeveria është përgjegjëse për politikat e brendshme të vendit, por edhe komuniteti ndërkombëtar nuk ka bërë mjaftueshëm për të ndihmuar shoqërinë civile apo për të mbështetur punën e qeverisë në fushën e zhvillimit ekonomik dhe njerëzor.
Pra, faji qarkullon përreth, e ndërkohë bota paguan çmimin, kur kushdo që shkon në Siri dhe Irak për t’iu bashkuar Shtetit Islamik, ai person paraqet rrezik me t’u kthyer – edhe në Kosovë – se mund të jetësojnë aftësitë që kanë marrë atje për të organizuar sulme, për të shënjestëruar të tjerët.
Radio Evropa e Lirë: Në gjithë këtë “mozaik të radikalizimit” në Kosovë, është një pjesëz që për shumëkë nuk ka kuptim; fakti që në njërën anë, siç e thatë edhe ju në fillim të kësaj interviste, popullata shqiptare shumicë në Kosovë është fuqishëm pro-amerikane, pro-perëndimore, kurse në anën tjetër kjo popullatë ka edhe këto elemente të rrezikshme përbrenda. Si do ta shpjegonit këtë?
David Phillips: Shumica dërmuese e qytetarëve të Kosovës vazhdojnë të jenë pro-amerikanë dhe pro-perëndimorë, por numri i atyre që po radikalizohen është në rritje. Ata janë radikalizuar për të njejtat arsye nga të cilat janë radikalizuar myslimanët tjerë anembanë: ata nuk mendojnë se kanë mundësi të barabarta ekonomike dhe arsimimi, njohja e pavarësisë së Kosovës tani është ngrirë dhe mendoj se numri ende qëndron në 110 shtete që kanë njohur shtetin e Kosovës… njerëzit kanë ndjesinë e mundësive të kufizuara.
Nëse Shtetet e Bashkuara e mendojnë seriozisht luftën kundër ekstremizmit të dhunshëm, atëherë duhet ta mirënjohin rolin thelbësor që kanë, ta afrojnë Kosovën, ta trimërojnë Bashkimin Evropian të integrojë edhe më Kosovën, për shembull përmes liberalizimit të vizave dhe përmes një rruge më të përshpejtuar drejt anëtarësimit në BE.
Me të ndodhur këto, do të shohim ndryshime në cilësinë e shoqërisë në Kosovë; përgjegjësia për këto ndryshime mbetet barrë e kosovarëve, por Shtetet e Bashkuara dhe komuniteti ndërkombëtar mund të kenë rol shumë të rëndësishëm në këtë drejtim.
Radio Evropa e Lirë: Ku mendoni se është burimi i radikalizimit në Kosovë, por edhe në rajon – me të njejtin problem përballet Shqipëria, Maqedonia dhe Bosnja? Kushtet e rënda ekonomike dhe sociale në Kosovë nuk janë nga sot, apo jo?
David Phillips: Përgjegjësia mbi këtë fenomen bjen mbi kosovarët dhe popullatat vendore. Por, nuk duhet ta neglizhojmë mundësinë për të kuptuar rolin shumë rolin tinëzar që Turqia po luan në radikalizimin e vendeve në Ballkanin Perëndimor.

Turqia po eksporton agjendën islamiste të Partisë për Drejtim dhe Zhvillim [AKP], po shfrytëzon Agjencinë Turke për Zhvillim Ndërkombëtar dhe Bashkëpunim si mekanizëm për të promovuar agjendën e saj ideologjike, për të mbështetur atë që ajo e cilëson si kapituj të vëllazrëisë myslimane në botë, duke rindërtuar xhami dhe institucione të tjera islame.

Procesin e deradikalizimit e kanë udhëheqësit vendorë, dhe ata duhet të pavarësohen nga agjenda e Turqisë dhe kësisoji, Kosova të marrë vendin e duhur si vend mik dhe aleat i Shteteve të Bashkuara dhe vendeve perëndimore.

Radio Evropa e Lirë: Për fund, në rrafshin global, shumë vende i janë bashkuar koalicionit kundër grupit militant Shteti Islamik; ky grup ka humbur territor gjatë 2015-s në Siri dhe Irak, por megjithatë është ende në këmbë…Si mund të mposhtet, si dhe nga kush saktësisht?

David Phillips: E vetmja mënyrë për ta mposhtur është kur popullatat e prekura direkt nga ky grup ngriten kundër kontrollit që Shteti Islamik ka. Të vetmit që kanë treguar kapacitet dhe përkushtim në Siri dhe Irak, për t’iu kundërvënë Shtetit Islamik janë kurdët. Shtetet e Bashkuara kanë ofruar armatim dhe mbështetje të afërt nga ajri partisë më të madhe kurde në Siri, PYD, dhe peshmergave në Kurdistan të Irakut.
Armatosja e tyre duhet të zgjerohet, duhet të shtohet bashkëpunimi taktik në fushëbetejë dhe duhet bashkëpunuar më ngushtë me këto grupe, mbi nisma diplomatike.
Nëse administrata e zotit Obama e mendon seriozisht mposhtjen e Shtetit Islamik dhe jo vetëm kufizimin e tij, duke ia lënë në agjendë administratës tjetër, ajo duhet të bashkëpunojë me luftëtarët lokalë.
Kurdët janë të vetmit luftëtarë lokalë që kanë dëshmuar se janë të denjë për partneritet, njësoj siç ka qenë Ushtria Çlirimtare e Kosovës në vitet e 90-ta.
Shtetet e Bashkuara duhet ta dijnë se kurdërt janë miqtë e vetëm dhe më të mirë në rajon dhe duhet ta zgjerojnë bashkëpunimin në rrafshin e sigurisë, dhe atë politik me kurdët, për t’u dhënë mbështetje ta kundërshtojnë Shtetin Islamik dhe të vazhdojnë të rikthejnë territore në Siri dhe Irak.(Bisedoi per Radion Evropa e Lirë, Arbana Vidishiqi)
*Arbana Vidishiqi është shefe e programit për Kosovën në Radion Evropa e Lirë. Me gazetari merret që prej vitit 1997, kurse Radios Evropa e Lirë i është bashkuar në vitin 1999. Është e martuar dhe ka një fëmijë.

KOÇO ILIA DILO, KOHA PËR T’I DHËNË NDERIN E DUHUR

by

Nga Eduard M.Dilo/
Vëllezërit Dilo Sheperi, secili reflektim i mirësisë, zgjuarsisë, diturisë, patriotizmit. Kostandini, ose Koçua si thirrej, sikur parandjeu jetën e terratisur që e priste më vonë. Atë fund nëntori 1944, vëllai i tij Jani, i detyruar të largohej nga Shqipëria për të mos u kthyer më kurrë në atë diktaturë të egër, nuk pranoi ta merrte me vete në barkën që largohej dhe mbarte me vete dhe “babanë e shqiptarizmës”, Mit’hat Frashërin e madh.
Jani, me buzën që i dridhej, ju lut Koços që të mos largohet: ”Largimi im është vdekje për Prindërit” i tha. Dy vëllezërit e tjerë po emigrantë, nuk dihej fati i tyre ku ndodheshin… “Ne do luftojmë për atdhenë dhe do ta çlirojmë nga komunistët…”, por kjo nuk u arrit. Komunistët me dhunë, me vrasje e terror hodhën rrënjët dhe pasojat dihen nga të gjithë, madje edhe sot e kësaj dite.
Koçua, ky djalë i shkathët e i fuqishëm, me një trup prej atleti, para pushtimit nga komunistët punonte në Dhomën e Trëgëtisë në Durrës. Ishte shok i ngushtë me Themo Vasin. I mbrujtur dhe i edukuar në një familje ku përkundej vetëm shqiptarizmi, ishte nga të parët që iu kundërvu pushtuesvë të huaj. Pjesmarrës në luftë, me rininë e Ballit, mori pjesë gjithashtu në luftimet e famshme të Barmashit që drejtoheshin nga vëllai i tij, Kapiten Jani Dilo, i cilësuar në Kongresin e Ballit si “Një strateg i madh”).
Që në fillimet e para të marrjes së pushtetit nga komunistët, familja Dilo Sheperi ishte në listat e para të dëbimit nga Tirana dhe Durrësi, duke i internuar e izoluar në Zagori, shoqëruar kjo me një persekutim barbar, në fillim duke i pushuar nga puna. Kishin mbaruar disa prej tyre Shkollën e Fullçit dhe ishin të shkolluar në Universitetet perëndimore. Ishin çvarrosur e thyer varret e të vdekurve, sekuestruar çdo gjë deri në përgjakjen e truallit, në një masakër të paparë e dëgjuar ndonjëherë. I shpallën “armiq të popullit”, të atij populli për të cilin ata punuan dhe e deshën si fort pak të tjerë. Kundërshtarë të përbetuar të të kuqëve, Koçua si dhe familjet e vëllezërve të tjërë (Margarit dhe Qirjako), nuk u bënë kurrë anëtarë të kooperativave bujqësore.
Iu sekuestruan çdo gjë, çdo pasuri të luajtshme e të paluajtshme. I lanë fare pa bukë në fshat. Njeri nuk u fliste me gojë në Sheperin që e donin aq shumë. Por edhe pse vuajtën aq shumë, kurrë nuk u trembën as u mposhtën, por jetuan dhe vdiqën krenarë dhe shqiptarë të ndershëm. Më 9/3/1970, Koçon e arrestojnë në Fier me akuzën sa absurde dhe qesharake të “mendimit për t’u arratisur”. Në valixhë iu gjetën e sekuestruan një pako ilaçe për ulçerën nga e cila vuante i vëllai Margariti, si dhe një garuzhdë për të ndarë gjellën, që siç duket e kishte marrë për t’ua çuar vëllezërve që i kishte doktorë e profesorë në Amerikë, gjoja se ata s’kishin ilaçe! Do arratisej nga Fieri, kur dihet që Sheperi s’është larg nga kufiri. Do arratisej nga Fieri, kur vite më parë e kishte kryer ushtrinë pranë kufirit! Ai nuk e kaloi kurrë ndërmend një gjë të tillë, për vetë faktin se mendontë për pasojat që do të kishte familja e tij.
Pas afro katër muaj tortura çnjerëzore në Kalanë e tmerrshme të Gjinokastrës, më 2 Korrik e nxjerrin në gjyq, në sallën e mbushur plot gjimnazistë ku filloi të luhej një komedi vdekjeprurëse që dinë ta luajnë aq mirë “terroristët e kuq”. Aty në sallë oshëtinte zëri ogurzi i Koço Novës, si dhë beniaminëve të tjërë të diktaturës, të cilët në ëmër të mjeranit popull akuzonin një burrë trim sheperjot, një prej bijve të Ilia Dilo Sheperit, në shtëpinë e të cilit është përkundur vetëm patriotizmi.
Gjyqi që s’ishtë gjë tjetër veçse dicka e sajuar e farsë që u hap e u mbyll vetëm me lakimin e emrit të Jani Dilo-s, aq sa shpesh Koçua trim i pyet nëse ky ishte gjyqi i Jani Dilo-s që zhvillohej? Dëshmitarët e pafytyrë, Naqë Nita dhe Leonidha Kuro, vegla qorre, dëshmonin e binin në kundërshtim me njëri-tjetrin e duke mos u dhënë dot përgjigje të të pafajshmit Koço, filluan të qanin në sallë. Koçua me qetësi e butësi që ja jeptë pafajësia e tij, i drejtohet trupit xhelat gjykues: “Zotërinj, nxënësit nuk i keni mësuar mirë, sepse ata po thonë gjëra kontradiktore, kështu që nuk e marrin provimin!”. Ndërkohë salla e mbushur me gjimnazistë u çua në këmbë dukë thënë: “Lirojeni, është i pafajshëm! Dëshmitarët gënjejnë…!” Koços kurajo i jepte dhe prania në sallën e gjyqit e vëllait Qirjako dhe nipit Anastas.
Pas dy ditë zhvillimesh, gjyqi farsë e dënuan Koçon me 10 vjet heqje lirie dhe konfiskimin e pasurisë së tundur e të patundur, me argumentin gjoja se “mendon të arratiset për t’u bashkuar me vëllezërit e tij (Janin dhe Orestin) në Amerikë, mbështetur kjo dhe në deklaratën e lëshuar nga Organizatat e Masave të Krahinës”. Krahas spiunëve të njohur në sallën e gjyqit, u mësuan dhe emrat e shumë njerëzvë të tjërë që kishin dhënë dëshmi të rreme për të. Qirjakua (i vëllai), i thotë në fund të gjyqit: “Të lumtë vëlla! Ki besim e shpresë vetëm tek i madhi Zot!”. Kjo shprehje u lakua e interpretua aq gjatë në atë vend ateist. Margariti, i cili kishte më së 7 vjet që vuante në shtrat nga një sëmundje e pashërueshme (e cila ishte pasojë e vuajtjeve në burgun e Maliqit), s’mundi të duronte kur mendonte torturat për vëllanë. Kështuqë në moshë të re largohet nga kjo jetë dukë lënë pësë jetimë ende të parritur.
Bastardët grabitën çdo gjë në familje me preteks gjoja se po sekuestronin gjërat ë Koços! Një qëndrim shumë të ulët e primitive, mbajti në atë kohë dhe kryetari i këshillit të fshatit, Andon Golemi. Muarrën gjithë librat, korrëspodencën dhe fotografitë familjare, relikte e kujtime nga prindërit e vdekur, pajën e vajzës së pamartuar, Viktori, rrobat e fëmijëve të Margaritit, unazat e nuseve të familjes… Me një fjalë, muarrën gjithçka.
Koçua 10-të vjetët e burgut i kaloi në burgun ferr të Spaçit, ku pasi doli prej andej, në një kohë shumë të shkurtër ndërroi jetë, duke shpresuar se një ditë Shqipëria do çlirohet nga zgjedha komuniste, e do gëzojë ditë të bardha…Vdiq në spitalin e Tiranës, dy ditë para se të operohej nga stomaku e me insistimin e nipërve e mbesave u varros plot dhëmbshuri në Sheperin e vuajtjeve, që edhe pse qe i tillë e deshi shum. E varrosën të prehet pranë nënës, babait, vëllezërvë e motrës Viktori, që nuk iu nda kurrë burgjeve.
Ndoshta në përjetësi aty ku prehet ky burrë i fjalës dhe i besës, aty pranë atyre që i deshi dhe e deshën, aty ndoshta shpirti i tij i plagosur aq rëndë ka gjetur pak prehje e qëtësi që në këtë jetë aq i munguan. Ndoshta ata që dëshmuan në mënyrë krejt të rreme për të ndihen fajtorë e të penduar, duke u skuqur nga vetja, ndoshta…! Ndoshta s’ka ardhur akoma koha që historia, e cila është borxhli karshi njerëzvë të tillë, t’u japë vendin dhe pjesën që u takon dhe që e meritojnë. Shpresojmë dhe bësojmë! Ndoshta një ditë…

Martin Shkrelin të gjithë e urrejnë dhe asnjë se kupton

by

Nga Rafael Floqi/
A është shqiptari më i pasur, një djall apo engjëll? A ka ai një zgjuarsi gjeniu, apo megalomaninë e një “ self made man” të llastuar i shoqërisë së sotme? A po luan ai në fillin e perit të një ekuilibristi apo të Ujku të Wall Streetit? Pse ndryshe nga çdo CEO i fushës ai kërkon të shfaqet me shumë sesa të fshihet?
Thjesht paranojë, apo një lojë me e thellë?
Këto janë pyetje që edhe pse disa herë hapur, disa herë fshehur, siç pohon shtypi amerikan për figurën ekscentrike, të këtij biznesmeni shqiptaro- amerikan, duhen bërë për ta kuptuar fenomenin “Shkreli”. Të cilin mediat shqiptare që s’lenë dukuri dhe akte “të ulëta”të shqiptarëve jashtë Shqipërisë, pa pasqyruar, pasi i vunë në kryetituj me “copy- paste “ epitetin “ shqiptari më urryer”, këtij biznesmeni 30 –vjeçar shqiptar, që s’ka bërë as gjë të keqe për vendin e vet, dhe madje e kanë lënë në skaj të vëmendjes mediatike, si një diçka që na turpëron, që na ndot si komb, por s’mënojnë të botojnë edhe librat e killerit shqiptar në shërbim të mafiozit Xhon Gotti.
Në çdo veprim të një individi i arsyeshëm ka një motiv. A është Martin Shkreli një mazohist apo “një hero” në luftën kundër “ Big farma”? Apo lufton ai me mullinjtë e erës…
Kështu edhe unë i përfshirë në një beriha mediatik, s’e pata analizuar më thellë këtë fenomen, por disa komente në shtypin Amerikan më vunë në mendime, sidomos kur pashë se për ilaçin që më duhet ta përdor çdo ditë për diabetin, sigurimet paguanin 400 dollarë në muaj, dhe madje po njëjti ilaç veç dhjetë herë më i përqendruar inshurancat nuk e mbulonin dot pagesën, pse kushtonte super shtrenjtë? Atëherë fillova të interesohem më shumë për të. Sidomos, kur të enjten në mëngjes, personi “më i urryer në Amerikë” arriti në Kapitol Hill, për një ballafaqim të shkurtër, por të paharrueshëm me institucionin më të akuzuar në Amerikë, Kongresin e SHBA, për të cilin amerikanët thonë se e urrejnë shumë, por duket jo dhe aq mjaftueshëm sa për ta ndryshuar. Dhe ky person ishte Martin Shkreli, një shqiptaro-amerikan, drejtor ekzekutiv i një kompanie farmaceutike që i pëlqen të luajë zuzarin, nëse do, i cili vendos vetë, nëse do të jetë i kënaqur, apo i zemëruar me Kongresin e SHBA në përputhje me rrethanat. Donald Trump me të drejtë mund të quhet një personazh polarizues, por pse të mos jetë edhe Shkreli, i cili, edhe pse duket se nuk ka aq fansa të çmuar për të balancuar kritikat e tij të panumërta, mund edhe t’i sigurojë ata. Ai e ka kuptuar parimin e sotëm të massmedias , se “Mjafton të flasë media, qoftë edhe keq për ty, dhe kjo është mirë”.
Shkreli arriti famën, kur kompania e tij, Turing Pharmaceuticals, bleu një medikament të quajtur Daraprim, i cili përdoret për të trajtuar toxoplasmosis, një sëmundje që mund të jetë fatale për pacientët me H.I.V., dhe kur pas blerjes të së drejtave të medikamentit, Turing e ngriti çmimin e tij nga më pak se njëzet dollarë për tabletë, në shtatëqind e pesëdhjetë dollarë.(?!)
Kjo ishte shumë e lartë, edhe sipas gjykimit të shumë njerëzve që e njohin mirë këtë fushë të industrinë, dhe për shumë të tjerë. Ekspertët e quajtën këtë një rritje “të
pajustifikueshme”, ndërsa ata që diskutojnë mbi situatën në internet për këtë, përdorin gjuhë më pak të kontrolluar në rrjetet sociale duke e sharë atë siç i thonë me libër shtëpie.
Shkreli në fillim tha se do ta ulte çmimin, por kjo s’i qetësoi dot kritikët e vet. (Pasuan shkrime dhe tituj. “Martin Shkreli dhe pse uli çmimin e ilaçit është ende një qelbësirë”). Pastaj ai tha se nuk do ta ulte, gjë që rriti sërish zemërimin -tek njerëzit që e quajtën atë “bro pharma”, personifikimi i një drejtuesi të industrinë mjekësore të zhgaravitur keq.
Por Shkreli në intervista, dhe më shpesh në videot on line të transmetuara nga guva e tij të errët, duket një njeri i zgjuar gjithë mend, një tru disi i vështirë për t’u kuptuar, një villain apo si një gjeni i së keqes. Ai flet me madhështi për planet e tij dhe nuk mërzitet së fshehuri përbuzjen për të gjithë ata që se kuptojnë, sepse çmimet më të larta dhe fitimet më të larta, mund të jetë një ndihmë për zhvillimin e industrisë dhe për pacientët, për shkak se të ardhurat e tyre mund të financojnë hulumtimet shtesë dhe zhvillimin e barnave të reja”, shkruante gazeta “New Yorker”.
Më pas, në dhjetor, ai u akuzua për shtatë akuza për mashtrim, lidhur me një hedge fond që kishte bashkëthemeluar, dhe nga i cili ai dha dorëheqjen më vonë madje edhe si C.E.O. i Turing. Por, deri atëherë, “poshtërsitë e tij” kishin marrë një kthesë të çuditshme. u zbulua se ai kishte paguar dy milionë dollarë për një, një-farë albumi të padëgjuar nga kush, nga grupi Wu-Tang Clan, dhe më pas nisi një grindje me reperin më të madh të klanit, Ghostface Killah i cili e akuzon Shkrelin duke kërkuar këtij të fundit 2 million dollarë kompensim. Eshtë e qartë se ai kërkon vëmendje, edhe pse nuk ishte gjithmonë e qartë se çfarë ai donte të bënte me atë vëmendje. Por duke parasysh seç ndodhi të enjten kur Komiteti Dhomës së Përfaqësuesve për Mbikëqyrjen dhe Reformën Qeveritare vendosi t’i jepte atij një mësim, por i dha Shkrelit nga na tjetër, më shume vëmendje mediatike.
Seancat e Kongresit gjithmonë përfshijnë një farë mase një lojë teatri. Por “shfaqja Shkreli”, shkruan New Yorker megjithatë, “s’ ishte gjë tjetër veçse teatër, madje një formë tepër sureale e tij”.
Në seancën dëgjimore Trey Gowdy, një republikan nga Karolina e Jugut, mori një rol udhëheqës. Ai i tha Shkrelit: “Keni një mundësi e madhe, në qoftë se ju doni t’i edukoni anëtarët e Kongresit në lidhje me çmimet e ilaçit, dhe të na sqaroni atë që ju e keni quajtur rasti ‘i akuzave fiktive’ kundër jush.” ?
Shkreli vazhdonte të mos i përgjigjej pyetjeve të komisionit, kështu Gowdy provoi një qasje të ndryshme. “Ne mund të flasim edhe për blerjen e një-sigle të Wu-Tang Clan? A është ky një emër albumit-apo një emër grupi? ”
Në këtë pikë, avokati Shkrelit, Benjamin Brafman, u përkul përpara, nga një karrige pas klientit të tij dhe i pëshpëriti diçka në vesh. Shkreli e dëgjoi, pastaj përsëriti tw njetë përgjigje që ai kishte dhënë gjithë mëngjesin: ” Sipas këshillës së avokatit, kërkoj zbatimin e privilegjit tim të Amendamentit të Pestë, kundër vetë-inkriminimit dhe me respekt refuzoj t’i përgjigjem pyetjes suaj”
Gowdy më pas iu kthye kryetarit të komisionit, Jason Chaffetz, një republikani nga Utah. “Zoti. Kryetar, “tha Gowdy, i mbushur me zemërim:” Unë jam i habitur se një bisedë në lidhje me një albumet që ai ka blerë mund t’i nënshtrohet inkriminimit.” Marrja në pyetje vazhdoi në këtë mënyrë, dhe Shkreli ndonjëherë duke trokitur gishtërinjtë, ndonjëherë duke qeshur, dhe nganjëherë duke rrudhur vetullat, sikur ai nuk mund të besonte se ata ishin duke u marrë me të për një diçka qesharake. Avokati Brafmani më vonë shpjegoi se klienti i tij po vuante nga “lodhja nervore”, por vetë Shkreli paraqiti një gjendje të kthjellët mendore më vonë, kur reagoi nëpërmjet Twitter-it:
“Vështirë ta pranoj se këta debila përfaqësojnë popullin dhe qeverinë tonë”,
Askush, dhe aq më pak Shkreli, nuk duhet të jetë i habitur nga performanca e së enjtes që frymëzoi një raund të ri të shfaqjes “Shkreli”. Ndoshta pjesëmarrësi më i etur i saj ishte Jake Tapper, nga CNN-i, i cili kritikoi ” nënqeshjen e vetëkënaqur” të Shkrelit dhe shtoi disa komente të dhunshme e të menjëhershme: “Jam i sigurt se ka shumë individë të sëmurë atje, të cilët mund të dëshirojnë t’ia ngrinë buzëqeshjen në buzë Shkrelit, duke i dhënë fund të biznesit të tij me një lopatë dhè.”
Por a ishte performanca Shkrelit një fakt më i dënueshëm se sa ajo e ligjvënësve? Elijah Cummings, nga Maryland, është demokrati më i lartë në atë komision, ai e përdori kohën e tij thjesht për të lëshuar një sharje. “Dikush ka paguar për këto barna, tatimpaguesit do të duhet të paguajnë disa prej tyre,” tha ai. “Ata janë zgjedhësit tanë.”
Në fakt, është e vështirë të kuptohet se saktësisht se kush është duke paguar për Daraprim-in. Shkreli dhe Turing kanë pohuar se spitalet dhe kompanitë e sigurimeve do të paguajnë, ndërkohë që pacientët, të cilët nuk mund ta përballojnë atë ilaç do të kenë zbritje, ose do ta marrin falas. Madje Nancy Retzlaf, zyrtarja më e lartë e shitjeve e Turing, i tha komisionit në lidhje me përpjekjet e kompanisë së saj për t’ua dhënë ilaçin falas njerëzve që nuk mund ta përballonin çmimin. Marrëveshjen që ajo e përshkroi, dukej si një lojë fjalësh, një kombinim i çmimeve marramendëse të larta, bisedimeve misterioze të korporatave, dhe akteve të bamirëse, si ai i rastit në fjalë, nuk qe shumë më e ndryshëm nga pjesa tjetër e sistemit tonë mjekësor.
Madje Cummings veproi sikur Shkreli të ishte i vetmi person, që mund të parandalonte që një sistem rrënuar të ndreqej. “Unë e di që ju jeni duke qeshur, por unë jam shumë serioz, zotëri,” tha ai. “Nga mënyra si unë e shoh situatën , ju mund të hyni në histori si djalë i pangopur, drejtuesit i një kompanie barnash, ose ju mund ta ndryshoni sistemin, po, apo jo?”. Cummings ka qenë në Kongres qysh nga viti 1996, dhe ai është një besimtar i fortë i fuqinë së qeverisë për të përmirësuar industrinë farmaceutike nëpërmjet rregullave. E megjithatë, ai ishte duke iu lutur një ish-drejtori të një kompanie relativisht të vogël farmaceutike për të “ndryshuar të gjithë sistemin”? Kjo dukej si një akt abdikimi prej tij.
Komisioni i udhëhequr nga republikanët nuk ishte më mbresëlënës. Për të thënë se Turing kishte siguruar fitime panevojshme, komiteti paraqiti dokumente që tregonin se kompania kishte mbajtur një festë luksoze me shumë shpenzime, përfshirë edhe hedhje fishekzjarrësh, si edhe u kishte dhënë se disa prej drejtuesve të saj një rritje rroge me gjashtë shifra. Dhe më vonë ishte John Mica, një republikan nga Florida, i cili është zotuar ta “mbajë qeverinë sa më larg nga shtretërit e pacientëve të sëmurë që e mori fjalën. “Pavarësisht skepticizmit të tij për ndërhyrjen e qeverisë, ai shprehu alarmin pse disa çmime të ilaçeve kanë” arritur qiejt. “Edhe më shumë se kolegët e tij, ai dukej i befasuar prej mosbindjes të Shkrelit si dëshmitarit kyç, për të folur dhe se ai nuk mund ta kuptonte si mundej një qytetar i thjeshtë “të tregohej më aspak i respektueshëm ndaj qeverisë së tij dhe në një moment, ai kërcënoi se do të shikonte Shkrelin me përbuzje.
Saga Daraprim ka aq shumë të bëjë me mënyrën si vepron FDA (Administrata Federale e Ushqimeve dhe Drogave) sesa me vetë rastin Shkreli. P.sh. edhe pse patenta e këtij bari ka skaduar, në vitet pesëdhjetë, procesi i certifikimit si gjenerik nuk është kryer. Procesi i licensës për barnat gjenerikë nga ana e F.D.A. është mjaft i sikletshëm dhe për momentin, kushdo që e zotëron Daraprim ka një monopol virtual në Amerikë. (Përtej detit, ilaçi është shumë më lirë.)
Një nga dëshmitaret e së enjtes ishte Janet Woodcock, një zyrtare e F.D.A. përgjegjëse për vlerësimin e drogave. Mica e pyeti atë në lidhje me raportet se një numër barnash kohët e fundit kishin dyfishuar apo katërfishuar çmimet. Woodcock tha se : “Kongresi nuk i kishte dhënë me të vërtetë, ndonjë autoritet për caktimin e çmimeve, FDA-së kështu tha ajo ne nuk i kontrollojmë ato”. “Nëse Mica dëshiron të ulë çmimet e barit duke inkurajuar konkurrencën, atëherë ai duhet të përqendrohet në ndryshimin e procesit rregullator. Dhe ai duhet të jetë i vetëdijshëm se plani i tij do të kërkojë më shumë e jo më pak angazhim nga sipërmarrësit mjekësorë.
“Një nga gjërat më të çuditshme rreth argumentit anti-Shkreli është se që ai duhet të shfaqet i tronditur për faktin se një drejtues ekzekutiv i një biznesi mjekësor është i motivuar nga qëllimi i fitimit. Dhe një nga gjërat më të çuditshme në lidhje me vetë Shkrelin është se ai nuk duket se është i motivuar nga fitimi, të paktën, jo tërësisht.
Vjeshtën e kaluar, Derek Lowe, një kimist dhe bloger për shkencën, ka kritikuar planin e Shkrelit për të rritur çmimet, si një “ide e tmerrshme”, sepse një plan i tillë përbënte “një rrezik serioz për të gjithë kontrollin e strukturës së çmimeve të industrisë, pasi kërkonte më shumë kontroll, shqyrtime dhe rregullime të thella “. Ai madje i bëri thirrje industrisë farmaceutike ta denonconte Shkrelin për të mbrojtur modelin e saj të biznesit. Nga këndvështrim ekonomik. strategjia Shkreli duket e mundshme. Të paktën një person i afërt me Shkrelin tregoi se ata kanë rënë dakord. Në një nga dokumentet “demaskuese” të zbuluara nga komisioni, tregohej sesi një punonjës ekzekutiv i paidentifikuar, thoshte ai në e-mail dhe i lutej Shkrelit për të mos rritur çmimin e Daraprim përsëri, duke thënë se rrezikohej nga një tjetër stuhi mediake dhe se “Investitorëve thjesht nuk u pëlqejnë këto gjëra”,. Përgjigja e Shkrelit ishte gjakftohtë dhe jo angazhuese: “Ne mund të presim disa muaj me siguri.” Pat thënë ai. Kjo gjë duket si plan.
Po të ishte vërtet një drejtues ekzekutiv i pangopur do të mbante një profil shumë më të ulët sesa Shkreli: nuk do të bënte një rritje eksponenciale të çmimeve që të dilte në titujt e medias, vetëm të mërzitshme, por dhe të besueshme, pa intervista, pa tweets, dhe absolutisht pa ndonjë grindje me artistët e hip-hop-it. Një drejtues ekzekutiv i vërtetë, i pangopur do të qëndronte pak a shumë anonim, në hije. (Sa C.E.O.-ve të kompanive të tjera farmaceutike, ua dini emrin?)
Por Shkreli kështu duket se i ka bërë një shërbim dhe ka provuar, një pikëlidhje në mes parave dhe mjekësisë. Ju mund të mos bini dakord me vlerësimin e tij, por duhet të mendoni në mënyrë që të kuptoni shërbimin që ai na ka bërë duke treguar se çfarë është e ligjshme. Ai na ka ndihmuar të mendojmë se ne mund të dëshirojmë ta ndryshojmë, dhe të asaj që ne mund të kemi nevojë të mësojmë se si duhet të jetojmë.
Kjo ka frikësuar industrinë farmaceutike sa në twiteer dikush e pyeste Shkrelin, se CEO-ja i Biogen, George Scangos thotë se ju mund të keni çmime të shëndetshme të ilaçeve dhe të keni industri të shëndetshme ose ‘ të shkallmoni ‘ çmimet dhe ta dëmtoni industrinë”.
Të premten, vetë Martini mori në internet në webcast pyetje nga audienca. Ai i pyeste ata nëse njerëz të cilët ishin “të gatshëm ta urrenin mund të debatonin me të”. Dhe për rreth tetë orë, duke filluar rreth orës 9 të mëngjesit, ai u përgjigj pyetjeve të rreth 600 shikuesve në Spreecast, një platformë falas e transmetimit në Internet, duke ndërvepruar me ta, ai mbante veshur një T-shirt të gjelbër, ndërsa rrinte ulur në apartamentin e tij rrumpallë në New York. Në LiveStream e tij, Shkreli tha se kishte marrë pyetje nga audienca, por kishte refuzuar të përgjigjej para Kongresit, sepse ai konsideronte se anëtarët e Kongresit e kishin thirrur atë në mënyrë jo etike, pasi ata nuk ishin të interesuar të dëgjonin përgjigjet e tij, por vetëm të nxirrnin në pah se ai ishte i motivuar thjesht nga interesi vetjak për pasuri. Në këtë video-stream, Shkreli u përpoq t’i nxirrte në pah praktikat e tij të caktimit e çmimeve me një dritë më pozitive. Në përgjigje të një pyetësi nga Afrika se çka e detyroi atë ta bënte ilaçi i tij më të shtrenjtë, Shkreli tha se ai do jepte falas për Afrikën një tjetër ilaç jetëshpëtues, që është në pritje të miratimit FDA. Më pas, ai pohoi se krijimi i një ilaçi shpëton jetë, dhe kjo tregon se “ai është duke bërë disi punën e Zotit këtu”.
Hetuesit federalë ndoshta, tani do të jenë duke parë këtë stream tani dhe duke regjistruar dhe hetuar çdo fjalë të tij. Por le të kalojmë në politikë tani. Shumica e kandidatëve presidenciale pretendojnë se i përbuzin politikanët në Uashington, por, të enjten, Shkreli e vuri përbuzjen në praktikë, dhe ndihmoi për ta ilustruar atë. Por pse ai tregohet i sinqertë edhe kur sinqeriteti nuk paguan(?) A mund të ketë ndonjë dyshim nëse Hillary Clinton, pas paraqitjes së saj të fundit para Gowdy dhe disa nga kolegët e tij, do të kishte dashur që të dërgonte një mesazh, si ai Shkrelit që vjeshtën e kaluar. Trump ka thënë se Shkreli “i duket si një çun i llastuar”; por në fakt, ai është i biri i një portieri ndërtese, i lindur nga prindër emigrantë nga Shqipëria. Dhe shikojeni atë tani! Vërtet, ai ka disa padi për t’u shqetësuar. Por ai është një njeri i famshëm i ngritur me forcat e veta, në sajë të një plani biznesi, që e bën të vështirë për ne që t’i injorojmë inkoherencat dhe mosefikasitetin e industrisë sonë mjekësore. Ai që duket, sikur rrotullon sytë para anëtarëve të Kongresit, bën biseda me gjithë mend të thella me komentues të rastit në internet, dhe, ndryshe, nga shumica e figurave tona publike, ai kurrë nuk ka mësuar artin e të lënit pas dore apo atë kacavjerrjes të shkallëve sociale. Ai është një mishërim i Endrrës Amerikane, American Dream, një kujtim i vrazhdë e shpirtit të lirë që e ka bërë këtë vend të madh dhe të jashtëzakonshëm. Ndoshta duhet thënë “Shkreli për President! Nëse të gjithë kandidatët presidencialë në fushatën e në New Hampshire bënin thirrje kundër qeverisjes në Washington, duke e akuzuar si përgjegjëse për vështirësitë ekonomike të tyre. Zgjedhësit duke u shprehur kundër dërgimit në Uashington të atyre që pretendojnë se i urrejnë, duhet të mendojnë se më tepër se gjithë fjalimet false të kandidatëve, akti i Shkrelit, përqeshja që ai i bëri Kongresit, dëshmon se një ditë ai mund të bëhet më i dashur sesa i urryer.
Pse çka Trump-i më shumë.