dgreca – Page 5172 – Dielli

Në Montreal filloi viti shkollor i shkollës shqipe

September 25, 2013 by dgreca

Nga Ajet Nuro/Montreal, Kanada/

Ditën e shtunë në datën 21 shtator 2012, në Montreal u hap viti shkollor në shkollën që mban emrin e bamirëse së shquar shqiptare Nënë Tereza. E veçanta e këtij viti shkollor është fakti që, drejtuesit e Bashkësisë së Shqiptarëve të Kebekut në Montreal e kanë bërë mësimin e gjuhës shqipe dhe rrjedhimisht shkollën shqipe, prioritetin e tyre numër një të punës së tyre. Kështu që nga zgjedhjet e reja gjer në ditën e hapjes së shkollës, Bashkësia ka organizuar disa aktivitete dhe ka ngritur në këmbë një strukturë të tërë për mirë funksionimin e shkollës shqipe. Kështu është organizuar një forum enkas për shkollën shqipe nga i cili doli një komision që organizoi rishikimin e programit dhe përshtatjen e tij në përshtatje me orientimet e forumit të qershorit 2013. U përzgjodhën mësuesit që do të realizojnë programin e ri dhe u sigurua baza materiale. Duke mos dashur të citojmë të gjithë ata që ndihmuan në këtë aksion, një merit i takon përgjegjësit për edukimin në këshillin drejtues të bashkësisë z. Gerti Bajraktari që ishte edhe kryesues i të gjitha veprimtarive për mbarëvajtjen e shkollës shqipe.Duke parë pjesëmarrjen e prindërve dhe fëmijëve të tyre në ditën e parë, mund të themi se puna e kaq muajve i ka dhënë frutat e para. Sigurisht, ngelet shumë për t’u bërë pasi në Montreal mendohet se jetojnë 3-4 mijë shqiptarë dhe nëse bëjmë një raport të thjesht shifrash, numri i nxënësve pjesëmarrës duhet të ishte dhe më i lartë.

Në ceremoninë e hapjes së vitit shkollor ishin të pranishëm veç prindërve dhe nxënësve, edhe kryetari i Bashkësisë së Shqiptarëve të Montrealit z. Hysni Marku, anëtarët e kryesisë zotërinjtë Idriz Beha, Besnik Bashi, Ilir Orana, Gerti Bajraktari e Ajet Nuro si dhe kryetari i komisionit për të ardhmen e shkollës shqipe dhe selisë së Bashkësisë së Shqiptarëve ë Kebekut në Montreal z. Laze Leskaj.

Z. Hysni Marku duke iu drejtuar të pranishmëve theksoi rëndësinë e ruajtjes së gjuhës shqipe tek fëmijët tanë si shprehje e ruajtjes së identitetit tonë kombëtar si dhe rëndësinë që i ka kushtuar këshilli drejtues i bashkësisë mbarëvajtjes së shkollës shqipe.

Pastaj anëtari i kryesisë së Bashkësisë së Shqiptarëve të Kebekut në Montreal, z. Gerti Bajraktari prezantoi dy mësuesit që do të sigurojnë mësim-dhënien në dy grup moshat (5-8 vjeç dhe 9 deri në 13 vjeç) zotin Alban Zeneli dhe zonjën Etleva Xhaferi.

Drejtues të shoqatës dhe prindrit e pranisëm shkëmbyen mendime për mbarëvajtjen e procesit mësimor

Drejtuesit e shoqatës kishin marr masat për t’u ofruar të pranishmëve pije freskuese dhe ushqime të çastit si dhe dhurata për fëmijët pjesmarrës.

Pastaj filloi regjistrimi dhe dita e parë e mësimit. Uroj më që entuziazmi i ditës së parë t’i shoqëroj fëmijët tanë gjatë gjithë vitit shkollor. Vit të mbar dhe suksese!

Montreal, 22 shtator 2013

KËNGËT MË TË HERSHME PËR LUFTËN E VLORËS, 1920

September 25, 2013 by dgreca

Krijuesit e parë të folkorit të EHLV gjenden në burimin e këngës/

Nga Albert HABAZAJ*/ studiues

Krijimi folklorik e ka një fillesë krijuese individuale, që, edhe sipas prof. Xhagollit, nëse do të hyjë në qarkullimin folkorik të një bashkësie të caktuar, shndërrohet në krijimtari folklorike[1]. Sikur të kishte mundësi të ngjiteshim në kohë deri në burimet e këngëve të popullit, ndoshta do të gjenim, mes mjegullës së viteve e shekujve, krijuesit e parë. Një nga këta poetë modestë të popullit, që s’ humbi, si humbisnin dikur emrin, duke lënë shpirtin e mendjen në vargje, është dhe Xhebro Gjika nga Tërbaçi i Vlorës (1900 – 1978).

Këngët e tij, ashtu si ato të Mato e Selim Hasanit, Rrapo Metos, Nase Benit, apo Sheme Sadikut, veshur me fustanellë të bardhë, etj., patën fatin e madh të hyjnë në gojën e popullit, si këngë e mirëfilltë popullore që ka fituar anonimatin, edhe pse mund të njihet autori, se dallon nga stili, reflekset, thjeshtësia, “të qepurit” drejtëpërdrejtë, aty për aty, ngyrat poetike, ritmike, rimore apo gjatësia e vargut të kënduar dhe qartësia. Pushka, kënga dhe kërraba janë trinia e jetës së luftëtarit të Njëzetës dhe këngëtorit të asaj epopeje. Qysh 20 vjeç koha e kërkoi ta provonte në dy fronte se sa peshonte ai djalë. Në frontin e luftës me “Italinë e parë” e mori vulën e trimësisë, se u plagos. Ndërsa për në frontin e këngës, komentet për të janë të tepërta, sepse në Labëri njihen ato që “ka qepur” xha Xhebrua. Po qepi këngë Xhebro Gjika dhe Mato Hasani, – thonë banorët e Lumit të Vlorës – e ka zënë buba atë punë!...Kjo është shkalla sipërore e vlerësimit të komunitetit për krijimet e këtyre këngëtarëve trima, me humor, të guximshëm dhe të hapur. Xh. Gjika i ka kënduar në llogore shpirtit liridashës e luftarak të shqiptarit, për guximin e heroizmin e tij tradicional, të manifestuar në atë luftë të madhe të të gjithë popullit shqiptar, jo vetëm popullit të Vlorës, për liri, ekzistencë e përparim.

Këtu e ka zanafillën rrëfimi i këngëzuar me kaq dashuri e krenari për dëshmorët e Luftës, për trimat e LV që bën trimi i këngës, sepse edhe kënga ka e kërkon trima. Krenaria e krijuesit këngëtor është e shkrirë në një me krenarinë legjitime të popullit. Ja vargjet e Xh. Gjikës kushtuar Luftës së Vlorës, 1920, e cila nuk është botuar në asnjë botim të deritanishëm folkloristik. Është një këngë disi e gjatë, në natyrën e Xh. Gjikës, të cilat i niste vetë me dy – tre strofa dyshe, shtruar,vënçe, pastaj i thoshte fjalët që qepte atij që kishte në krahë, dy – tre strofa dyshe, të cilat ai i këndonte po në atë vijë melodike, në shtrat, me atë avaz që e niste marrësi i parë, e kështu me radhë qarkullonte kënga deri sa e mbyllte prapë thurësi i këngës. Kjo natyrë të kënduari ka qenë karakteristike e pleqve për komunitetin nga vjen e këndohet kënga. Kujtesa jonë i ka të regjistruara të freskëta këngët me natyrë recitative, që me narracionin e tyre të gjallë e jetësonin ngjarjen, e binin afër, pranë nesh, që bënim iso, se na mbanin pas vetes moshatarët, që të rriteshim dhe me frymëmarrjen e këngës labçe vënçe, si të parët. Pas moshatarëve shkonim si qengjat pas dashit përçor, ne, si të thuash, bënim pas pleqve “solfezhin”, veçse nuk na lejonin të dilnim si kërriçi para gomarit, se kështu na qortonin kur hidheshim, ngaqë na dukej se e mësuam mjeshtërinë e të kënduarit atë çast. Kënga e xha Xhebros na jep dhe një informacion të bollshëm dhe të besueshëm, sepse ai ka qenë vetë në Luftë, jo thjesht një dëshmitar, por një njeri në veprim, me zjarrin e armës dhe me flakën e këngës: “Në Vlorën me histori/ Është lufta që ka bërë,/ Njëzetën me Itali/ Me ca të rrallë dyfekë/ Të rrëmbyer në Turqi,/ Ca sëpata dhe hanxharë/ U derdh’ mbi artileri./ Kush e njih Selam Musanë,/ Luftëtar si ai!/ Zigur Lelo hanedanë,/ Ra në Kotë tek dha furi./ Toto Hosi, burrë i gjallë,/ Sulmoi, bëri kërdi!/ Po Hodo Zeqir Dukanë/, M’u si sorkadhi me bri!/ E mori plumbi në ballë,/ Si luan për tokë u shtri./ Kapedan Sali Muranë/ Plagë plumbi mori tri/ Selman Hysen, zemërstrallë/ I ra gjylja në kërci…/ E ç’ gjë t’u këndosh më parë/ Një argjënd e një flori!/ Gjaku që u skuqi ballë/ Mbeti vulë për liri./ Njëqind e dyzet të vrarë/ Plagosur dyqind e dy,/ Dhanë jetë e derdhën gjaknë/ Fyta fyt me mizori./ Ish – bejlerë e agallarë/ U hodhë në tradhëti;/ Shushënja do kapitalë/ S’mendonin për Shqipëri./ Për luanët që u vranë,/ As që pyeti njeri,/ As emër e as nishanë -/ Bishtdredhura qeveri;/ I përcëllonte të gjallë/ Ai det me trimëri,/ Po ata mben’ yj të rrallë,/ I mban populli në gji./ Italianët e paguan,/ Sa u vranë, kjo balt’ e di!/ Njëmijë u dorëzuan/ Me gjithë artileri;/ Në Vajzë u grumbulluan,/ I ruajn’ si bagëti/ I vunë në pun’, i shtruam,/ Ah, ç’ishin për bujqësi!/ O Shqipëria kreshnike,/ E vogël po heroike,/ Me armiq thikë për thike/ As u trembe, as u lige/ Nga qindra hordhi armike”.

Janë 54 vargje monokolonë, në interpretim recitativ, që përbëjnë këtë këngë të gjatë me nota realiste, të cilat mund t’i quajmë edhe historia e LV në këngë; që na shkakton emocione të fuqishme me frymën baladeske, e cila mban në këmbë lëndën e këngës, ku trimëria dhe dhembja për të njohurit, bashkëfshatarët, trimat e rënë shkrihen në një masë bazike, që i ngjiz krijuesit – luftëtar nderimin për të rënët, forcën dhe frymëzimin, që nuk është vetëm krisma e pushkës, që sjell fitoren, por, ajo e shoqëruar me krismën e këngës, e bën më të afërt, më të bukur, më madhështore dhe fisnike fitoren ndaj pushtuesit matanas. Historia na ka njohur me shumë trima, heronj e dëshmorë të LV, 1920, dhe njerëzit e dinë që LV ka patur shumë heronj. Ndoshta krijuesi mund ta ketë njohur atë “det me trimëri”, por atij dhe komunitetit të tij nuk i interesojnë të gjithë. Xh. Gjika këndon për ata që ka të “tijët”, për dëshmorët e rënë, për ata që ka njohur më nga afër, për ata me të cilët ka luftuar ai me çetën e tij të Tërbaçit. I këndon kryetrimit Selam Musai të Njëzetës; i këndon komandantit të çetave të Rrëzës, kapedanit Sali Murati, nga Vranishti, se Vranishti është fqinji juglindor; i këndon patjetër Selman Hysenit, vëllait të tij, komandantit të çetës së Tërbaçit; i këndon Hodo Zeqirit të Dukat, komandantit të çetës së Dukatit, se Dukati është fqinji perëndimor; i këndon edhe Toto Hosit nga Bolena, se Bolena është fqinji lindor dhe Tërbaçi i tij ka shkuar mirë me fqinjët ndër kohëra, ka patur vajtje – ardhje, si i thonë banorët. Është rasti të evidentojmë se deri në ç’imtësi e detaje futet kënga: “mori tri plagë plumbi” apo “ i ra gjylja në kërci”. Dhe këtë e bën vetëm ai që ka qenë pjesëmarrës i drejtpërdrejtë në ngjarje, në tym e flakë, se po të mos ishte kështu, të tjerët që kanë qenë në llogore me trimat, me të rënët nuk do ta pranonin dhe nuk do ta këndonin këngën e tij dhe, më keq akoma, ai do të ishte i shpërfillur dhe i përbuzur nga komuniteti. Realiteti dhe koha ka vërtetuar se ky krijues dhe marrës këngësh ka qenë pjesëmarrës e mbetet i besueshëm, se nuk është kontestuar dhe për vlerat e tij shpirtërore dhe për plagët e luftës është vlerësuar edhe nga komuniteti. Nuk e quajmë të tepërt që Xhebro Gjika është vlerësuar me dekoratën më të lartë që jep Shoqata Mbarëkombëtare Atdhetare – Kulturore “Labëria”: “Personalitet i shquar i Labërisë”, sikurse dhe Mato Hasani i Bratit e pak të tjerë që mbartin vlera të tilla dhe shembulli i tyre jep mesazhe për sot dhe nesër. Na bëri përshtypje nga teksti vlerësimi i krijuesit popullor për trimin: “luftëtar si ai”, duke përdorur spontanisht shkallën më sipërore të krahasimit, që ai trim krahasohet vetëm me veten, se s’ka me kë të krahasohet e të tjerët do të krahasohen me të. Një krahasim i bukur e origjinal del i dallueshëm tek kjo këngë, që tregon edhe adhurimin e krijuesit, njëkohësisht bartës i këngës, kur këndon: “ m’u si sorkadhi me bri”, duke dhënë figurativisht cilësinë e trimit, si një djalë me trup të hajthëm, të hollë, të zhdërvjellët e të hedhur, që shumë të lehtë e të shkathët e bën era e lirisë, dhe që sakrifica sublime që bëri Hodo Zeqiri e bën sorkadh mali dhe i zbukuron emrin heroik.

Historia lokale e komunitetit tërbaçiot, na tregon se nga Tërbaçi kanë qenë 226 atdhetarë pjesëmarrës në LV, ku kanë dhënë jetën dy dëshmorë (shehitë u thoshin atëherë). Kujtesa e më moshatarëve ka ardhur si stafetë tek të më pasmit nëpërmjet rrëfimit gojë më gojë, gjithashtu edhe nëpërmjet botimeve monografike apo kujtimeve të të parëve. Sipas Mujo Gjondedës, shënojmë këtë ngjarje: “Në LV, ku i pari i këtij fshati, Halim Xhelo në Beun të Velçës mblodhi burrat e krahinës, hodhi kushtrimin për çlirimin e Vlorës nga pushtuesit. Në atë mbledhje, mori pjesë jo vetëm Halimi, si organizator, por edhe shumë burra të shquar tërbaçiotë. Fill pas mbledhjes, pjesëmarrësit mblodhën fshatin dhe çdo familje pa përjashtim u përfaqësua në çetë me një burrë. Këtë çetë e komandoi biri i fshatit Selman Hysen Gjondeda. Në këtë luftë fshati i Tërbaçit dha dy dëshmorë: Sali Selman Gjikën dhe Qamil Mezin Cacën. Gjithashtu, në këtë luftë pati dhe shumë të plagosur, midis tyre edhe komandanti i çetës Selman Hysen Gjondeda. Atij gjylja i plagosi të dyja këmbët, por pa pasoja për jetën. Kjo luftë pati jehonë dhe bëri që zëri i Shqipërisë të dëgjohej edhe në Europë. Dhe populli i këndoi kësaj epopeje: “Ç’ është kështu si dëgjojmë! / Bëhet dyfek në Vlorë,/ Shqiptarët po luftojnë/ Me një mbret dyzet milionë”[2].\

[1] XHAGOLLI, Agron, Etnologjia dhe folkori shqiptar, vep. e cit., f. 16.

[2] GJONDEDA, Mujo H., “Të njohësh gjakun tënd”, Toena, Tiranë, 2010, f. 20.

*) Drejtor i Bibliotekës “Nermin Vlora Falaschi”, Universiteti “Ismail Qemali”, Vlorë, ALBANIA

Shqiptarët sipas armiqeve shekullore, Serbëve

September 25, 2013 by dgreca

Shkruan: Fahri XHARRA/ Gjakovë/

Kush janë shqiptarët sipas serbëve? Pse ne ishim të atillë ,vetëm ashtu si donin serbët të na paraqisnin? Pse Europa iu besonte? Pse shqiptarët njiheshin në Europë vatëm ashtu dhe të tillë si ç`na përshkruanin serbët? A punonte koha për ne? Edhe kur punonte , a e dinim t`a çfrutëzonim atë kohë? A mos vallë Europa po i ribindet vetëm shkrimeve dhe përshkrimeve serbe për ne? Ku jemi ne? Pyetjet janë të panumërta,por edhe mundësia qe t`i përgjigjemi është e panumërt. Aq shumë ka shkrime serbe për ne ,kundër nesh dhe për përjashtimin tonë ; sa që edhe nëse do të botonim përditë nga një libër si kundërpërgjegje dhe me fakte bindëse nuk do të mundnim t`i errësonim të gjitha ato që janë shkruar nga serbët për ne. Ku ishim ,dhe ku jemi? Me shkrime po mendoj. Apo a ishim të tillë dhe a jemi sot të tillë si po duan të tjerët?

Në letrën e botuar me 3 janar 1913 ,në gazetën :Temps” dr.G.M. Jakshiqi në mënyrë shumë të “bukur” –sipas serbëve e ka paraqitur shtrirjen jonatyrore të shqiptarëve jashtë kufinjëve të” vërtetë” të Shqipërisë: në Sanxhakun e Novi Pazarit, në Fushën e Kosovës ,nëpër Sërbinë e vjetër dhe nëpër Maqedoni. Shtrirja e shqiptarëve ,jashtë kufinjëve të Shqipërisë paraqitej si një lum vërshues , i cili del nga shtrati i tij ( sepse s` është kush t`ia rregullon shtratin); dhe se tani ( 1913) erdhi koha që ai lumi shkretues-vërshues të kthehet në lum të qetë dhtë plleshëm. Që të kthehet në shtratin e tij është detyra Shteteve të Mëdha të brengosura, të cilat e zgjidhin problemin e kufinjëve të Shqipërisë ,dhe ato do t`a bëjnë këtë nëse e vendosin Shqipërinë në ‘megjet “ e saja natyrale.

A ishte kush që në atë kohë t`i kundërvihet kësaj letreje?Apo, a donte kush dhe a e kishte kush fuqinë,besueshmërinë dhe dëshirën që gjërat mos të shkojnë sipas dëshirës së serbëve; dhe që shqiptarët sipas serbëve të rahatoheshin një herë e përgjithmonë në “shtratin” e tyre naturor?

Shikoni se si i spjegohet Europës qështja shqiptare: ”Lumi shkretues-vërshues shqiptarë nuk është dalur nga shtrati për shkak të shpejtësisë së madhe të rrymimit që e ka e aq ma pak që është dalur nga shtrati i tij për shkak të sasisë së madhe të ujit për të vërshuar.” Por e tëra është përgaditur nga të tjerët duke ia ndërruar shtratin e “vërshimit” sipas nevojave të veta politike. Lumi vërshues i shqiptarëve iu nevojitej turqëve në mënyrë që turqit të mbajnë pushtetin mbi popujt që e kërkonin lirinë (?) Shtrirja e shqiptarëve jasht lumit të tyre nuk është e vjetër ,ia mbushin mendjen Europës. Kufinjtë e Shqipërisë si shtet i pavarur ( e ka fjalën për kohën e Skënderbeut) ishin shumë të vegjël , edhe shkurt në kohë; ashtu edhe më vonë si krahinë ndër Turkun. Ata kufinjë nuk ndërrohen as në dy shekujt e parë të pushtimit turk. Ata ishin në një hapësirë të vogël. Europa vetëm ndegjon. Serbët flitnin e nga ana e shqiptarëve dilnin esatpashatë. Por vetëm në kohën kur turqëve iu filluan të dalin dorësh popujt e krishterë e posaqërisht Serbët, atëherë shqiptarët e paskan pas kalur “megjen” e tyre. Shqiptarët qenkan përdorur nga Turqit për shuarjën e lëvizjeve për liri si dhe përhapjen e muslimanizmit.

“E vërteta “që është pak e njohur ,e të cilën Serbet mundohen ta plasojnë në Europë në kohën e thyerjeve të mëdha në kohën kur ne ende mundoheshim ta ruajmë gjumin pesëshekullorë ,në kohën e lëvizjeve vendimtare për një të ardhme shumë të rrezikshme për ne; serbet mundohen të “rregullojnë” shumë padrejtësi që iu paskan pas bër atyre gjatë historisë. Ajo “ e vërtetë” ishte ,se shqiptarët kishin një rol të madh në përhapjen e muslimanizmit dhe shqiptarizimin me dhunë të serbëve të “ pastër” që ishin në kufijë me atë Shqipëri që s`paska pas egzistuar kurr.

Por thonë ata : “ që mos të na shihet se ne e kemi në shenjestër vetëm marrëdhënjet e serbëve me shqiptarë , ne do ta japim edhe historinë e shkurtër të vendbanimit shqiptar në Sanxhak, i cili nuk ishte muhamedan por i krishter. dhe dhunën ndaj tyre prej vetë shqiptarëve,me këte të tregojmë si plotësim se si shqiptarët muhamedanë ishin pa kurrfarë vetëdije kombëtare,por vetëm shërbyes të urdhërkryes të turqëve në muslimanizimimin e të krishterëve të robëruar.”

Pra ,po e shofim viktimën e terrorit shqiptarë ndaj serbëve të pastër në kufirin e ngushtë me Serbët.

E njejta lojë edhe tani,serbët viktima të shqiptarëve dhe përgjegjës historik për “vuajtjet” e tyre. Kurse ne prap s`mundemi të ndahemi nga ajo që” mëndja e robëruar është pasojë e shpirtit dhe e trupit të robëruar. Robëria i njef një mijë mënyra me të cilat e skllavëron mendjën e të robëruarit;dhe mendja si e tillë përkundër lirimit të saj fizik mbetet prapnë kthetrat e lartëmadhërisë së saj-ish robërisë.”

Edhe sot ka thyerje të mëdha, edhe sot nuk ka përfunduar asgjë Ende sot : “ Bac` s`u krye”.

Jo që po e them unë, por çka po shofim dhe çka po dëgjojmë e kemi vetëm një përsëritje të së kaluarës jo të largët; 100 vjeqare.

Të shofim se si spjegohen shqiptarët sipas serbëve,po e them shqiptarët sipas serbëve ,sepse vetëm ata kanë folur për ne,na kanë përhapur na kanë cunguar , na kanë sjellur nga malet na kanë paraqitur njerzë me bisht ; sepse ne nuk dinim të flisnim ,nu donim të flisnim apo nuk na lejonin të flisnim.:” Vendbanime të arnautëve të besimit të krishterë në terenin serb në kohët e kaluara kishte kryesisht nëpër qytete si Prishtinë, Vidin., Novi Pazar,Krushevac,Prokuplje ,Nish dhe Çupri ( Acta Bulgariae polissimum ecclesiastica (Monumenta spectantia historiam Slavorum Meridionalium, vol. XXIII, 339). Këta paskan pas qenë tregëtarë dhe zanatlinj që erdhën në qytete ku kishte karakteristika katolike dubrovnikase. por kishte edhe andej e këndej të shpërndarë nëpër fshatra të cilët qenkan larguar për ti ikur dhunës së bashkëfisnorËve muhamedan apo të shpërndarë nga vetë turqit për qëllime politike. Në të gjitha ato vende shqiptarët e krishterë si edhe të krishterët tjerë ishin të shkelurit e perandorisë. Pra largë kufirit të ngushtë të Serbisë me Shqipërinë paska pas pasur shqiptarë e edha të krishterë (Pohimi serb i një të vërtete e cila sa do që tentohej të mëshifej ajo iu ikte nga klishetë e përgatitur për botën perëndimore) .

Shqiptarët në Kaqanik paskan pas ardhur si plaçkitës në shek XVI-të ,të cilët i zënin pritë karavaneve ,dhe vritnin e plaçkisnin vetëm e vetë për të plaçkitur e të përkrahur nga turqit.(?)”Fakte” ,”fakte” të atilla që edhe historianin më të kujdesshëm Europian e çojnë në drejtim të gabuar.

“ Muhamedan në gjysmën e shekullit XIX-të ia arrijtën të i muslimanizojnë Serbet Katolik (?) në rrethin e Prizrenit ,Gjakovës dhe në disa vende të Kosovës,si dhe Serbet ortodoks që u shqiparizuan dhe u muslimanizuan në shekullin e XVIII-të.” Një shkrim i gazetës “ Novine Çitalishta Beogradskog” nr.12.12 Mars 1848 shkruan:” Peshteri dhe Biori janë dy vende të vogla në mes të Shkodrës, Bijelo Poljes dhe Novi Pazarit ,vende ku nuk ka pushtet ,por vetëm me anë të forces së fiseve jetojnë ,ka shtëpi ku janë nese janë dy vëllezër njëri beson në Krisht e tjetri në Muhamed,njëri falet e tjetri kryqohet. Në disa shtëpi janë nga tre vëllezër dhe që të tretë mbahen për turqë,kurse babën e kanë Serb.dhe kështu djemtë falën karsi i ati kryqohet “. Procesi i muslimanizimit të Serbëve ortodoks paska pas filluar vonë në këto anë dhe në kushte shumë të vështira

E vërejtët mënyrën e “vajtimit” serb karshi botës në shekullin e kaluar. Por sot ata çka flasin për ne? Zoti e di. Por e dijnë edhe bashkëbiseduesit e serbëve, të cilët vetëm se pohojnë me krye duke i dëgjuar çpifjet serbe të cilat ende janë aktuale për botën.

E ne ,a mundemi që me ndërgjegje të plotë të dalim para botës e të themi :jo,nuk është e vërtetë se çka thonë serbet për ne.? Ku po e dijmë se çka po thonë serbët për ne?Posi me qenë aty:,sjelljet tona flasin dhe dokumentojnë dhe s`ka nevojë të jemi aty.

KUÇI I LABËRISË, NË PENËN E SEIT ALIKAJ

September 25, 2013 by dgreca

Rreth veprës së studiuesit Seit Alikaj/

Nga Enver Lepenica/

Kohet e fundit Seit Alikaj doli para lexuesit shqiptar me vëllimin e gjashtë: “Kuçi i Labërisë ndër shekuj” Me punë të pa lodhur, me pasion, ai ka arritur të krijojë dhe ngrejë korpusin e veprave të historisë dhe gjenealogjisë të vendlindjes, Kuçit të Labërisë, dhe jo një e dy, por plot gjashtë vëllime me mbi 500 faqe sejcili, duke u lënë brezave atë që ne nuk e patëm nga paraardhësit tanë, historinë e lavdishme të tyre, e duke e futur edhe Kuçin e Labërisë në udhën e vendeve të kulturuara.

I thjeshtë, e me trup të vogël, por me zemër e mëndje të madhe atë do ta shohësh çdo ditë para Bibliotekës Kombëtare, gjithnjë i qeshur që të kujton atë thënien e famëshme të Rusoit se një fytyrë që nuk qesh nuk është kurrë e mirë.

Agronom nga profesioni, punëtor i madh në të ri, punëtor akoma më i madh në pleqëri, ky është njeriu i dashur Seit Alikaj nga Kuçi i Vlorës, por që me veprën e tij tashmë i përket gjithë Labërisë dhe Shqipërisë.

Veprava e tij të shtin në mendime: Si ka mundur një njeri u vetëm, të përballojë, e të bëjë një volum pune kaq të madhe? Është dashuria, dashuria e madhe për vendlindjen, për atdhuen, që e ka shtyrë atë, të na japë një vepër shumë vlerëshe.

Punëtor i pa lodhur dje, në fushën ideologjike me rininë, në fushën e bujqësisë e veçanërisht në kurorën e gjelbër me ullinj e vreshta kodrave të Vorës dhe Marikajt e Tiranës edhe në pension ai nuk mund të rrinte duarkryq, përkundrazi i udhëhequr nga dashuria për vendlindjen dhe për atdheun e tij, tani ai do të punonte natë e ditë, do të lodhej e kapitej më shumë se kur ishte i ri e zbukuronte dhe pasuronte Shqipërinë, por në një fushë tjetër, në atë të kulturës dhe të historisë.

Kaq e rëndësishme ky korpus i veprave të Seit Alikaj prej gjashtë vëllimesh sa që mund ta shpreh vetëm me fjalët e një profesori tim të mënçur i cili më thoshte: “Enver! Dallojmë nga kafshët se e dimë kë kemi paraardhës, d.m.th. njohim historinë tonë”

Kështu edhe Seit Alikaj na njeh me paraardhësit tanë, na bën optimist pët të ardhmen, e na fut kështu në udhën e kulturës e të përparimit.

Një punë dhe një krijimtari e mundimshme, e lodhëshme sa s`ka ku të vejë më, jo vetëm nga volume i punës, por veçanërisht e kryesisht nga mundimi për të trokitur derë më derë, e bibliotekë më biliotekë e për tu mbushur mendjen njerzëve të pa ditur, që të bashkëpunojnë në interes të tyre dhe të të ardhmes së tyre, shkurt punë që mund ta bënte vetëm Seit Alikaj dhe askush tjetër.

Para veprës së tij çdo vlonjat e më gjerë çdo lab, ashtu si dhe unë, e ndien veten të detyruar, prandaj edhe unë, vendosa t`i bëj një tufë me lule të bukura, lule të mendimit për veprën e tij të kultivuara nga personalitete të shquara të kulturës sonë. Unë po vë vetëm një fill për t`a lidhur këtë tuf me lule të bukura, me këtë artikull, si shenjë mirënjohje e vlerësimi për punën e tij ne fushën e kulturës dhe historisë së Labërisë, duke u bashkangjitur edhe mendimin tim mendimeve të personaliteteve që janë shprehur për veprën e Seit Alikaj si më poshtë:

* * *

Prof. Dr. Ismet Elezi : “Dalja në dritë e këtyre librave u prit me interes të madh jo vetëm nga të interesuarit, bashkëfshatarët e autorit, por edhe nga opinioni shoqëror e shkencor…

Sipas mendimit tim, duke u mbështetur në përmbajtjen e librave dhe në veprimtarinë e gjatë e tepër të vështirë të autorit, i konsideroj si libra model dhe autor model…Libra model sepse janë të parat e këtij lloi jo vetëm në Labëri, por ndoshta në tërë Shqipërinë e më gjerë. Ato do të lozin një rol të rëndësishëm nxitëse dhe për fshatra, fise e familje në gjithë vendin, që të bëjnë botime të tilla”.

* * *

Prof. Dr. Xhemil Frashëri: “Me librin “Kuçi i Labërisë ndër shekuj”, Seiti ka bërë një punë të madhe dhe të lavdërueshme, e për këtë meriton respektin tonë. Synimi tij për t`i dhënë Kuçit, këtij fshati të lavdishëm, të njohur në Historinë e Shqipërisë, për kontributet e tij atdhetare, një libër, i cili përbën një kujtesë të shkruar për të dhe këtë e ka arritur, duke merituar mirënjohjen dhe respektin e brezave të bashkëfshatarëve tij e më gjerë”.

* * *

Prof. Dr. Bardhosh Gaçe, “Mjeshtër i Madh”: “Unë gëzohem pa masë për libra të tillë sepse ata ndriçojnë e fisnikërojnë Labërinë. Seiti si agronom, me kulturën e dashurinë e tij, nuk ka bërë gjë tjetër veçse ka mbjellë një Rrap në Buronja, brezat që do të vijnë, pa dyshim që do të rrijnë nën hijen e tij”.

* * *

Prof. Dr. Thoma Çomora: “Jam i mendimit që, për ato që ka shkruar Seiti për Kuçin, të propozohet nga kuçiotët për të marrë urdhërin “Nder i Kombit”, sepse nuk kanë bërë më shumë të tjerët, ndërsa Seiti ka bërë shumë për Mikropolitinë Kuç”.

* * *

Prof. Dr. Hasan Banja: “Leximi i librit më ngjall emociome të forta sepse bën fjalë për Labërinë, e në mënyrë të veçantë për Kuçin, fshatin më të madh, e më të njohur të sajë, ku lindi, u rrit, u burrërua e punoi autori i librit Seit Alikaj, për historinë shumë shekullore që humbet në mjegullën e kohës, por që vjen gjithnjë e re, e freskët dhe e pasur, mësimdhënëse e shpresdhënëse për mesazhet që përcjell nga brezi në brez, e që rrezaton fuqishëm në ditët tona”.

* * *

Prof. Dr. Besnik Baraj: “Botime të tilla janë fragmente të themeleve të historisë sonë kombëtare dhe shprehje e zhvillimeve civilizuese, të krahasueshme me kombet e përparuara të kontinentit tonë…”

* * *

Prof. Dr. Bernard Zotaj: “Seit Alikaj ka bërë një monument sa vetë malet e Labërisë, që kur e lexon, dashurohesh me gjithë peisazhin, luftën, natyrën, pyjet, qiellin, burimet, njerëzit dhe e ndien veten krenar, që në trupin tonë rrjedh gjak nga ky vend, që edhe perënditë e kanë zili”.

* * *

Izet Çuli, shkrimtar: “Seit Alikaj i ka ngritur fshatit të lindjes një përmendore, për të cilën kuçiotët duhet t`i jenë mirënjohës përjetë dhe të krenohen me të, ashtu siç duhet të krenohet mbarë Labëria”.

* * *

Mexhit Kokalari, studiues: “Me këtë vepër, Seit Alikaj lidhet sa më ngushët me vendlindjen e tij ku i ka rënur koka, me historinë e lavdishme të Kuçit, me këtë kryeqëndër të Labërisë, që vazhdimisht armiqëve u ka qëndruar me këllëç në dorë”.

* * *

Viron Kona, shkrimtar: “Duke lexuar me vëmëndje këtë libër, krijon mendimin se ke përpara një libër me vlera të shumëanëshmë, njohëse, kulturore, historike, gjeografike. I parë në këtë këndvështrim, vlerat e librit kalojnë kufijtë e një fshati apo të një treve, ato janë përgjithësuese dhe të dobishme dhe do të lexohen me ëndje nga çdo lexues”.

* * *

Rasip Hoxhaj, publicist: “Libri i zotit Seit Alikaj, jep një dritë oqeanike, për mentalitetin praktik të kësaj treve për liri e pavarësi kombëtare. S`besoj se mund të ketë ndonjë arkeolog që mund të ketë gërmuar, zbuluar, ndarë dhe renditur këtë thesar kaq të madh historik për Kuçin, Kurveleshin dhe për mbarë Labërinë”.

* * *

Abdulla Kënaçi, gazetar: “Seit Alikaj me dashuri e pasion, me qartësi dhe me elokuencë, po u lë brezave që vijnë një vepër të veçantë në lloin e vet, model për të gjithë ata që kanë nderim për vendlindjen. Ky libër është një shembull i mirë, që duhet ndjekur për të gjithë ata që marrin përsipër të bëjnë histori”.

* * *

Kostandin Hoxha, publicist: “Homazhin që iu bëni popullit të fshatit tuaj, heronjëve të së kaluarës, kapedanëve të parë të kohës së Tanzimatit, të Rilindjes Kombëtare, të Luftës heroike të Vlorës, të Luftës Nacionalçlirimtare dhe nëpërgjithësi të mbarë popullit të Kuçit e të Labërisë, na mbush me frumëzim edhe ne të tjerëve e na bën të ndihemi krenar për paraardhësit tanë”.

* * *

Lirim Deda, poet, gazetar: “Duke qëmtuar hershmërinë, veprimtarinë dhe lavdinë e të parëve të Kuçit, Seit Alikaj, me një ndjenjë të thekshme atdhetare, si dhe me zotësinë e një largpamësi si historian, arrin që të nxjerrë në dritë ato veti e virtute që i kanë trashëguar kuçiotët dhe që janë manifestuar në luftërat e popullit shqiptar për liri e mëvetësi, edhe në treva të tjera”.

* * *

Sokrat Zoraqi, ekonomist: “Atdhedashuria për vendlindjen e tij, për Kuçin e kuçiotët, që e kanë lindur, rritur dhe kanë kalitur tek personi i tij cilësitë më të mira njerzore si kuadër, familjar i pastër, i ndershëm e tani së fundi edhe si studiues”.

* * *

Lutfi Koçibelli, ekonomist:

“Seit Alikaj na prezanton “Kuçi Legjendar”, që duke perifrazuar, Ismail Kadarenë ka prodhuar më shumë heroizma se grurë”.

* * *

Agim Perlat Gjoleka: “Të lexosh këtë libër është kulturë, ta bësh atë tëndin, është pasuri…”

* * *

Rrapo Dervishi, pensionist: “Merreni dhe lexoni këtë libër të rrallë, i cili është një kryevepër kolosale mbi 3100 faqe, ku janë pasqyruar 25.209 emrat e 136 fiseve që ka Kuçi, të paraqitura në tabela gjenealogjike, me rreth 2900 fotografi ilustruese, me 9500 persona ose 37 për qint e gjith emrave… Befasuese, mahnitëse, një hajmali, një pasuri, një stoli për në shtëpi, një enciklopedi e rrallë dhe e veçantë…”

* * *

Xhelil Gjoni, pensionist: “Kush ja ka vënë këtë kurorë të gjelbër me ullinj kodrave të Vorës e Marikajt, të Tiranës, do të pyesin brezat e rinj? Me siguri do të gjejnë emrin e njeriut punëtor e të apasionuar që quhet Seit Alikaj”.

EMRA TË SHKËMBINJVE QË SHKËLQEJNË NË GJI

September 25, 2013 by dgreca

AFIRMIMI I LETËRSISË SHQIPE NË BOTË-TË TJERËT PËR NE/

Esse nga ANDRZEJ ZANIEWSKI */

…” Dhe si luftëtar i varfër

që mbështet kryet mbi gurë

gjer të nisë lufta prapë

dua kokën ta mbështes

mu në gjoksin tënd prej dielli…”

(Po trokas në zemrën tënde)

Biografitë e shkrimtarëve i lexoj nganjëherë porsi poezi apo epose të përbëra nga shumë poezi. Ndërkaq, shpesh ndodh që të kuptosh në tërësi synimin dhe kuptimin e këtyre rrëfimeve dhe tregimeve, përpiqem të arrij deri tek skutat më të largëta të letërsisë së tyre kombëtare, në këtë rast, deri tek historia e gjuhës së krijuar përmes mijëvjeçarëve. Mbaj mend, në vitin e kaluar kanë kaluar 550 vite nga data e lindjes dhe e krijimit të dokumentit më të vjetër të shkrimit shqip ‘Formula e Pagëzimit’ (1462) e peshkopit të Durrësit, Pal Engjëllit. Ndërkaq, i pari monument i madh i shqipes së shkruar dhe i pari libër i botuar është “Meshari” i autorit Gjon Buzuku, i botuar më 1555, derisa Fjalori latinisht-shqip i Bardhit (1635), e cila ishte e para vepër e llojit të veçant për gjuhën shqipe me rreth tre mijë fjalë.Së këndejmi, mjafton të vështrosh me vëmendje hartën e Shqipërisë bashkëkohëse dhe vendet përreth, për të kuptuar gjenealogjinë-a thua të gjuhëve? – popujt që jetojnë këtu, pastaj historia e kulturës së tyre, arrijnë deri tek periudhat më të largëta dhe, që janë të ndërlidhura ngushtë me lindjen e qytetërimit mesdhetar.Ndaj, këto janë kohët dhe epokat e Argonautëve e të Heraklitit, lufta e Trojes dhe e Homerit, Odiseut-Uliksit, Eneut, perëndive, titanëve, heronjve, nimfave… Këtej u zhvillua një lidhje tregtare, luftarake dhe natyrisht mitologjike, deri sot shumë hulumtues bëjnë zbulime në skajet e saj Ogigie – Ishulli i Vdekur. Harta fsheh sekrete, mijëra sekrete. Një çikë sepse tashmë sot dihet për Ilirët, Enkelejtë, Molosët, Pellazgët, përveç sigurisë, që mbrojtën me guxim dhe forcë selitë e tyre, brigjet e tyre shkëmbore para të huajve. Greqia arriti në rreth pak a shumë ku dhe sot. Mëtej fillonin tokat saktësisht të panjohura, shpella misterioze dhe tatëpjetë deri në nëntokë, male të egra, terrene gjuetie për robërit, sepse ne punën e tyre e kanë bazuar fuqine e vet Helada demokratike dhe Roma krenare. Këto zona filluan të njihen pas Itakës së famshme dhe ishujve Leukos, Paksos dhe Korkira – Korfuzi i sotëm, e banuar përmes Feakëve, gjatë, po më kot duke mbrojtur pavarësinë e vet.

Relativisht jo larg kësaj vije, në vendin ku Deti Jon është afër Detit Adriatik, shtrihet Vlora – dikur Aulona, ku lindi Fatos Arapi.Vendlindja zakonisht përcakton identitetin e poetit. Megjithatë nuk vendos per talentin, prirjen, sepse për këtë vendosin zotat, koincidencat e shumë rrethanave. Megjithëkëtë, me siguri një ndikim të thellë kanë në jetë, në ngjarjet, në zgjedhjet e rrugëve.

Fatos Arapi – një poet i një ndjeshmërie të jashtëzakonshme, i pajisur ndaj me një dhanti nga vetë fati: shushurima e valëve të detit antik, ngurtësia e shkëmbinjve, në të cilat ndoshta pushoi Odiseu dhe fiqtë e gjelbër, drurët e ullinjtë dhe korijet me lisa. Poetin gjithnjë e shoqëronin shqiponjat ndoshta dhe shpendë grabitqarë, e me siguri pulëbardhat dhe grumbulli i zogjve shtegtarë, te cilat shtigje këtejpari shpiejnë.

Perënditë kanë dhënë shenja. Pjesa tjeter është varur nga poeti, shtegtari, këngëtari që zgjodhi fatin, drejtimin e udhëtimit, udhëkryqet, ndryshe fatin e vet. Duke lexuar këto poezi brilante, mendohem se çfarë shenja ka parë atëherë autori i poezive “Vëllezër Hamletë” dhe “Stuhia” :

“Njërin krah të pulëbardhës

Tjetrin krah tramundana

Në gojë të dallgëve e reve

Klithje e zogut digjej nën shira.

Mbi mua e nën mua: shpirti

apokaliptik i një perëndie të egër”

(Stuhia)

Poeti polak Władysław Broniewski me të drejtë shkroi: ‘Dhe njëri krah i poezisë është vdekja / derisa krahu tjetër është dashuria’. Dhe menjëherë kam vënë re ngjashmëritë në dramatizimin e brendësisë të veprës- kësaj hapësire të ëndërrimit të autorit. Në veprat e Fatos Arapit na rrethojnë dhe, jo vetëm vizionet e stuhisë , dhe jo vetëm zogu që lufton me erën e fortë, edhe poeti ndien frymëm ogurzezë dhe të tmerrshme. Dy forca, dy vektorë të qartë etik vigjiluakan mbi djaloshin nga Deti Jon, duke e shpënë atë në thellësirat e fatit. Kjo një energji e pashtershme e Jetës dhe një nevojë e pamposhtur e Lirisë. Me një mirëkuptim të thellë e lexoj poezinë emblematike “Ti mos më ler vetëm” duke e lexuar si një manifest kundër vetmisë si lutje, si kërkesë mbi praninë e mikut të përjetshëm. Ajo është e bukur, ndonëse marrësi vë maskën. A thua mos vallë është femra? Apo Zoti? Apo Fati? Apo zogu mbi dallgët e detit? E parëndesi! Na mahnit kompozicioni dhe lutja e fashitur…

Një rol i jashtëzakonshëm dhe me dy kuptime në poezitë e Fatos Arapit i përket detit, tërësisht sikur vetëdija e pranisë së tij të ia përtërij poetit forcën dhe guximin. Për poetin shqiptar dhe heroin antik si elementi më i rëndësishëm ishte deti – vetë deti. Tiresiasi ia paralajmëron vdekjen Odiseut, që vjen nga deti, pas shumë viteve të përhumbura në mërgim dhe pas fitores prfundimtare. Për Fatos Arapin – deti është një substancë jetëdhënëse, një hapësirë iluzion i lirisë, duke i lejuar për mallin e ngashëryer, të ëndërroj, të luftojë dhe të kujtoj.

“Përse paskam frikë t’i afrohem detit

Kaq kohë pa e parë… Kaq kohë pa u parë…

Unë e Joni… rritur me njëri-tjetrin…

Së largu më mbështjellin zëra të njohur

Gjëmimi i përmallshëm, hutues i detit”

(Përse paskam frikë t’i afrohem detit)

Deti bëhet për poetin një qenie shumë e afërt dhe e rëndësishme, një lidhje e ngushtë, të cilin nuk e harron dot dhe askurrë.

“ Po nisem pa u përshëndetur me detin.

Vetëm kësaj radhe

nuk dola në brigjet e njohura të përfalesha

me pulëbardhat e mia…

Nuk e durokam dot më ndarjen prej tyre

Më duhet të nisem?

Pa kthyer kryet pas!”

(Duke u larguar prej Vlore)

Na rrethon një atmosferë e afërt me panteizmin. Krijuesi –

ose forca misterioze jetësore e përmbush me praninë e vet natyrën. Ekziston si në fluturimin e zogut ashtu edhe në reflektimin e valëve, në lulet e portokallit dhe në thellësirat e lëna në brigje të detit përmes shputave të këmbëve të djelmoshave. Këtu gjeta një nga poezitë më të bukura për bukën…

“Mbrëmë

Kur nëna ndante bukën në tryezë

mora një copë në duart e mia.

dhe m’u duk sikur ngrita ashtu

një grusht dheu të ngrohët”

( Në tryezë)

Vizionet e poetit ndërlidhen, shndërrohen, pësojnë një metaformozë në një koherencë të plotë. Buka kthehet në poezi-kryevepër kushtuar atdheut, ndaj, në këtë temë jashtëzakonisht të vështirë, për shkak se nuk kërkon vetëm njohuri, po edhe ndjenja…

“Atdheu është buka e uritur

Të ikën nga duart e dot nuk e ngop

Ëndërr dhe ankth dhe shpresë e sfilitur

Me sytë n’errësirë vetveten kërkon.”

(Atdheu)

A nuk është kjo një poezi e hidhur karshi një realiteti brutal, ku ndihet i zhgënjyer zëri i trishtë i poetit, fjala e një vetëdije tragjike, koncepte të afërta me dëshpërimin e poetit. Kjo nuk është dëshpërim i vrullshëm, po dëshpërim i shoqëruar me shqetësimet e mëdha të poetit, që vihej në mbrojtje të dinjitetit dhe të vetëdijes kombëtare. Si të mos shqetësohej shpirti i trazuar i poetit që gjithnjë kërkonte një shoqëri të pastër e dinjitoze, kur vështronte në atdheun e vet se si po nëpërkëmbeshin vlera, nderi dhe dinjiteti.Sepse buka e shtëpisë së familjes mbetet po ajo bukë nga metafora për atdheun, sepse edhe toka nën shputat e këmbëve mbetet po ajo. Dhe ato janë gurra të pashtershme të fuqisë dhe shpresës, duke u përtërirë pareshtur… Hijet ngjallen,kthehen si ”poetët e fatit tragjik” Vazhdon edhe mëtej gjendje e dëshpërueshme, por jo e disfatës…”Akeronti rrjedh, po Karont nuk ka “. Në poezinë miniaturë “Një pikëllim i lirë” Fatos Arapi mban tërë hidhërimin dhe pikëllimin e fatit të vet, po njëkohësisht dhe vetëdijen e fitores.Sepse nuk është e mundur ta marrësh pikëllimin, nuk mund ta shlyesh nga kujtesa, nuk mund të ndalosh mendimet- ndaj kjo është liria! E pamposhtur, liria jote, e cila të lejon ta ruash dinjitetin… Koncepti i ‘lirisë’ kthehet jo vetëm njëherë në këto poezi dhe nuk e lë të qetë poetin…

Vdekja është rimarrje e kësaj pjesëzë të lirisë që e zotërojmë. Tek varri i lirisë – tek varri i vëllait – duke kujtuar Vllasin ‘Qiririn tënd të ndezur/ mbroj në grushtet e mia’ . Dhe mbi këtë varr përkulet druri i tmershëm i shkaqeve dhe pasojave…

“Dhe të mendosh pastaj:

Çfarë peme e çuditshme që qenka liria!

Me rrënjët e saj

Në eshtrat e tua, të këtija e atija

Mijëra…mijëra… mijëra

Milionë…milionë…milionë për lirinë e vdekur

nga poli në pol

nga populli në popull

nga shekulli në shekull”

(Dhe të mendosh pastaj…)

Bota bëhet e tmerrshme dhe e rrezikshme… “ Është lodhur me ty vdekja populli im” – kjo poezi i drejtohet drejtpërdrejt Shqiptarëve, një vendi që është pjesë e Evropës. Shqipëria bëhet një vend i një malli e nostalgjie të parealizuar, i një lirie të varrosur, i ëndërrimeve të humbura, i “shpresës së çmendur”. Dhe kështu u krijua imazhi i vërtetë, sugjestiv i një populli të pamposhtur, duke vazhduar me shpresat e vet…

“Të mjerët Shqiptarë

me vdekjen në sy,

kërkojnë të çmallen me vdekjen diku.

Dhe çan Evropës me sytë nën këmbë

Shpresa e çmendur”

(Shpresa e çmendur)

Poeti sikur do të ikte Evropës, i cili nuk do të lirohej dot nga malli i therur : “Të çmallesha me vëllain e vrarë”, i ndihmon poetit shkëlqimi i detit mbyllur nën qepalla dhe në një det kujtimesh, ku gjithnjë e shoqëron poezia – poezi të mrekullueshme shkruar përmes tërë jetës. Temat epike i ndihmon këtu arti brilant i fjalës poetike të bardit lirik. Gjithnjë mahnitemi me shtigjet e tij poetike deri te mbretëria e fjales poetike dhe e konceptëve aq të thjeshta, po që janë tej kohore dhe të përjetshme , të zakonshme po që janë të shkruara në mënyrë të jashtëzakonshme. Na magjeps guximi dhe forca e zërit, autenticiteti i rrëfimit poetik, qartësia dhe tejdukshmëria e komunikimit. Fati nuk e kurseu poetin nga dhembja, pikëllimi pas vdekjes për të afërmit, lamtumirat dhe vdekjet pa lamtumira. Përsosmëria në ndërtimin e frazave, në saktësinë e lidhjeve dhe të asociacioneve, në krijimin e imazheve simbolike, të fituara në ndeshje me cinizmin, mizorinë, poshtërsinë, indiferencën.

Është vështirë të vlerësosh çmimin se si poetët rëndë e paguan për madhështinë e vet – për vërtetësinë dhe ndjeshmërinë e ndërgjegjës. Në poezinë “Pse erdha në jetë” autori shpjegon…

“ Un’ nuk erdha në jetë që të lus perënditë;

Që profetët e mykur mësonjës t’ i kemi;

Që duke biseduar të pyes: a u mërzite

Dhe i qetë në shtrete të lëçit pasdite,

Nëpër vargje budallë, poetët budallenj “

Nga poezitë e Fatos Arapit aq shum kam mësuar për Shqipërinë dhe Shqiptarët, për fatin e poetëve shqiptar dhe të jo poetëve, për emigrantët që përshkuan shumë kontinente, duke mos harruar askurrë se nga e kanë prejardhjen dhe mbi bukurinë magjepsëse të natyres përreth, dhe gjithashtu për “zogjtë që urrejnë qiellin”, për “parazitë moçal dhe krime, për skajet e pista dhe zilitë e shëmtuara”. Filozofia e dëshpërimit e ngjashme me idetë dhe botëkuptimet e Jean Paul Sartre’s të “Rrugëve të Lirisë” deri te bindjet e errëta të Mircea Eliade’s, këtu ballafaqohet dhe ndeshet me rezistencën e brendëshme të poetit të pamposhtur, me vetëdijen e trashëgimisë antike, që atë e krijoi. Para pesimizmit, defetizmit, dekurajimit të pafuqishëm poetin e mbrojnë brigjet e Detit Jon, hijet stërgjyshore, vargmalet e Vitoshes dhe zëri i përmallshëm i fyellit që arrin nga Tomori. Udhëtimet apo ndoshta bredhjet endacake bëhën universitete te letërsisë. Dhe kthehet e kaluara e thellë… Gjej Skënderbeun e famshëm të njohur nga medaljoni në portën e Ndërtesës së Artë në rrugën ”Długa”në Gdańsk. Sulltan Murati bisedon me Shqiptarin me pranga të vëna në Fushë-Kosovë më 1389. Historia përhapet dhe zgjerohet përtej kufijve. Kjo tashmë nuk është vetëm Shqipëria, jo vetëm Gadishulli Ballkanik… Poeti vete, arrin edhe më larg. Deri te kampi i përqëndrimit në Dahau, deri te Ditari i Ana Frankut, dëshiron të takohet me poetin e vdekur francez Robert Desnon , me te burgosurin e Auschwitz-it dhe të Terezinit, sepse edhe i betohet dashurisë së vet…”Unë do të vi, do të vi, do të vi…/në jetën tënde të larë prej dielli”.

Një realitet i mrekullueshëm, me ngjyra, tërheqës – bota e grave , e vetmja dhe gjithnjë e veçant, vetëm e jotja, vetëm imja, ku fjalët e dhëna të mirëbesimit, që tashmë shekuj me radhe po ato fjalë, nuk vjetërohen kurrë dhe nuk humbin as ngjyrat e veta.

Fatos Arapi është një mjeshtër i rrallë i lirikës intime, të rrëfimëve dhe lutjeve më subtile… Dhe ia përkujtova vetvetes ngazëllimin dhe entuziazmin tim, ngritjet dhe rëniet, të gjitha çastet e lumtura dhe të gjitha disfatat e mia… Dhe zëri poetik i poetit si madhështi hyjnore…

„Po ecin përmbi taka të holla e të shpejta

Dëgjoni trokëllimën e rrëmbyer të tyre ?

Nën trokëllimat – ritme të këmbëve të lehta,

Me një gëzim të kthjelltë,

Drejt dashurisë rend jeta…”

(Miliona dashuri)

Femra, muza, kujdestarja, nëna, e dashura, e vetmja… Invokimet mbesin paemër, po ato i përmbush malli, gjakimi, shpresa e njëjtësuar me dashurinë. Ndodhitë, përjetimet nga jeta e poetit, të skicuara me një delikatesë, ndonëse të trishtuara dhe tragjike, të ngërthyera në ritmin e poezisë, që marrin pjesë në krijimin e rrëfimit, me një qasje mjeshtërore artisti…

“E ndolla me sy

Dhe në heshtje i thashë:

– Sonte kam nevojë

Më pritet fryma”

* * * *

( Kishte çelur lulja e ullirit )

Na tërheq thellësia e këtyre mendimeve, përsiatjeve, rrëfimeve… E ndjejmë situatën dramatike, në të cilën lind dhe krijohet poezia, dhe njëkohësisht rritet para nesh

ai muri i fshehtë i misterit. Poezi për familjën, për më të afërmit. Dhe klithma e brendëshme e poetit, përzier me dhembje e mall të lektisur, mbi varrin e babait, të nënës, të gjyshës, të gjyshit …

“Të gjithë po hedhin nga një grusht dhe

Po unë mbi te hedh

Dy-tri copëra qielli…”

* * * *

(Një grusht dhe mbi varr)

Dhe, dielli i vogël me luleshqerra në varrin e nënës. Poeti i vetmuar me arkëzën mbi supe duke shkuar. Dhe varri i gjyshit i gjetur në varrezat e Stambollit… Evokimi për poetët e vdekur Nazim Hikmetin dhe Orhan Veliun… Gjithnjë më kujtohen ato varreza në Stamboll, që vizituakam verës më 1975…E ndiej dhe e kuptoj dhembjen e thellë të poetit, sepse edhe babain tim e pushkatuan në Oswiencim më 1943, dhe varr nuk ka[

Vetëm vdekja i rrethon dhe i bashkon poetët, i afron ata në mes vete… Vetëdija se kohën nuk mund ta zmbrapsësh, sepse ‘tufëzën e pjekur të kujtimeve’ vetëm mund ta këputësh, se duhet të pajtohemi me kalimin e kohës në pakthim, se njohuria jonë rrjedh nga ngjarjet, të cilave nuk mund t’i shmangemi dot , dhe na ndihmon që ta kuptojmë vetveten…

“Jeta është stacion ndarjesh e takimesh.

Jemi përherë udhëtarë

dhe kemi ndër duar bagazh të pandarë,

një valixhe të vogël

përpjekjesh, sulmesh, kujtimesh”.

(Jeta)

Poezitë e Fatos Arapit janë ese të ngjeshura intelektuale.Nuk mjafton vetëm t’i lexosh, po para së gjithash duhet t’i përjetosh, të përsiatësh gjatë leximit. Sepse të kuptosh poezinë e Fatos Arapit duhet të kesh një përgatitje intelektuale. Sepse çdo poezi mund të jetë si një fillim i shqyrtimeve të mëtejshme ekzistenciale, morale, filozofike. Zatën poezitë e këtilla i lexojnë dhe i vlerësojnë njerëzit me një ndjeshmëri të thellë, që kanë një përvojë të madhe,me një bagazh përjetimesh , duke gjurmuar nëntekstet e fjalëve, që nuk pajtohen me botën e prapët dhe realitetin brutal dhe tragjik, e njëherazi duke ruajtur distancën kundruall ngjarjeve dhe qetësinë ndaj fjalëve, të cilat ata i plagojnë…Ndaj, të gjithë duke nxituar brigjeve të detit – antik dhe bashkëkohës.

Artistët …” Poetët shpejtojnë përherë për diku” me besim dhe shpresë, se liria është pranë e pranë.

Po, liria nuk dhurohet, por fitohet. Me gjak.

* Andrzej Zaniewski – poet, prozator dhe kritik i njohur polak në botë.

(Parathënie e librit me poezi të zgjedhura: “Dajcie mie imie” (Më jepni një emër) i poetit tonë të mirënjohur Fatos Arapi.Librin e përkthyen nga gjuha shqipe në gjuhën polake Mazllum Saneja & Eva Smietanska. Librin e botoi Shtëpia e njohur Botuese ‘Komograf’, Varshavë, tetor 2013. ( Përktheu nga polonishtja:MAZLLUM SANEJA )