Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Rubrika e DIELLIT: Tingëllime vëndemrash ilire-BAIAKE

by

Ku e hodhi stuhia Odisenë?/

Nga Nelson ÇABEJ/

Pozita gjeografike në Ballkanin perëndimor i bëri ilirët që në një numër rastesh të shërbenin si medium përmes të cilit bota perëndimore u njoh me botën e lashtë greke. Kështu, sipas arkeologut gjerman Wolfgang Helbig (1839–1915) emri etnik grekë (graeci) u përhap në botën perëndimore nëpërmjet iliro-epirotëve, të cilët ishin në kontakt me një fis të vogël të Greqisë së lashtë, të quajtur graikoi (γραικοί) dhe e përdorën emrin e atij fisi për të treguar tërë bashkësinë e fiseve të lashta që kishin të njëjtën gjuhë, prejardhje dhe kulturë. Helenisti i madh Paul Kretschmer, mendonte se kjo ndodhi në një epokë prehistorike, para se ndër ata vetë të gjente përhapje emri “helenë”1, që ishte gjithashtu emëri i një fisi të lashtë grek.

Përhapja e emrit “grekë” qysh në lashtësi ndër romakët lidhet me emigrimin e fiseve iliro-epirote, të njohur me emrin e përgjithshëm “mesapë” në Siujdhesën Apenine, nën presionin e dyndjes egjeane ose dorike rreth shekullit XII ose XI, p.e.s. Përmes romakëve, më vonë, ky emër u përhap në tërë kryetruallin (kontinentin) Europian.

Me sa duket, përmes ilirëve, te romakët kaloi edhe emri Ulisses, që është forma latine  e Odisesë. Por, lind pyetja  “Si shqiptonte heroi emrin e tij Odiseus apo Ulisses? Odiseus apo Oliseus?”. Latinët e shkruanin emrin e tij Ulixes dhe Olixes dhe jo Odyseus sepse ata nuk e morën këtë emër nga eposi jonian por nëpërmjet mesapëve, fiseve iliro-epirote që emigruan nga Iliria jugore në Italinë e jugut. Kretschmer-i mendon se l- e Ulixes ka dalë “nga një burim joepik”. Në Athinë, Beoti dhe në Korinth emri i heroit në një sërë mbishkrimesh del si Olysseus (Όλυσσεύς), Olyteus (Όλυττεύς), Olyseus (Όλυσεύς) dhe jo Odyseus (Όδυσσεύς). Këto të krijojnë përshtypjen, shkruan ai, se Odysseus (Όδυσσεύς) i përket vetëm eposit jonik të Homerit dhe ka dalë nga origjinali Olysseus (Όλυσσεύς) nëpërmjet etimologjizimit popullor të fjales greqishte të lashtë odissestai (όδύσσεσϑαι) që do të thotë “të zëmërohesh”. Kretschmer-i ka argumentuar se shndërrimi i anasjelltë d>l  është i pamundur sepse nuk është karakteristik për greqishten2.

Kretschmer-i, ashtu si Helbigu dhe Vilamovici, beson se edhe saga e Odisesë është një sagë epirote3 dhe ka treguar se në dialektin epirot të ilirishtes njihet mundësia e shndërrimit d à l (siç ka ndodhur me emrat e lashtë ilirë të njerëzve, Dasimos à Lasimos4). Këtu duhet kujtuar edhe se të shumtën e herëve  d e ilirishtes ka dhënë  dh në shqipe e kjo vihet re ende sot në disa nëndialekte në jug (Gjirokastër) e në veri (Shkodër) të Shqipërisë ku dh alternohet me ll (p.sh., radhë à rallë dhe dhogë à llogë, etj.).

Në eposin homerik ilirët nuk kanë luajtur vetëm rolin e ndërmjetësit për përhapjen dhe njohjen në perëndim të fqinjëve të tyre grekë. Fqinjësia e lashtë me grekët ka bërë që ilirët, me sa duket, mund të kenë qënë edhe subjekte të atij eposi, siç është vënë në dukje edhe nga Engjëll Sedaj, kurse qytetet e tyre – kanë qënë sheshe veprimi të heroit të munduar e të papërkulur, Odisesë.

Pa u ndalur në pikëpamjen e shprehur nga një numër studjuesish rreth prejardhjes epirote të vetë heroit, natyra meditative dhe gjakftohtësia e të cilit sipas Karl Shuhardit (Carl Schuchhardt (1859-1943), bën kontrast të theksuar me botën heroike të Akilit, Agamemnonit, etj.5, do të ndalem këtu vetëm në një vrojtim tjetër të Kretschmer-it.

Homeri tregon se Odisea shkoi në Skeria (Σχερία) ku banonin phajakët (Φαίακες) [këtu  është ë rëndësishme të mbahet mënd se Φ (phi) në greqishten e lashtë shqiptohej ph (si në anglishten uphill, p.sh.), e jo f, siç u shqiptua ajo më vonë në greqishten bizantine dhe greqishten e sotme). Te “Odisea” lexojmë se heroi:

 

”…në  ditën e njëzetë arriti në Skeria, në tokën pjellore të pheakasve.”6

 

Është e vërtetë se në kohën e tij historiani grek Straboni (64/63 p.e.s.-24) shkruante: “…ai la Kersikratin, një komandant i fisit të Heraklidëve që të zbresë me një pjesë të ekspeditës në atë që tani quhet Korkira, por më parë quhej Skeria; Kersikrati, megjithatë, i nxori liburnët që ishin zotër të ujdhesës dhe krijoi aty një koloni”7. Nga ky njoftim i Strabonit del se, ashtu siç dihet mirë, banorët e Korfuzit në kohën e luftës së Trojës kanë qenë ilirë të fisit iliro-verior të liburnëve8 (Kiepert, H. (1881). A Manual of Ancient Geography. Macmillan and Co. London, p. 174) dhe kolonizimi grek i Korfuzit, nisi nga mesi i shekulli VIII, pikërisht në vitin 733 p.e.s. nga kolonë dorianë të qytet-shtetit të lashtë grek, Korinthit8, kurse ngjarjet që përshkruhen në “Odisea”  kishin ndoshur 4-5 shekuj para atij kolonizimi, kur Korfuzi ishte ende një ujdhesë ilire, që do të nënkuptonte se Odisea zbriti në një ujdhesë ilire.

Deri sot, përgjithësisht, Phaiaka e Odisesë është identifikuar me Korfuzin, por, vëren Kretschmeri, fakti që në epos tregohet se Phaiake ndodhej në Skeria (Σχερία), që në  greqishten e lashtë do të thotë terë ose kontinent, dhe është sinonim i fjalës Epir (Ήπειρος), të bën të mendosh se Phaiake mund të ndodhej në Epir. Sepse është e pabesueshme që grekët e lashtë të mos e dinin se Korfuzi ishte ujdhesë. Duhet mbajtur mënd edhe se në Korfuz nuk gjënden gjurmë të vëndemrit të lashtë Phaiake (Φαίακε).

Këto na bëjnë që ta kthejmë vëmëndjen nga një historian më i vjetër i lashtësisë greke, Hekateu (rreth 550 p.e.s.-rreth 476 p.e.s.), i cili na njofton se në Epir gjëndej një vëndbanim ose qytet me po këtë emër, Baiake (Βαιάκη). Hekateu e lokalizon Baiake-n në Epir. Sot pranohet përgjithësisht se vëndbanimi i lashtë me emrin Baiake ka qënë në Epir9.

Edhe Stefan Bizantini jep një fakt me vlerë për identifikimin dhe lokalizimin e qytetit të lashtë. Ai njofton se Baiake (Βαιάκη) ndodhej në territorin e fisit të kaonëve10, njoftim që na i ngushton zonën e kërkimit nga pika më jugore e Republikës së Shqipërisë në krahun perëndimor të lumit Vjosa deri në gjirin e Vlorës. Faktet e mësipërme përbëjnë arsye të mjaftueshme për t’i kërkuar gjurmët e vëndemrit të lashtë Phaiake brenda këtyre kufijve në Shqipërinë e jugut.

Duke shqyrtuar toponiminë e sotme të kësaj zone, menjëherë të tërheq vëmëndjen emri fshatit të sotëm Bajkaj, në afërsi të Delvinës. Hipoteza ime duket se konfirmohet jo vetëm nga përputhja gjuhësore e habitshme e emrit të qytetit të lashtë Baiake me emrin e fshatit Bajkaj të Delvinës, por edhe nga fakti që ky fshat është ngritur mbi themelet e një vendbanimi prehelenistik. Arkeologët shqiptarë kanë zbuluar aty një vendbanim prehistorik të epokës së bronxit,  d.m.th. që ekzistonte të paktën qysh prej kohës kur mendohet të jenë zhvilluar lufta e Trojës dhe ngjarjet e eposit homerik, nga fundi i mijëvjeçarit II p.e.s.  Më tej akoma, fshati Bajkaj jo vetëm që në atë kohë ishte më pranë detit, por ka pranë edhe një lumë që na kujton lumin ku Nausikaa me shërbëtorët e saj shkoi me karrocë për të larë “te rrymat e bukura të lumit”11.

Duhet mbajtur mënd se forma Φαίακες, që del në eposin homerik shqiptohej sic shkruhet  Phaiake (sepse φ në greqishten e lashtë shqiptohej ph dhe jo f). Ne nuk dimë se kur ndodhi shndërrimi i aspirates indoevropiane bh në bashkëtingelloren e thjeshtë b në ilirishte (në greqishten e lashtë ajo dha ph). Në qoftë se kjo nuk kishte ndodhur ende në kohën e luftës së Trojës, atëhere, në përputhje me rregullat e fonologjisë së lashtë ilire, vendbanimi në atë kohë mund të jetë quajtur Bhaiake. Kjo mund të shpjegojë edhe faktin që ndërsa poeti e quante Phaiake, më vonë Hekateu (rreth 550 BC – rreth 476 BC), një historian që jetoi disa shekuj më vonë, e shkruante emrin e vendbanimit të lashtë – Baiake (në këtë kohë processi i shndërrimit të bh indoevropiane në b në ilirishte mund të kishte përfunduar). Forma Baiake që del te Hekateu është e beuseshme sepse, si historian, ai do të kujdesej më shumë për shqiptimin e drejtë të vëndemrit.

Mund të përfytyrohet se forma prehistorike e toponimit ka qenë *Bhaiake, nga e cila, sipas regullave të fometikës iliro-shqiptare, ka dalë forma historike ilire Baiake që jepet nga Hekateu.

Evolucioni i formës së lashtë dëshmuar Baiake deri në formën e sotme të  toponimit shqiptar Bajkaj, është plotësisht i mundshëm për të mos thënë i pashmangshëm:

Bhaiake à Baiake à Bajke à Bajkaj (me prapashtesën karakteristike –aj të shqipes).

Kështu, në bazë të hipotezës se Phaiake (Φαίακες) është forma prehistorike (në shekujt XII-XI p.e.s.) homerike e vendbanimit iliro-epirot Baiake (Βαιάκη), të dëshmuar nga  Hekateu  ne shekullin VI p.e.s. dhe  Stefan Bizantini (sipas tij) në fjalorin e tij gjeografik në shekullin VI10 ne arrijmë në përfundimin paraprak se Baiake ndodhej po aty ku gjëndet sot fshati Bajkaj, në afërsi të Delvinës.

Kështu, të dyja format (Phaiake dhe Baiake) që dalin në burimet e lashta greke do të mund të evoluonin në formën e sotme Bajkaj, në përputhje të plotë me regullat e fonetikës historike të shqipes, si vazhduese e drejtpërdrejtë e ilirishtes.

Nga sa  më sipër,  mund te arrihet në përfundimet paraprake se:

Së pari, qyteti Phaiake (Φαίακες,), që del në eposin homerik, ndodhej në kontinent (Σχερία), d.mth. në Epir e jo në ujdhesën e Korfuzit.

Se dyti, kudo që të ndodhej Phaiake/Baiake, në Epir apo në Korfuz, Homeri na tregon se Odisea zbriti në një teritor jo grek sepse, dihet me siguri që Korfuzi në kohën e luftës së Trojës ende banohej nga ilirë veriorë (liburnët) e jo nga grekë, të cilët, sipas historianëve grekë të lashtë, e kolonizuan ujdhesën e Korfuzit disa shekuj pas luftës së Trojës.

Së treti, se, në dritën e fakteve të mësipërme, teza Kretschmerit, Wilamowitz-it etj. se saga e  Odisesë është një sagë epirote meriton të rishqyrtohet.

 

 

Referencat

 

1. Kretschmer, P. (1896). Einleitung in die Geschichte der griechischen Sprache. Vandenboeck and Ruprecht, Göttingen, f. 280.

2. Kretschmer, P. (1986). Po aty, f. 280-81.

3. Kretschmer, P. (1896). Po aty, f. 281.

4. Kretschmer, P. (1896). Po aty, f. 282.

5. Schuchardt, C. (1935). Alteuropa: Kulturen, Rassen, Völker. 3. Aufl., W. de Gruyter, Berlin.

6. Homer, Odyssey, Libri V, 34-35: “ἤματί κ᾽ εἰκοστῷ Σχερίην ἐρίβωλον ἵκοιτο,
Φαιήκων ἐς γαῖαν,.

7. Strabo Geography, 6, 2: “τοῦ τῶν Ἡρακλειδῶν γένους Χερσικράτη συνοικιοῦντα τὴν νῦν Κέρκυραν καλουμένην, πρότερον δὲ Σχερίαν. ἐκεῖνον μὲν οὖν ἐκβαλόντα Λιβυρνοὺς κατέχοντας οἰκίσαι τὴν νῆσον”.

8. Kiepert, H. (1881). A Manual of Ancient Geography. Macmillan and Co. London, f.. 174.

9. An Inventory of Archaic and Classical Poleis: An Investigation Conducted by The Copenhagen Polis Centre for the Danish National Research Foundation by Mogens Herman Hansen, 2005, f. 339.

10. Stephani Byzantii ethnicorum quae supersunt. Red A. Meineke, 1849, Berlin.

 

11. Homer, Oddysey 6, 85: “ποταμοῖο ῥόον περικαλλέ”.

 

Histori: Çfarë ndodhi më 20 shtator?

by

Nga Astrit LULUSHI/

480 pes. – Grekët mundin persët në betejën detare të Salaminës, ishull pranë Athinës. Kjo betejë shënoi pikën kulmore të pushtimit persian. Një vit më pas, grekët hidhen në ofensivë, mundin persët në betejën e Plateas, duke i dhënë fund pushtimit.

1187 – Saladini fillon rrethimin e Jeruzalemit që zgjati deri më 2 tetor kur qyteti u dorëzua dhe banorët u lejuan të largoheshin kundrejt një pagese. Disfata e Jeruzalemit sinjalizoi fundin e Mbretërisë së parë të Jeruzalemit. Evropa u përgjigj në vitin 1189 me Kryqezatën e tretë të udhëhequr nga Richard Zemërluani, Filip Augustus, dhe Frederik Barbarossa, secili me ushtritë e veta.

1519 – Ferdinand Magellani fillon lundrimin rreth globit. Ai kishte nën komandë një flotë prej 5 anijesh (Trinidad, San Antonio, Concepcion, Santiago, Victoria) dhe rreth 240 marinarë. Magelani ishte portugez, por i shërbeu mbretit të Spanjës në kërkim të një rruge detare drejt perëndimit për në ishujt indonezianë të pasur me erëza e bimë ekzotike. Magelani ishte i pari që lundroi nga Oqeani Atlantik në Oqeanin Paqësor (i quajtur “deti paqësor” nga vetë ai), duke kaluar nëpër Ngushticën që u quajt “e Magelanit”. Ekspedita arriti të kryejë lundrimin e parë rreth tokës, megjithëse nga 5 anijet, vetëm “Viktoria” me disa marinarë në bord mundi të mbërrinte në brigjet spanjolle. Madje, as vetë Magelani nuk arriti t’a përfundonte lundrimin – ai mbeti i vrarë gjatë një beteje në Filipine.

1685 – Në Padova të Italisë del nga shtypi libri “Çeta e profetëve” i Pjetër Bogdanit, vepër teologjike-filozofike, edhe letrare shqipe. Pjeter Bogdani – kryeipeshkëv, teolog dhe filozof – lindi me 1625? në Gur te Hasit (midis Kukesit dhe Prizrenit) dhe vdiq me 1689 në Prishtinë. “Çeta e profetëve” cilësohet jo vetem si libri i parë i prozës origjinale shqipe, por edhe si një nga monumentet e gjuhës për konceptet që artikulon duke u shtuar shqiptarëve të asaj kohe krenarinë për pasurinë shprehëse të gjuhës së tyre. Zhdërvjelltesia e të shprehurit të Bogdanit tregon gjithashtu se gjuha shqipe është shumë më e vjeter sesa dolumentohet – prandaj Pjeter Bogdani edhe është quajtur përfaqësues i hershëm i lëvizjes së Rilindjes Kombëtare. Ja si shkruan ai në parathënie për lexuesin: “…Të lutemi pra, litari em i urtë, të më ndijeçë në gjeç fjalëzë, që të trazon veshëtë. Përse as dielli pa hije as hëna pa mjegullore mbi faqe nuk anshtë…” Rreth Pjeter Bogdanit jane kryer shumë studime ku veçojmë librin “Vepra e Bogdanit 1675–1685” nga doktor Ibrahim Rugova më 1982, atëhere studiues e kritik i njohur para se të bëhej i famshëm edhe si politikan dhe shtet-formues.

1848 – U themelua në Filadelfia Shoqata Amerikane për Avancimin e Shkencës. Fillimisht me vetëm 87 anëtarë, sot, kjo shoqatë është organizata më i madhe dhe më e njohur në botën shkencore; ka rreth 127-mijë anëtarë, dhe është botuesja e revistës së njohur Science me një tirazh javor prej 140 mijë kopjesh.

1870 – Trupat italiane marin kontrollin e Shteteve të Papës, duke çuar në bashkimin e Italisë.

1881 – Nënpresidenti Chester A. Arthur përurohet si Presidenti i 21-të i Shteteve të Bashkuara pas vrasjes së James Garfield në stacionin hekurudhor Baltimore – Potomak afër Uashingtonit. Garfield u qëllua nga Charles J. Guiteau më pak se katër muaj pasi ishte zgjedhur President. Garfield vdiq më 19 shtator, duke u bërë i dyti mes katër Presidentëve të vrarë; pas Abraham Linkolnit, dhe duke i paraprirë William McKinlit dhe John F. Kennedit. Garfield jetoi më gjatë pas të shtënave,11 javë, në krahasim me presidentët e tjerë. Lincolni dhe Kennedi vdiqën ditën që u qëlluan, ndërsa McKinley vdiq një javë pas të shtënave.

1946 – Hapet festivali vjetor i filmit në Kanë. Festivali ishte planifikuar të fillonte në vitin 1939, por shpërthimi i luftës së dytë botërore detyroi anulimin e përurimit të kësaj ngjarjeje. Festivali i parë ndërkombëtar i filmit u mbajt në Venecia në vitin 1932. Deri në vitin 1938 ky festival ishte kthyer në vegël propagande fashiste e naziste, me Musolinin dhe Hitlerin që diktonin përzgjedhjen e filmave dhe i ndanin çmimet mes vendeve të tyre. E zemeruar nga kjo, Franca vendosi te organizoje një festival alternativ filmi, atë të Kanës në rivierën franceze.

1909 – Parlamenti britanik miraton Aktin për krijimin e shtetit të Afrikës së Jugut nga bashkimi i kolonive britanike; Kepi i Shpresës së Mirë, Natal, Orange River, dhe Transvaal.

1955 – Në Tiranë, Zëri i Popullit, duke cituar Gazetën Zyrtare, shpall planet për riatdhesimin e te gjithë italianëve që mbaheshin në burgje politike, në kampe të punës së detyruar ose në fshatra internimi në Shqipëri. Mes tyre ishte edhe prifti jezuit At Giacomo Gardini, i cili u transportua nga një kampi i punës së detyruar për në portin e Durrësit. Natën e 24 shtatorit, ish-të burgosurit u nisën me anije për në Itali. Pak vite më vonë, At Gardini botoi edhe një libër me deshmi mbi jetën në burgjet dhe kampet e punës së detyruar ku njerëzit mbaheshin në kishte çnjerëzore.

2001 – Në një fjalim para dy dhomave të Kongresit dhe drejtuar popullit amerikan, presidenti George W. Bush shpall luftën kundër terrorizmit.

2011 – Shtetet e Bashkuara shfuqizojnë politikën “Mos Pyet, Mos thuaj” duke lejuar homoseksualët për të shërbyer hapur për herë të parë në ushtri.

Mendim i ditës

“Ne do të donim për të jetuar si dikur, por historia nuk n’a e lejon këtë.”

John F. Kennedy

SHKAMBI I THETHIT… AT DANIEL GJEÇAJ O.F.M.

by

Nga Fritz RADOVANI/

Ne Foto: AT Daniel Gjeçaj O.F.M,(1913 – 2002)/

  Malet e Veriut i kanë dhurue Shqipnisë shumë gurë të çmueshem e të fortë! Pak kush ua di vleren e Tyne! Nuk janë shumë të mëdhej para se me u ba ortek e me u rrokullisë nga majet e atyne Bjeshkëve të Nêmuna, që shumë vizitorë e dijetarë i kanë ba me folë me vete…

Bukuria e pejsazhit asht mahnitëse! Ajo shijohet vetem kur i sheh me sy! Madhështia e atyne maleve të ashpra e t’ veshuna me pyje, kullosa e kësula bore, nderthuret me harmoninë dhe zhdervjedhtësinë e trupit njeriut të skalitun nder shekuj nga vetë Dora e Zotit! Atje kanë lindë dhe kanë trashigue deri në ditët tona drangojt e shpellave formulen e patjetersueshme në shekuj, “Atdhé e Fé”, kur edhe Lekë Dukagjini ua vuni emnin në Kanu trashigimtarëve t’ Ilirëve.

At Daniel Gjeçaj O.F.M., ka lé me 14 Tetor 1913, në Thethin e bukur të Dukagjinit, mu në mes t’ atyne Alpeve ku ruhej nder shekuj tradita e paster Shqiptare. Aty filloi mësimet e para të cilat i vazhdoi në Shkoder, në Liceun “Illyricum”, i njohun Kolegji i Fretenëve të Gjuhadolit. Në vitin 1939 asht në Siena t’ Italisë per me vazhdue studimet e nalta. Në vitin 1940, vazhdon një vit studime në Gjermani dhe kthehet në Theth, ku thotë edhe Meshen e parë. Ishte në brezin e njohun të Françeskanëve ma të kulturuem, kur punoi në njenen prej tri bibliotekave ma të pasuna që ka pasë Shqipnia, Biblioteka Françeskane e Shkodres, një nder thesaret e kulturës kombtare, që u plaçkit, u dogj dhe u shperdorue barbarisht mbas vitit 1946, kur kuvendi u kthye në burg nga komunistët. Në vitin 1946, kur po shiheshin gjurmët e shkatrrimit sllavo komunist në Shkoder dhe provinçial i Fretenëve ishte At Mati Prennushi, e largon nga Shkodra At Danielin, per në famullinë Plan, tue e këshillue që të tregohet i kujdesshem, mbasi shpejtë pritej të mbyllej kuvendi dhe do të fillonin edhe arrestimet. (Dishmi gojore e At D. Gjeçaj, 1997, në Shkoder).

Në vitin 1948, një mik i veti e njofton se shpejt At Danielit, do t’i vinin prangat. Per mos me ra në kurthen mizore të sigurimit të shtetit, tue perfitue nga acarimi i mardhanjeve shtetnore mes dy shteteve “miq” Shqipni – Jugosllavi, arratiset atje dhe vetem mbas shtatë vjetësh, arrinë me kalue në Itali, në vitin 1955. Vendoset në Toskana t’ Italisë dhe mbas pak kohe atje shumë të njohun e ngarkojnë me detyrë të pergjegjësit të kulturës pranë Komitetit “Shqipnia e Lirë”.

Lidhjet e Tij edhe me t’ arratisunit tjerë si Prof. Ernest Koliqi, Prof. Karlo Gurakuqi, Prof. Namik Ressuli dhe një brez i tanë i papersëritshem i kulturës Shqiptare në mergim, kalon në Radio Vatikanin, ku zani i At Danielit dha kushtrimin e Lirisë pa pushue deri në vitin 1992.

Emnohet nga Selia e Shejtë, Perfaqsues i Katolikëve Shqiptar në mergim, ku ndihmesa e Tij u njoh edhe në Shoqninë Katolike Shqiptare të Melbournit, së ciles i perpiloi dhe Statutin e saj, të cilin, me pak ndryshime ajo Shoqni e ka edhe sot me nenshkrimin At Daniel Gjeçaj.

Gjatë gjithë jetës së Tij, Ai u qendroi besnik parimeve të veta per “Atdhe e Fe”.

 

Kontributi i At Daniel Gjeçaj në lamen e kulturës, shkencës, letersisë, gjuhës, historisë së persekucionit komunist në Shqipni, arkivave kulturore, perkthimeve dhe trashigimisë së asaj të së shtrejtes aftësi dhe perkushtim, me ua percjellë të paster brezave të rij porosinë e të Parëve të vet, që jo vetem ishin vra dhe nuk u dihej as vorri, por edhe çdo fjalë e Tyne ishte zhdukë me Ta, per të gjithë kohen sa jetoi, jo vetem punoi pa u kursye, por edhe u dhuroi gjithë thesarin e Tij, Kuvendit Françeskan të rindertuem. Ai erdhi në Kishen e Tij në vitin 2002, i veshun me zhgunin e vet, per me pushue nder Ato temele, ku ishte i fresket Gjaku i Martirëve të Asaj Kishë, që per 47 vjet nen robninë e terrorin ma të tmershm  ka provue Ai kler prej gjenocidit komunist. Ai sot asht nder ata vorre ku nuk asht ma asnjë kafkë e Atyne Fretenëve t’ Asizit, që At Danieli i adhuroi dhe i dishroi gjithë jeten e vet.

At Danieli asht puntori ma i perkushtuemi në mergim me ringritë Monumentet e perdhosuna, tue fillue me “Lahuten e Malcis” e deri tek vepra e vet, “Prelë Tuli i Salcës”, ku me një mjeshtri të rrallë na ka dhurue një mbrekulli të vertetë, per trimninë e guximin e Maleve tona kreshnike.

At Daniel Gjeçaj dhe Prof. Gjon Sinishta kanë ngritë Monumente të pavdekshme!

Fjalori që perdori At Danieli, asht ma i pasuni i Gegnishtes letrare mbas At Fishtës. Ai të duket sikur buron nga goja e një figure legjendare që don me na kujtue: “Shifni shka jeni tue rrenue o Shqiptarë!”. Perkthimet e Tij, asht e vertetë se nuk shohin “driten” e botimit, mbasi janë zevendsue me “perkthimet në gjuhen e njësuar të kongresit 1972”, kur u vorros Gegnishtja.

Me të drejtë At Gjeçaj konsiderohet si një nder  ma të aftit dhe të pergatitunit si perkthyes i disa veprave kishtare me vlerë: “Meshari i të kremteve” (1966) “Rendori i meshës” (1973) Meshari i përditshëm, Psalmet, trajtue si një pjesë e madhe e Biblës etj., ku spikatë një mjeshtri e rrallë e njohjes së atyne veprave fetare të perkthyeme me saktësi në Gjuhen e bukur Shqipe. Ungjillin ia kishte kerkue Don Simon Filipaj, dhe At Danieli ia kishte dergue…Asnjëherë nuk i kishte shkue mendja se Don S. Filipaj, e kerkon që ta bastardhoi me gjuhen e “njësuar” të “Kongresit 1972”.

Ribotimi i “Lahutës së Malcisë” në vitin 1958, e shoqnueme me komente nga At Danieli, risjellë në kujtesen historike gjurmët e pavdekshme ku shkelën sandalet e Françeskanit tonë.

At Daniel Gjeçaj, në ditët e para të fitores së zgjedhjeve të 22 Marsit 1992, me anen e një mesazhi drejtue fituesëve “demokratë”, të cilët, do të merrnin pushtetin nga “socialistët”, që deri atë ditë ishin komunista terroristë, u ban të dijtun nga Radio “Vatikani”, me rreth 14 ose 15 pika me të cilat duhet ndertue binaja e Demokracisë së vertetë në shtetin e porsa lindun në Shqipni. Jam i sigurtë se as sot e asaj ditë që nga viti 1992, nuk asht zbatue asnjë nga ata pika udhrrëfyese per qeveritarët tanë! – Pse?! – Se asnjëherë, askush nuk ka mujtë me pa të pakten një anderr, që na mund ta quejmë sot, se kjo i perket rrugës sonë “drejtë demokracisë”…

Me datën 3 Janar 1997, kam pasë fatin me u njoh dhe me kalue disa orë në një drekë, që më pat thirrë At Konrrad Gjolaj, ku ishte edhe At Danieli. Ishte e para herë që u njoha afer…

Na tregoi se me datën 5 Janar, do të shkonte në një takim me presidentin Sali Berisha. As At Konrradi, dhe as unë mbas Tij, nuk i dhame asnjë mendim. Kujtoj si tashti, kur e takova me daten 6 Janar në darkë, mbas takimit me presidentin… dhe më tha: “Gjatë gjithë kohës që ishe aty dhe po bisedonim me te, asnjëherë nuk më ka shikue drejtë në sy… E mjera Shqipni!”

Kur e pyeta se, “klerikët e rijë që po bahen, a mendon se ndonjë… mund të ndjekin rrugën Tuej, të pakten në fushen e traditave Atdhetare dhe Fetare, në edukimin e Rinisë Shqiptare?”

– “Nuk mjafton me dashtë, po nuk duhet me drashtë!”… më tha, shumë i topitun.

Dhe, nuk u pame kurrma!

Melbourne, 2013.

Nga Washingtoni, perjetime ne 50 vjetorin e Marshimit Historik

by

Nga Washington, DC.- Mimoza Dajçi/New York/

Edhe pse kanë kaluar disa ditë përsëri mbetet aktual jubileu historik i 50 vjetorit të fjalimit “I have a dream…nga Dr.Martin Luther King Jr. pranë Shkallëve të Monument të Presidentit Abraham Lincoln në Washington,DC.

Mijra qytetarë nga SHBA e shtete të ndryshme të botës u solidarizuan për të celebruar këtë eveniment të rëndësishëm të jetës amerikane, që udhëheqësi kryesor i lëvizjes për të drejtat civile prifti protestant Martin Luther King Jr, shënoi me gërma të arta Marshimin e 28 gushtit të vitit 1963, ku morën pjesë rreth 250 mijë njerëz. Amerikanët e të gjitha racave i u bashkëngjitën kësaj lëvizje për të drejtat e njeriut duke kërkuar punë, liri e barazi sociale.

Ndër të tjera në fjalimin e tij Dr.King Jr. thotë: ”Endërroj që një ditë katër fëmijët e mi do të jetojnë në një vend ku ata nuk do të gjykohen nga ngjyra e lëkurës së tyre, por nga karakteri i tyre”

Pas përfundimit të marshimit të madh në vitin 1963 në Washington Presidenti John Kennedy ftoi liderët e kësaj lëvizje në Shtëpinë e Bardhë, të cilët i priti shumë mirë.

Dhe vërtet ëndrra e tij u bë realitet. Sot në Shtëpinë e Bardhë të SHBA kemi një President me origjinë afrikano –amerikan. Presidenti Barack Obama e ka konsideruar luftëtarin e madh për të drejtat e njeriut si një shembull frymezimi të jetës së tij.

Me rastin e 50 vjetorit të fjalimit të tij, fjalim të cilin akademistët amerikan e kanë vlerësuar si një ndër fjalimet më të mira të shekullit të XX, u mbajt këtë muaj gushti një shërbesë ndërfetare, ku morën pjesë personalitete nga vendi e bota, si dhe përfaqësues të klerit e organizatave të ndryshme jo qeveritare. Një nga folëset kryesore ishte edhe Rev. Que English e cila së bashku me bashkëshortin e saj Pastor Tim English drejtojnë prej disa vitesh Kishën “Bronx Christian Fellowship”në Bronx. Përsa i përket përpjekjeve të Rev.Quej për të drejtat e njeriut e mirëqënies së jetës në Bronx ajo është një pasuese e denjë e Dr.Martin Luther King Jr. Eshtë një grua e fortë, e guximshme e me vizion të gjerë. Për ne shqiptarët edhe një mikeshë shumë e çmuar. Në fushatën parazgjedhore të Z.Mark Gjonaj ajo ka mbështetur fuqishëm kandidaturën e tij për postin që ai gëzon sot si Assamblyman për Distriktin Nr. 80 në Bronx. Ajo ka bekuar disa nga takimet e veprimtaritë e Z. Gjonaj ku është pritur e vlerësuar me respekt nga të gjithë shqiptarët. Udhëtimin me autobus për në Washington, DC edhe për anëtaret e Organizatës  së Gruas “Shpresë dhe Paqe”në New York e mundësoi Rev. Que English, e cila e mbështet e suporton edhe këtë organizatë.

Fjalimi i Dr. Martin Luther King Jr. ndryshoi jetën amerikane. Sondazhi që u mbajt në vititn 1999 nga akademistët amerikanë për fjalimet më të rëndësishme u rendit si fjalimi më i mirë i shekullit të  XX dhe  ka hyrë në librin e historisë amerikane. Ndërsa historianët marshimin në Washington e cilësuan si një protestë paqësore dhe frymëzuese që ndryshoi jetën amerikane. Për nder të Dr. Martin Luther King Jr. jetës e veprës së tij përveç përshëndetjeve dhe fjalimeve të ndryshme u mbajtën edhe një sërë veprimtarish artistike, në mes artistëve të famshëm që kënduan performoi edhe legjenda amerikane Tony Bennett.

Dr.Martin Luther King Jr. fitues i Çmimit Nobël për Paqen në vitin 1964, lindi më 15 maj të vitit 1929  dhe u vra më datë 4 prill 1968 .

 

ME 20 SHTATOR 1991 NISI TË BOTOHEJ NË LUSHNJË GAZETA”ORA E FJALËS”

by

Nga Dalip GRECA/

Sot, me 20 shtator 2013 është përvjetori I 22-të i Gazetës lokale”Ora e Fjalës”, ndër të parat gazeta të pluralizmit shqiptar, gazetë që dha një kontribut të vecantë në shtypin lokal dhe kombëtar. Gazeta vërtetë u botua në Lushnjë dhe pat për themelues një grup djemësh të guximshëm republikanë, që atë kohë patën krijuar të parën degë të republikanëve shqiptarë në rrethe dhe po ashtu themeluan dhe të parën gazetë lokale të demokracisë, por kjo agzetë i kaloi kufijtë e Lushnjës, ajo shkoi dhe në Tiranë, dhe në Berat, dhe në Durërs, dhe tek emigrantët shqiptarë në Romë, Frosinone, Milano, Bari, Brindizi, kudo ku kishte emigrantë. Kjo gazetë vërtetë u krijua nga republikanët Shpend Sallaku, Gëzim Hajdari, Themi Bello, Pirro Kice, Astrit Hodo, por ajo pati edhe mbështetjen e krijuesëve të njohur, jashtë PR-së, si Faslli Haliti, Visar Zhiti, Halil Jacellari,Bujar Xhaferri, Sherif Bali, Kadri Fishta, Seit Selfo,dr. Prenjo Imeraj, Minella Dani, vëllezërit Bedri, Caush dhe Esat Coku,Baki Nezha,Elamz Qerreti,  i ndjeri Vladimir Cuni, Fatbardh Rustemi,  e të tjerë. Gazeta dhe një kontribut të vecantë edhe për të ndihmuar krijuesit e rinj, në pjesë e të cilëve sot janë kontribues me emra të spikatur në median qendrore në Tiranë.

Ndjehem mirë që themeluesit e gazetës më përfshinë edhe mua që në numrin e parë, ku botova një artikull kundër korrupsionit, do të më përfshinin edhe  në Këshillin Botues,  dhe pastaj do të isha me ORËN deri në fundgushtin e vitit 1996, kur gazeta u mbyll pasi shkova në Tiranë tek gazeta Republika.

Numri i parë i Gazetës doli të premten me 20 shtator. Faqja e parëk ishte dizajnuar  në këndin e majtë, Shtëpinë e Kongresit të Lushnjës-maketi i saj, titulli-emërtues në mes, dhe një njoftim i opozitës , “Miting I Madh’- sigluar nga PD, PR PSD dhe Sindikatat, që do të bëhej pasdite në qytet.

Në faqen e parë gazeta botonte urimin”Udhë të mbarë ORËS….”, poshtë saj ishin vendosur dy shkrimet kryesorë të gazetës, shkrimi i Shpend Sallakut dhe Gëzim Hajdarit: ” Demokratë të orëve të fundit”, ” Historia si duhej të ishte”, po në faqen e parë ishte një përkthim nga Bujar Xhaferri prej Antuan Fabre D’Olivet”Fjala është një pemë e madhe”; në faqen e dytë ish deputeti i ndejrë-Izet Shehu, botonte një shkrim për tokën, përkthyesi i talentuar Seit Selfo sillte shkrimin”Tatimet e jshtzakonshme të luftës dhe pasojat e tyre”, faqja e tretë sillte shkrime të artit dhe bukurisë.Binte në sy një poezi e shkurtër, por tepër pikante e Albana Kozelit”DIKTATURË”.

Ja disa nga vargjet:

Diktaturë është;

Babai im që vjen

Cdo mbrëmje i dehur,

Këpucët që i fusin ujë,

Dhe xhaketa e tij e shqepur

…dhe kallot

Dhe rroga e tij

Modeste…

Fytyra e nxirë,

Sytë e trishtuar,

Diktaturë është….

Në Faqen 4 të gazetës binte në sy shkrimi i të ndjerit Vladimir Cuni, që edhe pse ishte radhitur në krah të socialistëve, godiste pa mëshirë krimin, falsitetin, gjithcka që i kundërvihej fryëms demokratike….

Gazeta deri në prillin e vitit  1992 doli në drejtimin e Shpend Sallakut dhe Gëzim Hajdarit, të ndihmuar nga grupi i republikanëve. Më pas dolën disa numra nën drejtimin e themi Bellos, Dalip Greca, Pirro Kice, Astrit Hodo. Pastaj për më shumë se tre vjet e kam mbajtur unë duke patur bashkëpunëtorë dhe ndihmës krijuesit e Lushnjës, pavarësisht kahjeve të tyre politike. Gazeta Ora e Fjalës  fillimisht shtypej në shtypshkronjën e qytetit, më pas botuam disa numra në Berat, ndërsa nga vitit 1995 deri në fundgushtin e 1996 u shtyp në Shtypshkronjën Eurorilindja në Tiranë. Në bibliotekën e Qytetit të Lushnjës dhe në Bibliotekën Kombëtare në Tiarnë duhet të egzistojnë koleksionet e lidhura që i kam dorëzuar me dorën time. Janë botuar rreth 200 numra të kësaj gazete. Nuk e di nëse jam i saktë, por gazeta ishte e përjavshme.

Me këtë shkrim u shpreh mirënjohjen atyre që e krijuan dhe atyre që kontribuan.Gazeta ka fiksuar kronikën e ngjarjeve nga viti 1991 deri në gusht 1996, kur u botua numri i fundit.