Honoring the Champions of Freedom

November 3, 2012 by dgreca

VATRA’s Journey to the ‘Land of Eagles’ on the Centennial Anniversary of Albanian Independence

Members of VATRA, The Pan-Albanian Federation of America, along with the organization’s president, Dr. Gjon Buçaj, embarked on a journey to sacred lands where Albanian patriots, time and again, have shed blood in their sacrifice for freedom. This 28th of November marks Albania’s 100^th Independence Day. The purpose of VATRA’s trip was to pay homage to those who have made this Jubilee year possible.

On 4 October, the delegation arrived in Kosova. The intended sites of historic importance were to be visited no predetermined order, but as circumstances allowed. Their first stop in Kosova was the Jashari compound in Drenica. Adem Jashari represents the cornerstone of Kosova’s independence. When peaceful means of establishing a sovereign state in Kosova based on a free and fair referendum failed and a government turned against its citizens, the Jashari family took up arms to defend themselves. Many were moved by the well-preserved site of the Jashari compound were men, women and children alike were massacred by heavy artillery including rocket propelled grenades and heavy shelling which had rained down on their rooftops like World War II fighter bombers on military targets. Dr. Buçaj had the fortuitous opportunity to meet one of the few surviving members of the Jashari Family who happened to be studying abroad in Germany during the time of the Serbian paramilitary operation that resulted in the mass murder of 64 members of her family. She declared to Dr. Buçaj her intentions to keep the family history alive by teaching her three children about the price of freedom. It cost the Jashari family the greatest sacrifice.

Next, VATRA visited the location of Isa Boletini’s fort-home, kulla. His family had taken the name of their adopted town, Boletin, as their last name. The delegation was reminded of a well-known anecdote regarding Boletini’s visit at the British Foreign Office, where it was customary that no one enters carrying any sort of weapon. On the way out of the meeting, when Boletini’s gun was handed back to him on a velvet tray, the host stated in jest that, “tomorrow the newspapers all over Europe will report that Isa Boletini was never disarmed anywhere except in London.” Lifting one side of his thick hand-woven vest while exposing the butt of a second, hidden handgun, Boletini replied, “not even here.”

On 6 Ooctober, VATRA visited the Blessed Mother Teresa Cathedral in Prishtina, met with Fr. Lush Gjergji, the Vicar of the Archdiocese of Kosova, and toured the verdant church grounds. They were reminded of the countless donations that were made by Albanians of all religious backgrounds from around the globe for the construction of the only cathedral in the world dedicated to Blessed Mother Teresa.

On 7 October, VATRA visited the tomb of Kosova’s first and most beloved President, Dr. Ibrahim Rugova. Dr. Buçaj laid a wreath at Dr. Rugova’s tomb honoring the man who was not only responsible for bringing the case for Kosova’s independence to the free world, but for also bringing the idea of the national highway project uniting Albania’s capital, Tirana, to Prishtina. Remarkably, it was Dr. Rugova who ceremoniously laid the foundation for the Blessed Mother Teresa Cathedral.

The delegation also met with several intellectuals including Prof. Nusret Pllana who had recently returned from a successful book promotion tour in the US sponsored by VATRA. Prof. Pllana’s book, “The Terror of Occupier Serbia over Albanians” was met with great enthusiasm by people eager to raise international awareness of war crimes and atrocities committed in the last decade.

Once in Albania, VATRA met with the American Ambassador, Mr. Arvizu, on 8 October at the Rogner hotel in downtown Tirana. Dr. Buçaj informed the Ambassador of VATRA’s plans for the centennial anniversary year to visit sites where Albanian patriots had met their fate while laying the framework for Albania’s sovereignty. Dr. Buçaj had thanked the Ambassador for his participation at the events in NYC commemorating VATRA’s 100^th Anniversary in April. They also discussed the current hunger strike in which formerly persecuted citizens under the communist regime were seeking court ordered compensation for time lost in unjust prison sentences. Both Ambassador Arvizu and Dr. Buçaj agreed that full compensation had yet to be dispersed, but there were other ways and means of pressuring the government to fulfill its promises and obligations. Dr. Buçaj stressed that the process of compensation and the integration of the formerly persecuted citizens has continuously encountered resistance by former communists who still hold positions of authority in the Albanian government.

Later that afternoon, the delegation met with renowned historian and author, Prof. Beqir Meta. They discussed the successful seminar and celebration of VATRA’s 100^th Anniversary in NYC as well as the various lectures and seminars on Albania’s 100^th Anniversary being held throughout Albanian-speaking lands including an upcoming international conference that will take place in Tirana, a few days before the main celebrations on the 28^thof November. They exchanged opinions on many topics, including the hunger strike and the vile attempts to exploit it for political gain. Prof. Meta also explained that more competent and objective professors and scholars are needed in Albania, as the current situation is such that political parties play an unhealthy role in education.

That very day, Dr. Buçaj visited the hunger strikers stepping into their make-shift tent and expressing regret at their situation and deteriorating health. As a member of a persecuted family himself, Dr. Buçaj emphasized that there are other ways to go about tackling their grievances. When the coordinator of the strike introduced himself to VATRA, Dr. Buçaj responded with words of stern criticism for leading and initiating such an extreme form of protest stating that the life of each individual has a greater value than anything material.

On 9 October, VATRA met with Baba Edmond Brahimaj, head of the World Bektashi Order, at the Tirana Hotel Lobby where they exchanged pleasantries and discussed VATRA’s current agenda. Baba Edmond was pleased to meet with VATRA’s members and wished them well on future endeavors related to unifying Albanians in cooperation, patriotism, and advancement.

On the afternoon of 9 October, VATRA visited the Castle of Gjergj Kastrioti (commonly known by the rank and title Skanderbeg—comparable to a modern era five-star general) located in Kruja. The group interacted with numerous vendors and merchants on the narrow cobblestone walkways leading to the castle hilltop. One such Krutan sold Dr. Buçaj an autographed copy of his book on the history of Kruja and the Kastroti family. The delegation also visited an interactive museum of a 19^th century home along with a guided tour.

Upon returning to Hotel Tirana, VATRA met with Rasim Hasanaj, chairman of the State Committee on Cults, to inform him of the trip agenda and to promote goodwill. A well-known journalist, Ilir Buçpapaj, also joined the meeting and offered insight into potential routes of travel through Northern Albanian to Gjakova, Kosova, where VATRA’s journey would eventually culminate. Mr. Buçpapaj described his current projects to Dr. Buçaj revealing that he was presently editing a documentary on VATRA’s 100^th anniversary celebrations.

On the morning of 10 October, VATRA traveled north to Montenegro via Hani i Hotit to meet with Nikollë Camaj, Albanian activist and candidate for Montenegrin Parliament. Mr. Camaj had already arranged to greet the visitors at the border town of Tuz and escort them to the most significant historical sites in Montenegro regarding Albania’s independence. Mr. Camaj initially drove VATRA to Ded Gjo’Luli’s restored home in the mountains beyond Tuz which straddle Albania’s northwestern border. VATRA members carefully surveyed the home-turned-museum and studied pictures and paintings of Dede Gjo’Luli’s family. Dede Gjo’ Luli’s descendant and custodian of the house, a young man in his early twenties, thanked VATRA for its recognition and appreciation of the patriots that made Albania’s independence possible. Before departing, Dr. Buçaj encouraged the young man to continue Ded Gjo’ Luli’s legacy because his lofty ideals and great vision for Albania have yet to be realized.

The manner in which Ded Gjo’ Luli conducted himself while battling on two fronts (against the occupying Turks and the treacherous Slavs), was nothing short of noble, honorable and chivalrous. Albanians recall with pride the response Ded Gjo’Luli gave when told that so many soldiers remain dead on the battlefield: “that’s where men die!” The most poignant aspect of his bold reply is that he was already aware his son was one of the fallen.

The next stop was a remote hilltop in Deçiq known as Bratila—the site where Ded Gjo’ Luli, with his Malësorë, first raised the Albanian flag on April 6, 1911, the year before it was flown in the southern city of Vlora on November 28, 1912. The rocky and rugged hilltop allows for a vantage point stretching from Lake Shkodra to the Albanian Alps. It was a strategic location that allowed the flag to be seen for miles in multiple directions. Today, a worthy monument with a flagstaff stands where Albanians gather annually to raise the flag in honor, remembrance, and celebration.

VATRA members ventured down the hill to the outskirts of Montenegro’s capital, Podgorica, to an unmarked location on an obscure bridge where Isa Boletini was ambushed and killed. The delegation observed a moment of silence for the fallen warrior who dedicated his life to the national cause.

That evening, at Hotel Tirana, VATRA met with author, poet, and communist regime prison survivor, Uran Kostreci. He recalled with great pride and affection that he was once the VATRA home office custodian. Mr. Kostreci endorsed VATRA’s itinerary to the various sites of national importance.

On 11 October, VATRA traveled north on the recently inaugurated National Highway to Gjakova, Kosova. En route to Gjakove, the delegation passed through the regions of Mirdita, Kukësi, Puka and Tropoja. The stretch of road from Kukësi to Puka was commonly referred to as “the road of death” due to the high number of fatal car accidents that occur. The travelers stopped at the mountainside village of Arst where Dr. Buçaj was born and raised. There he recalled several episodes of his youth including many in which communist informers or agents would meander alongside homes hoping to overhear information linked to freedom fighter whereabouts. During the stopover, Dr. Buçaj interacted with locals who were eager to share food, drink and home in typical display of the unmatched hospitality that is synonymous with Albanian culture.

On the morning of 12 October, having arrived in Gjakova the previous night, the guests attended an academic seminar on Ali Iber Nezaj which preceded the unveiling of the monument in his honor. Scholars from Albanian lands and the greater diaspora packed the auditorium and flooded the lobby which had been converted into an art gallery showcasing works by contemporary Albanian artists. The lectors discussed various topics related to Nezaj and the early struggle for independence. One speaker highlighted an instance when Catholic Albanians were being threatened by some fanatic Muslims with Ali Ibra swiftly quelling such notions of division and violence. He kept threatened Catholics in his home for many months. Ali Ibra stated that Albanians would not fall prey to lies and conjectures of their formidable enemies and he would defend all Albanians regardless of religion. Another speaker underlined Ali Ibra’s level of integrity and character which he demonstrated by refusing the title of pasha. Ali Ibra would not be bought. It was also mentioned that Ali Ibra’s monument would be erected in Kosova; however, he belongs to all Albanians because he and his contemporaries fought for one, unified “Land of Eagles.” Someone conveyed that after separation by an iron curtain for nearly half a century, Albanians were finally beginning to reacquaint themselves with one another. One speaker surmised that those in Albania may have suffered greater in one aspect than Albanians in Kosova whose enemy was more easily identifiable—the oppressive Serbs. Whereas in Albania, the enemy was a foreign ideology that had infected the populace and turned brother against brother, husband against wife, son against father, etc.

Afterwards, VATRA members joined the throngs of spectators gathered in a small square in downtown Gjakova for the inauguration of the Ali Iber Nezaj monument. The President of Kosova, Atifete Jahijaga, and the Prime Minister of Albania, Dr. Sali Berisha, were on hand at the ceremony and each addressed the stubborn crowd that withstood pouring rain for the momentous event. Finally, the tall and proud likeness of Ali Iber Nezaj was unveiled and the citizens of Gjakova along with guests from all over Europe and America, cheered in overwhelming joy.

The key figure in initiating this project, Halit Nezaj, invited honored guests, friends and family to a luncheon offered by the Nezaj family.

There was another monument inauguration taking place simultaneously in a distant village, which Dr. Buçaj insisted on visiting. That monument was in honor of Isa Boletini, in Isniq, his birthplace. The monument was erected in a quaint park in the heart of the village with the Albanian flag hoisted only several feet away. Against the backdrop of the new statue, there was a large banner raised with Isa Boletini’s picture and his own words: “I’ll be fine, when Albania is fine.” There, Vatrans had the opportunity to meet with some of the organizers of this event including a living member of the Boletini family.

VATRA’s delegation and president concluded their arduous journey in the predawn hours of 13 October when they departed Nene Tereza Airport having paid tribute to the Albanian champions of freedom.

B.L.E.

KRYEPARLAMENTARJA NDERON GRATE SHQIPTARE PER KONTRIBUT NE 100 VJETOR

November 2, 2012 by dgreca

Geraldine Appony, Mbretëresha e shqiptarëve, Tefta Tashko, Lola Gjoka, Marije Kraja, Dr. Sabiha Kasimati, Musine Kokalari, Drita Pelinku, Vace Zela, Margarita Xhepa, Luiza Laska, Roza Anagnosti, Prof. Rushen Golemi, Suzana Turku, Prof. Adelina Mazreku, Cezarina Daragjati dhe…/

Kuvendi i Shqipërisë, në një ceremoni të veçantë në sallën e veshur kuq e zi, nderoi dje kontributin e grave shqiptare në 100 vjet pavarësi, të cilat i dhanë nder dhe krenari kombit shqiptar. “Ne nderojmë brishtësinë, delikatesën, dinjitetin e gruas shqiptare, kësaj gruaje të lindur në ‘djepin e tragjedisë’ e të ‘dramës pa fund’, por që kurrë nuk u vyshk në freskinë e në fisnikërinë e saj njerëzore. Sot, nderojmë një pjesë të grave simbol të qëndresës e të forcës së gruas shqiptare, siç vetëm një grua shqiptare mund të jetë”, tha Kryetarja e Kuvendit. Topalli me motivacione të veçanta në shenjë mirënjohjeje dhe falënderimi për misionin e tyre, dhuroi botimin special të Kuvendit “Akte të themelimit të shtetit shqiptar”, duke nderuar një pjesë të grave simbol të qëndresës dhe të forcës së grave shqiptare, siç vetëm një grua shqiptare mund të jetë.

Tefta Tashko Koço

E para artiste lirike, e një Shqipërie që po përpiqej të dilte nga prapambetja dhe paragjykimet mesjetare. Me zërin e saj hyjnor, dëshirën dhe vullnetin që ky vend të rigjejë vokacionin e tij evropian, u bë pionierja e parë e promovimit të vlerave të muzikës shqiptare, e shpirtit artist të kombit tonë.

Lola Gjoka

E para pianiste shqiptare, e lindur, rritur dhe shkolluar në mërgim, por që zgjodhi të kthehej në atdhe ku ngriti nga asgjëja atë që më vonë do të bëhej shkolla e pianos, duke qenë edhe e para pianiste koncertiste në Shqipëri me një karrierë 50-vjeçare të pandërprerë.

Marije Kraja

Soprano lirike, pioniere e muzikës dhe arsimit muzikor në Shqipëri, e cila si pedagoge që në fillim të viteve ’30, formoi traditën dhe shkollën shqiptare të një interpretimi besnik të këngës popullore.

Dr. Sabiha Kasimati

E para biologe, shkencëtare në Shqipëri, me një aktivitet të dendur botimesh shkencore, ndër arsimtaret e para të institutit femëror “Nana Mretneshë”. Pushkatuar pa gjyq sëbashku me 21 intelektualë të tjerë në vitin 1951.

Musine Kokalari

Ndër të parat prozatore, publiciste, studiuese e psikologjisë dhe zakoneve popullore dhe sigurisht e para grua politikane në Shqipëri, me një kontribut të shquar si profesoreshë në institutin femëror “Nana Mretneshë”. Burgosur dhe internuar deri në fund të jetës së saj nga regjimi komunist.

Drita Pelinku

E para studente e artit dramatik në Shqipëri, regjisore, pedagoge e profesioniste e aktrimit, e cila numëron 110 role në skenë dhe kinema, shumë prej të cilave të paharrueshme e ende sot të freskëta.

Tinka Kurti

Aktore e teatrit dhe kinematografisë, e cila gjatë karrierës së saj, me mjeshtëri të rrallë ka interpretuar rolin e vajzës, nënës e gruas shqiptare, në tiparet e tyre kryesore: karakterin e fortë, njerëzor e tragjik në të njëjtën kohë. Teatri shqiptar në Malmo të Suedisë mban emrin e saj.

Margarita Xhepa

Aktore profesioniste, e cila me mjeshtërinë e aktrimit dhe sensibilitetin që përçon, të pandërprerë prej më shumë se 60 vjetësh në skenën shqiptare, është një ndër gratë me të cilat kinemaja shqiptare identifikohet.

Luiza Laska

Për kontributin e paçmuar e të pandërprerë në interpretimin me mjeshtëri si askush tjetër të karakterit e integritetit të gruas dhe nënës labe, duke u shndërruar krenarisht në “laben” e kinematografisë shqiptare.

Roza Anagnosti

Aktore e teatrit dhe kinematografisë, e cila me elegancën, finesën, feminilitetin dhe artin e saj më shumë se kushdo tjetër i dha figurës së gruas shqiptare forcën e delikatesën njëkohësisht.

Prof. Rushen Golemi

Ndër mjeket dhe kirurget e para shqiptare, autore tekstesh dhe artikujsh shkencorë, pedagoge e Fakultetit të Mjekësisë për disa dekada. Ndër të paktat deputete të Parlamentit shqiptar në zgjedhjet e para pas rënies së komunizmit në vitin ’91.

Suzana Turku

Figurë e shquar e muzikologjisë sonë, dirigjentja e parë shqiptare, e cila me korin “Pax Dei” sjell me mjeshtëri tingujt e paqes e të artit shqiptar e botëror në skenat tona.

Prof. Adelina Mazreku

E para kirurge onkologe shqiptare, me një kontribut të pazëvendësueshëm në sensibilizimin, parandalimin dhe mjekimin e tumoreve, si hartuese e programit kombëtar të luftës kundër kancerit.

Cezarina Daragjati

Ndër të parat piktore shqiptare, me një aktivitet të çmuar artistik në vaj, kryesisht në gjininë e peizazhit, portretit e natyrës së qetë.

Kristina Koljaka

Një ndër gratë më të shkolluara në një Shqipëri ende me shumicë analfabete, skulptorja e parë shqiptare, e vlerësuar me çmim që në vitin ’42 për punimet e saj nga Akademia e Arteve në Romë. Pedagoge pioniere e skulpturës në Institutin e Lartë të Arteve. 7 prej veprave më të mira të saj, pasurojnë sot fondin e Galerisë Kombëtare të Arteve në Tiranë.

Androniqi Zengo

E para piktore shqiptare profesioniste me arsim të lartë, e para grua që hapi ekspozitë punimesh personale, e para ikonografe shqiptare me një kontribut të pazëvendësueshëm në ruajtjen e trashëgimisë kulturore e shpirtërore të kombit të saj. Punimet e saj në vaj, janë sot një trashëgimi e vyer që ruhet në Galerinë Kombëtare të Arteve në Tiranë.
Nexhmije Pagarusha

E papërsëritshmja, “bilbili i Kosovës” sigurisht, por edhe bilbili i këngës shqiptare. Fjalët janë të tepërta…

Tereza Bianku

E para grua në biznes e filantrope e shquar që në shekullin 19, e cila drejtoi disa biznese tejet të suksesshme, duke arritur të jetë homologia shqiptare e Dhomës së Tregtisë së Venedikut. Gjatë veprimtarisë së saj për një çerek shekulli, financoi dhe ndërtoi shkolla e rrugë në qytetin e Shkodrës e rrethina, duke u bërë shembull i humanizmit e bamirësisë së gruas shqiptare.

Marie Shaqe Shiroka (Çoba)

Ndoshta e para grua shqiptare që ndoqi universitetin për shkenca politike në Firence që në fund të shekullit të 19. Sigurisht e para grua shqiptare promotore e lëvizjes feministe shqiptare që në vitin 1918, duke krijuar komitetin “Gruaja shqiptare” të përbërë nga gra të të gjitha besimeve fetare, i cili kishte për qëllim të ndihmonte luftëtaret shqiptare që po përballeshin me forcat sllave që përpiqeshin të pushtonin Shkodrën. Botuese e revistës “Gruja shqyptare” në vitin 1920, e para revistë e këtij lloji në Shqipëri. Dënuar nga regjimi komunist në moshë të thyer si kundërshtare aktive e tij.

Rajmonda Bulku

Është aktore, politikane, portret i hijshëm i ekranit tonë si pak të tjera, por sot nuk e vlerësojmë për këtë. Sot e vlerësojmë për një moment të jetës së saj dhe tonës pashmangshmërisht, në të cilën u bë “zëri” i të gjithave ne, i grave shqiptare, nënave dhe motrave, me thirrjen e saj njerëzore më 20 shkurt të ’91, për të ulur armët e për të ndalur vëllavrasjen për “idhuj të rreme”! Thirrja e saj, në emër të të gjithave ne, pavarësisht se ku ndodheshim fizikisht në atë moment… na çliroi! Hapi tjetër epokë! Faleminderit Rajmonda Bulku!

Geraldine Appony, Mbretëresha e shqiptarëve

Në emër të të gjitha grave të huaja, që për hir të dashurisë lanë vendin e tyre dhe lidhën fatin me këtë vend të mrekullueshëm, por të shumëvuajtur e që megjithëse prej tij morën vetëm vuajtje e padrejtësi, i dhuruan pafundësisht dashuri, lindën dhe rritën fëmijë patriotë, të cilët i mëkuan vetëm me atdhedashuri.

Vaçe Zela

“Zëri”, “tingulli” më i bukur i këngës, i melodisë shqipe, e cila talentit që bujarisht i fali Zoti, i shtoi pa kursim, pasionin, shpirtin e saj, në çdo kordë, në çdo notë. “Zëri” që hynte në çdo shtëpi, e ngrohte çdo zemër, me dashuri për “dashurinë”, me dashuri për jetën, me dashuri për atdheun, në një kohë të vështirë, kur atdheu kishte fare pak ose aspak për t’i ofruar asaj e secilit prej nesh! Të papërsëritshmes Vaçe Zela, me mirënjohje!

The VATRA Experience: Past, Present and Future

November 2, 2012 by dgreca

By Dr. David D. Avdul*/

My brief presentation today is titled “The VATRA Experience: Past, Present and Future.” Mine is not a scholarly inquiry, rather, it is a qualitative, sometimes anecdotal statement, grounded in reflection and perception. Thus, my remarks today can be described as a commentary on VATRA, from a personal perspective.

Know that I am the child of parents who emigrated from Albania before the start of World War II. Initially, my father arrived in America in 1918; he made a “second/final return” in 1930. My mother arrived in 1937. I and my four siblings are American born. Our context for knowing Albania and VATRA, is a context known as the “old diaspora.”

I have been instructed to limit my comments to five minutes; I assure you I will be less than ten minutes. That is a very short period of time – so let’s get started.

With all due respect to Fan Noli and Faik Konica, I must confess it is not they who first come to mind when I think about VATRA. Rather, my thoughts are personal, based on my own experience. My reflections upon VATRA can be summed up in three ways, or three recollections: (1) dega 54 (2) Dielli and (3) VATRA scholarships. All of these, I believe, present challenges to VATRA.

Dega 54 was the VATRA chapter to which my father belonged. It was a chapter of no more than 25 – 35 members, from three Northeastern Ohio communities: Canton, Massillon, and Louisville. The number “54” suggests that there were at least 54 VATRA chapters worldwide. In fact, “back then” there existed no less than 80 chapters worldwide; today there are only four! “Back then,” VATRA membership was in the thousands; today it is around 500.

I find in this recollection (dega 54) some challenges/demands, facing VATRA now, and throughout the 21^st century. No, the challenge is not to increase the number of chapters – this technological age of ours renders that organizational structure obsolete. Rather, the challenge is to increase the membership of VATRA to the level of a critical mass enabling VATRA to become a force/source for making things happen. How this might be accomplished is not for me to ponder in this short address. That it must be accomplished is a given.

At least three necessary though not sufficient demands emerge here, relative to VATRA’s growth and development as an institution vital to the greater Albanian community:

VATRA needs to review, and perhaps revise its organizational structure;

VATRA needs to increase its membership numbers;

VATRA needs to engage in these tasks through short –term and long – term planning.

My second VATRA reflection or recollection is Dielli, that pioneering instrument of communication for Albanians around the world. My father learned to read on his own, because he said he needed to be able to read the Dielli. At an early age, I enjoyed reading the English sections of Dielli; I wrote an article for Dielli when I was a senior in high school. After my father died, I read as best I could, selected Albanian articles in Dielli to my mother, who, unfortunately, never learned to read or write.

Throughout the years, Dielli has been a source of information and inspiration for many Albanians. As one of the promotional flyers for this centennial anniversary which we are celebrating this weekend has noted, and I quote: “Albanian Americans founded VATRA as an effort to save Albania in its darkest hour from facing occupation, national separation and annihilation.” VATRA, through Dielli, communicated this noble mission to its readers. It sustained that sense of honor and pride which most Albanians cherish. And in those tragic years of the second half of the 20^th century, it was VATRA, through Dielli, which sustained that link and sense of hope, between the diaspora and the fatherland.

In this second reflection of mine, on Dielli, the message that resonates for me is the need for VATRA to continue, through Dielli, its commitment to communication on issues crucial to Albanians around the world. My wish is that VATRA’s communication efforts raise the level of dialogue on issues such as (2) human and civil rights; (2) civil rights of Albanian women; (3) the elimination of blood feuds; (4) competent and honest leadership; and (5) matters of economic development, educational development and authentic democracy.

In this age of technology and social media, the concept of communication must be broadly defined-going beyond the printed page. In this time of the decline of the newspaper, VATRA must ask itself: what changes are necessary in Dielli, and what other forms of communication, in addition to Dielli, might be considered? And in this world of soundbites, VATRA must ask itself: and how can we realize and sustain levels of dialogue in communication efforts aimed at educating and engaging our membership for effective problem solving in a democratic environment. Indeed, the challenges confronting VATRA in the beginning of this 21^st century are as great as those encountered by VATRA at the beginning of the 20^th century.

My third reflection/recollection on VATRA is a very personal one – the VATRA scholarship. I believe VATRA was the first Albanian institution in America to offer higher education scholarships to worthy students of Albanian descent. Fifty years ago I was a recipient of a VATRA scholarship. It was September 1962, and with a twenty dollar bill in my pocket, I was hitchhiking to Ohio University in Athens, Ohio to begin my senior year of study. Because I had been selected as a dormitory counselor, my room costs were covered. Because I had friends in the cafeteria who would take “extra food” so that I might eat free of charge – that basic need was satisfied. But I had no money for tuition. I informed the Dean of Students that I was expecting a scholarship from VATRA which would cover my tuition expenses. He kindly permitted me to register for classes, on the assumption the monies would be forthcoming. The money arrived, and, because of VATRA, I was able to complete my senior year and earn the Bachelor’s degree. I know and value the VATRA scholarship!

Yet, here too, challenges persist. The bottom line challenge is this: VATRA must raise more money to provide more scholarships, at a time when American students are graduating with educational loans/debts amounting to thousands of dollars- not to mention the fact that many Albanians outside the United States do not have the money to even consider going on to college. Education is the key to success for individuals in the Albanian communities here and across Europe, and the world.

The dollar value of VATRA’s education fund, and the dollar value of its annual scholarships awarded, need to be increased significantly. It is time for a capital campaign to support a major effort to increase funding for higher education for Albanian students. It is an investment for our students, for our community and for the future of VATRA.

In many ways the 20^th century was not kind to Albania – a short lived democracy and monarchy followed by a world war and fifty years of tyranny! And in many ways, VATRA provided a support structure over these past 100 years, enabling us to survive and to say to our neighbors, we are still here; we are here to stay, we are everywhere! Indeed, at this moment in time, at the start of this 21^st century, VATRA is still here and so are its challenges: matters of organizational structuring, membership marketing, long and short range planning, communications, technology, and education, to name a few. I am confident that VATRA, (and to paraphrase a line from a Beatles song) “with a little help from our friends,” will meet the challenge. Our common goal must be one that assures that VATRA and the global Albanian community will prosper over the next 100 years. (Presentation given on April 28, 2012, VATRA Seminar, Helmsley Hotel, NYC)

* Professor of Education (Retired) and Former Dean, School of Education

Pace University: NYC/Westchester County

PAVARËSIA DHE IDENTITETI KOMBËTAR SHQIPTAR

November 2, 2012 by dgreca

Nga prof. dr. Beqir Meta/

Dhjetvjeçari i dytë i shekullit XX përbën kulmin e përpjekjeve për afirmimin e identitetit kombëtar të shqiptarëve, të cilat u kurorëzuan me krijimin e shtetit kombëtar pas 450 vjet robëri. Shqipëria u rishfaq në skenën ballkanike dhe evropiane si një faktor real, ajo ofronte shanse të mëdha për vendosjen e ekuilibrit politik të qëndrueshëm në Ballkan dhe për zhvillimin paqësor të rajonit tonë.

Në vitin 1912 pavarësia e Shqipërisë ishte pjekur për zgjidhje si nga pikëpamja e zhvillimeve të brendshme të Perandorisë Otomane, ashtu edhe nga faktorët e rinj, që po shfaqeshin në politikën evropiane dhe ballkanike. Por në radhë të parë tashmë këtë e diktonte zhvillimi i forcave politike shpirtërore brenda territoreve shqiptare. Sundimit të Turqisë në Ballkan i kishte ardhur fundi. Hovi i ri i lëvizjes kombëtare shqiptare kishte vënë në rend të ditës çështjen e së ardhmes së këtij kombi të vjetër evropian. Lëvizja kombëtare shqiptare në periudhën e mëparshme, veçanërisht prej Lidhjes së Prizrenit (1878) e këtej ndonëse nuk kishte arritur objektivin e saj kryesor, kishte patur përveç të tjerash një rezultat të madh historik, kishte afirmuar identitetin e kombit shqiptar në arenën ndërkombëtare. Rezultatet e saj do të kishin qenë shumë më pozitive, nëqoftëse ajo, s’do të ishte ndodhur në pozita të disfavorshme ndërkombëtare.

Lëvizja shqiptare kishte kundër gjithë shtetet fqinjë, dhe pas tyre një pjesë të mirë të diplomacisë evropiane, që ishte influencuar kryesisht nga Rusia Cariste. Fatkeqësia e shqiptarëve në radhë të parë, por edhe e popujve të tjerë ballkanikë, ishte se lëvizjet çlirimtare të gadishullit nuk bënë kurrë një front të përbashkët lufte kundër sundimit të huaj. Krijimi i Aleancës Ballkanike, në vitin 1912, nuk mund të konsiderohet si instrument i këtij fronti. Rrjedha historike e ngjarjeve dëshmoi se ajo ishte një koalicion i përkohshëm, i brishtë, i paprinciptë dhe i pasinqertë. Në krijimin e Aleancës Ballkanike, Lëvizja Kombëtare Shqiptare kishte vendin e saj. Madje, shkakun imediat për fillimin e sulmit kundër Turqisë do ta jepnin kryengritjet shqiptare e në mënyrë të veçantë kryengritja e madhe e pranverës së vitit 1912, që u përhap sidomos në Shqipërinë Veriore. Këtë rol të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare e ka pranuar deri diku edhe literatura e huaj historike. As qarqet drejtuese të shteteve fqinje, nuk e injoruan në atë kohë faktorin shqiptar, përkundrazi u vendosën kontakte, u zhvilluan bisedime për bashkëveprim, disa here midis kryengritësve shqiptarë dhe përfaqësuesve të shteteve fqinje, por megjithatë Lëvizja Kombëtare Shqiptare nuk u njoh prej tyre zyrtarisht, nuk u trajtua si palë zyrtare. Kështu, në fund të fundit, shpërthimi i Luftës Ballkanike në vjeshtë të vitit 1912, i gjeti shqiptarët jashtë radhëve të Aleancës Ballkanike. Dihet gjithashtu se shtetet fqinje ia vunë për këtë fajin shqiptarëve, duke i akuzuar për besnikëri ndaj Portës dhe për papjekurinë e tyre për vetëqeverisje. Këto koncepte i ka mbrojtur dhe për shumë kohë historiografia Ballkanike¹.

Shumë historianë kanë bërë përpjekje për të nxjerrë konluzione nga kjo ngjarje historike, por unë mendoj se refleksionet rreth saj nuk janë asnjëherë të tepërta. Ajo pati rëndësi, sepse ndikoi pozitivisht në kapërcimin e atij pozicioni tepër të rrezikshëm politik, për të cilin nuk do ta tepronim po të shpreheshim se ishte vetëm një hap drejt shpërbërjes fatale të kombit shqiptar duke e çuar pozitën e tij drejt një ekuilibri të ri, i cili po lëvizte në një drejtim përtej greminës. Edhe pse shteti, që u krijua pas saj qe i brishtë, dhe kaloi përmes krizash e vështirësish të jashtëzakonshme, ai deri në vitin 1920 shërbeu për të krijuar eksperiencën e parë pozitive dhe hodhi hapat e para për fuqizimin e identitetit të ri si komb – shtet.

Në dekadën e dytë të shekullit të kaluar, kombi shqiptar kaloi provën më të rëndë të historisë së tij. Ai arriti të shpallte pavarësinë në gjysmën e territoreve të tij etnike, ndërtoi një administratë kombëtare, por fatkeqësisht koha ishte kundër tij. I ndodhur nën presionin e fuqishëm të fqinjëve me aspirata shoviniste të forta dhe të Fuqive të Mëdha, që ishin në prag të shpërthimit të konfliktit botëror dhe që më tej e filluan atë, në një moment kritik kur ndërgjegjja kombëtare nuk ishte e konsoliduar në të gjitha shtresat e popullsisë, kur elita politike kombëtare ende ishte e paformuar, Shqipëria u përfshi në një sërë lëvizjesh separatiste dhe me frymëzim antikombëtar. Për ironi të fatit, pikërisht në Vlorën e flamurit të pavarësisë, rebelët fanatikë të Haxhi Qamilit e ulën dhe dhunuan flamurin tonë kombëtar. Dëshpërimi kaploi shtresa të shumta shqiptarësh. Por Kongresi i Lushnjës në aspektin politik dhe Lufta e Vlorës në atë ushtarak i dhanë fund këtij procesi regresiv. Ato mposhtën dëshpërimin, pesimizmin dhe skepticizmin se shteti shqiptar nuk mund të bëhej. Ato i thanë stop asaj krize kombëtare, që u shfaq në momentet e para të vështira të lindjes së shtetit shqiptar dhe i hapën rrugën një etape të re të konsolidimit të ndërgjegjes kombëtare dhe të institucioneve kombëtare. Pra, këto ngjarje, jo vetëm që ishim një dëshmi e qartë e një faze të re të pjekurisë politike dhe e formimit të indentitetit kombëtar shqiptar, por edhe një premisë për ta çuar atë më tej.

Në vitet ’20 – ’30 Shqipëria hyri në rrugën e stabilizimit të saj kombëtar. Institucionet kombëtare u bënë më efektive, Shqipëria u pranua në Lidhjen e Kombeve ndërsa Konferenca e Ambasadorëve rinjohu pavarësinë dhe integritetin e saj territorial. Një sërë shtetesh vendosën marrëdhënie diplomatike me të. Sigurisht një faktor i rëndësishëm nxitës i këtyre proceseve afirmuese pozitive ishte demonstrim i qartë dhe i vendosur i vullnetit të shqiptarëve për të ndërtuar dhe mbrojtur shtetin e tyre kombëtar dhe integritetin territorial.

Sigurisht rruga e afirmimit kombëtar dhe e stabilizimit të shtetit nuk qe e lehtë dhe nuk eci në një vijë të drejtë. Shqipëria provoi kriza e vështirësi të reja në sendërtimin e institucioneve të saj kombëtare. Por tashmë ishin tejkaluar fenomenet e viteve 1913 – 1915 dhe problematika kishte ndryshuar. Akti i I. Qemalit dhe ngritja e flamurit në Vlorë në të gjitha këto ngjarje, shërbeu si një shembull frymëzimi për unitet kombëtar, për ta nxitur faktorin shqiptar të merrte në dorë fatet e vendit të tij. Ato gjithmonë qenë një model për elitën politike shqiptare dhe një pikë reference për të zhvilluar një politikë kombëtare, që bazohej në interesat dhe në moralin kombëtar.

Edhe paskësaj shteti shqiptar dhe institucionet e tij u ndeshën me një sërë vështirësish. Ata u ballafaquan pikësëpari me presionin politik, diplomatik e ushtarak të shteteve fqinje, Greqisë dhe Jugosllavisë, të cilat u përpoqën jo vetëm të aneksonin territore të reja, jo vetëm të fusnin atë nën influencën dhe ndikimin e tyre, por edhe të zbehnin karakterin unik dhe kombëtar të tyre, të nxisnin lëvizjen separatiste brenda tij etj.

Përpjekjet e Greqisë për rigjallërimin e lëvizjes vorioepirote, për krijimin e një statusi autonom për Jugun e Shqipërisë, për mohimin e autoqefalisë së kishës ortodokse shqiptare, përpjekjet e Jugosllavisë për të aneksuar territore në veri të vendit për te nxitur një lëvizje separatiste në Mirditë apo për të rigjallëruar lëvizjen esatiste në Shqipërinë e Mesme ndeshën në vullnetin dhe qëndresën e fortë të forcave atdhetare shqiptare, të cilat duke iu referuar dhe duke u frymëziar nga Flamuri i ngritur në Vlorë ishin të bindura dhe plot entuziazëm se uniteti kombëtar, stabiliteti i shtetit shqiptar dhe e ardhmja mund të ndërtoheshin vetëm duke luftuar me forcë dhe të bashkuar çdo lloj presioni dhe politike antishqiptare.

Afirmimi dhe plotësimi i identitetit kombëtar shqiptar në Himarë dhe në disa treva të tjera të Shqipërisë së Jugut ishte një proces që erdhi duke u rritur. Entuziazmi që krijoi Pavarësia si dhe rrjedhojat politike të saj ishin vazhdimisht faktorë nxitës në gjithë këtë proces jetik për kombin shqiptar dhe ky nuk është thjesht një deduksion logjik, por një fakt që përmendet në një sërë dokumentash historike të kohës.

Madje edhe disa dekada më vonë, siç ishte periudha e Luftës II Botërore, kur përfaqësues të ndryshëm të shtetit shqiptar u ndodhën edhe njëherë përpara detyrës së vështirë që të mbronin të drejtën historike të kombit shqiptar për të jetuar i lirë në shtetin e tij, akti i I. Qemalit u paraqit si një argument historik dhe si një provë e vullnetit dhe e ndërgjegjes kombëtare të këtij kombi për të mbrojtur integritetin dhe pavarësinë e tij.

Përballë argumentave false të diplomacisë greke e jugosllave dhe të disa qarqeve politike britanike etj. se populli shqiptar nuk ishte pjekur politikisht për shtetin kombëtar, se pavarësia e Shqipërisë kishte qenë thjesht një eksperiment i dështuar dhe produkt e krijesë e politikës italiane e Austro-Hungareze dhe se një popull raja i gadishullit ballkanik ishte ngritur në pozitën e një kombi të pavarur jashtë dëshirës dhe vullnetit të tij etj., diplomatët, politikanët dhe intelektualët e shquar shqiptarë i kundërvunë, përveç të tjerash edhe shembullin brilant të kryengritjeve shqiptare në prag të pavarësisë dhe Aktin e Madh të Kuvendit të Vlorës, më 1912. Këto fakte historike kanë qenë vështirë të kundërshtohen si nga miqtë ashtu dhe nga armiqtë e lirisë shqiptare.

Kështu, Kuvendi i Vlorës dhe pavarësia e shpallur prej tij krijoi premisat, modelin dhe frymëzimin për të çuar përpara procesin e konsolidimit të identitetit kombëtar shqiptar. Ato kanë lënë gjurmë të thella pozitive për forcimin e shqiptarizmit.(Dielli –arkiv)

¹ P.N.Pipinelis “Europe and the Albanian question” Chicago, 1963 p.27-28.

DIPLOMACIA LOBUESE E VATRES DHE REVISTA E SAJ”THE ADRIATIC REVIEW”

November 2, 2012 by dgreca

Nga Rafael Floqi/

“Zgjidhja e çështjes shqiptare është një domosdoshmëri, se është një conditio sine qua non, për paqen e përhershme në Evropën Juglindore dhe ky fakt nuk duket se është kuptuar nga publiku i gjerë “ Fan Noli

“Fakti që dy liderët të tilla të mëdhenj amerikane, si presidenti Wilson dhe kolonel Roosevelt, bashkohen në simpatinë e tyre për Shqipërinë është shumë i rëndësishëm. Shqiptarët u janë thellësisht mirënjohës atyre, kryesisht për mënyrën sesi ata mbrojtën kauzën e tyre të drejtë”. Fan Noli

“Ne besojmë tek Presidenti Wilson dhe ne jemi të bindur plotësisht se Amerika dhe aleatët e saj do të bëjë drejtësi për këdo nga të gjitha kombet e vogla që luftojnë për lirinë kombëtare dhe kështu të krijojë një bazë të shëndoshë për paqen”. Fan. Noli

Shoqata panshqiptare Vatra mblodhi rreth vetes jo vetëm të gjithë shqiptarët, në ato periudha të vështira , kur vihej në diskutim ekzistenca e shtetit shqiptar, por diti të mblidhte në vete, dhe jo pa divergjenca, mendjet më të ndritura të kombit, që kishin studiuar në Universitetet më prestigjioze : si Hawardi dhe Yale, një grup shqiptarësh patriotë e të dituar, që ditën të bëjnë në ato momente të vështira të bëjnë fushatën më të suksesshme të lobimit për Shqipërinë. Instrument i fuqishëm për të cilin u bë edhe revista në anglisht dhe shqip e iniciuar nga Noli dhe vazhduar nga Kosta Çekrezi “The Adriatic Review”.

Marrëdhëniet shqiptaro-amerikane, kanë historinë e tyre, në të cilat një rol kryesor ka luajtur shoqata Vatra dhe Fan Noli, Faik Konica dhe vëllai i tij Mehmet Konica, por edhe të tjerë , të cilët hodhën qysh me krijimin e Vatrës urat e njohjes dhe bashkëpunimit të ndërsjellë mes Shqipërisë dhe SHBA-së, përcaktuan grupin e miqve të Shqipërisë, dhe strategjitë e lobimit politik për çështjen shqiptare. Në atë kohë gjatë paraqitjes së fjalës së tij në Londër, Mehmet Konica në krye të një delegacioni shqiptar, do të deklaronte se “Vatra është i vetmi organ përgjegjës i shqiptarëve në gjendje të ketë ndonjë ndikim në të ardhmen e Shqipërisë. Ajo përmblidhte të gjithë shqiptarët me ndikim, mes muslimanëve dhe të krishterëve të Shqipërisë së Jugut, të cilët, ishin vënë në shërbim të lirisë, dhe e kanë lënë vendin e vet për të bërë të pavlefshëm çdo presion të huaj”. Në fakt kjo fushatë e Vatrës ishte një proces i mirëfilltë lobimi.

Në qoftë se pranojmë se Federata “Vatra” në vitet 1915-1920” ishte si qeveri në mërgim. Në këtë kuptim, përfaqësuesit e saj kishin dijeni të plotë për fatet e Atdheut dhe kishin edhe strategjinë e tyre të bashkëpunimit me miqtë amerikanë, por edhe një platformë mbi formën e qeverisjes së Shqipërisë së lirë, të pas Luftës së Parë Botërore.

Platforma e Vatrës mbështetej në këto premisa: Shteti Shqiptar i pas-Luftës së Parë duhet të ishte, një shtet i pavarur, i shtrirë në të gjitha rajonet shqiptare, nuk mund të ishte republikë, pasi populli ende nuk ishte çliruar nga konceptimi (monarkik) i shtetit pas pushtimit të gjatë osman. Vatra kërkonte një shtet të pavarur, jo nën mbikëqyrjen e fuqive te mëdha, pasi ky do të ishte një akt neokolonial, por një farë monarkie, qoftë edhe me një princ të huaj, si W.Wied-i. Kjo platformë ishte paraqitur nga Mehmet Konica dhe një delegacion shqiptar i Vatrës i dërguar në Londër.

Aksionet politike e kulturore që Noli ndërmori në vitet 1917-1918 janë të gjithanshme dhe nga më të ndryshmet, të papraktikuara deri atëherë në atë shkallë nga qarqet shqiptare për të njohur e propaganduar kauzën e atdheut të tyre në Amerikë.

“ Nga shtatori i 1918, ai fillon botimin dygjuhësh të revistës “The Adriatic Review” me qëllim që, siç del nga kryeartikulli i parë, “të bëjë të njohur çështjen tonë para miliona amerikanëve” dhe të tërheqë në bashkëpunim për këtë kauzë, intelektualët amerikanë. Noli më 1917, ai u zgjodh në kryesinë e Vatrës, çka e bëri atë , de fakto, lider në fakt të diasporës shqiptare. Në shtator të vitit 1918 ai krijoi revistën “Adriatic Review” një periodik në anglisht dhe shqip që vazhdoi për dy vjet.

Si Noli dhe Konica ditën të kuptojnë se në një situatë të komplikuar për Evropën e pas Luftës së Parë Botërore, çështja shqiptare ishte e rrezikuar, dhe se rreziku për kombin shqiptar ishte shumë i madh. Çështja shqiptare në opinionin publik amerikan nuk ishte dhe aq e njohur, ndaj Noli ndjeu nevojën e një lobimi në gjuhën angleze dhe të një komunikim me publikun amerikan për të bërë me dije problemin shqiptar ,ndaj ai i futet botimit përgjithësisht në anglisht të revistës “The Adriatic Review”. Lobimi është pjesë e kulturës politike amerikane. Ai është akti i përpjekjes për të ndikuar në vendimet e marra nga zyrtarët e qeverisë, më shpesh ligjvënësit. Aftësia e individëve, grupeve, dhe korporatave për të lobuar qeverinë amerikane është e mbrojtur nga e drejta për Peticion, artikulli [15-të] i Amendamentit të Parë të Kushtetutës së Shteteve të Bashkuara. Kjo shtytje e Nolit kombinuar dhe me përvojën diplomatike të Faik Konicës e Mehmet Konicës arriti një sukses të pa diskutueshëm për kohën.

Çështja Adriatike dhe fati i Shqipërisë

Përzgjedhja e këtij titulli për revistën lidhet me rezonancën që kishte në qeverinë amerikane të pas Luftës se parë Botërore dhe veçanërisht të presidentit Woodrow Wilson por dhe në opinionin publik amerikan qëndrimi ndaj Çështjes Adriatike të debatuar gjatë në Konferencën e Paqes dhe lidhjes së kësaj çështje, në bazë të së cilës ishin divergjencat italiane dhe jugosllave për portet e Adriatikut me fatin e Shqipërisë.

Në vetë parathënien e numrit të parë të kësaj reviste Noli shkruante se : “ Objekt i këtij botimi është që të njihet publiku amerikan dhe aleatët me pikëpamjet e Shqipërisë, historinë e popullit të saj dhe përpjekjet e saj të gjata, për pavarësi kombëtare, që janë aq pak të njohura, ndaj vështirë se mund të kërkojmë falje, për nisjen e këtij periodiku, tani në vorbullën e krijuar në këtë kohë të përmbytur nga letërsia me temën e luftës. “Për këtë ka një arsye të mirë dhe shumë të rëndësishme: se zgjidhja e çështjes shqiptare është një domosdoshmëri, se është një conditio sine qua non, për paqen e përhershme në Evropën Juglindore dhe ky fakt nuk duket se është kuptuar nga publiku i gjerë( amerikan RF)”. Sa i drejtë ishte ky pohim i Nolit, këtë e ka dëshmuar historia.

Qysh në parathënien të hapjes së revistës Noli, duke pasur parasysh, gjeopolitikën e pas Luftës së parë botërore parashtron gjeopolitikën e Shqipërisë në lidhje me rajonin Adriatik dhe atë ballkanik. Duke u referuar shkrimeve në shtypin amerikan e britanik të cilat i dilnin në mbrojtje idesë të ndarjes së Shqipërisë, Noli shkruan : « Sipas mendimit të tyre, një vend i vogël si Shqipëria, me një popullsi e cila ka rënë në 2,500,000 duke qenë gjak i bardhë që ka bërë në shekuj luftëra të papërshkrueshme heroike kundër turqve dhe i ka bërë ballë dyndjeve të pashembullta, ndoshta nuk mund të vlerësohet si diçka me rëndësi për fatet e botës, dhe ajo mund të shpërfillet ose trajtohet padrejtësisht. Por një shikim shkarazi në hartë, do t’i bënte këta zotërinj të ndryshonin qëndrimin e tyre dhe, madje ta përputhnin atë me tonin në këto pika. Ata do të zbulonin se Shqipëria ka një bregdet me porte, dhe se bregdeti i saj shkon paralel me atë të Italisë në detin Adriatik, dhe se porti shqiptar i Vlorës është çelësi për hyrje në këtë det për shkak të afërsisë së saj me bazën detare italiane të Otrantos, dhe se, cilado fuqi që kontrollon bregdetin shqiptar bëhet praktikisht, zot i pellgut të Adriatikut, për arsyen e thjeshtë se,bregdeti italian i Adriatikut është i pamundur të përdoret për qëllime mbrojtëse dhe është praktikisht pa porte që nga Venecia gjer në Otranto. Ata gjithashtu do të zbulonin se Shqipëria është pjesë e Gadishullit Ballkanik, i cili i ka komplikuar problemet që kanë pllakosur Evropën qysh nga shekulli i kaluar, ku kjo luftë e ka origjinën dhe ku ajo zë një pozicion komandues strategjik. Elokuenca e hartës është e papërmbajtshme. Shqipëria, nuk mund të trajtohet si një gjë e papërfillshme në vetvete, por si pjesë e një të tëre, ose më mirë si një pjesë të dy gjysmave : të Gadishullit Ballkanik dhe të bregdetit Adriatik dhe si e tillë ajo duhet të kuptohet ».

Noli kishte besimin që : « Një tjetër Kongres Paqeje pas lufte, ndryshe nga Konferenca Londrës do të përmirësonte çështjen e pavarësisë së Shqipërisë, sepse pozicioni gjeografik i Shqipërisë nuk ka ndryshuar që atëherë. Shqiptarët ishin të zhgënjyer thellë me kufijtë e tyre, të përcaktuar nga Konferenca e Londrës, por ata shpresojnë se drejtësia do të mbizotërojë në Kongresin e ardhshëm të Paqes dhe se kufijtë e ardhshëm të Shqipërisë do të korrigjoheshin, në mënyrë që të përfshiheshin në të gjitha rajonet kryesisht shqiptare, të cilat ishin shkëputur padrejtësisht dhe forcërisht jashtë vendit te tyre amë, pa përfillura asnjë nga dëshirat e shprehura të banorëve të tyre”.

Qëndrimi i Nolit dhe i Vatrës është i qartë dhe i shpallur. Ai ishte pavarësia e plotë e Shqipërisë”. “Zgjidhje të ndryshme kanë qenë të propozuar, nga palët e interesuara, shkruan ai , dhe i janë vënë në dispozicion Shqipërisë. Një protektorat i huaj, nga ndonjë fuqi e interesuar është qëndrimi i paraqitur nga disa, një ndarje e Shqipërisë mes fuqive ka qenë një qëndrim i mbrojtur me guxim nga disa të tjerë. Por asnjë nga këto zgjidhje, argumenton me fuqi Noli “nuk është e kënaqshme për të gjithë ata që janë të interesuar, sepse ata (shqiptarët R.F) kurrë nuk do të bien dakord për ndarjen e plaçkës as me fuqinë së cilës mund t’i besohet protektorati mbi Shqipërinë, për të mos thënë asgjë për imoralitetin dhe padrejtësinë e privimit të së drejtës së një kombi për caktimin e së ardhmes së vet. As ndonjë nga këto zgjidhje nuk të ka të ngjarë të ndihmojë në krijimin e paqes në Gadishullin e Ballkanit pasi ajo do të jetë në funksion të interesave të dhunshme e konfliktuoze të Austrisë, Italisë dhe shteteve tjera të Ballkanit”.

Në këtë drejtim Noli bëri një punë të madhe, gati të pazëvendësueshme, shkruan Nasho Jorgaqi”nga një anë, për njohjen dhe propagandimin e Shqipërisë dhe të vlerave të saj etno-historike para opinionit amerikan dhe, nga ana tjetër, për legjitimitetin e të drejtave të popullit të tij në qarqet zyrtare amerikane. Prapa kësaj qëndron një prehistori dhe një veprimtari e gjithanshme me synime të qarta politike e me një strategji patriotike, me vështirësi të jashtëzakonshme, po të marrim parasysh terrenin e një vendi të madh multinacional dhe në një kohë kur, siç thotë F. Konica, “fati i Shqipërisë ishte në balancë”.

Duke dëshmuar një njohës i mirë i gjeopolitikës Noli argumenton se pavarësia e Shqipërisë do të ishte në të mirë edhe të fqinjëve te saj .“Zgjidhja më e mirë përmbi të gjitha duket të jetë zgjidhja më e drejtë, pavarësia e plotë e Shqipërisë brenda kufijve të saj etnikë. Kjo zgjidhje ndodh të jetë zgjidhja e dytë më e mirë edhe për të gjitha shtetet fqinje, argumenton ai, pasi ka avantazhin e zgjidhjes grindjeve të tyre mbi tokat e kontestuara si edhe kënaqjen pronarëve të ligjshëm të tokës së vet, të shqiptarëve, aspiratat e të cilëve duhen marrë parasysh, në radhë të parë”.

”Përpjekjet e “Vatrës” me në krye F. Nolin për të mbjellë farën e bashkëpunimit e kanë fillesën menjëherë pas shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë. Më 1913 ishte puna e Nolit me shokë që siguroi mbështetjen e një personaliteti si Charles Crane, i cili do të ndikonte në Konferencën e Ambasadorëve të Londrës me anë të Eduart Grey-it për një zgjidhje të drejtë të çështjes shqiptare. Më pas, më 21 gusht 1915, ishte Noli ai që hodhi hapin e parë zyrtar, duke i drejtuar Sekretarit të Departamentit të Shtetit, R. Lansing, një telegram, me anën e të cilit denonconte Traktatin e Fshehtë të Londrës dhe kërkonte nga presidenti Wilson “të parandalonte ndarjen e Shqipërisë nga Fuqitë e Mëdha”. Brenda një kohe të shkurtër u arrit që të krijohet Komiteti i miqve të Shqipërisë me figura të njohura filoshqiptare, si Ç. Krane, S. Uilliams, R. Uds, T. Erikson etj”.

Nën kujdesin e Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës Vatra (Vatra), një komision i formuar në Evropë nga Mehmet Konica ish-ministër Fuqiplotë i Shqipërisë në Athinë dhe anëtar i Komisionit Ndërkombëtar të Kontrolli në Shqipëri dhe i përbërë nga katër anëtarë përkatësisht, Dr Mihal Turtulli, ish-ministri i punëve Publike, dhe Dr Gjergj Adamidi Frashëri,ish ministri i Financave, dhe Mithat Bej Frashëri, ish ministri i Punëve Publike, të cilët ishin caktuar nga Vatra të bënin përpjekje për kauzën kombëtare . “Vatra është i vetmi organ përgjegjës i shqiptarëve në gjendje të ketë ndonjë ndikim në të ardhmen e Shqipërisë. Ajo grupon të gjithë shqiptarët me ndikim, mes muslimanëve dhe të krishterëve të Shqipërisë së Jugut, të cilët, të mbeten luftëtare të lirisë”

Se cili ishte roli i Vatrës e përshkruan nga ana tjetër një përfaqësues i Megalidhesë, një aktivist i dalluar i lëvizjes ekspansioniste greke të diasporës së asaj kohe, Nicholas J. Cassavetes i cili shkruante ne librin e vet të asaj kohe “ Çështja e Epirit te Veriut dhe Konferenca e Paqes “ se në “Në Amerikë, propaganda shqiptare për nënshtrimin ( sic! RF )e Epirit të Veriut në shtetin e ardhshëm shqiptar është kryer nga tre organizata shqiptare: (A) Vatra, (B)Rev. Kristo Dako (C) dhe Shqyperia. Sipas tij Vatra, me seli në Boston, ishte organizata më e njohur shqiptare. Ajo kishte rreth 1,600 anëtarë. Kryetari i Vatrës është i përndershmi Fan Noli. Përfaqësuesi i Vatrës në Londër është Faik Bej Konica. Cassavetes thotë se “Vatra kërkon që jo vetëm Epirin e Veriut, por tërë krahina e Epirit, domethënë: Janina, Preveza, dhe Konica, t’i bashkëngjiteshin shtetit të ardhshëm shqiptar. Vatra e konsideronte Greqinë si armikun e saj të madh dhe polemikat e saj janë të drejtuara kundër atij vendi. Vatra ka simpati proaustriake dhe anti-italiane. Faik Bej Konica ishte më parë konsulli i Turqisë në Korfuz. Vatra është në favor të kthimit të Wilhem Weidit, ish-mbretin e Shqipërisë, dhe aktualisht një oficer në ushtrinë austriake.”

Siç shihet edhe në këtë pasazh, përfaqësuesit e lobit grek të Vorio Epirit në ShBA, përpiqeshin që t’i paraqisnin shqiptarët dhe organizatën e tyre Vatra, si mbështetëse të Fuqive te Boshtit. Për të siguruar mbështetjen e qeverisë Amerikane e cila u vu në shërbim të Antantës dhe larguar Vatrën nga mbështetja e saj. Sipas këtij armiku të Shqipërisë, të tria këto organizatat përpiqen në punën e tyre për të bërë miq për Shqipërinë, dhe duke fituar mbështetësit në favor të mendimit për qenien e Epirit të Veriut nën Shqipëri.

“Vatra është organizata më energjike shqiptare në Amerikë dhe në Angli. Dhe për këtë arsye që ne të konsiderojmë këtu vetëm argumentet e Vatrës për çështjen e Epirit të Veriut. Para se të vazhdojmë me argumente tona është, ndoshta, e nevojshme që të thuhet se Vatra nuk përfaqëson ndonjë parti në Shqipëri. Ajo është një organizatë e emigrantëve shqiptarë këtu në Amerikë dhe e njëjta gjë e vërtetë dhe për shoqatën e Kristo Dakos dhe shoqatën Shkyperia me përkrahës të Ismail Qemal Beut. Ai përmend argumentet “e propagandistëve shqiptarë, sipas tij”. Ku ndërmjet rreshtave kuptohet efektiviteti i Vatrës i parë tashmë me sytë e armikut. Sipas tij Z. Stavro,( Skendo) sekretari i Vatrës, në një artikull të botuar në shumë gazeta në të gjithë vendin,( ShBA ) në mënyrë që të ngjallte antagonizëm kundër Greqisë, shkruante: “Greqia pushtoi me shpata rajonin shqiptar të Çamërisë, ose Epirin e Jugut, siç e quajnë grekët atë, dhe dy vjet më parë e kishin pushtuar dhe shkatërruar dhe rajonin shqiptar të Korçës dhe Gjirokastrës, ose Epirin e Veriut, siç e quajnë grekët atë. Ky citat vjen nga një deklaratë zyrtare e Vatrës, dhe kjo tregon shumë qartë se cilat janë aspiratat e kësaj organizate”, thekson ky përfaqësues në zë dhe jo i pa kulturë i shovinizmit grek.

Vatra pro Antantës, kundër grekëve

Por beteja diplomatike dhe propagandistike e Vatrës u zhvillua edhe në shtypin amerikan. Shumë artikuj zunë vend në revistën në fjalë si ribotime. Në këta artikuj kërkohej të sqarohej se shqiptarët dhe Vatra ishin mbështetës të Antantës, pasi dhe vetë Shtetet e Bashkuara iu bashkuan asaj. Në këtë debat sqarohet edhe misioni i trupave vullnetare te regjimentit të Vatrës në mbështetje të aleatëve. Sipas shkrimeve të ndryshme, si të vetë Nolit por edhe të krerëve të tjerë të Vatrës, një debat mjaft i gjerë për çështje u bë me qarqet shoviniste greke. Kështu në një ribotim të një shkrimi të N. Stavres, Sekretarit të Federatës Panshqiptare Vatra, në Biddeford, Me., ne gazetën “Record” shkruhet” : « Një farë greku, në një letër qarkore, të botuar kohët e fundit në disa gazeta amerikane, sulmon shqiptarët, organizatat e tyre kombëtare në Amerikë, si Vatra dhe të deleguarin e saj në Londër, z M. Konica, si të dhunshëm dhe mik të austriakëve të pabesë, me qëllim dëmtimin e marrëdhënieve të Vatrës me aleatët. Një akuzë e tillë, që vjen nga një burim grek, që hiqet si i mirinformuar të shkakton neveri dhe përbuzje. Por një pjesë e madhe e publikut amerikan, nuk di asgjë rreth propagandës djallëzore që grekët kanë kryer në mënyrë sistematike, kundër shqiptarëve në dekadat e fundit, me qëllim diskreditimin e tyre, dhe kështu të justifikojnë planet e tyre imperialiste për pushtimin e territoreve thjesht shqiptare. Prandaj një përgjigje është e nevojshme për të parandaluar keqnjoftimet, mashtrimet dhe shpifjet e qëllimshme.”

“Ky palo shkrimtar grek pohon se përfaqësuesi në Londër Federatës Shqiptare “Vatra” e Mehmet Konicës ishte, deri në kohën e shpalljes së luftës nga ana e Amerikës, një të austrofil i dhunshëm dhe kështu ishte dhe Vatra, austrofile në zemër.” Dhe pastaj ai e pyet: “Si ndodhi që Vatra dhe Konica tani janë atantofilë? Dhe ai vetë përgjigjet: “Vatra punon në Amerikë dhe ajo nuk mund ta shfaqë hapur simpatinë për Austrinë”. Kjo akuzë bie poshtë në dritën e faktit të thjeshtë se Federata Shqiptare e Amerikës e kishte ftuar z. Konica të vazhdonte të qëndronte në Londër si përfaqësues i saj në mars 1916, një vit para se Amerika të hynte në luftë. Z. Konica ishte atëherë në Greqi dhe Vatra mund të kishte dërguar atë në Austri, nëse shqiptarët e Amerikës, i dukeshin të atij shteti për pavarësinë e vendit të tyre. Por ajo nuk e bëri, sepse të gjithë shqiptarët e dinin se një marrëveshje e fshehtë ekzistonte ndërmjet Fuqive Qendrore dhe Greqisë për copëtimin e Shqipërisë në mënyrë brutale dhe se mbretit Konstantin i qe premtuar Shqipëria Jugore, si çmimi për makinacionet e tij të zeza, të cilat janë zbuluar më vonë nga Venizelosi dhe botuar në Librin e Bardhë grek. Z. Konica arriti në Londër në fillim të muajit gusht 1916, dhe u prit në zyrën e Foreign Office nga Lordi Robert Cecil, të cilit iu paraqit një memorandum për Shqipërinë. Ai u shoqërua me disa miq simpatizantë angleze, si koloneli Obri Herbert, deputeti, komandant Eedgewood, deputet, gjenerali Sir Ivor, Z. Lamington, Miss Durham dhe anëtarë të tjerë të shquar të Shoqërisë Anglo-Shqiptare të Londrës. Akuza e vetme, pra që mund të bëhet logjikisht kundër Federatës Shqiptare është se ajo ishte anglofile dhe joneutrale, kur Amerika ishte akoma neutrale dhe presidenti Wilson nuk kishte mbaruar ende shkrimin me shënimet në një përpjekje të kotë për ta bërë Gjermaninë të arsyetonte. Të dhënat në disa raste janë mjaft elokuente. »

Nga ana tjetër, kur Amerika dhe Greqia ishin ende neutralë, Vatra pat menduar se Antanta nuk ishte aq e keqe sa mbreti Konstantin i Greqisë, dhe me anë të Konicës dhe të delegatëve të saj në Londër, i ofroi Qeverisë britanike një ose dy regjimente me vullnetarëve shqiptarë nga Amerika. Menjëherë pasi Amerika hyri në luftë, shkruan N. Stavre, Sekretari i Federatës Panshqiptare Vatra, ne u këshilluam që qeveria britanike të mirëpriste regjimentet shqiptare dhe se një vendim përfundimtar për këtë çështje do të merrej në të ardhmen. Vatra që atëherë ishte e detyruar që të nderonte dhe të mbante fjalën e saj, sa ta thyente zotimin për organizimin e këtyre regjimenteve me shqiptarë, vullnetarë dhe jo subjekte të rekrutuar, kur të ftohemi për ta bërë këtë nga Qeveria Britanike. Federata shqiptare nuk mund ti kërkojë Anglinë për ta çliruar atë nga detyrimi i saj. Për më tepër, ka një tjetër arsye se pse shqiptarët janë aq të shqetësuar për të shkuar dhe për të luftuar në frontin e Ballkanit. Grekët atje nuk po lëvizin shumë shpejt, shumë e ndoshta, për shkak Venizelos i cili duket të ketë disa vështirësi shumë serioze për të mobilizuar e Grekët e tij, shumica e të cilëve kujdeset më shumë për fatin e ish-Mbretin pro-gjerman të tyre Konstandin, sesa për kauzën e njerëzimit dhe të qytetërimit. Fakte natyrisht të mjaftueshme, këto, që tregojnë se shqiptarët kanë humbur durimin dhe kanë pritur me padurim një shans për t’i sheshuar gjërat në Ballkan ».

Replikat me shtypin amerikan

Noli mundohet të sqarojë opinionin amerikan duke marre shkas nga shtypi i kohës.“Disa nga miqtë tanë janë shumë ose më pak pesimistë për të ardhmen e Shqipërisë. Kjo gjendje është ilustruar me një artikull të New York Evening Sun cilin Noli e riprodhon. “Autori i tij është i prirur të besoje se Shqipëria do të zhduket në vorbullën e kësaj katastrofe botërore( Luftës Botërore RF ) dhe se asgjë nuk mbetet nga ajo, vetëm shkrimi mbi një epitaf heroik të luftëtarit shqiptar.

“Ne nuk e ndajnë pesimizmin e tij. As nuk e besojmë se Amerika dhe aleatët do ta lejojnë që Shqipëria të ndahet brutalisht dhe të privuar nga portet e saj në mënyrë që të plotësojë kërkesat imperialiste të shteteve fqinje. Ne besojmë se aleatët, besnikë ndaj parimeve të tyre fisnike, do të respektojnë të drejtat e racës së lashtë ilire dhe rivendosjen e pavarësinë e saj”.

Madje para se te takohej me presidentin W. Wilson, Noli pat theksuar se deklaratat e presidentit amerikan nuk do të ishin sa për të kaluar radhën dhe se Amerika do ta mbante premtimin në favor te kombeve të shtypur .

Presidenti Wilson në fjalimin e tij të famshëm mbi kushtet e paqes pat deklaruar se pavarësia e të gjitha kombeve të Ballkanit duhet të restaurohej, përgjatë linjave racore dhe historike dhe të garantuara me marrëveshjet ndërkombëtare. Ne refuzojmë të mendojmë për një moment që të gjitha këto deklaratat solemne do te jenë “letër për kosh “. Ne besojmë tek Presidenti Wilson dhe ne jemi të bindur plotësisht se Amerika dhe aleatët e saj do të bëjë drejtësi për këdo nga të gjitha kombet e vogla që luftojnë për lirinë kombëtare dhe kështu të krijojë një bazë të shëndoshë për paqen, duke siguruar një terren të vlefshëm për aleatët, gjë që ka rrezikuar pozitën e austriakëve në Shqipëri dhe kërcënimin e mbështetjes bullgare në Maqedoni. Madje Noli duke thënë se shqiptaret u rreshtuan krahas fuqive aleateve francezeve dhe italianeve pohonte se “Shqiptarët e Amerikës po vlerësonin mundësi dhe mjete për rekrutimin e vullnetarëve në Amerikë, me shprese se do të mbështeteshin nga aleatët që të ndërtonin një ushtri shqiptare që mund të luante një rol të rëndësishëm në frontin shqiptar.

Takimet e Nolit me Presidentët Woodrow Wilson dhe Theodore Rusvelt

Ne revistën “The Adriatic Review” , Noli kujton takimin e parë te tij me dy presidentë të Amerikës, por së pari me Presidentin Wilson, atë që do të bëhej mbrojtës i interesave kombëtare shqiptare. Kanë mbetur të skalitura në kujtesën shqiptaro-amerikane fjalët e këtij burrishteti idealist që ia shqiptoi Nolit: “Unë do të kem vetëm një zë në Konferencën e Paqes në Versajë dhe këtë zë do ta përdor në interes të Shqipërisë.” Në këto fjalë historike zë fill ai qëndrim dashamirës i politikës amerikane ndaj Shqipërisë. Në vitet 1917-1918, që mbahen mend dhe si kohë e artë e “Vatrës”, Noli, si kryetar i saj, zhvilloi një veprimtari të dendur politike, me peshë disa herë vendimtare. Krahas një takimi zyrtar në Departamentin e Shtetit, ai arrin të bisedojë personalisht me ish-presidentin e ShBA, T. Ruzvelt, një vit më pas, më 4 korrik 1918, Noli, duke përfituar nga pjesëmarrja si delegat në Kongresin e Kombeve të Shtypura në Uashington, takohet dhe bisedon me presidentin e atëhershëm të ShBA, Wilsonin.

”Në listën e miqve të tyre, shqiptarët kanë shtuar tani dy nga emrat më të shquar në Amerikë dhe në të gjithë botën, përkatësisht Presidentin Wilson dhe ish-presidentin Roosevelt. Padyshim simpatia e këtyre njerëzve të mëdhenj për Shqipërinë fatkeqe nuk ka nisur qysh nga dita e djeshme, por zbulimi u bë shumë kohët e fundit dhe askush nuk mund t’i fajësojnë shqiptarët që i përshëndesin këto ngjarje me një entuziazëm që lyp përshkrim të veçantë në funksion të faktit se kjo mund të shënojë epokë në historinë e përpjekjeve të tyre të gjata për pavarësi”.

Ky zbulim i rëndësishëm u zhvillua në të njëjtën ditë, më 4 korrik të fundit, nën rrethanat e mëposhtme i përshkruan atë Noli: “Përfaqësuesit e të gjitha grupeve racore në Shtetet e Bashkuara ishin të ftuar për të shoqëruar Presidentin Wilson për festimin e ditës së pavarësisë në Mount Vernon. Më shumë se tridhjetë tre kombe u përgjigjën thirrjes duke dërguar delegatët e tyre me një krye z Streyckmans Felix, një delegat belg. Përfaqësuesi shqiptar ishte imzot Fan S.Noli, atëherë president i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës “Vatra” Ata të gjithë vunë kurora mbi varrin e George Washingtonit dhe delegati belg iu drejtua Presidentit Wilson në emër të delegatëve të racave të ndryshme, duke përsëritur për besnikërinë e tyre flamurin e vendit të tyre të ri ( SHBA) dhe duke shprehur vendosmërinë e tyre “që do të vazhdonte në luftën derisa liria e qëndrueshme të ishte siguruar jo vetëm për këtë komb, por për të gjitha kombet e tjera. ” Pastaj Presidenti Wilson shkruan Noli, mbajti fjalimin e tij të famshëm, i cili u përhap në të katër anët e botës dhe u lexua me padurim nga miliona qenie njerëzore. “Rënia e autokracisë, sundimi i ligjit në marrëdhëniet ndërkombëtare, çlirimi i të gjitha kombeve dhe mbrojtja e tyre kundër “interesave private apo komploteve” ishin theksonte ai fuqishëm, baza e vetme e paqes së përhershme. Në udhëtim e kthimit nga Mount Vernon në bordin jahtin presidencial ‘ Mayflower’, përfaqësuesi shqiptar kishte rastin t’i bënte nderimet e tij zonjës e parë të vendit, dhe natyrisht zonjat të parat, e cila i siguroi mundësinë për një takim dhe për t’i paraqitur jozyrtarisht rastin e Shqipërisë para Presidentit Wilson.

“Presidenti Wilson dëgjoi lutjen e Nolit me një interes mirëdashës, e siguroi atë për simpatinë e tij dhe shprehu vendosmërinë e tij solemne për ta ndihmuar Shqipërinë në orën e saj e nevojës. Presidenti Wilson e di faktet e rastit të Shqipërisë dhe është i bindur për drejtësinë e tyre dhe ai me siguri do ta përdorë zërin e tij në Kongresin e ardhshëm Paqes në emër të kërkesave të Shqipërisë. Pikëpamjet e tij, të të bërit drejtësi dhe të mbështetjes se saj me forcë, do të tërheqin vëmendjen dhe respektin e botës së qytetëruar.

Ish-Presidenti Roosevelt, në një deklaratë publike për synimet e luftës amerikanë, të bëra në një drekë në shtëpinë e Përgjithshme Spencer W. Bird në Passaic, NJ, më 4 korrik, e përfshiu Shqipërinë në listën e vendeve, pavarësia e të cilëve duhet të restaurohej dhe vendosur nën garancinë e fuqive aleate. Imzot Fan Noli zhvilloi një intervistë me kolonelin Roosevelt në Klubin e Harvardit të Nju Jorkut dhe ishte i habitur që mori vesh se koloneli ishte jashtëzakonisht i mirinformuar për çështjen shqiptare në veçanti dhe problemin e Adriatikut në përgjithësi. Kujtesa e tij është e jashtëzakonshme shkruan Noli. Ai i tregoi bashkëbiseduesit e tij një incident në historinë shqiptare, të cilën tani shumë shqiptarë e kanë harruar,pasi ajo pat ndodhur shumë vite më parë, kur Shqipëria ishte ende një krahinë turke.

Problemet e brendshme dhe të jashtme të Shqipërisë nuk janë aspak një libër të mbyllur për të, shkruan Noli, përkundrazi ai i ka studiuar ato me kujdes. Ka rëndësi të mjaftueshme për të, të jetë në gjendje për të gjetur një zgjidhje të detajuar për të gjitha prej tyre, një zgjidhje e cila është shkak të faktit se ai zor devijon nga ajo që dëshirojnë vetë shqiptarët. Sipas tij, çështjet territoriale në Ballkan dhe në bregdetin e Adriatik-ut duhet të rigrupohen në përputhje me linjat racore dhe Shqipëria duhet të zotërojnë bregdetin e saj nga Mali i Zi në Greqi. Mesazhi i mëposhtëm u dërgua nga koloneli Roosevelt për të shqiptarëve përmes Rev Fan S.Nolit: “Pavarësia e Shqipërisë, duhet të restaurohet në Kongresin e ardhshëm të Paqes dhe të vënë nën garanci pa interes nga Fuqitë Aleate, unë do të bëj çdo gjë, që kam në dorë , për arritjen e atij rezultati dhe të njohjes së kërkesave të racës së lashtë dhe trime shqiptare. ” Në pikëpamje të pozitës së lartë kolonel Roosevelt ka zë në Amerikë dhe në vendet aleate, dhe vlera e mbështetjes së tij vështirë se mund të mbivlerësohet.

Në revistën “The Adriatic review “ janë përfshirë edhe mjaft artikuj gazetash të anëtarëve të Vatrës, por edhe të miqve të Shqipërisë, si edhe shkrime të gazetave amerikane,qe lidhen me Shqipërinë dhe në seksionin shqip, krijime dhe përkthime e shqipërime të Nolit e te tjerëve .

“The Adriatic Review” e zgjati botimin e saj mbi dy vjet e në numrin e nëntorit të vitit 1919, pas konferencës se Parisit, ajo u mbyll për të mos u hapur më, por në periudhën që kjo revistë gjalloi, ajo ishte një dëshmi e gjallë e punës plot pasion kombëtar të Vatrës dhe të suksesit të lobimit të saj në emër të çështjes kombëtare.(Dielli-Arkiv, qershor 2012)