Prof.as.dr. Pajazit Hajzeri/

Në këtë monografi, e disata me rradhë që shkruan në këtë frymë autori, Asllan Istrefi, tashmë i ndjerë, në mënyrë koncize, të saktë dhe të drejtpërdrejtë, shkruan për vitet e mbijetesës së një ushtari i cili edhe pas shumë plagëve e shumë vuajtjeve arriti të mbijetoj dhe falë Zotit sot e kemi në mesin tone, z. Sherif Rama.

Rast shumë i mirë që të shkruhet për jetën dhe veprimtarinë e një ish luftëtari të lirisë, derisa ai është vet i gjallë, dhe të gjitha informacionet merren nga dora e parë, nga vetë personazhi kryesor i kësaj monografie.

Nën dy, të dhënat që ipen nga personazhi i monografisë, janë të dhëna të përjetuara edhe nga vet autori i librit, kështu që kur harmonizohen të dhënat nga shumë faktorë të ndryshëm, krahasohen dhe bien përfundime të njëjta, gjithmonë publikimi i tyre do të jetë më bindës edhe për të tjerët, por mbi të gjitha për analet e historisë.

Monografia fillon me një parathënie të shkurtër por shumë përmbajtësore nga vet autori i librit i cili siç dinte vet ta fillonte, përmblidhte dhe ta përfundonte me një teknikë, të të shkruarit të veçantë që vetëm ai e kishte. Më pas, autori shkruan në vend të hyrjes, një (dialog) aq bukur të thurur që vetëm ai i cili ka pasë mundësi të ndajë orë të tëra muhabet (biseda), me autorin e ndjerë i kupton, dhe sikur e ndëgjon duke dialoguar profesorin me mendimet e tia brilante që kishte. Në vazhdim autori nuk rreshtë duke e përmendur vijën gjenealogjike të familjes Rama nga Vidishiqi, përmend edhe toponime dhe mikrotoponime të vendit dhe të rajonit duke na shtyrë larg në lashtësi.

Në vazhdën e titujve autori shkruan historinë e personazhit, duke e trajtuar atë nga aspekti gjenealogjik që nga stërgjyshi Sherifi, babagjyshi, babai dhe Sherifi i ri, që trashëgonte emrin e stërgjyshit plak, i cili jetoi afër një shekull, dhe tashmë po bën shekullin që ka vdekur, por emri i tij jeton dhe trashëgohet denjësisht nga stërnipi, personazhi i kësaj monografie. Një kapitull të veçantë autori ia kushton themelimit të Njësitit të Parë të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës në Zabërgjë të Shalës së Bajgorës, dhe rrugëtimit të themeluesit të kësaj njësie, z. Nexhat Dedia i kthyer nga mërgimi në Kosovë në luftë. Duke e parë zhvillimin e vendeve përendimore, Komandant Nexhat Dedia, ishte i gatshëm të flijonte gjithçka, që edhe vendi i tij të gëzonte lirinë, aq shumë të pritur e të përvuajtur.

Autori i kushton një rendësi Epopesë së Mazhiqit të datës, 11 – 12 korrik 1998, mes ushtarëve të UÇK-ës dhe njësive ushtarake serbo-jugosllave, betejë e ashpër por pa lëvizur nga pozicionet e veta, ushtarët e lirisë dhe duke ju bërë ballë një artilerie shumë të madhe e të sofistikuar për kohën nga ushtria armike.

Autori jep në detaje pozicionet e vendosjes së UÇK-ës, flet për shtrirjen gjeografike, pozicionin gjeostrategjik të Kodrës së Kutllofcit, dhe për artilerinë e rëndë që posedonte armiku. Beteja kishte zgjatur pothuajse dy ditë të plota, ku për pasojë kishin mbetur pesë ushtarë serbë të vrarë, njëri ndër ta snajperist dhe shumë të plagosur, duke iu referuar mediave serbe të asaj kohe. Ndërsa nga radhët e UÇK-ës, mbetën të plagosur katër ushtarë. Beteja e Mazhiqit ishte sulmi i parë dhe disfata e parë e drejtpërdrejtë e forcave serbe në rajonin e Shalës së Bajgorës. Me këtë rast armikut iu deshtën afër dy muaj që të konsolodohej dhe të vendoste në rrethim të hekurt këtë rajon nga disa drejtime, nga Trepça, Kutllofci dhe nga ana e Podujevës në drejtim të Kaçanollit.

Edhe në luftimet e zhvilluara në Qafë të Kaçanollit, kishte si pasojë humbje nga të dy palët, të vrarë dhe të plagosur, edhe pse ushtria serbe ishte shumë më shumë i armatosur, po ashtu edhe në numër të ushtarëve. Lufta vetflijuese dhe morali i lartë për liri i ushtarëve të UÇK-ës, e bënte armikun të mendonte mirë, para se të fillonte të lëvizte përpara. Por strategjia e ushtris serbe ishte granatimi i parreshtur i terrenit, para se të lëvizte për pak metra. Autori një ish ushtar i UÇK-ës edhe njohës bukur i mirë i artit luftarak, e trajton me shumë kujdes dhe jep shumë të dhëna të sakta nga terreni dhe nga njerëzit që ishin drejtpërdrejt të lidhur me ngjarjen edhe Betejën e Qafës së Kaçanollit.

Me këtë rast autori po në detaje, sjellë të dhëna edhe nga luftimet që u zhvilluan në vijën e frontit nga Suma, Rashani, Mazhiqi dhe Trepçali, si dhe numrin e të vrarëve dhe të plagosurve nga të dy palët. Të dhënat nga palën serbe gjithmonë u referoheshin mjeteve serbe të informimit të asaj kohe.

Autori, në detaje paraqet të dhënat e ushtarëve të vrarë dhe të plagosur në mënyrë tabelare, e cila ipet e detajuar për periudha kohore të caktuara. Në tabelën e parë, sipas numrit rëndor nr. 5, e gjejmë edhe emrin e ushtarit të plagosur më datë 15 shtator 1998, Sherif Lutfi Rama, personazhit kryesor të kësaj monografie.

Po ashtu në mënyrë tabelare ipen të dhënat, edhe të fshatrave të përfshira në ofensivën e parë të shtatorit 1998, numrin e familjeve, numrin e shtëpive të djegura dhe numrin e shkollave të shkatrruara. Gjithashtu jepen të dhëna edhe për shkatrrimin e ekonomive familjare dhe objekteve socio – ekonomike të shkatrruara. Me të njëjtin format ipen të dhëna të civilëve e ushtarëve të plagosur a të vrarë në sektorët tjerë të luftimeve në harkun kohor, 17.8.1998 – 17.9.1998.

Më tutje autori kur flet për themelimin e Njësitit të Parë të UÇK-ës në Zabërgjë, trajton me shumë maturi dhe elegancë çdo element të themelimit të këti njësiti të UÇK-ës dhe jehonën që mori ky njësit për zgjërimin e rradhëve të tij, me ushtarë vullnetar të Zonës Operative të Shalës së Bajgorës.

Njëherit vë në pah bashkëpunimin e strukturave politike të asaj kohe që shërbenin në Lidhjen Demokratike të Kosovës, dhe angazhimin e tyre për ta bërë më të lehtë organizimin e UÇK-ës në këtë rajon. Autori përmend me emra persona të ndryshëm që u interesuan për themelimin e këtij njësiti, dhe vazhduan me kontributet e tyre, të parreshtura për të themeluar njësite në fshatra tjera.

Autori shpjegon edhe rrjedhshmërinë e një dite të ushtarëve të rinj, se si rridhte, që nga zgjimi në mëngjesin e hershëm, ushqimi, ushtrimet fizike dhe taktike ushtarake, personat përgjegjës në detyrat e ndara tashmë, e shumë informata që po besoj se do të publikohen për herë të parë në këtë format. Autori shpjegon rrjedhën e ngjarjeve në vazhdim, furnizimin me armatime nga Shqipëria, vendosjen e Shtabit të Përgjithshëm të UÇK-ës, Brigada 141 “Mehë Uka”, Zona Operative e Shalës në fshatin Bare. Po atë ditë, më 30 qershor 1998, ishte caktuar struktura ushtarake, zona e përgjegjësisë dhe kuadrot komanduese të saj, nga komandanti e deri te drejtuesit e nënreparteve. Gjithashtu autori nuk lë pa përmendur edhe vendosjen e pikave të vrojtimit, gjegjsishtë pikave të zjarrit, në rastet më të shpejta dhe më të nevojshme. Autori tregon edhe shtrirjen gjeografike që do ta ketë Brigada 141 “Mehë Uka”, fshatrat dhe hapsirat territoriale që gravitonin në të.

Ky rajon është njëri ndër rajonet e brezit verior kufitar me Serbinë, dhe organizimi e mbulimi i një hapësire aq të madhe territoriale, vë në pah organizimin, moralin e lartë dhe trimërinë e ushtarëve, edhe pse me pak armatime dhe municione. Me këtë rast shpjegohen edhe pikat komanduese, sektorët e ndarë dhe përgjegjësit e çdonjërit sektor veç e veç.

Në vazhdim autori ndalet tek Beteja e Mazhiqit, e zhvillur mes UÇK-ës dhe ushtrisë, policisë, grupeve mercenare dhe grupeve paramilitare nga ana e Serbisë. Këtë ngjarje autori e spjegon me shumë kujdes çdo detaj, pa harruar as edhe një element të vetëm. Zhvillimin e luftimeve, epilogun e tyre dhe fjalët e ushtarëve dhe personazhit të kësaj monografie, Sherif Ramës, i cili ishte drejtpërdrejt i kyçur në këto luftime, derisa plagoset rendë po këtu, më 15 shtator 1998. Autori spjegon edhe për vizitën që ua bëri vet ushtarëve të plagosur, duke përshkruar në detaje plagët dhe vendet ku ishte plagosur Sherifi. Ai numëron një nga një plagët, dhe përpiqet edhe pse me shumë dhimshuri ta përshkruaj këtë rast si heroik padyshim, por edhe moralin e lartë që kishte në atë gjendje vet Sherifi, dhe të tjerët ushtarë të plagosur.

Ta lexosh këtë, është sa rrënqethëse e trishtuese, aq falënderuese ndaj krijuesit (Zotit), si ia shëroi gjithë këto plagë dhe i dha jetë të vazhdojë ende Sherifi, dhe shumë të tjerë me histori të ngjashme.

Në imtësi autori shkruan narracionin e dr. Faik Bllatës, nga momenti i takimit të tij me Sherifin në Mazhiq, dhënien e ndihmës së parë dhe kujdesin e pakursyer për gjithë të plagosurit, deri në ndarjen e tyre kur, të plagosurit nisen drejt Zones Operative të Drenicës, atje ku ishte spitali ushtarak i UÇK-ës në Gradicë. Autori i monografisë, prof. Asllan Istrefi, ishte edhe vet ushtar i UÇK-ës, dhe një pjesë shumë të madhe të informatave të dhëna në këtë monografi, janë përjetime dhe ballafaqime të tia me situatën në terren. Njëri ndër burimet parësore për pjesën më të mirë të kësaj monografie, kushtuar Sherif Ramës, janë të dhëna nga vet autori.

Vlenë të theksohet se ofensiva e dytë në rajonin e Shalës së Bajgorës nga forcat serbe, me muaj të tërë i bënë ballë ushtarët e UÇK-ës, sulmeve të pandërprera të makinerisë ushtarake serbe. Në rajonin e Shalës bie rezistenca nga ana e UÇK-së pas një periudhe të gjatë kohore, dhe një numri të madh betejash të zhvilluara. Kjo edhe si pasojë e asaj, se rajoni ishte mbipopulluar nga banorë të larguar nga vatrat e tyre, jo vetëm të këtij rajoni, por edhe nga rrethina e Podujevës, Vushtrris dhe Drenicës. Pas pushimit të luftimeve dhe stacionimit të ushtrisë serbe në pika të caktuara nëpër rajonin e Shalës së Bajgorës, autori spjegon rrugëtimin e tij në detaje për të takuar refugjatët e strehuar në male, nga ku kishte verifikuar, regjistruar dhe takuar dhjetëra e mijëra familje. Me këtë rast ai njofton për vendndodhjen, numrin e tendave dhe numrin e banorëve të larguar nga vatrat e tyre.

Një gjë më bëri përshtypje, por me siguri nuk kishte arritur ta vizitonte autori i librit, melin e Kozmaticës në Vllahi, i cili po ashtu ka strehuar një numër të madh banorësh nga Vllahia, Melenica, Maxhera, Zjaça, Rahova, Reka, Trepça, Tuneli i Parë, Koshtova e Vllahisë, Zhazha, Boletini, Trepçali, Llazagji e fshatra të tjera.

Ai tregon për hallet dhe vështirësitë që kishin këta banorë të strehuar nëpër male, brengën e tij për rezervat e pakta të ushqimit, gjithandej dhe urdhërin e dhënë që të vizitohet çdo shtëpi e djegur, të shikohet mos ka rezerva ushqimore që kanë shpëtuar, që të grumbullohen dhe t’u dilet në ndihmë popullatës civile. Njëherit autori tregon edhe për takimin me disa komandantë dhe ushtarë të shpërndarë nëpër male rreth popullatës civile, por ajo çka të bie në sy, është takimi me komandant Nexhat Dedia, i cili ende kishte grupin më të madh të ushtarëve përreth vetes. Autori në këtë monografi, është edhe përsonazh i shumë ngjarjeve, të cilat i ka përjetuar edhe vet. Andaj shumë rrëfime, kujtime, emra vendesh, malesh, familjesh, toponime dhe mikrotoponime që po përmenden këtu, janë të atakuara vet me autorin.

Gjatë vizitës që autori i kësaj monografie ua bëri popullatës civile nëpër strehimoret e ngritura në male gjithandej, flet edhe për mikpritjen që u bëhej atyre (është fjala për ushtarët e UÇK-ës) nga këta banorë. Me këtë rast, autori në mënyrë tabelare paraqet të dhënat e refugjatëve gjithandej, ku i kishte vizituar, emrin e vendit, numrin e familjeve dhe vendin prej nga vinin, numrin e banorëve që ishin në atë vend, e shumë informacione të tjera. Më tutje, deri sa flet për Sherifin, nuk lë pa përmendur dhe pa i kushtuar një hapësirë të veçantë babait, nënës dhe familjarëve të tij. Si përherë edhe tani, autori dinte t’i thurte vargje lavdie gjatë përshkrimit të përsonalitetit të çdo njërit që përmendet në këtë monografi.

Autori flet edhe për vendlindjen e Sherifit, fëmijërinë, shkollimin, peripecitë gjatë rinisë, shpirtin e tij bujar, që gjithmonë e lidhte nga zakonet, tradita, rajoni, fshati dhe familja. Më tej, autori jep të dhëna për shtrirjen gjeografike, për zhvillimin demografik të fshatit Vidishiq, sipas burimeve dhe regjistrave të kohës, duke u thirrur në burime dhe autorë të ndryshëm, çka veçse e begaton këtë monografi. Një hapësirë të caktuar ia kushton këtij fshati gjatë luftës së fundit 1998 – 1999.

Jo rastësisht, qysh në fillim e përmenda personazhin kryesor të kësaj monografie, Sherif Ramën, pasiqë kam pasur fatin e mirë dhe shumë prej këtyre materialeve dhe personaliteteve, që janë vendosur në këtë monografi, i kemi diskutuar bashërisht me autorin, sa ishte në jetë, tashmë të ndjerë, prof. Asllan Istrefi.

Në këtë monografi autori bënë përpjekje që t’u ofrojë lexuesëve njohuri mbi sakrificën sublime që dhanë shumë e shumë të rinj e të reja, që të bëhet shteti i Kosovës, e njëri ndër ta ishte edhe vet Sherif Rama. Në mënyrë koncize është bërë trajtimi i temave dhe ngjarjeve, tanimë historike nga brezat stërgjyshor e deri tek lufta e fundit 1998 – 1999, e në ditët tona, në aspektin e kujtesës dhe traditës që e kemi ruajtur ndër breza me rradhë. Në këtë punim autori ka nxjerrë në pah shumë të dhëna dhe elemente që për herë të parë do të shohin dritën e botimit, anise një pjesë e mirë e tyre tashmë veç i kemi në kujtesën tonë.

Ky libër i ofrohet lexuesit edhe me fotografi të shumta, që e pasuron dhe argumenton e njëkohësisht e bënë atë edhe më atraktiv, ku shumë kush prej jush mund ta gjeni veten pjesë të objektivit të fotoaporatit në ato fotografi.

Ky libër monografik do të jetë pasuri e çmuar për çdo bibliotekë, çofshin publike (shtetërore) apo individuale. Do të jetë një kujtesë e mirë për të gjithë ata të cilët i përjetuan ato ditë aq të vështira të luftës, por edhe aq të lavdishme, për brezat e rinj që të njihen me sakrificën dhe gjenocidin e shkaktuar nga Serbia në vitin 1999.

Mos ta lë pa e përmendur dhe falënderuar për kontributin në pregatitjen e këti libri pas vdekjes së autorit prof. Asllan Istrefi, mikut të tij të ngushtë dhe timin, z. Fadil Begolli, i cili parreshtur, për muaj të tërë, eci shtigjeve dhe vargjeve të autorit, ku edhe arriti ta finalizojë në tërësi këtë monografi.

Recension i Monografisë “Vitet e Mbijetesës” kushtuar Veteranit të Ushtrisë

Çlirimtare të Kosovës, Sherif L. Ramës, me autor Asllan Istrefi

Datë: 25/08/2023

Prof. Ass. Dr. Pajazit Hajzeri

Montreal, Canada