Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

MBROJTA E SHKOLLËS NORMALE NGA MBYLLJA APO TRANSFERIMI

by

Prof.Dr.Roland Gjini/

Shumë shpejt, menjëherë pas vitit 1909, për Elbasanin dhe elbasanasit shkolla Normale u bë simboli i qytetit për lidhjet e tij me arsimin e shkollën shqipe. Elbasanasit e donin Normalen e krenoheshin me të, pasi ajo i njohu ata në të gjithë Shqipërinë e trojet shqiptare, prandaj ishin gati të sakrifikonin gjithçka për mbrojtjen e saj. Jo më kot, që në vitet e para të hapjes së saj, ky qytet filloi të quhet nga shqiptarët “Elbasani i Normales” ndërsa shkolla “Normalja e Elbasanit”. Kur themi Normalja e Elbasanit, nuk mohojmë kurrsesi karakterin kombëtar që mori kjo shkollë. Këtë karakter Normales ia dhanë jo vetëm misioni i saj, por edhe përbërja e nxënësve normalistë nga të katër anët e trojeve shqiptare, si dhe përzgjedhja e trupës pedagogjike nga ajka e inteligjencës shqiptare të kohës. Në këtë shkollë, që u bë tempulli i arsimit në Shqipëri, do të jepnin mësim apo do ta drejtonin figura të njohura kombëtare të trojeve mbarëshqiptare, si Qamil Bala nga Gjilani, Bajo Topulli nga Gjirokastra, Luigj Gurakuqi nga Shkodra, Aleksandër Xhuvani nga Elbasani, Soti Peci nga Korça, Salih Ceka nga Çamëria, Ahmet Gashi nga Prishtina, e të tjerë.

Që nga nisja e funksionimit të kësaj shkolle e në vijim, të paktën deri në vitit 1938, shkolla Normale nuk e kishte të lehtë vijimin e punës së saj pikërisht në Elbasan. Në historinë e vet shkolla Normale, për arsye të jashtme e të brendshme, mbyllet për t’u rihapur përsëri me qetësimin e situatave. Përveç mbylljeve provizore,në aspektin e brendshëm, më së tepërmi për arsye politike, disa herë është hedhur mendimi, apo më tej akoma, janë hartuar projekte për transferimin e saj në një qytet tjetër të Shqipërisë. Mbyllja e parë e saj u bë në Shtator të vitit 1910, kur drejtor ishte Luigj Gurakuqi, për shkak të ekspeditës ndëshkimore të Shevqet Turgut Pashës. Para se të mbyllej, patriotët shqiptarë shfaqen ide të ndryshme për mbijetesën e saj. Një ndër këto ide ishte ajo e Fan Nolit, i cili nga Bostoni i shkruante Lef Nosit në Elbasan që do të ishte mirë dhe njëkohësisht një goditje për qeverinë osmane që Normalja të transferohesh jashtë tokave shqiptare në ndonjë shtet të Europës: “Bisedojeni ketê çeshtje me miqt’ e atjeshme dhe shkruamëni që të di. Jam gatî dhe unë dhe z. Faik bej Konitza të vemi të gjithë në Svicerë dhe të bêhemi të gjithë profesore atje dhe të gatitim një racë te ré për Shqipërine e nesërme.” Lef Nosi dhe elbasanasit më mirë preferuan të mbyllej përkohësisht se të transferohej. Do të rihapet përsëri në shkurt të vitit 1911 në shtëpinë e Qemal Karaosmanit. Në vazhdim, në vitin 1914, kur shkollën e drejtonte Aleksandër Xhuvani, mbyllet për së dyti nga terrori që po ushtronte në Elbasan ushtria rebele e Haxhi Qamilit, në korrik të këtij viti. Nxënësit mbetën pa dhënë provimet e fundvitit. Me fillimin e Luftës së Parë Botërore, sidomos pas vitit 1915, për shkak të vendosjes në Elbasan të ushtrive ndërluftuese, Normalja më tepër ndenji e mbyllur se e hapur. Pas mbarimit të kësaj lufte, puna në Normalen e Elbasanit filloi të funksiononte rregullisht. Pas rihapjes në 22 nëntor të vitit1918, u shfaq një rrezik i ri: transferimi i saj për në një qytet tjetër të Shqipërisë. Projekti i parë për transferimin e Normales diku tjetër u hodh për diskutim nga Qeveria e Sulejman Delvinës në vitin 1920. Me një vendim të Kongresit të Lushnjes shkolla Normale u vu nën varësinë e Ministrisë së Arsimit. Kjo e fundit, për zbatimin e idesë së transferimit nuk mori mendimin e autoriteteve lokakale, madje as të mësuesve të Normales, as të popullit të Elbasanit. Qenë disa demonstrata të popullit të Elbasanit që detyruan Qeverinë dhe Ministrinë e Arsimit që të heqin dorë nga ky plan në vitin 1920.

Në fundin e verës së vitit 1924 për Elbasanin, kur në fuqi sapo kishte ardhur Qeveria e Fan Nolit, doli përsëri problemi i shpërnguljes së Normales, tashmë nga Elbasani për në Shkodër. Arsyet e gjetura nga Ministria e Arsimit ishin paradoksale, deri te preteksi i sëmundjes së malarjes. Përsëri, ashtu si në vitin 1920, ka një reagim të ashpër nga autoritetet vendase, nga mësuesit e nxënësit e Normales si dhe nga populli i Elbasanit. Madje, në këto kushte, Lef Nosi mendoi edhe mundësinë e dorëheqjes nga detyra e kryetarit tw Bashkisë, pak ditë pasi e kishte pranuar atë vend. Në këtë çast të vështirë për simbolin kult të arsimit elbasanas, mes Lef Nosit dhe Aleksandër Xhuvanit është zhvilluar një letërkëmbim i dendur, që karakterizohej nga shqetësimi dhe gjetja e rrugëve përmes të cilave duhej vepruar. “Propaganda asht ba se Elbasani është me malarie – do t’i shkruante Aleksandër Xhuvani mikut të tij në Elbasan – dhe mësues e nxënës janë sëmunë dhe punë në shkollë s’bahet. Më ja kishin mbush mendjen njerzit edhe Gurakuqit e Vinjaut që të ngrihet Normalja nga Elbasani. Puna është me rrezik e çështja do bisedohet në kryeministri ndaj duhet të mbledhësh Këshillin e Belediesë (Bashkisë- R. Gj.) e t’i çoni delegatë kryeministrit e Ministrisë së Arsimit për të rrëzu fjalët që thuhen për Elbasanin e më pas të bëni edhe nji miting për të protestu”. Është për të ardhur keq që në projektin e transferimit u përfshi edhe Luigj Gurakuqi, asokohe ministër i financave. E themi këtë pasi ai kishte qenë një ndër themeluesit e Normales së Elbasanit të hapur në 1 dhjetor 1909, njëkohësisht edhe drejtori i saj i parë. Ai e kishte pranuar kërkesën për transferim bërë nga Ministria e Arsimit që drejtohej nga Stavro Vinjau, mbase, në këtë rast, ai është joshur nga fakti që kjo shkollë do të vendosej në qytetin e tij të lindjes, në Shkodër.

Në 16 gusht Këshilli Bashkiak kundërshtoi përpjekjet e Qeverisë për transferimin e shkollës Normale, duke argumentuar historikisht domosdoshmërinë e qëndrimit të saj në qytetin e Elbasanit. Gjithashtu, u vendos të organizohej edhe një demostratë e madhe proteste. Në orën e caktuar tregu u mbyll dhe populli vërshoi nga të katër anët duke u grumbulluar në sheshin e Namazgjasë. Kjo ishte hera e dytë, pas ngjarjeve të vitit 1920, që populli i Elbasanit protestonte për të njëjtën çështje. Ishte hera e dytë që patriotët elbasanas, në krye të popullisë së qytetit e fshatrave përreth, ngrinin zërin për të mbrojtur ikonën e arsimit shqiptar, që ishte lindur dhe rritur, me shumë sakrifica, në Elbasan. Mbas mbarimit të mitingut, populli i revoltuar u nis drejt zyrave të PTT-së, duke e detyruar drejtorin e saj të thërriste urgjentisht në telefon zëvendëskryeministrin, Sulejman Delvinën, për t’i bërë të ditur vendosmërinë e tij për të mbrojtur, edhe me armë, Normalen në Elbasan. Pasi morën premtimin nga zv./kryeministri se: “Normalja do të mbetet aty ku u hap për herë të parë” demostruesit u shpërndanë dhe Normalja nuk u shpërngul në Shkodër. Në krye të Bashkisë së Elbasanit, Lef Nosi do të aprovojë kërkesën e drejtorit të Normales, Aleksandër Xhuvanit, për sistemimin e saj përkohësisht në shkollën “Kostandin Kristoforidhi”, në lagjen Kala, për aq kohë sa të përfundonte godina e re e Normales.

Për rreth 12 vjet Normalja do të vazhdojë e qetë punën e saj dhe do të përgatisë me qindra mësues, jo vetëm për Elbasanin por për tërë qytetet e trevat shqiptare. Problemi i shpërnguljes së saj rihapet në vitin 1936. Lajmi i hapur përsëri për shpërnguljen e kësaj shkolle kombëtare për në Shkodër ndodhi në një kohë kur drejtor i saj ishte sërish pedagogu, studiuesi, gjuhëtari dhe atdhetari i njohur elbasanas, Aleksandër Xhuvani. Në një shkrim të tij të botuar kohët e fundit në gazetë “Tema online” gazetari Dashnor Kaloçi shkruan se nuk kishte asnjë njoftim zyrtar në lidhje me atë lajm që qarkullonte ato ditë në të gjithë qytetin e Elbasanit, banorët e tij e besuan atë gjë dhe u ngritën në protesta masive, të cilat degjeneruan deri në konflikte fizike në mes qytetarëve dhe forcave të xhandarmërisë që ruanin rendin publik. Në këtë artikull ka edhe një pasaktësi kohore. Artikullshkruesi i përcakton ngjarjet e Elbasanit për shpërnguljen e Normales në vitin 1935, kur në fakt ato kanë ndodhur në vitin 1936. Më tej akoma, vërtet njoftim zyrtar nuk kishte, por burimet e tjera që përhapin lajme flasin ndryshe, le t’i shohim më poshtë.

Sinjalin e parë për rishfaqjen e idesë së shpërnguljes e jep një artikull në shtypin lokal të Korçës, dhe si kundërpërgjigje drejtuesit e Normales reagojnë ashpër në 24 shkurt të vitit 1936, po në shtyp: “E kënduat se çna shkruanin nga Korça? Në Elbasan pëshpëritet se Ministria e Arsimit do të ndajë qytetsen nga Normalja tashti në mes të vitit. Po përshpëritet edhe një gjë tjetër: të ngrihet Normalja nga Elbasani, sikurse desh të bëhesh më 1924, në kohën e Qeveris revolucionare … Kjo mburrje nuk mund t’i hiqet nga gjiri i Elbasanit. Edhe qeveria revolucionare e 1924-ës deshi t’ia heqë, por nuk mundi. Kur themi Normale na kujtohet Elbasani dhe kur themi Elbasani na vjen menjëherë në mendje Normalja. Janë dy emra të lidhura dhe të paçkëputura midis tyre.” Ministri i arsimit të asaj kohe, Nush Bushati, i cili erdhi në Elbasan më 11 prill të vitit 1936, u shpreh se shteti do të ndihmojë ndërtimin e shkollës së re Normale që ka mbetur përgjysmë, por nuk tha asnjë fjalë për shpërnguljen e kësaj shkolle, ndërkohë që opinioni i Elbasanit po ziente për këtë problem. Për mbi dhjetë muaj, nga shkurti deri në nëntor të vitit 1936, Ministria e Arsimit nuk nxori asnjë njoftim apo deklaratë përgënjeshtruese për këtë lajm. Vetëm në nëntor të vitit 1936, kur populli është ngritur në protesta e demostrata, gazeta lokale e Gjirokastrës njofton se Qeveria me anë të një komunikate e ka hedhur poshtë këtë lajm të përhapur, dhe shkruan se “… Normalja e Elbasanit ka një histori, ka tradita. Është një nga më të vjetrat shkolla shqipe të Atdheut. Pra, një vendim për transferimin e saj jo vetëm do të ishte një padrejtësi e madhe, por edhe një guxim i math. Dhe, në rast se Ministria e Arsimit e bën me gjithë mend një gjë të tillë, jo vetëm do të bënte një gafë, të pa shembullt, por edhe një krim”

Lidhur me përhapjen e lajmit se Normalja e Elbasanit do të transferohet për në Shkodër, gazetari i njohur i saj kohe, Nebil Çika në gazetën “Arbënia” që botohej në Tiranë, shkruan se ky lajm është përhapur nga vetë drejtori i shkollës, Aleksandër Xhuvani. Në kundërshtim të kësaj akuze trupa pedagogjike e shkollës Normale, mes të tjerash, jep këtë përgjigje: “… Një seri botimesh të z. Çika nxjerr si shtytës krysor të manifestimeve të Elbasanit zotin Aleksandër Xhuvani. … Kolegu i Tiranës mund të ketë arsyet e tij, por neve na duket se z. Aleksandër Xhuvani, mësues i shqipes nga më të vjetrit, njeri që e ka dëftuar vetëhen dhe i ka falur vepra të sgjedhura shkollës shqipe, ka bërë për të kaq shërbime sa nuk e arrijmë as në bisht akoma dhe shumë të rinj që mbahen rëndë dhe s’po na nxjerrin gjë në shesh – meritonte jo goditje, por nderime dhe kënaqësime.” Në artikujt e Nebil Çikës shkruhej se fillimisht lajmi u përhap në pazarin e Elbasanit, ku u mbyllën 500 dyqane dhe tregtarët u grumbulluan para Prefekturës. Më tej shkruhet se “Në Prefekturë për shkak se ishte ditë pushimi, natyrisht nuk u gjend njeri. Atje zoti Xhafer Miraku, i mbajti popullit një fjalim me anë të së cilit theksoj se elbasanasit me asnjë mënyrë nuk mund të pranojnë shpërnguljen e Normales që projektohet prej Ministris s”Arsimit. Veç zotit Miraku, fjalime analoge mbajtën dhe zoti Shefki Kulla, tregtar, dhe avokat Shefqet Daiu. Populli natyrisht i priti fjalimet me brohoritje duke çfaqur me gjallëri dëshirën e tij për të mos shpërnguljen e Normales nga Elbasani” Sipas zotit Çika arësyet se përse Xhuvani e përhapi këtë lajm lidhen me faktin që ai nuk i honepste dot zyrtarët e Ministrisë së Arsimit, të cilën po e katandisnin keq e më keq arsimin shqiptar.

Ka të ngjarë që lajmi për shpërnguljen e Normales nga Elbasani, në këtë kohë, mund të jetë i lidhur me një vendim të Qeverisë po në vitin 1936. Sipas këtij vendimi duhej ndarë veç shkolla qytetëse nga shkolla Normale. Shkolla qytetëse përfshinte katër vitet e para të studimit të shkollës Normale, quhej ndyshe “plotore”, pasi plotësonte njohuritë e marra nga arsimi fillor 5-vjeçar i asaj kohe, nga ku vinin nxënësit e Normales. Katër vitet e tjera të Normales ishin vite shkollimi profesionale, për t’u bërë mësues. Pra me vendimin e ri studimet në Normale nuk do të zgjasnin më 8 vite, por 4. Ky vendim mund të ketë shërbyer si dyshim për opinionin e Elbasanit, sepse pas këtij përgjysmimi të viteve të shkollimit në Normale, sipas këtij opinioni, do të vinte edhe largimi i saj nga ky qytet dhe ashtu si në vitin 1924, Normalja do të shkonte në Shkodër.

Megjithatë, duke parë protestat dhe manifestimet e popullit të Elbasanit, që ishin masive dhe këmbëngulëse, Qeveria u detyrua të dalë me një komunikatë ku premtonte se Normalja nuk do të transferohej. Nga ana tjetër, puna për përfundimin e ndërtimit të shkollës së re kishte mbetur në vend. Tri vjet pas këtyre protestave Qeveria akordon një fond shtesë për ndërtimin e plotë të kësaj shkolle, në janar të vitit 1939, fond i cili nuk u lëvrua për arsye të pushtimit të vendit nga Italia fashiste në 7 prilll të vitit 1939. Normalja e Ebasanit vijoi punën e vet edhe gjatë viteve të pushtimit italian e gjerman, duke diplomuar si mësues me qindra djem e vajza të tjera nga tërë trojet shqiptare.

Fjala e ambasadorit Hovenier gjatë Konferencës së Partnerëve të FSK-së, 26 tetor 2023

by

Ministër i Mbrojtjes Maqedonci, kolegë ambasadorë, gjeneral-lejtnant Jashari, gjeneral-brigade Boziçeviq, gjeneral-brigade Hamerstajn, ushtarë, diplomatë dhe miq:

Mirëmëngjesi. Më vjen mirë që kam mundësinë të flas para jush për mbështetjen tonë për Ministrinë e Mbrojtjes së Kosovës dhe Forcën e Sigurisë së Kosovës.

Qeveria e ShBA-së është e përkushtuar për të mbështetur zhvillimin e FSK-së përmes NATO-s dhe asistencës dypalëshe, ShBA-Kosovë.

Në kontekstin dypalësh, ndër prioritetet tona strategjike është mbështetja e planit 10-vjeçar të tranzicionit të FSK-së në forcë profesionale, shumetnike, të ndërveprueshme me NATO-n, e aftë për të kryer mision mbrojtës territorial, nën mbikëqyrjen civile.

Janë bërë më shumë se katër vjet prej se punojmë për këtë qëllim në pajtim me Planin Gjithëpërfshirës të Tranzicionit të FSK-së.

Vetëm gjatë vitit të shkuar kemi pasur një varg arritjesh në aspektin e asistencës për siguri. Dëshiroj t’i përmend disa prej tyre:

Së pari, FSK-ja ka marrë pjesë në gjashtë ushtrime dhe gara të Forcave të Armatosura amerikane për Evropë. Kjo pjesëmarrje e madhe përfundimisht rezultoi në validimin e regjimentit të parë të këmbësorisë së FSK-së.

Gjatë vitit të kaluar i kemi dhënë 24 milionë dollarë fonde ndihmëse për trajnimin dhe pajisjen e personelit në Ministrinë e Mbrojtjes dhe FSK.

Një shembull i përpjekjeve tona stërvitore ishte vizita e ekipit të stërvitjes mobile të ushtrisë amerikane në Ferizaj, ku mbështetën zhvillimin e kurseve bazike dhe të avancuara të këmbësorisë për nënoficerë në Komandën e Stërvitjes dhe Doktrinës së FSK-së.

Gjithashtu, 47 oficerë të FSK-së përfituan arsimim profesional ushtarak në shkollat ushtarake të ShBA-së krah për krah homologëve të tyre amerikanë, duke zhvilluar aftësitë dhe duke vënë lidhje që do t’i bëjnë liderë më efektivë dhe do të thellojnë partneritetin tonë dypalësh.

Në bashkërenditje me partnerët gjermanë, i kemi dërguar 23 prijës dhe profesionistë kosovarë në Qendrën Evropiane për Studime të Sigurisë „George C Marshall“ për të thelluar edhe më tej lidhjet dhe bashkëpunimin tonë të fortë në fushën e mbrojtjes.

Po ashtu, tashmë kemi financuar ose së shpejti do të financojmë pesë këshilltarë në fushën e komunikimit strategjik, inteligjencës, blerjeve, sigurisë kibernetike, si dhe planifikimit, programimit, ndarjes dhe ekzekutimit të buxhetit. Këta ekspertë janë këtu, duke dhënë këshilla për praktikat më të mira dhe duke ndihmuar Kosovën për përmirësimin e kapaciteteve në tërë sektorët.

Nuk do të bëja punën time siç duhet nëse nuk do të theksoja dhe lavdëroja marrëdhëniet e shkëlqyeshme të Kosovës dhe Ajovës – marrëdhënie që filloi me programin e partneritetit shtetëror me Gardën Kombëtare.

Partneriteti ndërmjet Ajovës dhe Kosovës tashmë ka rezultuar me 26 angazhime (dhe po vazhdojnë) ushtri me ushtri që do të mbahen në të dy vendet, por këto shkojnë përtej angazhimeve ushtri me ushtri.

Në fakt, presidentja Osmani shkon në Ajovë këtë javë, ku e di që do të përforcojë këtë marrëdhënie të fuqishme në një varg sektorësh.

Edhe pse institucion i vogël, MM-ja ka marrë pozitën e saj në skenë globale të sigurisë duke u bërë pjesëmarrëse e rregullt e Grupit të Kontaktit për Mbrojtjen e Ukrainës.

Gjithashtu dëshiroj të shpreh mirënjohje që gjatë sulmit të 24 shtatorit ndaj sovranitetit dhe sigurisë së Kosovës në veri të vendit nga sulmues paramilitarë të armatosur dhe të pajisur, FSK-ja dhe MM-ja demonstruan pjekurinë e tyre profesionale, duke vënë në pah reputacionin e tyre si partnerë të besueshëm të sigurisë duke shmangur retorikën provokuese dhe duke u përmbajtur nga veprimet që do të kishin sjellë përshkallëzim të mëtejshëm.

Dëshiroj të shpreh mirënjohjen time për të gjithë për rolin tuaj në stabilizimin e gjendjes.

Pres me padurim të shoh Kosovën duke vazhduar rrugëtimin e nisur vite më parë me mbështetje të fuqishme nga Shtetet e Bashkuara për të përfunduar Planin Gjithëpërfshirës të Tranzicionit.

Edhe njëherë, ju faleminderit për mundësinë për të folur para jush sot.

SHTETI MIK, AUSTRIA KREMTON 26 TETORIN-FESTËN KOMBËTARE

by

Austria kremtoi 26 Tetorin, Festën Kombëtare të saj.
Gjithë shqiptarët urojnë: Gëzuar 26 Tetori – Festën Kombëtare Austri!

Hazir MEHMETI, Vjenë

Historia

26 tetor 2023. Vjenë. Historia e popujve, me gjithë rezonimet e saj, tregon mbi ecjen shekujve të njerëzimit dhe progresin e tij. Njëra nga më të shquarat në kontinent, ishte historia e popullit austriak në veçanti dhe atij gjermano folës në përgjithësi. Nga kjo botë e thellë ngjarjesh e rezonimesh, pa dyshim, veçohet fuqishëm shekujve Dinastia Habsburge. Jo rastësisht, këtu personalitet të veçantë me rrënjë shqiptare e gjejnë vetën si pjesë brenda saj e njohur për drejtimin dhe sundimin e një pjese të madhe të Evropës. Pas Luftës së Parë Botërore në vitin 1918, Austria-Hungaria dhe aleatet e tyre e humbin luftën dhe kjo sjell shpërbërjen e Monarkisë duke qenë edhe fundi i sundimit të Dinastisë së Habsburgëve.

Republika e parë

Pas Luftës së Parë Botërore, dinastia Mbretërore e Habsburgëve e humbë pushtetin, por do mbetet akoma e fuqishme dhe shumë e vlerësuar nga masat qytetare në Austri. Në këto rrethana me 12 nëntor të vitit 1918 shpallet Austria shtet Republikë me Karl Renner- drejtues i qeverisës i saj. Emri zyrtar i Republikës së Austrisë u vendos të quhet Republika Gjermano-Austriake. Një vit më vonë aleatet fitues, me marrëveshje paqe, ia ndaluan Austrisë bashkimin me Gjermaninë dhe nga kjo detyrimisht rrjedh emri Republika e Austrisë. Që nga viti 1921, Austria ka nëntë Njësi Federale me Vjenën kryeqytet dhe vet Vjena një njësi federale (Bundesland). Republika e Austrisë pati disa kriza të mëdha ndër të cilat ajo e vitit 1929 ku papunësia dhe problemet sociale ishin të madha. Këtë krizë e shfrytëzuan forcat social kristiane të kancelarit austriak Egelbert Dollfuß në vitin 1933 i cili e shpërbën së funksionari Parlamentin duke vendosur regjim autoritar dhe duke marr kontrollin qeverisës pa zgjedhje parlamentare. Kështu gradualisht kriza thellohet dhe në vitin 1934 vjen deri te lufta qytetare mes regjimit i mbështetur nga policia e shtetit kurse ana tjetër Partia Socialdemokrate e përkrahur nga policia e saj, të cilën luftë e fiton regjimi me forcën e policisë dhe ushtrisë. Pas kësaj pason tentim puçi nga Nacional socialistët ku vritet Kancelari i Shtetit.
Në vitin 1938 Republika e Austrisë nën drejtimin e Kurt Schuschnigg do bëhet pjesë e Gjermanisë nacional-socialiste nën trusnin e Adof Hitlerit edhe pse ishte e ndaluar sipas marrëveshjes me aleatët fitues të Luftës së Parë Botërore. Pakënaqësia e popullsisë, zhgënjimi i saj ishte e madhe në këto rrethana ku papunësia, pasiguria dhe inflacioni ishin të mëdha. Kjo situatë shfrytëzohet nga Hitler i cili në mars urdhëron marshimin e ushtrisë së tij drejtë Austrisë. Kjo do të ketë për pasojë zhdukjen e grupeve etnike në mënyrë të organizuar dhe permanente: hebrenj, rom etj të cilët dërgohen në kampin famëkeq Mauthausen ku do mbyten rreth dyqind mijë njerëz barbarisht. Republika e Austrisë në këtë kohë nuk ekziston fare dhe vendi do njihet formalisht vetëm si Ostmark. Rreth 1,2 milion austriak ishin pjesë e armatës gjermane.

Republika e dytë

Fituesit e Luftës së Dytë Botërore: SHBA, Britania, Franca dhe Bashkimi Sovjetik vendosin që Austria të jetë një shtet në vete. Gradualisht u krijuan rrethanat për ndryshime dhe në prill të vitit 1945 Karl Renner zgjidhet kancelar i regjimit provizor deri në nëntor kur do mbahen zgjedhjet demokratike parlamentare në Republikën e Dytë të Austrisë. Deri në vitin 1955 fjalën e fundit për rrjedhat e përgjithshme në Austri e kanë aleatet fitues, kur përfundimisht edhe largohen nga vendi. Tani Austria përsëri është shtet i pavarur plotësisht. Në rindërtimin e vendit të shkatërruar rol vendimtar do të ketë SHBA me planin e njohur “Plani Marshal”, një mbështetje e fuqishme financiare, por krahas kësaj shumë ushtarë amerikan do ndihmojnë fuqishëm ndërtimin e vendit të shkatërruar dhe ndërtimin e kapaciteteve prodhuese. Në këto raporte lidhje me aleatet fitues rol me rëndësi luajtën kancelari i atëhershëm i Austrisë Juliuss Raab dhe Leopold Figl, ministër i punëve të jashtme.

Modernizimi

Vitet 1950-1970 karakterizohen me lëvizje të njerëzve në drejtim të qyteteve dhe ardhje të fuqisë punëtore nga jashtë. Vendi shënon ngritje të lartë të industrisë moderne falë reformave të gjithanshme të qeverisjes ku dallohet veçanërisht Kancelari i Austrisë Bruno Kreisky.
Në Austri vazhduan reformat gjithanshëm: në politikën e dëmshpërblimit, punësimit, pensionimit, lëvizjes, sigurimit, arsimimit, mbrojtjes. Pozita strategjike në mes të Europës dhe politika jashtë aleancave ushtarake Perëndim (NATO) dhe Lindje (Traktati i Varshavës), e bënë Austrinë një vend me peshë në marrëdhëniet ndërkombëtare. Si anëtare e plotë e Bashkimit Europian, Austria bëhet në vitin 1995. Sot Austria me zhvillimin e saj, kualitetin e jetës së banorëve të saj, renditet në shtet më të pasura të botës. Ka vite që nuk njeh papunësie e inflacion fal reformave të vazhdueshme në qeverisjen e vendit. Çdo vit në Austri qarkullojnë rreth 270 miliard Euro. Si rezultat i lëvizjeve migruese në Austri sot jetojnë 1, 4 milion banorë me origjinë tjetër nga 8,5 milion banorë sa ka vendi. Prej tyre në Austri jetojnë rreth shtatëdhjetë mijë qytetar me origjinë shqiptare nga të gjitha trevat etnike shqiptare.

Shqiptarët

Raportet mes shqiptarëve dhe austriakëve janë shekullore ku veçohen shumë personalitete historike në ngritjen e bashkëpunimit anasjelltas deri në kuptimin e aleatëve. Nga austriakët me rrënjë shqiptare janë të njohur Gjergj Basta dhe Karl Gega. Në lëmine e kulturës dha artit është i njohur Aleksandër Mosiu (Alexander Moissi). Këto figura madhore cilësohen si ura lidhëse mes dy kombeve. Kjo lidhje pozitive u shpreh në udhëkryqet më të vështira të kombit shqiptar për jetë a zhdukje në kohën e Luftërave Ballkanik dhe pas tyre. Orekset gllabërues të fqinjëve armiq kërkonin vdekjen e shqiptarëve duke i pushtuar ata dhe vetëm falë mbështetjes që i dha Austo-Hungaria lëvizjes shqiptare të mbetur nga lufta kundër omanëve të mundur dhe fqinjëve armiq e tinëzarë, arriti të realizohet shpallja e pavarësisë së Shqipërisë në një territor pëllëmbë dore nga ajo që realisht ishte nga trojet etnike respektivisht nga Pashallëqet Shqiptare nën sundimin osman.
Interesat strategjike në Gadishullin Ilirik, tani kërkonin faktorizimin e shqiptarëve krahas kombeve tjera. Nga raportet e tyre rrodhi historia e jetësimit të shtetit të ri shqiptar pas pesë shekujve, nga koha e Gjergj Kastriotit Skënderbeut. Ky burrështetasi dhe luftëtar i pamposhtur, mbrojti civilizimin evropian nga gjysmëhëna e verdhë turke më shumë se gjithë kombet tjera në Europë. Nami i tij ishte brumosur si vlerë kombëtare shqiptare në vepra arti, kulture e historie të krijuesve më në zë në kontinent. Nuk janë të rastësishme vërtetësitë shkencore të historianëve, gjuhëtarëve, etnologëve, arkeologëve austriak e gjerman rreth shqiptarëve dhe lashtësisë së tyre mileniumeve. Në universitet austriake ishin gjithmonë dyert e hapura për shqiptarët ku studiuan qindra student shqiptarë që në kohën e Monarkisë dhe Republikës së Parë të Austrisë, tani të njohur si figura historike kombëtare: Eçrem Çabej, Lasgush Poradeci, Asdreni, Aleks Buda, Hil Mosi, Gjergj Pekmezi, Jani Basho, Uran Butka, Hasan Ceka, Sokrat Dodbibaj, Krist Maloki, etj.
Figura politike austriake që mbështetën kombin shqiptarë në shekullin e Republikës së Austrisë pa dyshim janë: Bruno Kreisky, Alois Mock, Albert Rohan, Ulrike Lunacek. Ndihmat e gjithanshme të Austrisë për shqiptarët janë të shumta dhe shpeshherë përcaktuese në rrugëtimin drejtë lirisë dhe prosperitetit kombëtar. Austria me politikën e saj jashtë blloqeve ushtarake kishte një ndikim të madh në rrjedhjen e rrethanave politike në kuptimin pozitiv të zgjidhjes së konflikteve rajonale. Andaj nuk ishte i rastësishëm zgjedhja nga ky vend i Kurt Waldheim-it Sekretar i OKB-së prej vitit 1972 deri në vitin 1981. Bisedimeve të Vjenës mes kosovarëve dhe serbëve në vitin 2007 në të cilat nuk arrihet marrëveshje, por këto bisedime ishin përcaktuese e kursit drejtë pavarësisë së Kosovës së mbikëqyrur sipas planit të Martti Ahtisaarit. Këtu, pa dyshim, rol të rëndësishëm kishte diplomati austriak Albert Rohan si nënkryetar i Planit Ahtisari.
Aktualisht në Austri jetojnë rreth 80 mijë shqiptarë, shumica mërgatë e re. Janë të integruar mirë në jetën e vendit. Kanë shoqata e biznese të shumta dhe dallohen me sukseset e tyre. Në qendrat Universitare të Austrisë studiojnë student shqiptarë nga të gjitha viset shqiptare. Vetëm në Vjenë, si qendër studentore e njohur në botë, studiojnë rreth dymijë student shqiptarë, kryesisht në studime të larta. Në Austri mësohet gjuha shqipe si gjuhë amtare krahas gjuhëve tjera, nëse prindërit janë të interesuar. Aktualisht mësojnë vetëm 1600 nxënës, prej tridhjetë mijë sa ka në shkollat austriake. Tani shqiptarët janë të kyçur edhe në organet administrative vendore dhe në jetën politike. Vjena është pjesërisht seli e Kombeve të Bashkuara ku edhe shqiptarët janë të përfaqësuar përmes shtetit amë, Shqipërisë.

LA LIBERTÉ (1912) / NJË RECENSION PËR “MARTESËN E LEJLËS — LE MARIAGE DE LEÏLA”, ROMANIN E GJON KRUJËS (FAIK KONICËS)

by

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 27 Tetor 2023

“La Liberté” ka botuar, të hënën e 1 janarit 1912, në ballinë, një recension për “Martesën e Lejlës — Le mariage de Leïla”, romanin e Gjon Krujës (Faik Konicës), të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Recension i librave

Gjon Kruja : Martesa e Lejlës.

Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

Romani i Z. Gjon Kruja ka thjeshtësinë dhe moralin e një imazhi të Epinalit dhe na kthen në ato lexime të shëndetshme ku fëmijëria jonë mësoi se të mirët triumfojnë dhe të këqinjtë mposhten, se mosinteresimi dhe ndershmëria e gjejnë gjithmonë shpërblimin e tyre, dhe mori kaq shumë mësime të tjera të shkëlqyera që i dhanë asaj një ide krejtësisht të rreme për jetën. Por çfarë do të ishte fëmijëria nëse ajo nuk do të kishte këtë iluzion të besimit se gjithçka është e mirë dhe ta dinte tashmë se njerëzimi është i keq ?

Shqiptari Vangjeli, një bankier i pasur nga Trieste, pasi humbi herët gruan, mbeti vetëm me vajzën e tij, Lejlën, një e re e bukur, sharmante, e mirë, inteligjente, e butë dhe simpatike, e cila flet rrjedhshëm shqip, gjermanisht, italisht, anglisht dhe frëngjisht, ka mësuar në Romë për të pikturuar, në Milano për të kënduar, në Londër për të kalëruar, i bie pianos mrekullisht, kërcen për të të kënaqur dhe vishet me një elegancë shumë pariziane. “Lejla i bëri të gjitha këto gjëra me modesti, pa pretendime dhe nuk donte aspak të eklipsonte vajzat e tjera të reja”, thotë Z. Gjon Kruja, i cili ka ditur të huazojë nga autorët e legjendave të imazheve të Epinalit fjalinë e tyre të vogël të drejtë, të bashkuar, të ngushtë, të ftohtë, të sheshtë dhe naive.

Kur bankieri i pasur shqiptar Vangjeli kupton se vajza e tij Lejla është në moshë për tu martuar, ai i deklaron asaj se do t’i japë për bashkëshort të riun për të cilin i rreh zemra.

— “Janë, i tha ai, dy të rinj që të pëlqejnë shumë, por ti nuk di cilin të zgjedhësh, sepse zemra jote e vogël përplaset mes të dyve. Njëri është kapiteni i pashëm Fritz, djali i gjeneralit Krantz, i cili deri vitin e kaluar ishte guvernator ushtarak i Triestes; tjetri është Teodori i vogël, i biri i Kontit Dumb.”

Lejla është shumë e habitur nga ky këndvështrim i babait të saj i cili ia lexon shpirtin si në një libër të hapur.

— “Vërtet, baba, u përgjigj ajo, nuk mund ta kishe marrë me mend më saktë, të dy më pëlqejnë shumë dhe të dy flirtojnë me ngulm rreth meje. Besoj se janë të rinj shumë të mirë, nga familje të mira dhe shumë të pranueshme.”

— “Është e vërtetë, vazhdon Vangjeli i mirë, por meqë të dy pretendentët janë në Vjenë, është thelbësore që të shkojmë dhe t’i takojmë atje, sa më shpejt të jetë e mundur, për ta studiuar çështjen së bashku dhe, për mua, për të marrë vesh për sjelljen e tyre, për të parë se çfarë jete bëjnë në këtë kryeqytet, nëse janë të rinj të rregullt dhe jo si shumë nga ata të moshës së tyre që e kalojnë kohën duke luajtur letra e duke u shoqëruar me shoqëri të këqija. Më pas, ti do të mund të zgjedhësh mes të dyve me vetëdije.”

— “Babai im i mirë, i përgjigjet Lejla e urtë dhe e bindur, do të marr me sy mbyllur atë që të pëlqen më shumë, sepse dua që ne të tre të jetojmë bashkë gjithë jetën.”

— “Epo, përfundoi bankieri i denjë, bëhu gati, paketo bagazhet që të ikim nesër, merr disa fustane dhe nga ato më modestet që ke, mos merr asnjë bizhuteri, sepse, për të zbuluar se cili nga këta dy burra të do për veten tënde dhe jo për paratë e tua, duhet të dukemi të varfër, të pretendojmë se kemi humbur gjithë pasurinë tonë dhe se kemi ardhur në Vjenë për të fituar jetesën tonë.”

Siç mund ta imagjinoni fare mirë, dashuria e kapitenit të pashëm Fritz dhe Teodorit të vogël, e vënë në këtë provë të ashpër, nuk reziston; ata thjesht intersohen për pajën. Por, në katin e gjashtë të shtëpisë së thjeshtë ku janë strehuar Vangjeli i zgjuar dhe Lejla e ëmbël, ata gjejnë në personin e fqinjit të tyre, piktorin e ri shqiptar Gjin Lezi, një artist me talent të madh dhe pasuri të vogël, shembull arritjeje me të gjitha virtytet. Duke kuptuar që Gjin Lezi e do vajzën e tij për atë çka ajo është, Vangjeli do të jetë i lumtur t’ia japë atë dhe Lejla e miraton me kënaqësi këtë plan martese.

Por kapiteni i pashëm Fritz dhe Teodori i vogël, pasi kanë zbuluar hilen e Vangjelit të vjetër, duan të rifitojnë terrenin e humbur dhe të përfshihen në makinacione urryese kundër Gjin Lezit, të cilat dështojnë falë mprehtësisë së Princit të Shqipërisë, i cili u shfaq papritur për t’u bërë aleat i të dashuruarve të mirë të përndjekur nga pretendentët e këqij. Dhe gjithçka është mirë kur përfundon mirë : “Të sapomartuarit, pasi kaluan një muaj mjalti të këndshëm dhe vizituan Parisin, Londrën dhe qytete të tjera të mëdha të Evropës, u kthyen në Trieste, ku jetojnë me Vangjelin dhe nënën e Lezit, duke jetuar shumë të lumtur dhe të respektuar nga të gjithë.” Ne duam të shpresojmë që, sipas formulës së zakonshme, ata do të kenë “shumë fëmijë”. Jeta është e bukur !

Z. Gjon Kruja është një i huaj (duke gjykuar nga disa të dhëna, mund të mendojmë se është me origjinë nga Shqipëria) dhe ekzotizmi i tij tradhtohet nga shumë formulime frazash, që në frëngjisht duket një korrigjim dhe që një rishikim miqësor mund ta kishte ndryshuar lehtësisht. Sido që të jetë, ja një roman që nuk do të mbijë ide të këqija në mendjet e lexuesve të rinj për të cilët, pa dyshim, autori e ka kompozuar.

MBROJTJA N’EVROPË, NJË GJUMË I GJATË

by

Nga ANGELO PANEBIANCO – “Corriere della Sera”, 21 tetor 2023 – E përktheu: Eugjen Merlika 

Mbrojtja evropiane, bla bla bla. A njeh ndonjëri një argument më të mërzitëshëm? Mërzija varet nga fakti që të gjithë e dijnë që tema nuk qëndron në të vërtetë në axhendat politike të kryeqyteteve evropianë. T’a themi menjëherë: do të kishte qënë një gjë tejet e bukur nëse dhe në vitet e ardhëshme të mund të mërziteshim duke dëgjuar të flitet mbi mbrojtjen evropiane. Fatkeqësisht, kjo mund të ndryshojë shpejt. Fatkeqësisht, jo mbas shumë kohe, larg mërzitjes, do të mund të gjëndeshim në kushte që të jemi të detyruar t’i kërkojmë qeverive, me një shqetësim në rritje, se çfarë bën apo mund të bëjë Evropa për të n’a mbrojtur, për të mbrojtur secilin prej nesh. Është e vërtetë se ka ndonjë që beson se janë në kantier nisma premtuese evropiane në fushën e mbrojtjes. Më të informuarit përmendin  shkurtesa të panjohura për publikun e gjërë si AED (Agjensia e mbrojtjes evropiane). Por mbetet thelbi: nuk ka në këtë çast, asnjë mbrojtje të përbashkët evropiane. Ndërkohë është ndryshuar bota rreth nesh. Nga një krah rritet çrregullimi (Ukraina, Lindja e Mesme, Afrika nënsahariane) dhe, me çrregullimin, rriten kërcënimet për sigurinë e Evropës. Nga  krahu tjetër do të bëjmë hesapet me faktin që mbrojtja amerikane e siguruar që nga lufta e Dytë botërore vështirë se mund të jetë akoma. 

Në çdo rast duhet të jetë e plotësuar me një orvatje të evropianëve për të ndihmuar mbrojtjen e tyre. Duhet menduar se çfarë mund të ndodhë nëse në zgjedhjet e ardhëshme presidenciale amerikane do të fitonte Donald Trump, tejet i gatshëm t’a hidhte Ukrainën në krahët e Putinit. Një fitore e Trumpit do të destabilizonte gjithë botën perëndimore e do t’i jepte një goditje ndoshta vdekësore NATO-s. Atëherë evropianët, të mbetur papritmas pa mbrojtësin e tyre historik, çfarë do të bënin? Por edhe nëse Trump nuk do të fitonte, nëse Bideni do t’i a dilte, do të mbetej fakti që, të mbaruara kohët e mbizotërimit të pakundërshtueshëm amerikan, në vitet e ardhëshme Shtetet e Bashkuara nuk do të arrinin të vetëm të kujdeseshin për sigurinë e Kontinentit të vjetër.  

Kemi qënë deri tani vetëm “konsumatorë” të sigurisë (të furnizuar nga amerikanët). Duhet të fillojmë të prodhojmë, në sasinë e nevojshme, edhe ne. E nuk do të mjaftojnë për qëllimin Shtetet kombëtare. Për të prodhuar siguri, në mënyrë vërtetë të efektëshme e të dobishme, duhet të vemë së bashku ide, organizim e rezerva. Gjithënjë nëse evropianët të binden (nuk është e thënë që kjo të ndodhi) që alternativa do të thotë të shkojmë drejt rreziqesh vdekësore. Do të jetë e vështirë, tepër e vështirë të binden evropianët, i vetmi popull mbi Tokë, që është zbavitur gjatë me idenë që historia (me të gjithë ngarkesën e dhunës që mbart me vete) nuk ka të bëjë me të. Zgjimi është padyshim i dhimshëm. Jo rastësisht, edhe shumë prej atyre që pranojnë se do t’ishte e nevojshme një mbrojtje evropiane, i kalojnë sipër kuptimit të vërtetë të saj. Mbrojtje evropiane do të thotë, para së gjithash, një zhvendosje të një pjese të madhe t’ardhurash nga welferi në warfare ( e vetëm kjo, në vetvete është një temë politikisht shpërthyese). Në rradhë të dytë do të thotë të krijohet një “qëndër” e ligjëruar për të përdorur  forcën (pra specialistët e dhunës, ushtarakët) për të përballuar cilindo grabitës që do të donte të na sulmonte.

Pengesa kryesore për një mbrojtje evropiane gjithnjë ka qënë fakti se siguria e Evropës nuk është quajtur kurrë nga evropianët si “një pasuri publike” në vështrimin teknik të fjalës, ose si një pasuri e padukëshme, e tillë për të cilën çfarëdo kërcënimi sigurisë të njërit apo tjetrit Vënd evropian të ndjehej nga të gjithë  si një kërcënim Evropës në tërësinë e saj. Vëndet veriore dhe ata të Lindjes kanë qënë gjithmonë më të ndieshëm ndaj kërcënimeve të mundëshme të Lindjes (nga Rusia), ata jugorë kërcënimeve nga Jugu (Lindja e Mesme, Afrika). Vetëm me mësymjen ruse Ukrainës, për të parën herë, shumë evropianë, të Veriut e të Jugut janë ndjerë të paraqitur një rreziku të përbashkët. Por nuk është e thënë (sikurse tregojnë hulumtimet) se ky ndijim rreziku i përbashkët mund të zgjasë në kohë.

Por ka një aspekt mbi të cilin qeveritë  do të mund të punonin me mbështetjen e opinioneve publikë. Mbrojtja evropiane nuk do të thotë vetëm mbrojtje nga kërcënimet ndërkombëtare, të sjella nga fuqi të huaja. Do të thotë edhe mbrojtje nga rreziqet e brëndëshme ose më saktë transkombëtare apo transevropianë. Si terrorizmi xhihadist. E tregon në mënyrë shëmbullore rasti i atentatorit të Brukselit, militanti i Izis i zbarkuar në Lampedusa e pastaj i kaluar në Vënde të ndryshme evropiane më parë se të godiste në Belgjikë. Edhe se në këtë çast mund të duket një ide ireale, shpejt a vonë do të bëhet e qartë për të gjithë se një dukuri transnacionale si terrorizmi  përballohet efektivisht vetëm në një mënyrë. Duke krijuar një shërbim spiunazhi përmbi shërbimet kombëtare e duke krijuar  një bërthamë të policisë evropiane, veç prokurorive e gjykatave evropiane të cilave t’i besohet detyra e kundërshtimit të terrorizmit. Janë synime ambiciozë por jo irealiste. Qeveritë kombëtare mund t’a gjejnë politikisht të leverdisëshme të hiqnin dorë nga një telash, të kalonin në fushën evropiane një veprim kundërshtie që sot varet krejtësisht nga organet kombëtarë. Të luftohet me sukses terrorizmi do të thotë  t’i jepet evropianëve një “pasuri publike”, që ata të mund t’a njohin si të tillë.

Ka qënë një kohë kur evropianët e shihnin botën duke vënë syze të trëndafilta, në të cilën mendohej se bashkimi politik i Evropës do të na binte në prehër si një frut i pjekur, në sajë të një ndërvartësie ekonomike gjithënjë e më të madhe. Pastaj arritën t’ashtuquajurit sovranistë  për të n’a thënë se proçesi i integrimit evropian ishte në të vërtetë një fatkeqësi, një dëm për pavarësinë e Shteteve e traditat e tyre, ashtu sikurse një fyerje për demokracinë. As edhe sovranistët besojnë seriozisht n’atë që thonë. Aq është e vërtetë sa që janë filo-putinianë, dëshirojnë të zëvendësojnë Amerikën me Rusinë në veshjen e një mbrojtësi: hajde pavarësi kombëtare, hajde. Mbetet fakti se europeizmi tradicional, me argumetat e tij të përhershëm, ka mbaruar, ka humbur besueshmëri. Nuk është ekonomia ajo që krijon bashkimet politike. Por mund t’i bëjnë sfidat e sigurisë, dhe frika (frika fizike) që kërcënimet sigurisë sjellin me vete. Ndoshta nën përplasjet e ndikimet e kërcënimeve të shumta, Evropa – ajo pak Evropë që është do të shkërmoqet. Ose ndoshta frika do t’a shtyjë të shtrëngojë rradhët. Në të gjitha rastet koha e mërzisë duket se ka mbaruar.