Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Branko Merxhani, publicisti dhe patrioti i historiografisë shqiptare

by

Gjon F. Ivezaj/

Branko Merxhani, i lindur në vitin 1894 në qytetin e Nishit në Perandorinë Osmane, është një nga figurat më të shquara të mendimit shqiptar të shekullit të XX, një intelektual i thellë, publicist, filozof, pedagog dhe patriot i përkushtuar ndaj kombit dhe kulturës së tij. Ai lindi në një familje ku trashëgimia kulturore dhe intelektuale ishte e pasur dhe e larmishme. Babai i tij ishte një gjykatës ortodoks shqiptar nga Sopiku i Pogonit, ndërsa nëna e tij, me origjinë gjermane, i ofroi një ndikim të veçantë në formimin kulturor dhe intelektual të tij, duke i dhënë akses në gjuhë të huaja dhe letërsi të thelluar. Kjo kombinim i origjinave shqiptare dhe evropiane i mundësoi Merxhanit një perspektivë të gjerë dhe multidimensionale për kulturën dhe shoqërinë, duke formuar një themel të fuqishëm për mendimin e tij filozofik dhe publicistik.

Qysh në moshë të hershme, Merxhani tregoi një kureshtje të jashtëzakonshme për historinë, letërsinë dhe filozofinë. Arsimi i tij filloi në qytetin e Bursës, ku ndoqi shkollën gjermane, një vend ku ai mori njohuri të thella mbi letërsinë dhe filozofinë evropiane. Pas mbarimit të shkollës së mesme, ai vazhdoi studimet në Austri, ku u njoh me mendimet filozofike dhe sociologjike të kohës, duke u ekspozuar ndaj teorive të avancuara për shoqërinë dhe kulturën. Ky edukim evropian do të ndikonte thellësisht në formimin e programit të tij ideologjik dhe vizionit për modernizimin e shoqërisë shqiptare, gjithmonë në respekt të traditave dhe identitetit kombëtar.

Pas kthimit në Shqipëri, Merxhani filloi punën në shtyp, duke shërbyer fillimisht si gazetar dhe publicist në Turqi dhe më pas në vendin e tij, duke dhënë kontribut të rëndësishëm në zhvillimin e mendimit intelektual shqiptar. Ai ishte një nga figurat kryesore që prezantoi konceptin e “Neo-shqiptarizmit”, një program ideologjik dhe kulturor që synonte zhvillimin e një vetëdijeje historike dhe shoqërore te shqiptarët. Ky koncept ishte i frymëzuar nga mendimi sociologjik i Ziya Gökalp-it dhe synonte t’i bashkonte shqiptarët me kulturën dhe qytetërimin perëndimor pa humbur lidhjen me traditat dhe identitetin kombëtar.

Në vitet 1930, Merxhani u vendos fillimisht në Gjirokastër dhe më pas në Tiranë, ku bashkëpunoi me revista dhe botime të rëndësishme të kohës. Ai kontribuoi në revistat “Demokratia” të Jorgji Meksit, “Illyria” dhe “Koha e Re”, duke bashkëpunuar me intelektualë të shquar si Karl Gurakuqi, Vangjel Koça, Suat Asllani, Petro Marko dhe Tajar Zavala. Në këtë periudhë, Merxhani filloi të ndërtonte një platformë të thellë filozofike dhe kulturore, duke u bërë mentor dhe udhëheqës i mendimit modern shqiptar. Artikujt e tij publikoheshin përmes eseve, analizave shoqërore, studimeve historike dhe komenteve mbi letërsinë, duke krijuar një hapësirë të gjallë intelektuale për reflektim dhe debat kritik.

Në tetor të vitit 1936, Merxhani filloi botimin e revistës “Përpjekja Shqiptare”, një botim që shërbeu si instrument edukativ dhe patriotik, duke promovuar letërsi moderne shqipe, përkthime nga autorë të huaj, ese filozofike dhe analiza shoqërore. Kjo revistë, e cila vazhdoi deri në vitin 1939, pati një ndikim të madh në formimin e mendimit kulturor shqiptar, duke lidhur brezat e rinj me konceptet e modernitetit evropian, pa humbur respektin për historinë dhe traditat kombëtare. “Përpjekja Shqiptare” u bë një model i integrimit të dijes, kulturës dhe patriotizmit, duke ofruar një hapësirë ku mendimi kritik dhe reflektimi për shoqërinë shqiptare ishin të përqendruar dhe të strukturuar.

Branko Merxhani nuk ishte vetëm publicist dhe filozof; ai ishte edhe pedagog i përkushtuar, duke u përpjekur të edukonte studentët dhe të rinjtë shqiptarë në kuptimin e vlerave historike, filozofike dhe kulturore. Ai besonte se arsimi dhe kultura janë baza e zhvillimit të një shoqërie të ndriçuar dhe se vetëm individët e arsimuar mund të kontribuojnë në përparimin e kombit. Në ligjëratat dhe shkrimet e tij, ai i inkurajonte studentët të kuptonin historinë e tyre, të njohin vlerat evropiane dhe të ndërtojnë një shoqëri të bazuar mbi dijen, moralin dhe integritetin qytetar.

Në vitin 1939, pas pushtimit italian të Shqipërisë, Merxhani u shpërngul në Stamboll, ku vazhdoi aktivitetin e tij publicistik dhe intelektual, duke ruajtur një qëndrim kritik dhe të pavarur ndaj regjimeve politike. Ai vazhdoi të shkruante artikuj dhe analiza mbi kulturën dhe historinë shqiptare, duke lënë gjurmë të thella në historiografinë dhe publicistikën shqiptare. Ai jetoi në Stamboll deri në vitin 1981, duke ruajtur integritetin dhe vizionin e tij për Shqipërinë dhe kulturën e saj, duke e bërë veprimtarinë e tij një burim të pasur për studiuesit dhe historianët shqiptarë të brezave të ardhshëm.

Trashëgimia e Branko Merxhanit është e pasur me kontribute në historiografinë shqiptare, publicistikë, arsimin e brezave të rinj dhe zhvillimin e mendimit kritik. Ai dha një kontribut të jashtëzakonshëm në formimin e identitetit kulturor shqiptar, duke theksuar rëndësinë e ruajtjes së historisë, traditave dhe lidhjes me qytetërimin perëndimor. Ai ishte një vizionar që besonte se përparimi i një kombi nuk mund të ndodhë pa edukim, vetëdije historike dhe angazhim kulturor.

Branko Merxhani nuk ishte thjesht një akademik apo publicist; ai ishte një vizionar, një edukator dhe një patriot i përkushtuar. Ai tregoi se dashuria për vendin nuk shprehet vetëm me fjalë, por përmes veprave, edukimit, shkrimeve dhe ligjëratave, duke frymëzuar brezat e rinj të shqiptarëve që të punojnë për përparimin e shoqërisë dhe ruajtjen e identitetit kombëtar. Trashëgimia e tij mbetet një shembull i gjallë i angazhimit intelektual dhe patriotik dhe një dëshmi e fuqishme e rolit të intelektualëve në zhvillimin e një shoqërie të ndriçuar dhe të përgjegjshme.

Në përfundim, Branko Merxhani është një nga figurat më të shquara të mendimit shqiptar të shekullit XX, një intelektual i përkushtuar që kontribuoi në zhvillimin e kulturës, edukimit dhe publicistikës shqiptare. Ai la pas një trashëgimi të pasur intelektuale dhe kulturore, duke u bërë një pikë reference për studiuesit dhe historianët shqiptarë, dhe një shembull i pashlyeshëm i dashurisë për vendin, dijes dhe kulturës. Përmes veprës së tij, Merxhani tregon se edukimi, kultura dhe patriotizmi duhet të ecin gjithmonë së bashku, duke krijuar një udhërrëfyes të qartë për brezat e ardhshëm të shqiptarëve.

Foto: kultplus.com

Këshilli i Marrëdhënieve Shqiptaro-Amerikane AARC në një mbrëmje Gala në Gotham Hall, Manhattan

by

Nga Keze Kozeta Zylo/

Këshilli i marrëdhënieve shqiptaro-amerikane AARC mblodhi qindra shqiptare në një mbrëmje gala në Gotham Hall që ka hapësira ikonike për ngjarje elegante sociale si dhe për mysafirë tepër special. Kjo godinë dikur perdorej nga Banka e famshme e Kursimeve Greenwich. Mbrëmjen gala e moderoi plot kulturë, pasion dhe atdhetari presidenti i AARC-së z. Martin Vulaj një përfaqësues i denjë i Diasporës në Amerike dhe më gjerë. Fjala e tij mbresëlënëse në këtë mbrëmje madhështore shërbeu si frymëzim për gjithë shqiptarët që duan të punojnë fort për çështjen kombëtare, politikanët, por njëkohësisht ishte dhe si një nderim për të gjithë ata që kanë shërbyer pa u ndalur për Kombin.

Mbrëmja filloi me intepretimet e dy Himneve Kombëtare Amerikane dhe shqiptare kënduar plot talent nga Ilsi Ademi dhe Fiorela Miria. Me duartrokitje janë mirëpritur dy presidentët e Shqipërisë dhe të Kosovës Dr. Vjosa Osmani, Z. Bajram Begaj i cili shoqërohej nga Ambasadore Dr. Suela Janina në UN, Ambasador në Washington z. Ervin Bushati. Fjala e tyre në podium ndezi zemrat e shqiptarëve pjesëmarrës për mirënjohjen që ata shprehën për Mergatën Shqiptare si dhe respektin reciprok që treguan midis njeri tjetrit. Mbrëmjen e bekoi Dom Pjeter Popaj Famullitari i Kishës Katolike “Zoja e Shkodrës”, Imam Tahir Kukaj dhe në krah tyre ishte Imam Edin Gjoni.

Këta klerikë të komunitetit punojnë pa u lodhur për të gjallëruar jetën në Amerikë dhe jemi te bekuar t’i kemi midis nesh në komunitet duke sjellë vetëm bashkimin dhe shkuarjen vëllazërore midis nesh. Fjalen kryesore e mbajti Kongresisti z.Keith Self, një mbështetës i përkushtuar i çështjeve të Kosovës dhe shqiptarëve, ku fjala e tij u mirëprit me plot dashuri dhe duartrokitje.

Kongresisti Self është një përkrahes i madh i rrugës së Kosovës drejt anëtarësimit në NATO. Fjalë miradie u folën për filantropistin e madh, manjat i bizneseve Sal Rusi i cili ka nje kontribut të vyer në çështjen kombëtare bashkë me vëllain e tij të nderuar Ilir Rusi.

Nëpërmjet një video mesazhi përshëndeti të pranishmit Kongresisti z. Mike Lawler si dhe ndihmësi i Presidentit Bill Clinton Christopher Hyland.

Emociounese dhe e dhimbshme ishte kur z. Vulaj iu kërkoi të pranishmëve të nderonim me heshtje të ndjerin Charlie Kirk, aktivistin e shquar politik kombëtar dhe ndërkombëtar i cili vdiq pasi u qëllua në një aktivitet para studenteve në mëngjesin e së mërkurës në Universitetin e Utah Valley. Ai bashkëthemeloi organizatën konservatore Turning Point USA (TPUSA) në vitin 2012 dhe ishte drejtori ekzekutiv i saj. Në këtë mbrëmje u nderua me çmimin “Nënë Tereza” Kryetari i Bashkisë së Nju Jorkut Eric Adams i cili me fjalën e tij rrëmbeu zemrat e pjesëmarrësve duke thënë se unë jam vëllai i shqiptarëve. Z. Adams u prezantua nga z. Mark Gjonaj Kryetari i Këshillitt të Diasporës emëruar nga shteti shqiptar me kryeministër Edi Rama. Çmimin “Kalorësi i Skënderbeut” iu dha z. Xhim Xhema nje aktivist dhe patriot i madh i çështjes kombëtare, çmim që e mori në emër të tij Kryetari i Federatës Pan Shqiptare “Vatra” Dr. Elmi Berisha i cili tha se ai është një Konica i dytë koheve të sotme.

Z. Martin Vulaj e vlerësoi si modelin më të mirë se si duhet të punojmë. Ishte kënaqësi të takonim figura të shquara të komunitetit si Harry Bajraktari “Nderi i Kombit”, Vehbi Bajrami botues i gazetës “Illyria, me bashkëshorten e tij Gena Morina Bajrami, menaxhere, Dr. Shpresa Xhakli, etj. Ne ishim në një tavolinë me pjesëmarrës në këtë aktivitet dinjitoz së bashku me diplomaten Vlera Thaqi ish mësuese në Alba Life, S.I., Themeluese e “Staten Island Learning Center” një aktiviste e palodhur, grua plot kulturë dhe bamirësi, me znj. Edit Shkreli, Gjyqtarja e parë shqiptare në Nju Jork e cila është një profesioniste e njohur ligjore dhe u betua si gjyqtare në Gjykatën Civile të Bronx-it, më 1 janar 2024, zonjushen Vanesa Limani një vajzë e integruar plot kulturë dhe me të ardhme pranë kabinetit të Kryetaritt ë Bashkisë së NY, Erik Adams, diplomatin në karrierë plot sukses Arian Spasse bashkë me bashkëshorten e tij fisnike Elda Spasse, Klodiana Zylo CPA, Finance Director, Manager Global Pensions and Corporate Investments at The Estée Lauder Companies Inc. kontribuese e Shkollave Shqipe “Alba Life” dhe drejtuese ne disa aktivitete.

Në Bordin e AARC-së janë Martin Vulaj, President, Eli Rusi Kryetar i Bordit, Burim Regjaj Sekretar, Tony Marke zv/kryetar dhe Sokol Anadolli për llogarinë financiare.

Të pranishmit u argëtuan me muzikë nën interpretimin e artistëve Riad Ymeri, Marsela Çibukaj, Mira Konci, Faton Macula ku një performancë të shkëlqyer dha mjeshtri Igli Tuga.

Udhë të mbarë AARC!

Autorja e shkrimit mban titullin e lartë: Kalorës i Urdhrit të Flamurit nga Presidenti i Republikës së Shqipërisë, Medaljen e Meritës Presidenciale dhënë nga Presidentja e Kosovës Vjosa Osmani. Është publiciste, shkrimtare, autore e tetë librave, mësuese dhe bashkëthemeluese e Shkollave Shqipe “Alba Life” në New York, Ambasador i Kombit, Gruaja e Vitit 2022, NY dhënë nga Motrat “Qiriazi”.

80 vjet nga Kongresi Antifashist Çam (1945–2025)

by

Fondacioni Çamëria “Hasan Tahsini”/

Kongresi Antifashist Çam i mbajtur në Vlorë në 23-25 Shtator të vitit 1945 ishte një moment historik për fatin e shqiptarëve të Çamërisë. Pas spastrimit etnik dhe dëbimit me dhunë nga forcat e Zervës, mijëra çamë u mblodhën nën organizimin e Komitetit Antifashist të Emigrantëve Çamë, për të ngritur zërin e tyre dhe për t’i bërë të njohura botës tragjeditë e popullsisë çame.

Në kujtim të kësaj ngjarje historike Fondacioni Çamëria “Hasan Tahsini” organizoi ditën e djeshme në qytetin e Vlorës aktivitetin përkujtimor, për të nderuar këtë iniciativë historike të shqiptarëve të Çamërisë.

Aktiviteti u drejtua nga historiani Çam, Hajredin Isufi i cili bëri thirrje për bashkim e ndërgjegjësim të shqiptarëve të Çamërisë. ‘Nëqoftëse duam identitetin e Çamërisë, duhet të jemi shumë të lidhur. Duhet të jemi të bashkuar. Duhet njëri tjetrin ta shohim si vëlla, si bashkëvendas. Nëse nuk I kemi këto, nuk bëhemi kurrë ne, zëri I Çamërisë’ -u shpreh ai.

Akademik Prof.Dr Pëllumb Xhufi solli në vëmendje të të pranishmëve rolin e Komitetit Antifashist çam, pjesëmarrësit në këtë nismë dhe rolin që Komiteti pati në jetën e shqiptarëve të Çamërisë.

Studiuesi, Z. Leonard Demi, prezantoi për pjesëmarrësit perspektivën e tij si anëtar i një prej familjeve më të rëndësishme që spikatën në luftën antifashiste në Çamëri dhe Shqipëri.

Diplomati dhe shkrimtari Luan Rama në fjalën e tij u ndal tek misioni I Komitetit Antifashist Çam dhe vendimet e veprimet që u morën nga ky Komitet.

Studiuesi Enver Kushi u ndal në mbështetjen dhe bashkëpunimin që kanë patur në momente të ndryshme historike krahina e Labërisë me atë të Çamërisë duke bërë thirrje që bashkëpunimi duhet të jetë i vazhdueshëm.

Aktiviteti u mbyll me fjalën e drejtuesit të Fondacionit Çamëria “Hasan Tahsini” z. Alket Veliu, i cili theksoi se Kongresi Antifashist Çam ishte një akt politik dhe kombëtar dhe se sot kemi më shumë se kurrë nevojë për idealet e atij Kongresi. Kemi nevojë për frymën e bashkimit që mblodhi çamët në vitin 1945 dhe që u ringjall në vitin 1991.

A historic moment for the Albanian American community

by

Mark Gjonaj/

A historic moment for the Albanian American community as the first Albanian Transitional Bilingual Educational program in NYC has opened at PS/MS 108 in the Bronx. We were pleased to celebrate this occasion with students, families, teachers, as well as President of the Republic of Albania, Bajram Begaj, Minister of Foreign Affairs of the Republic of Kosova, Donika Gervalla, elected officials, and other guests. This dual language school program will preserve our language, culture and traditions for generations to come. Thank you to all who fought along the way to make this happen.