Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

“Albanologjia dje, sot dhe nesër”

by

Akademia e Studimeve Albanologjike/

Prof.asoc.dr. Edmond Malaj mori pjesë në konferencën “Albanologjia dje, sot dhe nesër” në Prishtinë, me ligjëratën “Kontributi i Peter Bartl-it për historinë e Kishës Katolike në trojet shqiptare gjatë periudhës osmane”. Kumtesa përqendrohet kryesisht tek pesë vëllimet me titull “Albania Sacra”. Vëllimet e “Albania Sacra”, krahas historisë kishtare, janë burim informacioni edhe për ndonjë aspekt të kulturës popullore të atyre trevave, për gjendjen ekonomike të popullsisë, situatat politike në shekujt e ndryshëm, gjendjen e të krishterëve dhe për islamizimin, lëvizjet migratore në vend, për lëvizjen kryengritëse kundër osmanëve dhe për masat e marra nga organet e perandorisë, si dhe për marrëdhënie të tjera të popullsisë së krishterë katolike me sunduesit osmanë. Duhet të kemi parasysh që periudha osmane për trojet shqiptare, edhe pse është e pasur me dokumente që ndodhen nëpër arkiva të ndryshme nuk është e ezauruar si historishkrim, shumë pika janë ende të errëta dhe mbetet jashtëzakonisht shumë për t’u bërë akoma. Për kompletimin e kësaj periudhe një rëndësi të jashtëzakonshme përbën edhe Historia e Kishës Katolike për shekujt respektivë.

Tek këto vëllime, renditja e dioqezave është bërë sipas viteve të botimit të tyre. Ato janë botuar në harkun kohor të 14 viteve. Vëllimet fillojnë secili me nga një hyrje në gjuhën gjermane dhe mbarojnë me nga një seri dokumentesh origjinale që janë raportime dhe relacione vizitash ipeshkëvnore. Përsa i përket harkut kohor të dokumenteve, mund të themi që tek Vëllimi I: Dioqeza e Lezhës, dokumentet fillojnë në vitin 1629 me Relacionin e ipeshkvit të Lezhës Benedetto Orsini dhe mbarojnë në vitin 1912 me Relacionin e vizitës baritore të ipeshkvit të Lezhës Luigj Bumçi.

Tek vëllimi II: Arqidioqeza e Durrësit, dokumentet fillojnë në vitin 1640 me Relacionin e Nikollë Mekajshit, ipeshkvit të Stefaniakës dhe të Bendës drejtuar kardinalit Cinzio Aldobrandini dhe mbarojnë në vitin 1912 me relacionin e vizitës baritore të Preng Bardhit (Primo Bianchi). Tek vëllimi III: Dioqeza e Sapës, dokumentet fillojnë në vitin 1610, me vizitën baritore që Marin Bici, arqipeshkvi i Tivarit bën në këtë dioqezë dhe mbarojnë në vitin 1914 me relacionin e Gjergj Kolecit (Giorgio Koleci). Në vëllimin IV: Ipeshkëvia e Pultit, dokumentet fillojnë në vitin 1628 dhe mbarojnë në vitin 1909, afërsisht 300 faqe. Tek vëllimi V: Dioqeza e Shkodrës, dokumentet fillojnë po me Relacionin e Marin Bicit, arqipeshkvit të Tivarit në vitin 1s610 dhe mbarojnë më datë 9 gusht 1911 me raportimin e Jak Sereqit drejtuar Kardinalit Girolamo Gotti, prefektit të Propaganda Fides. 139 dokumente.

Peter Bartl me këto vëllime ka vendosur një gurë tjetër të rëndësishëm themeli në lidhje me historitë e këtyre dioqezave. Nëpër këto relacione klerikët katolikë shkruanin çdo gjë që kishte rëndësi për famullitë e vizituara. Ata përveç se merreshin me gjendjen e kishave, të klerit dhe të numrit të besimtarëve, nuk linin pa përshkruar edhe gjendjen ekonomike të krahinave në fjalë. Marrëdhëniet e këtyre banorëve që kishin me sunduesit osmanë ishin gjithashtu edhe një aspekt tjetër që përshkruhej në mënyrë të detajuar nëpër relacione. Ata ishin të vëmendshëm ndaj abuzimeve të të gjitha llojeve që përfaqësuesit e pushtetit osman u shkaktonin këtyre krahinave. Pra, duke lexuar këto relacione që janë dëshmi okulare të asaj kohe, arrijmë të kemi një pasqyrë mjaft të qartë të situatës që ka ekzistuar sidomos në shekujt XVII, XVIII, XIX të Periudhës Osmane.

Por kontributi i Peter Bartl-it nuk fillon tek “Albania Sacra”. Krahas artikujve të shumtë, disa të dhëna mund t’i gjejmë dhe tek monografitë e tij, si për shembull, tek “Ballkani Perëndimor midis monarkisë spanjolle dhe Perandorisë Osmane” (Der Westbalkan zwischen spanischer Mornarchie und osmanischem Reich); “Myslimanët shqiptarë në Lëvizjen për pavarësi kombëtare (1878-1912)” (Die albanischen Muslime zur Ziet der nationalen Unabhängigkeitsbewegung), dhe ndonjë të dhënë ka edhe tek “Shqipëtarët – Nga Mesjeta deri në ditët tona” (Albanien: vom Mittelalter bis zur Gegenwart),

Si përfudnim mund të themi që Peter Bartl është një ndër historianët më të censhëm që bota evropiane perëndimorë, sidomos ajo gjermanishtfolëse, ka nxjerrë qoftë për historinë e trojeve shqiptare nën sundimin osman, qoftë për historinë e Kishës Katolike gjatë kësaj periudhe.

Shkolla Shqipe në Boston, piknik për të festuar përfundimin e vitit shkollor 22-23

by

Shkolla Shqipe Boston/

Shkolla Shqipe në Boston organizoi në datën 11 Qershor 2023 një piknik për të festuar përfundimin me sukses të vitit shkollor 22/23. Ky aktivitet u zhvillua në parkun e bukur të Houghton Pond në Milton MA. Ky park i madh dhe i gjelbert me pemë, liqen dhe sheshe lojërash ofroi një ambient argëtues për të gjithë nxënësit dhe familjarët e tyre për të luajtuar e biseduar dhe në shijimin e gatimeve tradicionale. Atmosfera e piknikut ishte e gëzuar dhe relaksuese. Për kënaqësinë e të gjithë prindërve dhe të familjarëve të tyre, nxënësit e Shkollës Shqipe kishin përgatitur një program të shkurtër me vjersha dhe këngë kushtuar festës (mbarimit) të Abetares. Më pas të gjithë u arkëtuan me praninë e një magjistari i cili magjepsi fëmijët me numrat e tij magjikë. Gjithashtu dora e një artisteje pikturoi fytyrat e bukura të fëmijëve me karakteret e tyre më të te preferuara.

Fëmijëve iu shpërndanë dhe certifikatat e përfundimit me sukses të programit të abetares, të valles si dhe të klasës së parashkollorëve.

Pikniku ishte një aktivitet i bukur që na ndihmoi të kalonim disa orë të këndshme në praninë e nxënësve, familjarëve dhe komunitetit shqiptar në Boston, dhe një mundësi për të krijuar kujtime të paharrueshme dhe shoqëri të reja mes nxënësve.

“HISTORIA, IDENTITETI DHE KULTURA SHQIPTARE”

by

Prof. Teki Kurti/

Aktivitet madhështor i organizuar nga Lidhja e Arsimtarëve dhe Prindërve Shqiptar” Naim Frashëri” Aargau- Zvicër (LAPSH). Në Zvicër janë mbi 300.000 mijë shqiptarë. LAPSH-i ka vite që është angazhuar për hapjen e shkollave suplimentare të mësimit të gjuhës shqipe. Në përfundim të vitit mësimor, LAPSH-i organizoi një Tryezë shkencore me temë: “HISTORIA, IDENTITETI DHE KULTURA SHQIPTARE”. Tryezën e hapi me fjalën përshëndetëse Kryetari i LAPSH-it Riza Demaj, gjithashtu përshëndeti Ambasadori i Republikës së Kosovës në Zvicër z. Sami Ukelli dhe Sekretari i Parë i Ambasadës së Republikës së Shqipërisë Valon Gashi. Tryezën shkencore e hapi Akademik Frashër Demaj nga Akademia e Shkencave dhe Arteve të Kosovës ku trajtoi temën: “Historia dhe Identiteti”. Prof. Dr. Zymer Neziri trajtoi temën : “Etnokultura dhe identiteti ynë: Vështrim për rolin e epikës historike”. Nga Tirana, Prof. Asoc. Dr. Teki Kurti trajtoi temën: “Munomentet kulturore-historike, simbole të identitetit kombëtar”. Nga Universiteti i Tetovës, Prof. Zeqirja Rexhepi trajtoi temën: “Shqiptarët midis integrimit eropian dhe bashkimit kombëtar”. Prof. Binak Ulaj trajtoi temën : “Gjuha etnike dhe identiteti kombëtar” dhe Prof. Hasan Hasani trajtoi temën: “Kosova Lindore pjesë e pandarë e historisë kombëtare shqiptare”. Ditën e dytë e morën fjalën nxënësit e shkollës shqipe. Emocione të fuqishme, ata të veshur bukur me kostume kombëtare nga prindërit e tyre e të përgatitur mirë nga mësuesit sollën me interpretimet e tyre vargje nga Naim Frashëri, Pashko Vasa, Gjergj Fishta, Migjeni, Fan Noli, Ndre Mjeda, etj. Vallja e grupit “Shota”,e këngët e bukura shqipe e bënë aktivitetin elektrizues. Përgjatë dy ditëve mbetëm plot mbresa të pashlyera pasi përkujdesi në detaje ndaj nesh nga Visari familiarisht, Naimi, Rexhepi, Bajrami e Daj Riza ishte i jashtëzakonshëm. Faleminderit të gjithëve.

Aaragu – Zvicër 24-25. 06.2023

#SiSot, më 27 qershor 1944, nisi akti i fundit i tragjedisë së shqiptarëve të Çamërisë

by

Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave/

Forcat greke garantuan se në rast të dorëzimit të armëve asgjë e keqe nuk do t’u ndodhte shqiptarëve të Çamërisë, gjatë takimit që patën me myftiun, kryetarin e këshillit të bashkisë dhe drejtorin e arsimit të Paramithisë. Me arritjen e këtij pakti verbal, premtimi jo vetëm që nuk u mbajt nga forcat zerviste, por menjëherë pas mbërritjes në qytet, ata masakruan mbi 200 shqiptarë të Çamërisë. Kështu, masakra mbi popullsinë e pambrojtur vazhdoi për ditë me radhë. Gjatë sulmit mbi popullsinë civile, u dëbuan mbi 30 mijë shqiptarë myslimanë dhe u vranë mbi 3 mijë të tjerë. Ndërkaq, poullsia shqiptare ortodokse e Çamërisë u vendos nën terror për të mohuar identitetin duke vrarë parinë e saj e duke i lënë të varur në mes të qytetit për më shumë se tre ditë. Prej vitit 1994, shteti shqiptar e njeh këtë datë si “dita e genocidit ndaj shqiptarëve të Çamërisë nga forcat shoviniste greke”.

Më poshtë, një imazh nga eksodi i popullsisë çame pas vitit 1944, si edhe dokumenti i memorandumit të Komitetit Antifashist të Emigrantëve Çamë drejtuar Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së më 25 shtator 1946.

#ArkivatFrymëzojnë

#ArkivatKujtojnë

#Çamëria

#AQSH

#FototekaAQSH

Trashëgimtar

by

Astrit Lulushi/

Kur vdiq, Aleksandri i Madh kishte vetëm një djalë, por nuk e la trashëgimtar. Pse? Në kohët e lashta, mosha e zakonshme për një burrë për t’u martuar ishte 30 vjeç. Sigurisht që një mbret mund të martohej edhe më herët nëse i duhej të nënshkruante një aleancë politikisht të rëndësishme. Aleksandri u martua me Roksanën në vitin 327 pes, kur ishte 29 vjeç, paksa nën moshën e zakonshme të martesës. Kjo sepse në atë moment ai ishte i përshtatshëm të martohej me një vajzë të një sundimtari lokal që do t’i siguronte kontrollin e tij mbi një vend të padisiplinuar. Aleksandri ishte gjithmonë në lëvizje, duke bërë fushatë, kështu që nuk kishte shumë kohë për të jetuar një jetë familjare. Megjithatë u martua me 2 zonja të tjera, kur ishte 32 vjeç. Ai i la 2 gratë e tij shtatzënë dhe pati 2 fëmijë. Njëri prej tyre, i Roksanës ishte djalë, kështu që Aleksandri do të kishte trashëgimtarin e tij. Tjetri, dyshohet se u vra nga Roksana, kështu që Aleksandri përfundoi me vetëm 1 fëmijë, kur vdiq në moshën 33 vjeçare.

Mendohet se në atë kohë, mosha mesatare e jetesës ishte 40 vjeç – mund të duket e ulët, por kjo ndodhte për shkak se shumë foshnja vdisnin në lindje, burra vriteshin në luftë etj. Deri në moshën 30 vjeçare njerëzit, të paktën shtresat e larta, ende arsimoheshin dhe përgatiteshin për jetën dhe biznesin e tyre publik. Platoni, rreth të 20-ve, ishte student i Sokratit në moshën 71-vjeçare.

Aleksandri nuk i tha askujt në mënyrë specifike që t’i jepte fronin djalit të tij. Ai ishte duke u përgatitur të nisej në ekspeditë kundër Arabisë, një ditë para vdekjes së tij. Babai i Aleksandrit, Filipi II, ishte bërë me gra në mesin e të 40-ve dhe kishte fëmijë. Filipi nuk e konsideronte veten të moshuar. Aleksandri do të bënte të njëjtën gjë, po të kishte jetuar më gjatë. Në moshën 32 vjeç, ai kishte 3 gra dhe 2 prej tyre ishin shtatzënë. Filipi nuk kishte përparësi për të nxjerrë një trashëgimtar. Ai e përdorte Aleksandrin sepse ishte djalë shumë i talentuar, ndërsa e shtyu mënjanë djalin tjetër, Arrideus, sepse nuk ishte i përshtatshëm për fron.. Siç shkruan Plutarku në kapitullin “Jeta e Aleksandrit”:

Grindja më e hapur u shkaktua nga Attalus në martesën e Kleopatrës, një vajzë të cilën Filipi po e merrte për grua, pasi kishte rënë në dashuri. Attalus, tani, ishte xhaxhai i vajzës, dhe mes të pirave u bëri thirrje maqedonasve të kërkonin nga perënditë që nga Filipi dhe Kleopatra të mund të lindte një pasardhës legjitim i mbretërisë. Në këtë rast Aleksandri u zemërua dhe tha: “Por unë ç’jam?”

Vetë Filipi II mori fronin nga nipi i tij, Amyntas IV. Pra, marrja e fronit të Maqedonisë nuk ndiqte saktësisht një rregull të rreptë që një djalë të trashëgonte fronin e të atit. Ai duhej ta meritonte. Ishte një lojë fronesh. Fëmijët do të vriteshin gjithsesi. Prandaj, vetë Aleksandri me fjalët e tij të fundit i dha unazën e tij mbretërore “më të fortit”, duke parashikuar se do të kishte një luftë midis lojtarëve që do të luftonin për fronin. Djali i tij i vetëm, Aleksandri IV, u vra para se të arrinte moshën madhore – edhe nëse Aleksandri do t’ia kishte lënë fronin, princi do të ishte shumë i ri për të mbijetuar mes gjeneralëve ambicioz dhe të fuqishëm, siç e tregoi koha.