s p – Page 1709 – Dielli

MARIUS DOBRESKU LINDI DHE U RRIT SË BASHKU ME ISMAIL KADARENË

April 25, 2023 by s p

Flamur Shabani/

(Me rastin e 72 – vjetorit të lindjes së përkthyesit dhe mikut të Shqipërisë)

Në fillim të viteve ’70 fillova Fakultetin e Filologjisë në degën Gjuhë Shqipe dhe Letërsi. Pas muajit të parë, që e bëmë në stërvitje ushtarake, u kthyem në fakultet për ndjekjen e leksioneve. Midis nesh, në auditor u ulën dhe dy studentë të huaj, të cilët, që në pamje dukeshin që nuk ishin shqiptarë. Ata ishin rumunët Marius Dobresku dhe Filip Teodoresku, i cili, në fund të viteve ’90 punoi si ambasador në Shqipëri .

Unë pata fatin të isha në një grup me Marius Dobreskun dhe në një dhomë konvikti me të dy ata. Kishin kërkuar vetë të ishin në grupe të ndryshme, që ta mësonin më mirë gjuhën shqipe, në mungesë komunikimi me njëri-tjetrin.

Ishin vitet kur shteti ynë kërkonte të njihej sa më mirë në vendet e huaja, ndaj çoi studentë në vende të tjera, kryesisht të Lindjes, po edhe në Francë, që të përgatiste njohës të mirë të atyre gjuhëve për përkthyes e diplomatë në ato vende. Edhe tek ne erdhën shumë të huaj: nga Kina, Vietnami, Palestina, Siria, Japonia, Kongoja etj. Midis tyre edhe dy studentë nga Rumania, me të cilën na lidhte historia e shkuar e Rilindjes, por dhe e tashmja, sepse politika ishte thuajse e njëjtë. Pas vitit të parë banova në një dhomë me të dy rumunët, mbasi shqiptarët, me të cilët banonin më parë, mbaruan Fakultetin dhe u larguan.

Me rumunët lidha një miqësi vëllazërore, sepse ishin djem të afrueshëm dhe me kulturë. Mariusi rridhte nga një familje me baba revizor, kurse babai i Filipit kishte qenë mësues i dalë në pension. Pasi mbaruan vitin e parë në Rumani për histori, u del e drejta e studimit për në Shqipëri, sepse edhe Rumania kërkonte specialistë të gjuhëve të huaja, sikurse Shqipëria, ndaj dërguan studentë në shumë vende të ashtuquajtura të Demokracive Popullore, midis të cilave dhe në Shqipëri.

Kur u vu në dijeni për studime në Shqipëri, familja e Mariusit ishte në dilemë, sepse flitej për një vend që nuk e njihnin. Fatmirësisht kishte ardhur një mik i babait që nga koha e Luftës, i cili pasi e mori vesh, i tha babait: “Trena të shpejtë rrallë kalojnë në jetë”. Nga ai çast babai vendosi ta niste për studime. Ministria e Jashtme kërkonte dokumente të përkthyera. Mariusi kërkoi dhe takoi një shqiptar, që jetonte në qytetin e tij, Brăila, ku kishte shumë të tillë, që nga vitet e paraluftës. Shqiptari i moshuar e priti me shumë dashuri dhe u gëzua që Mariusi do të studionte në Shqipëri. Ai ia përktheu dokumentet. Ky ishte kontakti i parë i tij me shqiptarët.

Pasi zbritën në Rinas, ku u pritën nga punonjës të ambasadës rumune, u vendosën në godinën nr.14 të qytetit Studenti. Erdhën në qershor dhe deri në shtator, për rreth tre – katër muaj bënë kurs për mësimin e gjuhës shqipe, kështu që në tetor, kur u kthyem edhe ne, ishin në gjendje të komunikonin me vështirësi e të përpiqeshin për të marrë leksione me shkurtime.

Mariusi ishte tip më i afrueshëm se Filipi. Atë e gjeje në grupe djemsh e vajzash, të cilët komunikonin me të, sikur të ishin njohur prej kohësh. Rrija në një bankë me Mariusin gjatë leksioneve, por edhe seminareve, se ishim në të njëjtin grup, ku ishin studentë “të zgjedhur”, kryesisht nga Tirana. Ishin në grupin tonë Arben Xoxa, Spiro Gjoni, Neptun Bajko ( futbollist i Partizanit ), Edi Moja ( ish-basketbollist i Kombëtares ), Roland Gjoza ( poet e shkrimtar ) etj., të gjithë nga Tirana, me pak përjashtime nga rrethet. Po edhe në grupet e tjera kishte studentë të shkëlqyer, si: Vangjush Saro, Shpresa Kapisyzi, Ymer Çiraku, Aleksandër Mita, Thodhori Karo ( alias Teodor Karaj ), Korab Hoxha etj.

Për ta njohur më mirë gjuhën shqipe, Mariusi shoqërohej me shqiptarë të çdo moshe. Pyeste shumë për çdo fjalë e shprehje që nuk e kuptonte – ende nuk kishte dalë fjalori i gjuhës shqipe – ndaj krijoi vetë një fjalor të mbajtur në fletore të trashë. I mësoi aq mirë fjalët shqipe, sa ndonjëherë edhe unë vihesha në vështirësi për shpjegimin e tyre dhe ai më korrigjonte.

Në seminare kishte kurajë për t’u përgjigjur dhe diskutimet e tij ishin të pjekura në përmbajtje. Shkrimin e kishte të bukur e të qartë, saqë për të studiuar unë merrja edhe fletoret e tij, ngaqë ishin marrë shkurt e ato më thelbësoret.

Mariusin e njihnin të gjithë në qytetin studenti. Kishte të njohur nga të gjitha godinat dhe fakultetet. Ata e takonin jo vetëm jashtë në rrugë, po një pjesë vinin edhe në dhomë. Arsyeja ishte jo vetëm natyra miqësore e shqiptarëve, por edhe afria e Mariusit me ta. Kjo edhe për shkak se Mariusi kishte marrë ca mësime violine në Rumani dhe i binte kitarës, të cilën e mbante në dhomë dhe këndonte herë pas here. Kishte zë të ëmbël e të intonuar. Në dhomë na vinin edhe dy djem të tjerë që i binin kitarës, siç ishin Gjergji Simo nga Erseka ( më vonë pjesëtar i grupit ” Na bashkoi kënga popullore”) dhe studenti i inxhinierisë së Ndërtimit nga Lushnja, Pëllumb Çela. Në njërën nga këto mbrëmje na ndodhi dhe një incident. Në kulmin e “ahengut”, kur dhoma kishte brenda 6-7 vetë, zv./sekretari i Partisë së Universitetit, i cili ishte student në Fakultetin e Filologjisë dhe banonte në godinën tonë, në të njëjtin kat me ne, hyn në ballkonin tonë nëpërmjet ballkonit të një dhome më përpara dhe vështron me shumë vështirësi, sepse ne i kishim bllokuar xhamat me batanije, që të mos dëgjohej zhurma jashtë, dhe shikon ata që i binin kitarës: Mariusin, Gjergjin dhe Pëllumbin dhe të nesërmen raporton në fakultet, se po këndoheshin këngë të huaja perëndimore. Ishte viti 1974, kur të gjithë ishin ngritur në këmbë kundër “shfaqjeve të huaja borgjezo-revizioniste”, kurse ne po i shfaqnim ato në zemër të qytetit Studenti. U bënë mbledhje të organizatave të rinisë në Degën e Historisë dhe të Gjeografisë, ku studionte Gjergji dhe në Degën e Inxhinierisë së ndërtimit, ku studionte Pëllumbi. Ishte rrezik përjashtimi i tyre nga fakultetet. Ndoshta ngaqë në dhomën tonë atë mbrëmje ishte dhe një komunist, shoku ynë i kursit, Bahri Myftari apo edhe prania e Mariusit si student i huaj mund të shkaktonte ndonjë incident diplomatik me Rumaninë, ngjarja u shua shpejt, pa pasoja të rënda, vetëm me vërejtje me paralajmërim për përjashtim. Dua të theksoj se Mariusi u shqetësua shumë, sepse ndiente përgjegjësinë e zhurmës që krijohej me këngë, ndaj kërkoi të takonte dekanin e fakultetit për t’i thënë se vetëm ai po i binte kitarës dhe po këndonte, të tjerët dëgjonin. Ndërsa për sekretarin e Partisë që denoncoi, thoshte se, po ta kishte parë në ballkon, do ta rrëzonte që lart, aq i revoltuar ishte (e thoshte me shaka ).

MARIUSI ISHTE NJËRI NGA NE

Shumë shpejt Mariusi u njoh në të gjithë qytetin studenti. Madje edhe nga studentët e tjerë të Institutit Bujqësor të Kamzës. Kur e takonin për herë të parë, nuk e kuptonin që ishte i huaj. Rastiste që edhe nuk bindeshin për një fakt të tillë.

Në vitin e tretë i thashë: Nëse do të kuptosh sa mirë e njeh gjuhën shqipe, mos thuaj që je i huaj. Shembujt e mëposhtëm e vërtetojnë këtë.

Një ditë shkojmë në stadium për të parë një ndeshje futbolli, ku luante Lushnja me Tiranën. Na vjen një shoku im nga Lushnja dhe ulet pranë nesh. Gjatë prezantimit Mariusi i thotë se ishte nga Lushnja dhe shtëpinë e kishte diku pranë stadiumit. Në bisedë e sipër, shoku im kaloi nga biseda në bisedë dhe po fliste për rrezikun imperialisto-revizionist, e cila ishte bërë tema e ditës në atë kohë, duke përmendur edhe disa shtete revizioniste. Ndërkohë ndërhyra unë, duke i thënë të kishte kujdes se ky shoku, të cilit po i drejtohej ishte i huaj, rumun. Po hajde t’i mbushej mendja shokut tim… Ai thotë: Mua do të ma hedhësh? Shiko këtu – dhe tregon syrin, duke ulur qepallën dhe bën shenjën për të treguar se brenda nuk kishte asgjë, me kuptimin “mua do të ma e hedhësh?” Ndërhyri Mariusi për ta bindur që ishte i huaj. Pas ndeshjes shoku ynë na shoqëroi në konvikt dhe mbeti i çuditur që kishte takuar një student të huaj. Pas kësaj vizitat e tij ishin thuajse të përditshme.

Në një rast tjetër ne dolëm nga kodrat e liqenit dhe u futëm nëpër pyll. Diku na doli përpara një ushtar me automatik në dorë, i cili thirri “ndal!” Qëndruam nga thirrja e papritur. Unë u tremba, se nuk ishte shaka të ndesheshe me ushtar të armatosur, aq më tepër, kur ai na kërcënoi se do të njoftonte qendrën për praninë tonë dhe bëri gati radion për komunikim. Ishte ushtar i Gardës së Republikës në shërbim për mbrojtjen e Pallatit të Brigadave. Ndërhyra duke i shpjeguar se kishim ngatërruar rrugën. Nuk tërhiqej ushtari. Atëherë i thashë se shoku im ishte student i huaj. Ky informacion e bindi ushtarin të tregohej më i matur dhe të bënte muhabet shtruar me ne.

Mariusi kishte njohje me personelin e ambasadave të huaja dhe me familjarët e tyre. Njëra nga familjet kishte sjellë edhe vajzën e rritur për pushime. Ajo u njoh me Mariusin dhe filluan të dalin së bashku. Në lulishten pranë Parlamentit uleshin dhe bisedonin. Një mbrëmje vajza e huaj vë re një burrë që po i shikonte dhe i thotë: ” Burri, burri…”. Kur e kuptoi se u zbulua, njeriu i huaj u largua. Ai duhet të ketë qenë ndonjë nga operativët e Sigurimit, që kishte mision t’i gjurmonte.

Shpesh dilja me Mariusin edhe për ndonjë gotë birrë. Shkonim te hotel “Arbëria ” i dikurshëm, që ishte pranë stacionit të trenit, përballë maternitetit. Nga veshja Mariusi nuk bënte dallim nga ne. Një mbrëmje, kur po ktheheshim për në konvikt, atje ku rruga “Budi ” bashkohet me rrugën tjetër që vinte nga Liceu, ndeshemi me një të moshuar, i cili e kapi prej krahu Mariusin dhe i tha: ” Të lumtë, ti je shqiptar i vërtetë!” dhe i tregoi bluzën që kishte veshur. Bluza ishte e trikotuar me ngjyra të kuqe e shirita të zinj në gjoks, duke krijuar ngjyrat e flamurit tonë kombëtar. ” E shikon, – i thashë Mariusit, – ti që je i huaj, quhesh shqiptar, kurse mua nuk më tha shqiptar. Mariusit iu bë qejfi, sepse edhe zotëria dukej që ishte njeri i kulturuar, jo njeri dosido.

Ngadalë-ngadalë po bindej se nuk dallohej më nga ne studentët shqiptarë.

PËRGATITJA PËR PËRKTHIME.

Në vitin e katërt, përveç ndonjë poezie në shqip dhe të një teksti dashurie në rumanisht sipas melodisë së këngës të Anita Takes për veteranët ( kujtoni o shokë amanetin… ), këngë të cilën e këndonte shpesh, madje edhe me shokët në Rumani, kishte filluar “fshehurazi” të përkthente romanin “Gjenerali i ushtrisë së vdekur “. Kur e pyeta një ditë pse nuk provonte të përkthente në rumanisht, ngaqë ai i njihte mirë të dyja gjuhët, më tregoi se kishte filluar përkthimin e romanit “Gjenerali.. ” dhe nxori rreth 28 fletë format me shkrim dore. Më vonë e kishte braktisur përkthimin, sepse kishte marrë vesh se e kishte përkthyer dikush tjetër më parë.

Në vitin e katërt 1975, Mariusi u përgatit për mbrojtjen e diplomës. Tema e diplomës ishte: “Qëndresa heroike e popullit shqiptar në romanet e Ismail Kadaresë”. Midis të tjerave, kishte përdorur dhe një shprehje popullore rumune, që thoshte : “Lumenjtë rrjedhin, po gurët mbeten”. Ky ishe mesazhi i veprave të Kadaresë, po edhe boshti orientues mbi të cilin ndërtoi gjithë përmbajtjen e temës. Udhëheqës teme ishte prof. Ali Xhiku. Pasi e përgatiti dhe e shtypi në ambasadë, ia tregoi prof. Çapajev Gjokutajt, i cili, pasi e lexoi vetë, ia dha I.Kadaresë për ta parë. E pyeta Mariusin ç’kishte thënë Kadareja, ai kishte dhënë një përgjigje të shkurtër: ” Më pëlqen “. Nuk e dinte që disa vjet më vonë, Mariusi do të bëhej përkthyesi i tij i vetëm, më i mirë dhe më besnik në rumanisht, saqë do të bëheshin edhe miq familjarë me vizita të ndërsjella.

Nëse ne shqiptarët i dhamë provimet për mbrojtjen e diplomës pas një viti stazh, Mariusi e mbrojti diplomën brenda vitit, sepse nuk mund të ktheheshin më pas një viti.

MARIUSI E DONTE SHQIPËRINË, SIÇ DONTE DHE ATDHEUN E TIJ, RUMANINË.

Marius Dobresku është një nga përkthyesit e talentuar, një personalitet i shquar e, mbi të gjitha, një mik i madh e i nderuar i shqiptarëve.

Pas studimeve, u kthye në Rumani, ku punoi rreth 20 vjet në Bibliotekën Kombëtare dhe bashkëpunoi me revistat më të njohura të Bukureshtit. U prit shumë mirë një studim i tij mbi pikturat murale të Lepenicës ( Shqipëri ). I ofroi lexuesit rumun të përkthyera perlat e poezisë romantike shqipe. Iu prezantuan lexuesve rumunë D. Agolli, F. Arapi, Xh. Spahiu, Visar Zhiti, Preç Zogaj e shumë poetë të tjerë.

Përkthimet nga Kadareja i filloi në vitin 1983 me romanin “Kronikë në gurë “. Më 1986 përktheu e botoi romanin “Kështjella “. Më 1989 romanin “Nëntori i një kryeqyteti ” dhe ” Prilli i thyer” më 1990. Nga viti 1990 – 1997 u emërua nëndrejtor i Bibliotekës Kombëtare të Rumanisë. Më pas iu përkushtua gazetarisë. Aktualisht është kryeredaktor i revistës ” Miku i shqiptarit “, periodik i pakicës shqiptare të Rumanisë dhe shef i zyrës së shtypit të Bashkisë së Bukureshtit. Është anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Rumanisë dhe anëtar i Shoqatës Rumune për Politikën e Jashtme. Njëkohësisht është nënkryetar i Shoqatës së Miqësisë Rumuno-Shqiptare, të cilën e themeloi ai vetë së bashku me miq të tjerë të Shqipërisë nga Bukureshti në vitin 1995.

Ndërkohë vazhdonte përkthimin e veprave të Kadaresë. Në vitin 2000 botoi ” Dosja H” dhe “Përbindshi”, në 2001 përktheu ” Pallati i Ëndrrave “, në 2003 “Gjenerali i Ushtrisë së Vdekur”, për të cilin u nderua për përkthimin më të mirë nga Lidhja e Shkrimtarëve të Rumanisë. Po në vitin 2003 përktheu “Lulet e ftohta të marsit ” dhe “Piramida”. Botoi ” Vajza e Agamemnonit” dhe ” Pasardhësi”. Në vitin 2006 u botua ” Viti i mbrapshtë ” dhe ” Konkurs bukurie për meshkuj “. Në janar 2007 u botua vëllimi i dytë “Pallati i ëndrrave”. Më 2008 u botua “Hija”, ndërsa ” Muzgu i perëndive të stepës” u botua më 2009. Më 1996 ka përkthyer për Teatrin Nacional të Rumanisë dramatizimin e ” Gjenerali i ushtrisë së vdekur “, i cili u vu në skenë në Bukuresht dhe pati një sukses të jashtëzakonshëm.

Në vitin 2008 përktheu një poet të ri shqiptar, Ermir Nika, të cilin e prezantoi me vëllimin poetik ” Re të ftohta”. Në vitin 2010 përktheu dhe botoi romanin e Fahri Balliut “Arkitekti” dhe në vitin tjetër romanin ” Panteoni i zi” .Të dy romanet kanë pasur sukses në Rumani dhe u vlerësuan nga kritika dhe lexuesi.

Në vitin 2006 M. Dobresku ka fituar “Pendën e Argjendtë ” për letërsi në Tiranë. Është fitues i çmimit të Lidhjes së Shkrimtarëve të Rumanisë për përkthim në vitin 2003 dhe fitues i “Penës së Artë “, çmim i Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro- Amerikanë në vitin 2010 dhe në vitin 2012 me “Medaljen e Mirënjohjes “, akorduar nga Presidenti i Republikës së Shqipërisë.

Përkthimet e Dobreskut nga Kadareja kanë prekur një ritëm rreth dy vepra në vit. Së fundi, në vitin 2022 përktheu ” Kur sunduesit grinden” dhe përkthimi më i fundit është ” Koncert në fund të sezonit “, botuar në vitin 2023.

“Që nga viti 1983, kur doli nga shtypi libri im i parë, kam përkthyer në gjuhen rumune gati 30 vellime të Ismailit, me mbi 50 vepra te ndryshme, pa përmendur vjershat dhe dramatizimet pas romaneve të tij”- deklaron ai në një intervistë. “Puna në ambientin e letërsise shqipe më është bërë një natyrë e dytë, – vazhdon ai më tej, – ashtu që, përveç Kadaresë, jam marrë me veprat e shkrimtarëve të tjerë. Por Kadare është patjeter shkrimtari përfaqësues i letërsisë shqipe. Ambasadori më i mirë i kësaj letërsie, me siguri ambasadori më i mirë i Shqipërisë në botë. Dhe unë krenohem me veprën dhe miqësinë e tij”.

P.s. E mbyllim me këto fjalë të sinqerta këtë përmbledhje të përkthimeve të Marius Dobreskut, duke i uruar njëkohësisht shëndet e jetë të gjatë këtij miku të madh të Shqipërisë në këtë përvjetor të lindjes.

Marius Dobresku ka lindur më 23 prill 1951 në Bréila të Rumanisë.

SKULPTURA E GJERGJ KASTRIOTIT SKENDERBEUT NË KATEDRALEN E SHIBENIKUT E PUNUAR NGA SKULPTORI SHQIPTAR – ANDREA ALEXIUS (NDRE LLESHI)

April 25, 2023 by s p

Skulptori shqiptar që lindi në Durrës e jetoi në Dalmaci, Andrea Alexius (Ndre Leshi) punoi skulpturën e Gjergj Kastriotit Skenderbeut, duke përjetësuar për së gjalli këtë personalitet të shquar të kombit shqiptar. – Studiuesit kroat e pranojnë se kjo skulpturë është vepër e punuar nga dora e mjeshtër Andrea Alexius-it

(Ndre Leshit). Dokumenti nga Arkivi i Katedralës së Shibenikut tregon autorin e skulpturës.

Prof.Dr. Musa Ahmeti

Center for Albanian Studies

Budapest

Sipas shumë historianëve, studiuesve dhe shkencëtarëve të fushave të ndryshme, studimet për epokën dhe personalitetin e Gjegj Kastriotit Skenderbeut kanë arritur kulmin – dmth. fjalën e fundit! Një mendim i tillë në shikim të parë duket sikur ka mbështetje nëse shkojmë publikimet e ndryshme, të shumta, të bëra në shumë gjuhë të ndryshme; monografi të specializuara, duke filluar që nga fundi i shekullit XV-të e deri në ditët e sotme; botime të dokumentave /edhepse të pjesëshme, të mangëta dhe jo komplete/; bibliografi pothuajse shteruese, si dhe nxjerrjen në dritë të të dhënave nga më të ndryshmet, qofshin ato private, për jetën e Gj. K. Skenderbeut ose ato të epokës së tij: portrete, medaljone, vula, shpata, përkrenare, monedha floriri, dokumente origjinale, etj.

Megjithatë përkundër të gjithë këtyre momenteve të përmendura, mendojmë se, pohimet e lartëcekura as për së afërmi nuk qëndrojnë. Për të nxjerrë një përfundim të tillë, na mundëson puna sistematike shumëvjeçare në arkiva e biblioteka anëkënd Europës, ku ruhen gjëra me vlera të jashtëzakonshme për historinë, kulturën, traditën, etj., të Shqipërisë dhe perosnaliteteve të ndryshme shqipatre, ndër to edhe për Gjergj Kastriotin Skenderbeun, e të cilat as sot e kësaj dite nuk janë të njohura apo të botuara.

Edhepse shumë i njohur dhe i trajtuar në fushën e historisë dhe krijimtarisë letrare, muzikore, kinematografike, artit dhe gjinive tjera, pesonaliteti i Gj. K. Skenderbeut ende është engimatik dhe i pa ndriçuar sa duhet.

Janë tepër të veçanta rastet kur një personaliteti të kohës, emër i nderuar i kombit, qoftë në fushën ushtarake, ekonomike, kulturore apo diku tjetër, t’i bëhen nderime, duke e përjetësjuar figurën dhe vepër e tij për së gjalli. I tillë është rasti me Gj. K. Skenderbeun, portetin e të cilit e gdhendi mjeshti dhe skulptori më në zë i kohës, durrësaku Ndre Leshi.

Të dy me nam për veprat e tyre, në fusha të ndryshme, të dy bashkëkohës, të dy të nderuar e respektuar për bëmat e tyre, të dy mbrojtës të fortë, deri në këmbëngultësi, të identitetit kombëtar, njëri me armë në dorë, e tjetri me gdhendje, ndërtim, stilizim, si askush tjetër.

Miqësia dhe njohja e tyre bëri që usta Ndreu, pa asnjë hezitim, të merrte iniciativën dhe t’u propozonte mecenëve që po ndërtonin e fasadën e jashtme të Katedralës së Shibenikut, që të gdhendej në guri, edhe figura e Gj. K. Skenderebeut, duke përjetësuar bashkëkombësin, bashkëkohanikun dhe mikun tij, duke i shprehur kështu respektin dhe nderin e tij, me dashuri dhe përkushtim, si vëlla gjaku, gjuhe e besimi, përmes stilizmit të detajve më të imtësishme, saqë për një moment kur e shikon kokën e gdhendur në mënyrë mjeshtërore, të përkryer, të Gj. K. Skenderbeut, nga usta Ndreu, ke atë ndjenjë se këtë vepër kaq të bukur dhe reale mund ta ketë bërë vetëm dorë shqiptari, i cili njeh dhe depërton thellë në shpirtin, në gjendjen shpirtërore, pamjen fizike, në realitein kohor të njeriut i cili modestinë e kishte si veti të parë dhe virtyt të lindur e trashëguar në edukatën familjare.

Në anën jugore të Apsidës së Katedrales së mirënjohur të Shibenikut ndodhen të vendosura 71 portrete (”koka”) – skulptura të gdhendura nga mjeshtër të ndryshëm, shumë të njohur jo vetëm në Dalmaci, por edhe me gjërë, në shekullin e XV-të. Punën kryesore, përkatësisht drejtimin për gdhendjen dhe vendosjen e skulpturave e ka bërë Jurij Dalmatinasi në bashkëpunim me asistentin e tij, Ndre Lleshin (Andrea Alexius-in).

Përgjatë shekujve, studiues të artit dhe fushave tjera janë marrë me analiza e studime të veçanta për të identifikuar këto skulptura, të vendosura në Apsidën e Katedrales në mes të viteve 1443 – 1448, ngase jo për të gjitha janë të ruajtura dokumente dhe burime arkivore në arkivin e katedrales dhe arkiva tjera.

Pjesa më e madhe e këtyre skulpturave të vendosura në Apsidë janë identifikuar. Ndër skulpturat e identifikuara bëjnë pjesë edhe skulpturat e disa burrështetasve dhe luftëtarëve të njohur të mesjetës si ajo e: Gjon Palologut të VIII-të, mbretit të Napolit Alfosnit V-të, mbretit të Hungarisë e Polonisë Vladislavit II-të, papës Eugenit IV-të, kardinal Besarionit, Sigizmund Malatesit, fisnikut e dukës Venedikas Françesko Foskarit, fisnikut burgundas Filipit të Mirë, Françesko Sforcës, etj., dhe në mesin e këtyrë personaliteve është edhe skulptura e Gj. K. Skenderbeut.

Skulptura e Gj. K. Skenderbeut në Apsidën e Katedralës së Shibenikut është e renditur si e pesta me radhë, pas asaj të Papës Eugenit IV-të.

Paraqitja është ballore, me një kthim të lehtë djathtas, Skënderbeu në kokë mban një kapele venedikase të rrumbullakët, me thyerje para. Mjekren e ka të gjatë, shikim e fortë, përpara, ndërsa hundën karakteristike, shqiponjë, (shih fotot ilujstruese).

Si skulpturë është njëra ndër më të mëdhatë që ndodhen të vendosura në Apsidë. Ka dimensione gjatësia 39.7 cm dhe gjerësia 28.9 cm. Është e padëmtuar, me përjashtim të majës së hundës, ku ka një gërvishje të lehtë.

Sipas studiuesve të artit kroat, është shumë domethënës fakti që kjo skulpturë ka gjetë vendin këtu, që në fillim, duke treguar kështu rëndësinë dhe autoritetin që kishte arritur në këtë kohë Gj. K. Skenderbeu.

Rreth vlerësimit dhe përcaktimit sa më të sakt ëpër skulpturën e Gj. K. Skenderbeut kemi konsultuar specialistë të njohur korat, të cilët janë njohës të jashtëzakonshëm të punës dhe veprës së Ndre Lleshit.

Ndër të parët që ka mbështetur dhe mbrojtur idenë që kjo skulpturë është punim i Nder Lleshit dhe paraqet kryetrimin shqiptar Skenderbeun, është studiuesja e historsië së artit kroat e europian, dr. Ivana Prijatel-Paviçiq, pastaj autori i shumë studimeve, madje edhe i dy monografive për Ndre Lleshin, akademik Andrija Mutnjakoviq. Ndihmë të veçantë me konsultime, literaturë, pasatj me fotografi, analiza grafike e laboratorike na ka dhënë profesori i nderuar dr. Radovan Ivançeviq. Ne ndjejmë si obligim që t’iu shprehim falëmnderim dhe konsideratë për ndihmën e pakursyer që na kanë ofruar edhe dr. A. Duplançiqit, dr. A. Gulinit, mr. N. Bajiq-Zharko, etj.

*************

Ndreu ishte i biri Nikollës nga Durresi. Ka lindur në vitin 1425 në Durrës, në një familje fisnike, të kamur, e cila ishte vendousr në qytet pas dozëzimit të Durrësit, Senjorisë së Venedikut më 1392; dorëzimin e qytetit e kishte bërë duka i Durrësit, Gjergj Topia. Më 31 mars 1435, në moshën 10 vjeçare, Nderu, në Zarë të Kroacisë, fillon të mësoj zejen e skalitësit (gurë gdhendësit) te mjeshtri Marko që ishte me origjinë nga Troja e Apulisë (Itali). Në vitin 1445 e gjejmë në Shibenik, ku në një dokument që ruhet në katedalen e Shibenikut shkruan se eshte ”habitator Sibenici (banor i Shibenikut!).” Më 8 janar 1445, Ndreun e gjemë si ndihmës te mjeshtrit të madh, skulptorit Juraj Dalmatinasit në ndërtimin e katedrales së Shibenikut. Kohë kur edhe gdhendi portretin e Skenderbeut. Kjo katedrale llogaritet si një nga “veprat më cilësore të arkitektures kroate dhe asaj Mesdhetare.” Ky bashkëpunim i Ndreut me Jurajn zgjatë rreth nëntë vite me disa ndërpreje të shkurtëra. Në mars të vitit 1447, Ndreu së bashku me Jurajin shkojnë në Korçullë për të zgjedhur gurët e kupolës së katedrales së Shibenikut, në të cilën të dy mjeshtrit po punonin së bashku. Ljubo Karaman, konsideron si punë të Ndre Lleshit “nishat e cekta në muret e brendëshme dhe të jashtme të katedrales /së Shibenikut m.a./ me siperfaqe të kaneluar dhe mbulesa gjysmerrethore në formë guacash, duke marrë parasysh se këtë motiv e shfrytëzonte në punimet e mevonshme…” Vepra të Ndre Lleshit konsiderohen edhe “frizi i djelmoshave që bartin kurorën” sepse janë krejtë identike me të njëjtin motiv që bën Ndre Lleshi në pagëzimoren e Trogirit. Edhe „dy kapitelet e çiftit lindor të shtyllave nën kupolë, janë punuar në mënyre tipike me fletët e akantusit të modeluara butë dhe sheshtazi” sikurse në veprat e mëvonshme të Ndreut. D. Frey dhe L. Karaman, janë të mendimit se “medalioni me Shen Jeronimin shpreh të gjitha mënyrat dhe përmbajtjen e punës së Ndre Lleshit.” Vepra e parë e dokumentuar e Ndre Lleshit është ndërtimi i kapelës së Shën Katerinës në kishën domenikane të Splitit, e cila fillon së ndërtuari me 4 janar të vitit 1448 dhe përfundon në korrik të vitit 1450. Më 27 korrik 1451 fisnikëria e qytetit të Splitit në krye me dukën Donato Barbari dhe të gjithë deputetët e gjykatësit e shpërblejn Ndre Lleshin, me pranimin e tij në shtresën e lartë të “qytetarisë së Splitit” dhe në të njëjtën kohe duke e shpërblyer me “pronën e çmueshme të palueshtmërisë, në lagjen e vjetër Sdoria te qytetit të Splitit, e cila do të jetë pronë e tij private, për punë, banim, e oficine,” dhe sherbeime të tjera. Nga 14 prilli 1452 deri në fund të vitit 1454, Ndreu punon së bashku me mjeshtrin e madh Juraj Dalmatinasin, (pas ndërtimit të Katedrales së Shibenikut) punë kjo që mund te dëshmohet me një kontratë pune të lidhur mes të dyve, e cila është shumë e detajuar dhe në mënyrë shumë preçize saktëson obligimet e Ndre Lleshit për ndërtimin e “Loggi dei Mercanti” në qytetin e Ankonës. Është m interes edhe puna e usta Ndreut në ishullin e Rabit. Me 8 mars 1453, Ndreu lidh kontratë me fisnikun e shquar të Rabit, Collan de Cernotis, për ndërtimin e një kapelje prej guri si dhe në dysheme të kishës në një pllakë guri të skaliste stemen e këtij bujari. Këtë pune Ndreu e përfundon me 7 dhjetor 1454. Kjo vepër e mjeshtrit u pelqye shumë. Fisnikët rabas por edhe kleri i lartë i qytetit, kërkuan nga Ndre Lleshi që për llogari të tyre të punonte kapela, pllaka memoriale varri dhe vepra të tjera në vitet në vijim. Porosi të tilla bënë: fisniku rabas Nikollë Skafa, pastaj ipeshkvi i Rabit, Ivan Skafa që shërbente në katedralën e Shën Stoshisë së atij qyteti; fisnikun tjetër Frano Zudeniko, etj. Në mesin e korrikut të vitit 1450, Ndreu përfundon varrin memorial të familjes së njohur fisnike Lucari, e cila eshte me origjine shqiptare, ku edhe njeher dëshmohen lidhjet me fisnikërine shqiptare që jetonte në qytetet bregdatare dalamtinase dhe Ndre Lleshit. Vendosja e Ndre Lleshit në Split, ishte vendimtare për jetën e tij familjare, por edhe për ofiçinën e tij si dhe veprat e shumta, të cilat, megjithatë, janë me te shumta, në nivel më të lart artisktik dhe profesional dhe me të njohura se sa ato në Trogir e Split. Veprat e Ndre Lleshit (Andrea Alexius) sot janë në: Ankonë, Shibenik, Split, Pag, Urbino, Pesare, Venedik, Vatikan, Napoli, Pulë, Marsej, Avinjon, Taraskon, Bolonjë, Romë, Budapest, Trogir, Vishegrad, Zagreb, Umbri, Dubrovnik, etj.

Shqipëria u ekspozua në Columbia

April 25, 2023 by s p

Bekim Bruka/

Shoqata Shqiptare e Universitetit Columbia organizoi një ekspozitë të drejtuar nga studentët të premten e 14 prillit, e fokusuar në vitet e Shqipërisë komuniste dhe shqiptarët në ish-Jugosllavi. Studentët dhe komuniteti shqiptar në zonë paraqitën objekte, dokumente dhe foto, me qëllim që të tregonin historitë e familjeve të tyre përmes temave makro-historike.

Ekspozita e organizuar nga Shoqata Shqiptare e Universitetit Columbia ishte një mundësi për të nxjerrë në pah historinë dhe trashëgiminë kulturore të shqiptarëve në këtë rajon të Ballkanit. Duke iu kushtuar vitet e Shqipërisë komuniste dhe shqiptarëve në ish-Jugosllavi, studentët dhe komuniteti shqiptar u ndanë me publikun histori dhe histori personale të pasura.

Ekspozita u organizua nga studentët, dhe u përqendrua në historitë e familjeve të shqiptarëve në këtë rajon. Ata paraqitën objekte dhe dokumente të çmuara, si fotografi, libra dhe veshje, për të ilustruar jetën dhe kulturën shqiptare në kohërat e vështira të diktaturës komuniste. Në këtë mënyrë, organizatorët e ekspozitës synuan të ndajnë historinë dhe trashëgiminë kulturore të shqiptarëve me publikun e gjerë, duke i dhënë rëndësi kështu një pjese të rëndësishme të historisë dhe kulturës shqiptare.

VIZITA HISTORIKE E PAPA GJON PALI II NË SHKODËR, 25 PRILL 1993

April 25, 2023 by s p

Lajmi i bujshëm që Papa Gjon Pali II do të vizitonte Shqipninë e Shkodrën ishte përhapë kudo nëpër botë tue krijue nji atmosferë shprese e entuziazmi të papamë për shqiptarët e në veçanti për shkodranët. Krahas problematikave të panumurta e gati të pazgjidhshme (ose pjesërisht të zgjidhshme) që delshin çdo ditë në punën e Bashkisë, filluem me mendue edhe për organizimin e pritjes së njeriut, që për momentin, ishte njani ndër ma të lavdishmit e Globit.

Gjatë Marsit u organizue në Kryeministri në Tiranë, nën kryesinë e Sekretarit të Presidencës Z.Kolec Topallit, nji takim ku merrshin pjesë ministra të qeverisë Meksi si dhe kryetarët e bashkive të Tiranës e të Shkodrës me qëllim koordinimin sa ma të mirë të organizimit për pritjen e Papës.

Bashkia e Shkodrës, qysh në fillimin e punës, pati përcaktue me konkurs kombtar e me aprovim të Këshillit Kulturës së qytetit, ku bajshin pjesë 40 persona të zgjedhun për intelektin e tyne, Stemen e Flamurin e qytetit të Shkodrës tue dhanë shëmbullin e parë për bashkitë e tjera në kët drejtim. Unë kisha shkue i pregatitun në mbledhjen e Qeverisë, ku paraqita programin e pritjes së Papës në Shkodër së bashku me mbështetjen financiarë që u kerkonte prej Qeverise Shqiptare. Më kujtohet që ndërmjet të tjerave deklarova se rrugët qëndrore të Shkodrës do të ishin të zbukurueme me degë lari ( dafina) e kudo do të ishin shpalosë tre flamuj së bashku; flamuri Kombtar Shqiptar, ai i Vatikanit si dhe flamuri i qytetit të Shkodrës. Për çudinë time, disa ” personalitete ” pjestarë të Qeverisë Shqiptare filluen me qeshë e me ironizue faktin që së bashku me dy flamujt do të ishte edhe ai i qytetit të Shkodrës!; paditunia e tyne nuk më la shije të mirë, por ndoshta ishte hera e parë që kuptojshin se çdo qytet në botë ka pasë dhe ka flamurin e tij…! Biseden e pati mbyllë Kolec Topalli tue deklarue se miraton propozimin e Kryetarit të Shkodrës për flamujt si dhe programin në përgjithësi, mbas kësaj, të gjithë heshtën!

Java para datës 25 prill 1993 pat qenë programue me aktivitete kulturore:

– Çfaqje në Teatrin Migjeni të nji drame mbi jetën dhe veprwn e Papës

– Ekspozitë fotografike për 70 vjetorin e Garës së Parë Çiklistike në Shqipni.

– Inaugurim i përfundimit të punimeve për rikthimin e palestrës në Kishë; të Prenden mbasdite, 23

Prill 1993, në mjedisin madhështor të Kishës së Madhe u paraqit para shkodranëve, që kishin

mbushë plot e përplot mjedisin e kishës, koncerti koralo-orkestral ‘Messia” – Haendel me

përformancën e artistave të Teatrit të Operas dhe Baletit, Tiranë. Mbetet i paharruem emocioni i asaj nate që mbrriti kulmin me finalen ‘ Alleluia’ e simbas shembullit të Dom Zef Simonit (Nji ndër katër ipeshkvit që Papa shuguroi me 25 Prill 1993) të gjithë u çuem në kambë.

-Të shtunden mbrama ( 24.04.1993) për me krijue atmosferë gëzimi qytetare, para sheshit të

Teatrit Migjeni u zhvillue nji koncert me muzikë bashkëkohore dhe kangë të zgjedhuna prej

kangëtarve ma të mirë shqiptar, mbarimi i koncertit u shoqnue me shpërthime “të papame” të

fishekzareve në qiellin e Shkodrës.

Të kënaqun se çdo gja shkoi mirë, por të lodhun dhe të emocionuem prej stresit të pregatitjes dhe aktivitete javore, mbas koncertit të gjithë u drejtueme në shtëpijat tona. Kishim nevojë për pak orë pushim para ditës së neserme, mirpo nuk ndodhi kështu; rreth orës 22.00 me telefonuen prej Argjipeshkvisë se me kërkojshin për nji problem që nuk mund ta diskutojshin në telefon. Atje, me treguen se në minutat e fundit, për arësye sigurie, ishte ndryshue programi i ardhjes së Papës në Shkodër; programi fillestar parashikonte ardhjen me elikopter të Papës prej Rinasit që do t’u ulte te fusha e Divizionit Ushtarak , përballë Spitalit Civil, ku qenë ba zbukurimet të shumta e cilësore, me parullë të madhe e me portretin e Papës për mirëseardhjen si dhe ishte vendosë nji tribunë ku 100 fëmij do të këndojshin, për nderim të mikut të rrallë “Hymnin e Gëzimit” të Simfonisë së Nantë – Bethoven. Po ashtu pat qenë zbukurue edhe rruga prej Divizionit deri te Kisha e madhe me parulla , dafina e flamuj. Varianti i ri që parashikonte ardhjen e Papës me veturë prej Rinasit i hidhte poshtë të gjitha pregatitjet e masipërme. Më erdhi keq dhe u dekurajova, tanë mundi e sodisfaksioni i punës po shkonte kot…, megjithatw në ora 23.00 të natës thirra nji takim me shtabin e organizimit të pritjes pranë Bashkisë, pjesëmarrja qe e plotë. Aty u dhane udhëzime të reja, puntorët punuen tanë natën, spostuen tribunën e korit së bashku me instalimin e fonisë përballë pozicionit të ish Kishës së Zojës, ku do t’u bekonte vendosja e gurit të parë në themelin e Kishës së re prej Papa Gjon Palit të dytë. Rrugën deri te Kisha e Madhe e zbukuruen pjesërisht, pra bane të pamundunen dhe për kët u jam shumë mirënjohës atyne që dhane kontribut tue sakrifikue për nderimin e Papës , por edhe të mikëpritjes shkodrane!. Duhet kujtue me mirënjohje edhe gadishmenia dhe solidariteti i papamë i të gjithë personave, pa dallim fetar, të ngarkuem me detyra për atë eveniment, nuk mbaj mend se u dha dy herë nji porosi, çda gja realizohej si me shkop magjik.

Erina Guraziu e djali me mbiemnin Stefa u përzgjodhën me dorëzue dhuratat që Bashkia kishte pregatitë për ardhjen e Papës; nji tubë me lule e nji kuti gjysë e hapun me ” kryq e shpatë” të punueme me filigranë argjendi prej mjeshtrit Tonin Radovan, i cili nuk pat pranue shpërblim prej Bashkisë. S’bashku me dy fëmijtë të veshun me kostume kombtare, shkuem te sheshi përballë themeleve të Kishës së Zojës të shkatërrueme prej komunistave. Për kënaqësine time sheshi ishte zbukurue mjaft mirë, dekorin e zbukurojshin dhe sheshin e gjallnojshin ma tepwr se çdo gja, të 100 fëmijtë e korit. Axha, Tonin Guraziu i cili kishte pasë ardhë prej shumë ditve në Shkodër për me qenë i pranishëm në Kishën e Madhe gjatë ceremonisë së shugurimit të katër Ipeshkve të rij shqiptar, më pat ndihmue me shkrue në italishten ceremoniale ato pesë rreshta, të cilat do të ia lexojshe Papës për me i dhanë mirëseardhjen në qytetin e Shkodrës. Programi parashikonte që unë si përfaqësuesi i qytetit me ” shirit në qafë” do të isha i pari dhe i vetëm, larg të tjerëve, për dhanien e mirëseardhjes. Sapo vetura e blindueme papale, kaloi urën e Bahçallekut unë i dola përpara simbas programit, vetura u ndalue dhe mbasi i putha dorën Papës i dhashë mirëseardhjen në italisht në qytetin Shkodrës.

” Santità, con grande gioia e roconoscienza do il benvenuto a Sua Santità per l’arrivo molto atteso nella nostra città di Scutari, tanto provata dalla barbarie àtea comunista. In nome della mia cittadinanza, porgo a Sua santita, il mio reverente saluto.”

Kur u afruem te sheshi përballë ish Kishës së Zojës, kori e fëmijve, i drejtuem prej mjeshtrit Kujtim Alia, filloi me këndue ‘ Hymnin e gëzimit ‘ – Bethoven. Muzika e cilësia e korit të fëmijve i terhoqën vëmendjen Papës i cili u emocionue, ai përshndeti dhe përkdheli disa fëmijë. Përshndeti gjithashtu personalitetet që i kishin dalë përpara e mandej krejtë i vetem u drejtue te elteri i improvizuem te themelet e kishës së zojës, u lut në qetësinë e tij e bekoi vendin e shejtë. Mbasi u kthye afër nesh, më erdhi momenti në të cilin unë së bashku me dy fëmijtë do ti dhurojshim peshqeshet. Më kujtohet se ju drejtova me këto fjalë italisht : “Shejtni, ju dhuroj dy simbolet ma të shejta të shqiptarve; kryqin dhe shpatën e princit Gjergj Kastrioti” e vazhdova: ” Shpresojmë se ardhja e juej në Shqipni ka me ia ndryshue fatin vendit tonë”- ai m’u përgjigj me buzë në gaz ” Se Dio vuole ” ( vullneti i Zotit)

Hypëm të tanë nëpër makina dhe u drejtuem drejt Kishës së Madhe. Jo vetem Shkodra, por i tanë veriu Shqiptar ishte atë ditë në rrugët e Shkodrës, njerëzit të disiplinuem si kurrë ndoj herë, përshndetshin e brohoritshin ” Rroftë Papa”. Kur korteu i makinave mbrriti para Kishës së madhe, Papa së bashku me njerëzit që e shoqnojshin hyni në Arqipeshkvi. Unë shkova te vendi i im mbrenda në Kishë që ishte e mbushun plot e përplot. U ula te poltrona e parë në rreshtin e parë, djathtas kisha Presidentin Berisha, majtas korridori dhe Nanë Terezen. Personi i protokollit të Presidencës erdhi e më tha: liroja poltronen, ku unë ishe ulë, Presidentit! E mora me mend se ai donte me e nderue Presidentin tue e ulë sa ma afër Nanë Terezes. Mirpo unë isha Kryetari i Qytetit dhe e dijsha mirë se simbas protokolleve të tanë botës, në krahun tim të djathtë u donte me qëndrue personi ma i randësishëm që kishte ardhë mik në qytetin tim, prandej iu përgjigja se nuk los prej vendit. Personi i protokolli të Ministrisë së jashtme, që duket kishte kuptue ndërhymjen e atij të Presidencës, erdhi menjiherë e më tha: Kryetar mos luej prej vendit, sepse ky asht vendi i yt!

Isha shumë i tensionuem dhe i emocionuem prej këtij evenimenti unikal në histori (asnjiherë nji Papë nuk kishte vue kamben në tokën shqiptare). Ceremonia fetare u zhvillue normalisht, u shuguruen prej Papës katër Ipeshkvi të ri Shqiptar, atmosfera ishte e veçantë, muzika – sublime; këndojshin së bashku korista prej Shkodrës, Prishtinës e Tiranës nën drejtimin e mjeshtrit Gjon Kapedani.

Mbasi mbaroi mesha, Papa Gjon Pali i dytë doli në balkonin e ndërtesës së Arqipeshkvisë, në mes të katër Ipeshkve të porsa emnuem, e përshndeti popullim e Shkodrës. Mbas fjalimit, Papa e të tjerët rreth tij, u futën mbrendë në Arqipeshkvi ku hangrën drekë së bashku dhe simbas atyne që kam ndigjue, Papa pat qenë shtri me pushue. Ajo që duhet kujtue asht episodi i fjalimit të Papës për të dytën herë në balkonin e ndërtesës së Argjipeshkvisë; mbas pushimit Papa rastësisht kishte pa prej dritares sheshin përpara Argjipeshkvisë dhe ishte çuditë se ende ishte plot e përplot me popull. Natyrshëm kishte pyetë: pse qëndojnë tw tanë këto njerëz në shesh e mbasi kishte marrë përgjigjen se populli nuk largohet pa përshndetjen përfundimtare, ishte emocionue prej dashunisë që kishte kuptue prej popullit e kishte dalë për të dytën herë në balkon për me falenderue popullin e Shkodrës, jashtë programit e protokollit , ngjarje që dëshmon kënaqësinë dhe emocionin e Papës për mikëpritjen në Shkodër.

Koordinatori i programit më komunikoi se shkuemjen në Tiranë, Papa do ta bante me elikopter që ishte në pritje te fusha e divizionit e se përfaqësuesit e institucioneve të Shkodrës ishin të rekomanduem me qenë prezent në oren 15.30 në vendin e nisjes për me i dhanë lamtumirën Papës.

Në orën e caktueme, në vendin e caktuem, rreth 15 persona, ishim të rreshtuem për përshndetjen e largimit të Papa Gjon palit II. Kur erdhi vetura papale dhe Papa u ul prej saj, ktheu kryet kah na, na përshndeti të tanëve me dorë e më thirri: ” Sindaco venga qua”, unë shkova me hap të shpejtë, i putha dorën dhe Papa vazhdoi: ” Sindaco, ti ringrazio per la calorosa accoglienza ( Kryetar, të falenderoj për prirjen e ngrohtë) ” – ” Santitá, La ringrazio con il cuore” ( Shejtësi, me gjithë zemer ju falenderoj) ishte përgjigja e ime. Sodisfaksioni që pata në ato momente mbetet i paharruem, ky ishte dhe mbeti ” Fletë lavdërimi ” ma emocionues i të tanë jetës time!

Mbas nji vjeti, me 25.04.1994, në shej nderimi e përkujtimi, Bashkia Shkodër emnoi sheshin para katedrales katolike të Shkodrës në emnin e Papës; Sheshi Gjon Pali i II-të.

Filip Guraziu

DR. LUMNIJE KQIKU, SHKENCËTARJA SHQIPTARE NDEROHET SI “PERSONALITET NDERI ME MEDALJE TË ARTË” NË GRAZ TË AUSTRISË

April 24, 2023 by s p

Dr. Lumnije Kqiku, udhëheqëse e Klinikës Speciale të Endodoncionit dhe Traumatologjisë Dentare Prodekane për Studimet e doktoraturës ne seksionin e Stomatologjisë si dhe koordinatore për CEEPUS (Central European Exchange Program for University Studies) në një intervistë ekskluzive me Editorin e Diellit të Vatrës në New York, Sokol Paja, rrëfen emocionet e vlerësimit nga qyteti i Grazit të Austrisë për të arriturat shkencore si “Personalitet nderi me medalje të artë”, skanon situatën e shëndetësisë në Shqipëri dhe Kosovë, sfidat e mjekëve të rinj, botimet shkencore dhe angazhimet komunitare shqiptare në Graz të Austrisë.

DR. LUMNIJE KQIKU, SHKENCËTARJA SHQIPTARE NDEROHET SI “PERSONALITET NDERI ME MEDALJE TË ARTË” NË GRAZ TË AUSTRISË

Në jetën time profesionale kam marrë çmime shumë të rëndësishme duke filluar nga ato të nivelit nacional e më gjerë, përtej kufijve të Austrisë. Thjeshtë jam rritë me këto situata ku puna ime është shpërblyer maksimalisht. Çmimi i fundit që u nderova nga qyteti i Grazit të Austrisë për të arriturat shkencore “Personalitet nderi me medalje të artë”, është çmim që na nderoi të gjithëve dhe ia dedikojë familjes sime, prindërve të mi e sidomos Babait i cili më la këtë vit dhe e përjetova shumë rëndë ndarjen fizike të tij. Në këtë manifestim te ndarjes se çmimit të pranishëm ishin pothuajse gjithë qeveria e qytetit si dhe vet kryebashkiakja e Gracit Elke Kahr, e cila me këtë rast ka theksuar: “Mirënjohja është gjëja më e thjeshtë për të ju thënë faleminderit”. E thash që në karrierën time akademike jam nderuar me shumë çmime e mirënjohje por do të i veçoja: Mirënjohjen për të arriturat shkencore në karrierë dhe prezantim të Kosovës jashtë nga Drejtoria e Kulturës së Gjilanit dhe poashtu Mirënjohjen nga kryetari i Komunës së Gjilanit Lutfi Haziri për të arriturat shkencore sepse jam rritur në Gjilan. Pastaj nga shoqata e stomatologëve në Austri për disertacionin më të mirë në vitin 2005, një çmim që më ka dhënë vullnet të vazhdoj të merrem me shkencë edhe më tutje dhe po ashtu pata nderin të nderohem me Çmimin “Udhëheqja përmes Shembullit” nga Kolegji i Kirurgeve te Kosovës ne Kongresin e Dytë Klinik, të mbajtur në Prishtinë në Shtator 2022, çmim i cili i dedikohet veçanërisht mjekëve shqiptarë që jetojnë dhe punojnë jashtë vendit e të cilët kanë kontribuar dhe kontribuojnë për kirurgjinë në Kosovë.

NJË SHQIPTARE NË KLINIKEN DENTARE TË UNIVERSITETIT TË GRAZIT

Aktualisht jam e angazhuar në Kliniken Dentare të Universitetit të Grazit si ligjëruese e lartë për studentët e Mjekësisë së Përgjithshme, Stomatologjisë dhe studimeve postdiplomike, udhëheqëse e Klinikës Speciale të Endodoncionit dhe Traumatologjisë Dentare Prodekane për Studimet e doktoraturës ne seksionin e Stomatologjisë si dhe koordinatore për CEEPUS (Central European Exchange Program for University Studies). Punojë me shumë zell, dashuri e ndërgjegje etike. Projektet e mija janë afatgjata dhe ato i dedikohen shkencës dhe studimeve humane duke marrë pjesë në takime e konferenca të ndryshme. Ndryshe vështirësitë kanë qenë të shumta sepse është dashur punë, mund i madh e sakrificë e paparë për tu inkuadruar në botën shkencore e studimore të Grazit. Kuptohet që vetëmohimi im i ka tejkaluar këto barriera, por ato sigurisht që ishin vërtet delikate dhe rruga nuk ishte e lehtë.

NË SHQIPËRI E KOSOVË DUHEN INVESTIME NË SHËNDETËSI

Fatkeqësisht mendoj se largime të mjekëve do të ketë edhe në të ardhmen sepse mjekësia në shtetet shqiptare bukur lihet anash dhe nuk investohet aspak në kuadrot e dobishme për kombin. Kam pasur rastin të jem edhe në Ministrinë e Shëndetësisë si këshilltare e jashtme dhe kam para diferenca të shumta, ndërsa përkundër përkushtimit tejet të madhë të ministrit Prof.Dr. Rifat Latifi gjërat nuk ecnin sepse nuk qëndronte pas nesh qeveria në mbështetje. Intelektualët nuk ndalen me llafe e as me fjalime, ata duan investime në dijen e tyre që e arrijnë me shumë sakrifica. Megjithatë, shpresoj se projektet dhe punën e pa imagjinueshme që ka bërë Prof.Dr. Latifi, ta vazhdojnë të tjerët, pasi që të gjitha kanë të bëjnë me zhvillimin e sektorit të shëndetësisë dhe kushte e shërbime sa më të mira për qytetarët!

NË SHQIPËRI E KOSOVË KËRKOHEN REFORMA SHËNDETËSORE

E thash që çalimet kryesore janë tek qeverisja dhe menaxhimi jo adekuat, mungesa e pagave të dinjitetshme dhe mungesa poashtu e përgjegjësisë për të sjellur reforma shëndetësore në të gjitha nivelet. Mesazhi im për gjendjen aktuale në fushën e shëndetësisë në Shqipëri dhe Kosovë, është që qeveritë aktuale, të intervenojë urgjentisht në këtë sektor shumë të rëndësishëm, e që në pyetje është shëndeti i qytetarëve të vendit tonë. Deri më tani nuk është parë ndonjë mbështetje ose investim për sektorin e shëndetësisë.

NGA PROJEKTET SHKENCORE TE PUNA ME KOMUNITETIN SHQIPTAR NË AUSTRI

Edhe pse unë nuk kam shumë kohë të lirë për të qenë pjesë e te gjitha aktiviteteve që i dedikohen komunitetit shqiptar në Austri, megjithatë jam pjesë aktive dhe i përkrah në të gjitha punët e mira që bëhen për ata. Kontributi im zakonisht është në ngritjen profesionale, akademike dhe shkencore. Për mua si shkencëtare këto janë me prioritet të veçantë. Kam shumë botime qoftë të konferencave, simpoziumeve e intervista e detaje tjera në mediumet më prestigjioz dhe në platformat më të avancuara online këtu në Austri e botë.

MËRGATA SHQIPTARE NË AMERIKË ËSHTË THESAR YNI I PAZËVENDËSUESHËM

Mërgata shqiptare në Amerikë është thesar yni i pazëvendësueshëm. Ata janë, ishin dhe do të jenë përherë busulla dhe agjenda ku bëhen projektet dhe ndihmohet fati i shqiptarëve kudo në botë. E dua mërgatën shqiptare në Amerikë dhe i uroj vetëm suksese e punë të palodhshme në dobi të atdheut.