Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Masakra e Mirditës

by

Kastriot Dervishi/

Vrasja e sekretarit politik të Mirditës, Bardhok Biba, u krye nga organi i shpagimit të Nënkomitetit Krahinor të Mirditës, në orën 16.30 të dielën e datës 7.8.1949 në kohën kur Bardhoku po kalonte për të shkuar në një konferencë komuniste në Kaçinar. Mbi kufomë iu la vendimi i nënkomitetit në fjalë.

Vrasja e një sekretari politik rrethi ishte goditja më e madhe që mund t’i bëhej regjimit komunist në atë kohë. Aftësia e regjimit për të zbuluar e gjetur autorët ishte zero. Për këtë arsye, u pëlqye të përdorej metoda e terrorit mbi popullsinë civile. Të gjithë ata do etiketoheshin si “strehues kriminelësh”. Në drejtimin e dy këshilltarëve sovjetikë, ndaj krahinës së Mirditës filloi një terror tipik sovjetik. Si edhe në raste të tjera, u bë kategorizimi i popullsisë.

Nga Rrësheni, më 9.8.1949, zëvendëskryeministri, ministri i Punëve të Brendshme, anëtari i Byrosë Politike dhe sekretari i KQ të PPSH-së, Mehmet Shehu i telegrafoi drejtorit të Drejtorisë së Sigurimit të Shtetit, Beqir Ndou, duke e urdhëruar të njoftojë menjëherë Enver Hoxhën. Shehu thotë se nga 44 fshatra, për dy ditë do ndërmerrej operacion në 33 prej tyre. Do arrestoheshin:

-31 të kategorisë së parë (për dënime me vdekje)

-84 të kategorisë së dytë (për dënime me heqje lirie)

-17 të kategorisë së tretë (për internime në kampin e Tepelenës).

Shehu kërkoi edhe internimin e 9 familjeve të Gjon Markut dhe 15 arrestime të tjera në Lezhë. Rekomandoi që Gjykata e Lartë Ushtarake të vinte në Rrëshen më 12 gusht.

Procesi ndaj grupit të dyshuar si të lidhur me ata që vranë Bardhok Bibën u zhvillua me të shpejtë. Si edhe rastet e tjera të këtij lloji, procesi ishte i parregullt edhe nga ana administrative. I vetmi hetues që merret vesh ishte Isuf Kullolli. Nuk figurojnë hetues të tjerë dhe as procese ndaj të pandehurve. Të 26 të pandehurit u arrestuan më 11.8.1949. Çështja u gjykua nga Gjykata e Lartë Ushtarake, me veprim në Rrëshen e përbërë nga nënkolonel Bilibil Klosi, kapiten I Sotir Spiro, kapiten II Nonda Papuli, duke pasur pranë ndihmësprokurorin e ushtrisë major Misto Bllaci. Gjykimi u zhvillua i shpejtë, pa asnjë logjikë juridike. Brenda vendimit ka edhe gabime emrash, mungesë argumentesh, etj. Të pandehurit u cilësuan (me përjashtim të njërit) “të gjithë bashkëpunëtorë të bandave të armatosura”. U akuzuan në bazë të ligjit nr.372, datë 12.12.1946 “Mbi fajet penale kondra popullit dhe shtetit”. Me vendimin nr.98, datë 16.8.1949, 14 veta u dënuan me vdekje (4 me varje në litar). Më i riu ishte 19 vjeç e më i madh 67 vjeç. Praktika u mbyll shpejt dhe më 17 gusht vendimi u ekzekutua.

Dhimitër Berati – Mendja e ndritur, fjala e dijes dhe idealit kombëtar në shërbim të Shqipërisë

by

Gjon F. Ivezaj/

Dhimitër Berati përfaqëson një nga figurat më të shquara të kombit shqiptar në fillimet e shekullit XX, një intelektual që ndërthurte dijen me atdhedashurinë, veprimin me vizionin dhe diplomacinë me përkushtimin ndaj çështjes kombëtare. I lindur më 15 tetor 1886 në Korçë, në një familje me prejardhje nga Berati, ai trashëgoi kulturën dhe shpirtin qytetar shqiptar, për të cilin liria nuk ishte thjesht një nocion teorik, por një e drejtë themelore dhe jetike e çdo kombi.

Arsimin fillestar e mori në qytetin e lindjes, ndërsa studimet universitare i kreu në Bukuresht, ku mbaroi Fakultetin e Shkencave Politike dhe Juridike në një prej universiteteve më të njohura të kohës në Ballkan. Gjatë qëndrimit në Rumani u angazhua në jetën patriotike të diasporës shqiptare, duke kontribuar në shoqata kulturore e atdhetare që kishin si synim themelimin e një Shqipërie të lirë, të bashkuar dhe të pavarur.

Në fillim të shekullit XX ishte ndër themeluesit e shoqatës “Dituria” në Bukuresht, e cila u bë qendër intelektuale për promovimin e gjuhës shqipe dhe ideologjisë kombëtare, duke ndikuar në formimin e opinionit publik mbi vetëdijen shtetërore. Ai botoi artikuj në shtypin e diasporës dhe mori pjesë në organizimin e aktiviteteve që synonin afirmimin e së drejtës së shqiptarëve për vetëvendosje.

Më 28 nëntor 1912, në shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë, Dhimitër Berati ishte ndër nënshkruesit e Aktit të Pavarësisë, si përfaqësues i kolonisë shqiptare të Bukureshtit, bashkë me Dhimitër Zografin dhe Dhimitër Mborjen. Me këtë akt, emri i tij u skalit në panteonin e patriotëve të pavdekshëm, duke dëshmuar se ai nuk ishte vetëm mendimtar, por edhe veprimtar i angazhuar për idealin e lirisë.

Pas shpalljes së pavarësisë, u emërua drejtori i parë i gazetës zyrtare të shtetit shqiptar, Përlindja e Shqipërisë, e cila doli për herë të parë më 24 gusht 1913 në Vlorë. Nën drejtimin e tij, gazeta u bë tribunë intelektuale e politike ku mbrohej e drejta e shqiptarëve për vetëqeverisje, liri dhe integritet territorial. Deri më 28 mars 1914, ajo shërbeu si burim i rëndësishëm i mendimit shtetformues shqiptar.

Në periudhën diplomatike, Berati shërbeu si sekretar i delegacionit shqiptar në Konferencën e Paqes në Paris (1919–1920). Ai hartoi memorandume me vlerë historike e juridike për të mbrojtur të drejtën e shqiptarëve për të mbetur një komb i pandarë. Gjatë kësaj kohe botoi veprat Albania and the Albanians (anglisht) dhe La question albanaise (frëngjisht), të cilat u përkthyen në disa gjuhë dhe u përdorën si dokumente referuese në qarqet diplomatike ndërkombëtare.

Nga viti 1924 deri më 1926, shërbeu si konsull i përgjithshëm në Sofje, duke mbrojtur interesat e Shqipërisë në Bullgari dhe duke mbajtur kontakte të vazhdueshme me përfaqësues shqiptarë në Greqi, Jugosllavi dhe Rumani. Më pas, nga 1926 deri më 1934, ishte sekretar në Ministrinë e Punëve të Jashtme, ku përgatiste raporte e dokumente mbi marrëdhëniet diplomatike dhe tregtare.

Në vitin 1935 u emërua Ministër i Ekonomisë Kombëtare në kabinetin e Ahmet Zogut. Në këtë funksion përgatiti raporte mbi tregtinë e jashtme, investimet industriale dhe marrëveshjet ekonomike me Italinë, duke synuar zhvillimin kombëtar dhe jo vartësinë. Aktiviteti i tij në Parlament mbi buxhetin, infrastrukturën, tregtinë dhe arsimin teknik dëshmon vizionin e tij strategjik dhe orientimin evropian.

Gjatë pushtimit italian, Berati mbeti në shërbim administrativ. Në vitet 1941–1942 shërbeu si Sekretar Shteti për Kulturën Popullore në qeverinë e Mustafa Krujës, ku u angazhua në mbrojtjen e trashëgimisë kulturore, hapjen e bibliotekave, organizimin e ekspozitave dhe promovimin e kulturës kombëtare.

Pas ardhjes së regjimit komunist, u vendos në Romë, ku jetoi deri në fund të jetës. Edhe në mërgim, ai vijoi aktivitetin kombëtar nëpërmjet shtypit dhe komunitetit shqiptar. Më 1968 mori pjesë në kremtimin e 500-vjetorit të vdekjes së Skënderbeut në Vatikan, ku mbajti një ligjëratë për rolin e heroit kombëtar dhe shqiptarëve në mbrojtjen e qytetërimit evropian.

Dhimitër Berati u shua më 8 shtator 1970 në Romë, larg atdheut, por me nder të paprekur. Veprat, shkrimet dhe dokumentet e tij ruhen sot në Bibliotekën Kombëtare të Shqipërisë, në Arkivin e Shtetit dhe në fondet historike të gazetave Përlindja e Shqipërisë, Dielli dhe Illyria.

Dhimitër Berati nuk ishte thjesht shkrimtar, gazetar apo funksionar shtetëror. Ai ishte vizionar, themelues i mendimit kombëtar modern dhe idealist i pakompromis për Shqipërinë. Jeta dhe vepra e tij janë dëshmi e rrallë e përkushtimit të mendjes dhe veprës në shërbim të kombit.

Kujtesa që ndërton të ardhmen, legjenda e përjetshme e bektashizmit transatlantik

by

124-vjetori i lindjes së Baba Rexhebit (1901–1995), frymëzimi dhe transformimi i një jete shpirtërore

Nga Baba Eliton Pashaj/

Përkujtimi i 124-vjetorit të lindjes së Baba Rexhebit (1901–1995) na rikthen tek një figurë e shquar e bektashizmit shqiptar dhe ndërkombëtar, një personalitet që jetën e vet e shndërroi në një urë ndërmjet besimit dhe dijes, kombit dhe mërgatës, Lindjes mistike dhe Perëndimit modern. Në traditën e Bektashizmit, ku kujtesa e shenjtëve dhe e udhëheqësve shpirtërorë nuk është thjesht histori, por pjesë e gjallë e përvojës mistike, jeta e Baba Rexhebit mbetet dritë udhëzuese. Figura e Baba Rexhebit përfaqëson një mikrokozmos të historisë shqiptare të shekullit XX, një përzierje e rezistencës, misticizmit dhe diplomacisë shpirtërore dhe trashëgimia e tij na kujton se si një person mund të transformojë mjerimin në mision dhe ekzilin në epope.

Në këtë prag 124 vjetor të lindjes së tij, le të thellohemi në udhëtimin e tij nga kullat e Gjirokastrës deri në urbanizmin e Detroitit, duke zbuluar se si një jetë e vetme mund të ndikojë në fatin e një komuniteti të tërë.

Fëmijëria në Teqenë e Zallit, në Zinxhiraj të Gjirokastrës, me kullat e saj të mbyllura dhe traditat e thella mistike, u bë inkubatori i parë i frymëzimit të tij, ajo ishte një vulë e hershme shpirtërore për baba Rexhebin. Në moshën 16 vjeçare, kur Shqipëria ishte në luftë për konsolidim, ai zgjodhi rrugën e dervishëve të tarikatit bektashian, duke braktisur jetën e privilegjuar për asketizëm.

I lindur më 18 gusht 1901 në Gjirokastër, qyteti i gurit dhe i mendimit, Rexheb Beqiri (emri i lindjes) hyri që në moshë të re në rrugën e dervishit. Kjo zgjedhje nuk ishte një largim nga bota, por një hyrje në thellësinë e saj. Bektashizmi e ka konsideruar gjithmonë jetën asketike jo si tërheqje nga realiteti, por si mënyrë për ta ndriçuar atë. Siç thotë tradita: “Shkolla e dervishit është jeta vetë, dhe libri i tij është njeriu.” E pra, Gjirokastra ishte kolegjiumi i parë i shpirtit, ish qyteti që ndikoi në edukimin e tij si një vizionar i traditës bektashiane.

Në kullat e shekullit XVIII, ku çdo gur kishte një histori, Baba Rexhebi mësoi artin e dialogut midis traditës dhe modernitetit. Kështjellat e mbyllura, me dritaret e tyre të ngushta, u bënë metaforë e një bote që kërkonte të hapej pa humbur identitetin. Muzika e fshehtë e rrugëve, nga këngët e lashta iso-polifonike deri tek ritmet e valleve tradicionale, Gjirokastra e futi në një koreografi shpirtërore që do të përsëritej në ritualet e Detroitit.

Konteksti historik i 1917, ndërsa Shqipëria luftonte për mbijetesë midis Luftës së Parë Botërore dhe shpërbërjes së Perandorisë Osmane, një djalë 16-vjeçar zgjodhi të shkëmbente privilegjet e klasës së tij me rrobën e Hynqar Haxhi Bektash Veliut, që zgjodhi Rrugën e Dervishëve. Vulën e hershme të bektashizmit si revolucion i qetë, në një kohë kur nacionalizmi shqiptar po lindte, ai e pa në tarikatin bektashian një platformë për unitetin kombëtar të shkëputur nga ndarjet fetare.

Asketizmi, si revolucion personal dhe braktisja e privilegjeve pasi familja e tij, e njohur për pasurinë dhe influencën, u bë pengesë për një shpirt që kërkonte lirinë e vërtetë. Vepra e parë e tij mistike ishte thyerja e zinxhirit të artë që e lidhte atë me hierarkinë sociale.

Ritualet e hershme në moshën 18 vjeçare, ai i filloi me praktikën e 40 ditëve të agjërimit në Teqenë e Zallit në Zinxhiraj të Gjirokastrës, që ish një provë e cila do të përsëritej simbolikisht në emigrimin e tij amerikan.

Teksa Shqipëria po ndërtonte shtetin e saj, Baba Rexhebi u fokusua në ruajtjen e memories kolektive përmes: Dorëshkrimeve të fshehta të poezive të Haxhi Bektash Veliut, Rindërtimit simbolik të teqesë së Tepelenës, të shkatërruar nga luftërat ballkanike, dialogëve me liderët e komuniteteve krishtere për të krijuar një front të përbashkët kundër sekularizmit ekstrem.

Në vitin 1967, kur Enver Hoxha shpalli Shqipërinë “shtet ateist”, 1,200 teqe dhe xhami u shkatërruan. Baba Rexhebi, që kishte ikur në vitin 1944, u bë “zëri i të dëbuarve” për miliona bektashianët e mbetur pa shtëpi shpirtërore. Udhëtimi i tij drejt tokës së lirisë, në Amerikë, në vitin 1954, me ndihmën e mërgatës shqiptare dhe Fan S. Nolit, lider ortodoks me vizion ekumenik, themeloi teqenë e Detroitit, duke krijuar një oaz uniteti në zemër të industrializimit amerikan. Ky akt nuk ishte vetëm organizim institucional, por mishërim i një vizioni: krijimi i një hapësire të shenjtë ku shqiptarët të gjenin strehë shpirtërore dhe identitare.

Në këtë teqe, Baba Rexhebi e bëri të pranishëm parimin themelor bektashian: bashkimi i dashurisë dhe i dijes (ashk dhe irfan). Siç shprehej ai vetë: “Tempulli i Zotit nuk është në gurë, por në zemrat e pastra që e kërkojnë Atë.”. Kombinimi i traditës dhe modernitetit, teqeja, me kupolat e saj të vogla dhe dritare me xhama, u projektua si një mikrokozmos i Shqipërisë së humbur. Roli fetar i saj në vitet ’70 ishte i madh, teqeja u bë strehë për besimtarët bektashianë shqiptarë nga Kosova, Maqedonia, Mali i Zi, Bosnja, Turqia dhe Greqia, duke ofruar jo vetëm ritualet dhe frymën bektashiane, por edhe ndihmë juridike kundër diskriminimit që u ishte bërë.

Baba Rexhebi hodhi themelet për një interpretim universalist: “Bektashizmi pa kufij”. Promovoi dialogun me krishterët (veçanërisht me komunitetin ortodoks të Fan S. Nolit); hapi shkollën e parë bektashiane në anglisht për konvertitë amerikanë; krijoi ritualin “Dita e Shqipërisë” (28 Nëntor) në teqe, duke lidhur kombin me spiritualitetin.

Teqeja Baba Rexheb e Detroitit, do të ishte si një copëz Shqipëri për gjithë emigrantët shqiptarë, pavarësisht përkatësive fetare të tyre në Amerikë. Metafora e shpërnguljes në qytetin e automjeteve, ku çdo emigrant ishte një “pjesë e shkëputur”, ai ndërtoi një mekanizëm shpirtëror që rivente komunitetin në lëvizje. Ndikimi shpirtëror dhe roli kombëtar i teqesë dhe i Baba Rexhebit në vitet 1954 -1995 ishte: 15,000 emigrantë shqiptarë të integruar nëpërmjet teqesë, 23 tekste të shenjta të përkthyera në anglisht, mbi 47 ceremoni ndër-fetare të organizuara. Dialogu Ndërfetar ishte në nivelet e saj më të mira. Në 1965, Baba Rexhebi organizoi konferencën e parë bektashiano-kristiane në SHBA, me pjesëmarrjen e teologëve të universitetit të Yale-it. “Rruga e Zemrës”, teologjia e Baba Rexhebit kundërshtonte formalizmin fetar. Ai thoshte: “Tempulli i Zotit është në zemër, jo në gur”.

Modeli i aktiv i spiritualitetit të Baba Rexhebit si: Uniteti në diversitet, “Kisha ortodokse dhe teqeja bektashiane janë dy krahë të një shpirti”, “Kombi si Tempull”, “Pa identitetin kombëtar, nuk ka asnjë lartësi shpirtërore”. Emigrimi si Fuqi: “Mërgata nuk është humbje, është liria për të rikrijuar” do të pasohej nga trashëgimia letrare që Baba Rexhebi la pas duke filluar nga Mistikët tek Modernistët, tek vepra kryesore e tij: “Misticizma Islame dhe Bektashizma”; Analiza e teksteve: Krahasoi “Fusus al-Hikam” të Ibn Arabiut me “Makalat”-in e Haxhi Bektash Veliut; Sinteza Filozofike: Propozoi një “teori unifikuese” të sufizmit, ku Bektashizmi shihej si versioni shqiptar i universalizmit mistik, përcolli poezinë si mjet edukimi, veçanërisht tek “Baladat e Dervishit”, koleksion me 100 vargje që përdornin metafora nga natyra malore e Shqipërisë për të shpjeguar koncepte teurgjike.

“Unë jam era që përqafon flakën,

Gjëmti i errët që lind nga dielli.

Në shteg të gjatë, gurët janë fjalët,

Dhe çdo plagë, një portë drejt Tij.”

Baba Rexhebi, 1972

Baba Rexhebi nuk e pa bektashizmin të mbyllur në vetvete, por si një frymë të hapur ndaj dialogut. Në bashkëpunimin e tij me figurën e Fan Nolit dhe me komunitete të tjera fetare në diasporë, ai mishëroi idenë se dashuria e Zotit është themeli i unitetit njerëzor. Kjo përputhet me parimin bektashian: “Pa dashuri, nuk ka besim.”

Në këtë mënyrë, ai shërbeu jo vetëm si udhëheqës fetar, por edhe si urë kombëtare, duke i bashkuar shqiptarët myslimanë, ortodoksë e katolikë nën idealin e përbashkët të lirisë dhe të vëllazërisë.

Në 124-vjetorin e lindjes së tij, jeta dhe vepra e Baba Rexhebit na kujtojnë se udhëheqësit shpirtërorë nuk i përkasin vetëm kohës së tyre, por mbeten burime të gjalla frymëzimi. Teqeja e Detroitit është sot monument i dashurisë dhe i sakrificës së tij, ndërsa shkrimet dhe mësimet e tij vazhdojnë të ushqejnë kërkuesit e së vërtetës. Fryma e tij ecën nëpër Detroit si një erë e butë nga malet e Gjirokastrës, në frymën e bektashizmit, që mëson se njeriu duhet të bëhet pasqyrë e dritës hyjnore. Jeta e Baba Rexhebit na fton të kthejmë mërgimin në mision dhe ekzilin në shërbesë, duke dëshmuar se dashuria është forca më e madhe e besimit.

Baba Rexhebi nuk ishte thjesht një lider fetar, ishte një “arkitekt i padukshëm” që ndërtoi urë midis traditës dhe modernitetit. Në një botë të ndarë nga radikalizmi, teqeja e Taylor në Detroit do të mbetet një monument i dialogut. Çdo element i saj është një fjalë e tij e shkruar në hapësirë, nga kandili që nuk fiket kurrë deri tek biblioteka me 1,927 dorëshkrime. Baba Rexhebi na mëson se emigrimi nuk është vendndodhje gjeografike, është një gjendje shpirtërore që mund të transformohet në shtëpi. Siç thotë një mbishkrim në varrin e tij: “Këtu pushon ai që s’pushoi kurrë, sepse dashuria nuk njeh kufij”.

“Ushtrim dëgjimi” apo përballje strategjike?

by

Hisen Berisha/

Përballja Trump–Putin mund të cilësohet si takim që sfidon ekuilibrat globalë. Ai riktheu vëmendjen e opinionit ndërkombëtar te raportet mes dy fuqive më të mëdha ushtarake dhe politike. Pesha e tij shtohet nga fakti se u mbajt në një moment delikat, kur rendi ndërkombëtar po sfidohet nga konflikte të hapura, rivalitete gjeopolitike dhe krizë besimi ndaj institucioneve multilaterale. Trump, i rikthyer në skenën ndërkombëtare me doktrinen e tij politike po pozicionohet si lideri që mund të negociojë drejtpërdrejt me kundërshtarët strategjikë të Amerikës. Ndërsa Putinit, takimi i ofroi shansin për të thyer izolimin politik e diplomatik të shkaktuar nga lufta në Ukrainë dhe për t’u paraqitur si partner i barabartë me SHBA-në.

Pritjet nga ky samit ishin të larta, por kontradiktore. Një pjesë e liderëve botërorë shihnin mundësi reale për uljen e tensioneve mes dy vendeve, sidomos për garën bërthamore dhe kontrollin e armatimeve strategjike. Po ashtu, takimi mund të shihej si rifreskim i marrëveshjeve të sigurisë, apo të paktën si hapja e një kanali të qëndrueshëm komunikimi mes dy presidentëve – interes i përbashkët për të parandaluar përshkallëzimin e rrezikut global. Nga ana tjetër, skepticizmi mbeti i theksuar në kampin euroatlantik, ku shumë vende të BE-së dhe NATO-s e shohin afrimin Trump–Putin si kërcënim për unitetin perëndimor dhe për mbështetjen ndaj Ukrainës.

Në qendër të pritjeve ishte lufta në Ukrainë. Putin synon të legjitimojë kontrollin mbi territoret e pushtuara, ndërsa Trump, megjithëse ka deklaruar disa herë se mund të arrijë marrëveshje “brenda 24 orëve”, përballet me sfidën e balancimit mes interesave amerikane, presionit të aleatëve europianë dhe premtimeve të tij për fundin e luftës. Çdo hap i tij që perceptohet si lëshim ndaj Kremlinit do të ngrejë shqetësime serioze në Kievin zyrtar dhe kryeqytetet e Evropës Lindore.

Tema të tjera të pritshme për diskutim ishin energjia dhe tregtia globale, me theks të veçantë tek roli i Rusisë në furnizimin me gaz dhe ndikimin e saj në tregjet ndërkombëtare të naftës. Po ashtu, prania ruse në Lindjen e Mesme, Afrikë e Azi Qendrore, si dhe ndikimi i saj në sigurinë kibernetike globale. Trump e përdori këtë samit për të demonstruar stilin e tij të diplomacisë direkte, duke u distancuar nga burokracia tradicionale, ndërsa Putin u përpoq ta shfrytëzonte për të projektuar imazhin e një fuqie që nuk mund të anashkalohet.

Suma sumarum, takimi Trump–Putin testoi jo vetëm raportin personal mes dy liderëve, por edhe arkitekturën e sigurisë ndërkombëtare. Për SHBA-në dhe aleatët e saj, dilema mbetet: a do të sjellë ky dialog stabilitet të qëndrueshëm, apo do të prodhojë ndarje të reja në kampin perëndimor? Për Rusinë, ishte mundësia për të treguar se, pavarësisht sanksioneve dhe izolimit, ajo mbetet aktor kyç që ndikon në çdo proces global. Për Trump-in, ky takim është pjesë e strategjisë për të rikthyer Amerikën në qendër të negociatave të mëdha me impakt ndërkombëtar, duke dëshmuar se vetëm ai mund të menaxhojë raportin kompleks me Putinin.

Kritikët e Trump, takimin e interpretuan si “një dështim i rëndë politik: viktima e agresionit mbeti jashtë tavolinës, ndërsa agresorit iu dha hapësirë për të imponuar narrativën e tij”.

Po ashtu, Trump u akuzua për legjitimim të Putinit dhe për “heqjen dorë nga kërkesa për llogaridhënie mbi krimet e kryera në Ukrainë”. Evropa, e trembur nga Rusia, reagoi me urgjencë duke theksuar se “pa përfshirjen e Ukrainës çdo dialog është i pakuptimtë dhe i rrezikshëm”.

Pikëpyetja më e madhe që ngre Takimi i Alaskës është: a i afroi vërtet palët drejt paqes? Apo shërbeu forca si kriteri mbi të cilin imponohen zgjidhjet? A i dha ky samit Putinit mundësinë të dilte nga izolimi dhe të prezantohej si partner i respektuar ndërkombëtar? Në këtë kuptim, kurtoazia diplomatike u shndërrua në armën më të fortë të Putinit: një pretekst për t’u shpëtuar stigmatizimit si kriminel ndërkombëtar. Në vend që të sillte paqe, ky samit shënoi një precedent të rrezikshëm ku agresori shpërblehet me legjitimitet, ndërsa viktima mbetet jashtë.

Pavarësisht vërejtjeve dhe interpretimeve kritike, mbetet fakt se vetëm SHBA dhe lidershipi amerikan mund të imponojnë procese që çojnë drejt paqes dhe stabilitetit global. Besimi im në doktrinën e Presidentit Trump qëndron në këtë pikë: fuqia dhe vullneti amerikan mbeten garancia kryesore se agresioni nuk do të shpërblehet dhe se paqja do të imponohet si interes universal.

Në ditën e 15 vjetorit të ndarjes nga jeta të albanologut Peter Prifti

by

Julika Prifti/

Një nga figurat më të plota poliedrike, me aktivitet prej gjashtë dekadash në Amerike, është ajo e Peter Priftit (1924 – 2010) i cili me gjithë prurjet në gjuhësi, histori, arkitekturë, shkencat politike, ekonomi, si edhe në përkthime, letërsi, mbetet pak i njohur jashtë rretheve akademike amerikane, shqiptare dhe kosovare.

Kjo mund të lidhet fort me karakterin e tij tepër modest dhe mos rënies së gjoksit për aftësitë e tij dhe bagazhin e arsimin e tij të lartë. Analizat e tij të habisin sot për saktësinë e trajtimit e argumentimit dhe largpamësinë e mendimit si në punët e komunitetit e Kishës Autoqefale tek çështje të politikës së brendshme dhe të jashtme të shtetit shqiptar dhe amerikan.

Libri i tij i parë Socialit Albania Since 1944 botuar nga MIT Mass në 1976 është konsideruar si pikë referuese e studimeve për Shqipërinë nga revistat shkencore dhe gazetat më të mëdha të Amerikës, Evropës e Australisë. Artikujt dhe esetë e Peter Priftit do të ishin burim informativ e referues për studiuesit e çështjeve shqiptare në mbarë botën gjatë izolimit të regjimit hoxhist.

Si njohës i mirë i shqipes, anglishtes dhe frëngjishtes, Peter i lexonte materialet dhe shkrimet në gjuhët origjinale dhe përveç kësaj kishte aftësinë të hynte në thelbin e temave historike, ekonomike, sociale, gjuhësore etj. Edhe në dekadat pas rënie së komunizmit, botimet e tij në anglisht, frëngjisht dhe shqip si edhe librat nga botues amerikanë e shqiptarë dallohen për mendimin e qashtër analitik dhe nivelin shkencor të temave të trajtuara.

Për mua si mbesë e tij, sot në 15-vjetorin e largimit të tij nga kjo botë, më tërheq fillesa e jetës së tij në Amerikë ku ai erdhi të jetonte në Filadelfi me babanë dhe vëllain e madh.

Peter Prifti, i cili do arrinte të merrte diplomën e Masterit në Filozofi, do shkonte si Specialist në Massachusets Institute of Technology (MIT) dhe, më pas do nderohej me titullin Emeritus në Departamentin e Linguistikës në Universitetin e Kalifornisë në San Diego, në 1940 i shkruan letrën e parë mamasë që e kishte lënë në fshat. Ai nuk qahet se nuk e di gjuhën, se nuk ka shokë, dhe se në shkollën e madhe është i vetmi shqiptar në klasë.

Pas pyet për familjen dhe kushërinjtë, rrëfen se ka një javë e gjysmë që vete në shkollë “inglish” dhe se “shkolla këtu të jep librat, rigë, mullivë, bojë, kartë për të shkruar të tëra. I tregon për vizitën në kopshtin zoologjik ku rrojnë kafshët e botës duke shprehur befasi dhe admirim me shprehjen “të vesh atje të çuditesh”.

Në fjalinë tjetër Peter tregohet i rezervuar “si një i rritur” kur thotë se “të gjitha gjërat që më kishit dhënë ua dhashë dhe u kënaqën shumë.” Më tej, përmend me radhë të gjithë bashkëfshatarët me të cilit ishte takuar (“pjekur” në të folmen dialektore) në Filadelfia.

I mësuar të shkojë në kishën e fshatit, djaloshi 15 vjeçar rrëfen se kishte vajtur 2 herë në kishë dhe se “njëdizaj të dielë erdhi dhe Fanoli mbajti fjalë në kishë. A merrni vesh gjë ju aty nga politika”. E shkruar me gjuhën e një adoleshenti, ai mesa duket ka ndjerë tonet që shprehnin në atë kohë fjalimet e Fan Nolit në kohën kur Lufta e Dytë Botërore kishte shpërthyer prej tetë muajve. Menjëherë kthehet tek vajtjet në “sinema”, mesa duket ishte një tërheqje e re dhe zbavitëse. Në fund, Peteri i dërgon të fala edhe për gjitonët dhe e mbyll me “Përfundoj unë biri i juaj Pando Rr. Prifti”

Nga opusi i tij i pasur në shumë lëmi, po të veçohen letërkëmbimet dhe korrespondenca me presidentët amerikanë, profesorë dhe akademikë do ketë vëzhgime me shumë interes dhe me koherencë për kohën e sotme. Prandaj po kujdesem t’i mbledh dhe t’i klasifikoj letrat e tij me idenë e një botimi të ardhshëm. Për përvjetorin e sotëm, letra e tij e parë më ngjan se nis të shpërfaqë interesimet e tij në shumë lëmi të cilat më vonë u kultivuan në nivele të larta dhe veçanërisht manifeston një dimension konstant të tij – ngrohtësinë e pacënuar kurrë nga largësia fizike me nënën, familjarët e bashkëatdhetarët.