Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Zot shpëtoje Tiranën…

by

Prof. Viola Isufaj/

Mihal Hanxhari (autor i letrave të fundit të arkës), paraqet një rast të veçantë, si për nga forma e veçimit ashtu dhe estetika e tij: është i vetmi shkrimtar shqiptar që nuk botoi asgjë në të gjallë të tij, jo vetëm gjatë kohës të sistemit totalitar në Shqipëri, por as pas rënies së tij në vitin 1990, (edhe pse jetoi deri në vitin 1999). Për shkrimet e tij nuk fliste me askënd, as me miqtë.

Kjo dukuri me paszgjatimet pas 90-ës, afërmendsh, këput lidhjet me karakterin politik, dhe bëhet një akt estetitik. Ka lidhje me ngurrimin e thellë, me skepticizmin (ashtu si Zef Zorba “trembej pa masë” nga botimi – por ndryshe nga Zorba, Hanxhari vendosi të mos botonte kurrë).

Mihal Hanxhari, plot emocionalitet të brendshëm ka krijuar një univers letrar të thellë, meditaiv dhe estetikisht të përpunuar.

Krijimtaria e Hanxharit shquhet për një ndjeshmëri të hollë, për një lidhje intime me natyrën, dashurinë, ekzistencën dhe historinë. Ai shkruan me finesë dhe përkushtim, duke ofruar një poezi që është përjetim dhe reflektim filozofik e estetik. Ai është një shembull i rrallë i atij tipi shkrimtari që shkruan jo për lavdi apo shpërblim, por për nevojë shpirtërore dhe përkushtim ndaj së bukurës; i tillë, e sheh artin si akt shpëtimi dhe dëshmi të shpirtit njerëzor. Vepra e tij, mbetur për dekada në heshtje, tani kërkon vendin e vet në kujtesën kolektive kombëtare dhe në historinë letrare. Nëse hyjmë në poetikën e tij:

Tirana është një poezi- si një letër letër dashurie, shkruar natën për shpirtin, kujtesën dhe frymën e qytetit; një refleksion emocional dhe estetik mes simbolesh, imazhesh dhe një verbi subtil që e shpie lexuesin në një nivel tjetër reflektimi. Këtu Hanxhari përdor simbolikën urbane dhe natyrore për të rrëfyer historinë intime të një qyteti. Tirana bëhet personifikimi i kujtesës kolektive, një entitet që përmbledh kohën, shpirtin dhe njeriun.

Tirana, përtej një hapësire gjeografike, është një qenie e gjallë me mure muzgjesh, çezma që derdhen në kopshte dhe nallane në oborre. Tirana përfaqëson një mikrokozmos njerëzor e historik, ku çdo rrugicë, çdo mur, është një kujtim, një zë, një ndjesi e pashlyeshme.

Poeti projekton Tiranën përmes një lloj kujtese urbane, me detaje të thjeshta, që mbajnë peshë emocionale të madhe:

Mure të bardha / Ndërtuar vetëm për dritën e hënës / Rrugëza të Tiranës.

Drita e hënës është një ndriçim i butë, jo imponues, që shpreh dashurinë e qetë dhe intime ndaj qytetit. Rrugëzat janë si damarët e një zemre që pulson kujtime.

Gjersa krahët e yjeve të Mjelmës / Zbrisnin e i merrnin me vete

Këtu poetika merr një trajtë metafizike. Mjelma, simbol i pastërtisë dhe elegancës, në bashkëdyzim me krahët e yjeve,krijon një imazh çlirimi shpirtëror, një ngritje nga realiteti i rëndë tokësor drejt një përmase më të lartë të ndjesisë e të frymës. Hanxhari shkëlqen në përsëritje, duke forcuar ndjesinë e optimizmit dhe të energjisë së pastër:

Zëra çesmash që derdhen në rrugica / Zëra që vijnë pas teje.

Këtu vjen ndjesia e intimitetit dhe e mundësisë për të përjetuar lidhjen me shpirtin e qytetit. Zërat që vijnë pas teje krijojnë një atmosferë pothuaj mistike, si të ishim duke u ndjekur nga një e kaluar që na thërret shpirtërisht pafundësisht.

Ndërsa: Që nisin një kuvend me ty-

sugjeron një bisedë, një dialog të dashur mes individit dhe natyrës ose historisë apo midis njeriut dhe hapësirës, midis qytetarit dhe qytetit. Kjo nënkupton se jemi pjesë e një narrative më të madhe se vetë ne, narrativë e cila bartet nga një ndjenjë e mundësisë që çdo gjë mund të bëhet më e bukur.

Uji nuk është vetëm një element natyror, por një udhërrëfyes shpirtëror i kujtimeve, kohës, një ftesë për reflektim të qetë. Kur zërat e çesmave “vijnë pas teje”, poezia merr një dimension introspektiv – një dhënie e marrje me kujtesën, nostalgjinë dhe vetveten.

Kur poeti thërret: Zërin e nallaneve,/aromat e lashta që derdhin pjergullat,/shpirtërat e bardhë të stërgjyshërve tanë, ai po thërret, në fakt, kujtesën e gjallë jetësore. Këto janë elemente të jetës tradicionale, të përditshmërisë së dikurshme. Ato përfaqësojnë një jetë që ishte po që nuk është më, e, që, duhet ruajtur në kujtesën kolektive.

Kjo pjesë është përplot me nostalgji të shenjtë, një mall për normalitetin, ngrohtësinë dhe rrënjët.

Zot shpëtoje Tiranën-kjo thirrje për shpëtim dhe mbrojtje bëhet një lutje qytetase, historike dhe shpirtërore. Është kërkesa për të ruajtur identitetin e qytetit nga shkatërrimi, zhdukja ose shpërfytyrimi urban.Tirana vjen si entitet shpirtëror, si strukturë e identitetit kulturor, e rrezikuar të zhbëhet.

Poezia Tirana e Mihal Hanxharit do të mbetet një manifest i një finese shpirtërore të lartë për trashëgiminë, identitetin dhe kujtesën. Përdorimi i gjuhës metaforike, simbolika e thellë, ndjeshmëria e imazheve dhe ritmi i butë krijojnë një atmosferë të ëndërrt dhe të përmallshme, ku qyteti bëhet një pasqyrë e shpirtit dhe pjesë e përjetshme e rrjedhës së jetës së njeriut.

***

Mihal Hanxhari është një krijues që i jep letërsisë shqipe një dimension të ri estetik, filozofik dhe emocional. Ai është jo vetëm poet i natyrës dhe i dashurisë, por edhe dëshmitar i ndërgjegjes kulturore dhe shpirtërore të kohës.

Me një poezi që vjen nga një koshiencë e lartë, një poezi e përpunuar dhe universale, mbetur në sirtarë deri në vitin 1999, mund të thuhet se Hanxharit, i mjafton poetika e tij për të merituar vendin e duhur në faqet e artit të pavdekshëm shqiptar.

Ligji si mysafir, kultura si pronare

by

Artan Nati/

Në Shqipëri, ligji është si një dasmor i ftuar nga Brukseli, veshur me kostum elegant, flet me etikë dhe bën foto për Facebook… por sapo fillon festa, e heq xhaketën dhe kërcen vallen pogonishte apo labçe. Kultura jonë nuk e sheh ligjin si marrëveshje të përbashkët, por si një listë rregullash që mund të negociohen, anashkalohen ose shpërfillen, në varësi se kush është në pushtet dhe kush është “i yni”. Ligjet për barazi, të drejta e transparencë janë të ngjashme me premtimet elektorale, të bukura në letër, të pavlefshme në terren. Ato hapen vetëm kur vijnë inspektorët e BE-së, njësoj si oborri i shtëpisë që pastrohet vetëm për vizitën e krushqëve. Dhe kontrata sociale? Ne e kemi kthyer në një marrëveshje verbale tipikisht shqiptare: “Hajde, hajde, shohim e bëjmë”. Në Shqipëri, ligjet shkruhen si në Bruksel, por zbatohen si në kohën e Kanunit. Kontrata sociale nuk është e nënshkruar nga qytetarët, na ka ardhur trashëgim, bashkë me mentalitetin se ligji është këshillë, jo detyrim. Kemi ligje moderne për barazi, të drejta dhe transparencë, por i mbajmë si dekor për ekspozita europiane. Në përditshmëri, rregullat janë si semaforët natën, i respekton vetëm nëse ka njeri që po sheh. Po qeveria dhe kryeministri?

Kultura shqiptare e stilit “Rama” është një miks i çuditshëm mes ekspozitës së pikturave, Instagram-it personal dhe vendimeve që merren mes një filxhani kafeje dhe një turneu basketbolli. Ligjet e Brukselit, nga ana tjetër, vijnë si manuali i përdorimit të një makinerie gjigante ku çdo buton është i etiketuar në gjermanisht dhe frëngjisht. Përplasja është e pashmangshme: njëra palë flet për “shpirtin artistik” dhe “kreativitetin ballkanik”, tjetra për nenin 37, pikën 4, dhe standardet e ISO-s.

Marrëdhënia mes ligjit dhe kulturës në Shqipëri nuk është thjesht çështje juridike apo folklorike, është zemra e kontratës sociale që ne, si komunitet, kemi pranuar (ose më saktë, kemi trashëguar pa e diskutuar realisht). Rousseau do të thoshte se ligji duhet të përfaqësojë vullnetin e përgjithshëm, dhe se ky vullnet nuk është një dhuratë nga qielli, por një krijim i përhershëm i shoqërisë. Problemi ynë është se shpesh ligjet në Shqipëri janë të shkruara në gjuhën e Brukselit, por të lexuara me mentalitetin e kulturës kombëtare, ose rajonale. Ndryshe zbatohet ligji në Korçë, e ndryshe në Elbasan, Vlorë apo Tropojë. Kultura jonë ende e sheh ligjin si një kornizë të jashtme, një “urdhër nga lart” që mund të negociohet në zbatim. Kjo shpjegon pse ligje të avancuara për të drejtat e njeriut, barazinë gjinore apo transparencën shpesh mbeten letra të bukura, por të mbyllura në dosje, sepse kultura e përditshme e sheh marrëveshjen e shoqërisë jo si një akt të përbashkët, por si një rregull që mund të anashkalohet nëse “nuk na shkon për mbarë”.

Kjo është arsyeja pse tranzicioni ynë duket i pafund. Ligjet moderne miratohen me shpejtësi për transparencën, për mbrojtjen e mjedisit, për barazinë gjinore, për të drejtat e njeriut. Por këto ligje shpesh nuk e kalojnë dot testin e kulturës së përditshme. E njëjta shoqëri që voton për ndalimin e mbeturinave në lumenj, të nesërmen i sheh ato lumenj të mbushur me plastika. E njëjta shoqëri që miraton kuota për gratë në politikë, shpesh i sheh ato gra si “ornament” dhe jo si vendimmarrëse reale.

Në fakt, një pjesë e mirë e qytetarëve e percepton ligjin si diçka të huaj, jo të krijuar prej tyre. Kjo është trashëgimia e dekadave kur ligji vinte nga një autoritet absolut, qoftë Porta e Lartë, mbretëria e Zogut apo Partia e Punës dhe nuk përfaqësonte domosdoshmërisht vullnetin e komunitetit. Kur ligji nuk buron nga një debat i gjerë dhe i sinqertë shoqëror, ai mbetet një trup i ftohtë, që nuk hyn kurrë në gjak me kulturën.

Kultura që mposht ligjin

===================

Mjafton të kthehemi një shekull pas, kur shteti shqiptar i sapokrijuar përpiqej të vendoste ligje moderne mbi pronësinë, taksat dhe administratën. Në shumë zona malore, Kanuni i Lekë Dukagjinit vazhdonte të ishte “kushtetuta” e vërtetë. Ligjet e shtetit ishin letra që vinin nga Tirana, por vendimet e rëndësishme merreshin në kuvendin e burrave, sipas zakoneve shekullore. Madje, edhe në vitet ’20, gjykatat shtetërore shpesh nuk guxonin të hynin në konflikt të hapur me normat e Kanunit, nga frika e gjakmarrjes apo humbjes së autoritetit në komunitet. Edhe pas Luftës së Dytë Botërore, kur regjimi komunist shpalli pronën kolektive dhe ndaloi gjakmarrjen, kultura rezistoi në mënyrën e saj. Gjakmarrja nuk u zhduk; thjesht u fsheh. Familjet që nuk mund të merrnin hakun hapur, e bënin në mënyrë të maskuar. Kjo tregon se një ligj, sado i fortë, nuk e fshin dot një kulturë të rrënjosur pa e zëvendësuar atë me një tjetër.

Ligji që formëson kulturën

=====================

Nga ana tjetër, kemi shembuj kur ligji e ka fituar duelin. Ligji për arsimimin e detyrueshëm, i miratuar që në vitet ’20 dhe i zbatuar me këmbëngulje në periudhën komuniste, ndryshoi rrënjësisht kulturën e analfabetizmit. Në një vend ku, deri në fillim të shekullit XX, lexim-shkrimi ishte privilegj i pak njerëzve, ligji e ktheu dijen në normë shoqërore. Sot, askush nuk e vë në diskutim të drejtën dhe detyrimin për arsimim, ky është një shembull klasik i asaj që Rousseau do ta quante një “vullnet i përgjithshëm” i konsoliduar.

Një tjetër rast është ligji për ndalimin e duhanit në ambientet publike. Në fillim, shumë e tallën: “Si do ta ndalosh shqiptarin nga cigarja e kafesë?” Por me kalimin e viteve, edhe ata që e shkelin e pranojnë se ligji ka ndryshuar zakonet, sot është normale të pyesësh para se të ndezësh një cigare në një ambient të mbyllur.

Një kontratë sociale ende e paqartë

===========================

Në këtë betejë mes ligjit dhe kulturës, Shqipëria ende nuk ka gjetur një ekuilibër të qëndrueshëm. Ne shpesh marrim ligje të huaja dhe i transplantojmë në tokën tonë, duke shpresuar që kultura do t’i pranojë. Por nëse ligji nuk ndërvepron me vlerat dhe normat e brendshme, ai mbetet si një rregullore e bukur në mur, që të gjithë e shohin, por pak e ndjekin. Mendimtarët e shtetformimit na kujtojnë se një shoqëri e lirë nuk pret që ligji t’i imponohet nga jashtë. Ajo e krijon vetë ligjin si shprehje të vullnetit dhe imagjinatës kolektive. Shqipëria është ende në këtë proces: midis trashëgimisë së së kaluarës dhe aspiratës për të ardhmen, midis Kanunit dhe Kushtetutës së vitit 1998, midis zakoneve të fshatit dhe normave të Brukselit.

Në fund, pyetja e madhe mbetet: A do të kemi një ditë një ligj që flet në gjuhën e kulturës sonë dhe një kulturë që i përgjigjet në gjuhën e ligjit? Sepse vetëm atëherë kontrata jonë sociale do të jetë e plotë, jo si një marrëveshje e ftohtë në letër, por si një pakt i gjallë mes njerëzve. Deri atëherë, do vazhdojmë të jetojmë mes surrealizmit artistik të Edi Ramës dhe burokracisë gri të Brukselit, një martesë ku as nusja, as dhëndri, nuk e kanë idenë pse u martuan, por të dyja palët pozojnë të lumtura për foto.

ÇFARË NDODHI NË ALASKË, DHE PËRSE HESHTJA E TAKIMIT E NGRE SHTETET E BASHKUARA SI BOSHT TË PAQES GLOBALE!

by

Arian Galdini/

Graviteti që nuk shpallet, por strukturon. Alaska si doktrinë e vetëdijes diplomatike. Më 15 gusht 2025, në një bazë ushtarake në Anchorage, u zhvillua një takim që nuk prodhoi deklarata, por dritë graviteti. Pa zë, pa traktat, pa nënshkrime, u ravijëzua ndriçimi i heshtur. Presidenti i Shteteve të Bashkuara, Donald J. Trump, dhe Presidenti i Federatës Ruse, Vladimir Putin, u ulën përballë njëri-tjetrit pa spektakël. Trump tha vetëm: “Arritëm përparim të madh. Bisedime shumë frytdhënëse.” Pastaj, u inskenua qetësia që formon. Kjo qetësi nuk ishte mungesë. Ishte ton. Ishte strukturë e padukshme, si graviteti që nuk shihet, por që rregullon orbitat. Nga ai takim, lindi një valë e pazëshme që nuk thirri askënd, por i vendosi të gjithë në lëvizje. Ky është frymimi i diplomacisë së re, një rezonancë që nuk artikulohet, por përfshin. Kur William Seward bleu Alaskën nga Perandoria Ruse më 1867, ai e quajti atë akt “mbledhje të së ardhmes me qetësi”.

Për të tjerët ishte një marrëzi.

Historia tregoi se kishte mbledhur jo vetëm territor, por një frekuencë të ardhshme të paqes. Putini nuk erdhi me kërkesa. Nuk mbajti letra. Ai nuk solli një axhendë, por një vetëdije se ndodhej në një fushë ku nuk bëhen më llogari, por riformulohen ndjesi. Lavdërimi i tij për Trumpin si “njeriu që kupton si shmanget lufta” nuk ishin thjesht fjalë, por akt reflektimi. Alaska nuk ishte një vend. Ishte një rezonator gjeopolitik. Një dritare ku e ardhmja nuk shkruhet me fjalë, por strukturohet me mënyrën se si qëndrohet. Aty, fjalët nuk kishin më peshë. Forma e qëndrimit ishte vetë gjuha. SHBA nuk është më një superfuqi që shpall udhëzime. Ajo është kthyer në një ton që vetë formëson hapësirë.

Presidenti Trump nuk ofroi plan-draft.

Ai nuk shpalli as ide të mëdha. Ai thjesht vendosi një diapazon që nuk u dëgjua, por u ndje.Kjo është diplomacia që nuk funksionon me forcë, por me fushë. Ajo nuk përshkruan rrugë, por krijon gravitetin ku kombet zgjedhin vetë pozicionin e tyre. Asnjë presion. Asnjë dominim. Vetëm një prani që nuk lëviz, por e vendos botën në lëvizje.“Zelensky duhet të bëjë hapin e radhës.” Kaq tha Trump. Nuk pati kushte. Nuk pati kërcënime. Nuk pati as premtime. Vetëm një fjalë që nuk imponoi, por lejoi. Ukraina nuk u trajtua si fushë ku vendosin të tjerët. Ajo u trajtua si instrument që duhet të zgjojë tonin e vet. Një shtet nuk është i lirë kur i thuhet se është i lirë. Është i lirë kur gjen rezonancën me veten në një rend të padeklaruar, por të pranishëm. Ftesa për Ukrainën nuk ishte retorikë. Ishte kusht rezonance: je aty, nëse dëgjon tonin dhe vendos të jesh pjesë. Në historinë botërore, traktatet janë urdhra që zbehen sapo përfundojnë fjalimet. Ato janë zëra që humbin sapo heshtja rikthehet. Por ajo që ndodhi në Alaska nuk u zbeh. Sepse nuk u dëgjua si tingull, por u ndje si strukturë. Heshtja që lindi aty nuk ishte pasojë. Ishte formë. Ajo nuk përfundoi me takimin.

Ajo vazhdoi në trupat e pranishëm.

Në vetë atmosferën ndërkombëtare. Nuk qe një moment. Ishte një rregullator universal, një diapazon i ri që pritet të strukturojë mënyrën si flitet, si qëndrohet, si ndërtohet paqja. Trump nuk shpalli doktrinë. Ai ndezi valën që do të bëjë doktrinat e ardhshme të jenë në frekuencë me këtë heshtje që tashmë është shpalosur si fakt i kryer.Për më shumë se dy dekada, Vladimir Putin ndërtoi një profil që operon në tension e sfidë. Nga Gjeorgjia te Siria, nga Krimea te ndërhyrjet hibride, ai ndërtoi një gravitet të vetin, që ushqehej nga përplasja. Por në Alaska, për herë të parë, ai nuk kërkoi të devijojë rrjedhën. Ai ndali dhe rezonoi. Lavdërimi që i bëri Trumpit, “njeri që kupton si shmanget lufta”, nuk ishte kompliment personal. Ishte njohje e qetë, pranueshmëri pa bujë e një qendre që nuk mund të shmanget, sepse ajo tashmë rezonon. Ai nuk artikuloi qëllime. Nuk ngriti asnjë vijë të kuqe. Ai thjesht u vendos në një orbitë që nuk kërkon besnikëri, por vetëdije.

Ky nuk ishte dorëzim. Ishte një transformim orbitash. Putini nuk u shkri në sistemin e tjetrit. Ai u tërhoq nga një qendër që nuk të thërret me zë, por të shndërron kur arrin në të.Në një botë që lëkundet, Ballkani ka qenë shpesh fushë thyerjesh. Por në këtë faqe të re të diplomacisë, një popull qëndron ndryshe: shqiptarët. Pa fjalë të mëdha, pa parakalim retorik, ata janë kthyer në rezonator të qartë të Perëndimit. Shqiptarët nuk presin ftesë për të qenë pjesë e strukturës së qetësisë.

Ata e jetojnë atë. Në Shqipëri, Kosovë, Maqedoninë e Veriut, Preshevë dhe Mal të Zi, qëndrueshmëria e tyre është si drita që nuk verbon, por ndihmon të shohësh. Jo përmes traktatesh, por përmes qëndrimit.Si vendet nordike pas Luftës së Dytë Botërore, ata nuk u artikuluan si themel, por u bënë. Pa flamuj. Pa fjalime. Vetëm si prani që nuk largohet dhe nuk kushtëzohet. Ata nuk shpallën veten si aleatë. Ata rezonuan me qendër që nuk kërkon premtime, por natyrë të përbashkët.Në atë takim, Evropa mungoi. Jo për shkak të përjashtimit, por për shkak të mungesës së rezonancës. Heshtja e saj nuk ishte klimë ndërtuese, por zbrazëti. Nuk pati jehonë, sepse nuk pati prani. Kur çdo mungesë e artikuluar bëhet strukturë, BE nuk ishte më pjesë e hapësirës që formon.Për vite, BE foli shumë dhe veproi pak. Në krizën e Ukrainës, në valët e refugjatëve, në tensionet e brendshme energjetike, fjalët zëvendësuan veprimet. Dhe në Alaska, kjo zbulohet: nuk je pjesë e formatit të ri nëse nuk rezonon.Alaska e bëri të dukshme qartësinë, në epokën e re, nuk pyetet më kush është pro Perëndimit. Pyetja është kush e jeton Perëndimin si frekuencë.

BE mund të mbajë titullin, por pa valë të qarta, nuk është më strukturë. Është koment për një rend që ndodh pa të.Pekini heshti. Si zakonisht. As përshëndetje, as kundërshti. As pozicionim. Një heshtje që dikur interpretohej si mençuri orientale, tani tingëllon si tërheqje.Sepse jo çdo heshtje është formë ndërtimi. Heshtja që vjen nga frika e gabimit, nuk strukturohet. Heshtja që shmang vetëdijen, nuk rezonon. Në një botë që kërkon gravitet, Pekini qëndroi i palëvizur, jo si bosht, por si hije e pavendosur.Alaska nuk e përjashtoi Kinën. Por nuk e përfshiu. Në një rend ku vetë pozicionimi vjen si rrjedhojë e qartësisë, ai që nuk merr tonin, mbetet jashtë muzikës. Pekini mund të ndërtojë rrjete të veta, por pa qendër rezonante, ato janë rrjete pa rezonancë. Dhe rrjetet pa rezonancë tretën vetveten.

Në fund, në Alaska nuk u nënshkrua asgjë. Nuk u firmos marrëveshje. Nuk u shpall doktrinë. Por u konfigurua struktura. U vendos një baraspeshë e re, një ekuinoks diplomatik. Jo si shpallje. Por si ndriçim që e vendos trupin përballë vetes.Presidenti Trump nuk udhëzoi. Ai qëndroi. Dhe në atë qëndrim, u bë i dukshëm graviteti që nuk urdhëron, por vendos tonin e universit. Çdo qendrim që vjen pas, e ndjen këtë fushë. Kush rezonon, bëhet pjesë. Kush jo, largohet pa zhurmë.

Kjo është doktrina që nuk shpallet. Është mënyra se si strukturohet e ardhmja, pa flamuj, por me dritë. Pa protokoll, por me ndjesi. Pa shfaqje. Por me fuqi që rrezaton nga heshtja.Në skakierën globale, nuk kishte figura të shpallura. As lëvizje të dukshme. Vetëm pozicionime. Në këtë terren të heshtur, nuk u pa një lojë me rregulla të shpallura, por një ripërcaktim i padukshëm i formatit.

SHBA nuk ndërhyri si negocues, as si aleat. Ajo nuk luajti një rol tradicional. Ajo thjesht ishte. Në qendër. Dhe nga ajo qendër, ndodhi lëvizja e heshtur e gjithë sistemit. Të gjithë u ripozicionuan pa komandë.Putini nuk nxori asnjë instrument të zakonshëm. Evropa nuk pati akses. Kina qëndroi në kontur. Vetëm Ukraina u ftua për të hyrë si subjekt rezonant. “Zelensky duhet të bëjë hapin e radhës,” tha Trump.

Jo për ta nxitur. As për ta testuar. Por për ta vendosur në pozitën ku çdo lëvizje është një akt i sovranitetit të vetëdijshëm.Kjo nuk ishte nxitje. Ishte ftesë për rezonancë. Dhe në këtë lojë të re, nuk triumfon ai që lëviz më shpejt, por ai që rezonon më thellë.Në epokat e mëparshme, SHBA formulonte politika, strategji dhe aleanca me dokumente të artikuluara. Sot, në epokën e formatit të padukshëm, ajo nuk jep më udhëzime. Ajo krijon mjedis.Diplomacia amerikane, siç u shfaq në Alaska, nuk imponoi. Nuk artikuloi të drejtën e vet. Ajo shfaqi prani, një lloj ajri diplomatik ku mund të marrësh frymë vetëm nëse je gati të jesh.Kjo është matrica e re. Nuk është më strukturë burokratike.

Është frymë e përbashkët. Një atmosferë që nuk e sheh, por që të formon. SHBA nuk është më aktor në një skenë. Ajo është vetë skena ku të tjerët vendosin vetveten.Në këtë matrice, nuk kërkohet deklarim për t’u bërë pjesë. Mjafton qëndrimi. Mjafton vetëdija. Mjafton rezonanca.Në botën klasike, paqja ndodhte pas përplasjes. Ishte si ujë që shuante zjarrin. Por paqja që nisi në Alaska, nuk ishte rezultat. Ishte ton. Ishte një lloj muzike që nuk fillon me notë, por me një akord të brendshëm që përcakton harmoninë.Fjalët e Trumpit, “bisedime shumë frytdhënëse”, nuk ishin raport. Ishin akord. Një puls fillestar që nuk kërkon shpjegim, sepse ai ngjiz ndjeshmëri, jo logjikë të thatë.Kjo është paqja që nuk shpallet, por ndodh. Si një ndriçim që nuk vjen për të dominuar, por për të qartësuar. Si një klimë mendore që nuk shpërndahet me traktate, por absorbohet nga të gjitha mendjet që janë të gatshme të mendojnë si qenie sovrane, jo si spektatorë.

Simfonia nuk kërkon të dominojë.

Ajo kërkon që çdo instrument të gjejë tonin e vet. Dhe SHBA nuk është dirigjent. Është diapazoni.Presidenti Trump nuk përmendi fjalën “demokraci”. Nuk foli për “të drejtat e njeriut”. Nuk përdori asnjë term standard të retorikës etike. Dhe pikërisht në këtë heshtje të termave u skalit etika e re.Ai qëndroi me dinjitet, pa mëtuar superioritet. Ai priti Putinin, pa nevojë për parakalim fjalësh. Ai përmendi Ukrainën, pa e trajtuar si objekt. Në çdo akt, ai shfaqi etiken e pranisë, një formë morali që nuk kërkon t’u mësojë të tjerëve, por që bëhet frymë që i ndihmon ata të shohin vetveten.Kjo është ajo që Kant e quante arsye morale e mishëruar. Jo një sistem rregullash. Por një formë qëndrimi që strukturohet pa predikim, pa fjalime, pa kode. Vetëm përmes mënyrës si është.Dhe kjo etikë, në Alaska, u bë forma që strukturon marrëdhëniet. Pa urdhra. Pa ndëshkime. Pa retorikë. Vetëm me heshtjen që e bart qartësinë.Në një botë ku çdo fuqi përpiqet të dëgjohet më fort, SHBA zgjodhi të mos artikulojë. Jo nga mungesa e mendimit, por nga një vetëdije superiore: e vërteta qëndron jo tek zëri, por tek mënyra si strukturohet heshtja.

Në vend që të amplifikojë veten, SHBA u bë mikrofoni që amplifikon qartësinë e të tjerëve. Ajo krijoi një hapësirë rezonante, ku edhe zërat e mëdhenj dëgjohen vetëm kur janë të sinqertë. Kjo është diplomacia që nuk ndërtohet me platformë, por me frymë. Ajo nuk imiton formate, por gjeneron formë të re. Dhe forma e re nuk artikulohet. Ajo ndjehet.Në këtë konfigurim të ri global, SHBA nuk është më autor i manualeve. Është terreni ku të gjithë shkruajnë vetë kapitullin e tyre, nëse janë të gatshëm të rezonojnë me të.Traktatet e së shkuarës shpesh qenë çati mbi shtëpi të pambaruara. Versaja mbarti hijen e një lufte tjetër. Jalta e ndau botën përmes buzëqeshjeve që fshehnin ndarje. Alaska nuk solli as çati, as dhomë. Ajo solli ajrin.Paqja që filloi aty nuk ka nënshkrim. Nuk ka nen. Nuk ka flamur. Ka klimë. Dhe klima nuk vendoset. Ajo frymon. Ajo ndryshon mënyrën si mendon bota. Ajo është frekuencë që nuk kërkon konsensus. Ajo ndodh kur ndodhet qendra.Në atë takim, pa fjalë, ndodhi përqendrimi i dritës. Jo për të ndriçuar si reflektor, por për të ndihmuar që të gjithë ta shohin drejtimin me sytë e vet.Fuqia klasike ishte skenografi. Kostume. Protokoll. Flamuj. Himne. Por fuqia që lind në këtë epokë nuk vishet me simbole. Ajo shfaqet si arkitekturë e padukshme, që nuk drejton me duar, por me terren që të vendos vetë se ku duhet të qëndrosh.Presidenti Trump, në atë takim, nuk ndërtoi institucione. Ai ndërtoi atmosferë. Ai nuk shpalli vizion. Ai vendosi ndriçim që nuk të detyron të shohësh në një drejtim, por të ndihmon të shohësh ku je.

Kjo është arkitektura e re e ndikimit: jo mure që ndajnë, por dritë që bashkon.

Jo fjalë që orienton, por hapësirë që transformon. Dhe në këtë hapësirë, të gjitha kombet provohen jo për besnikëri, por për rezonancë.Kant nuk shpiku rregulla për një paqe të përhershme. Ai kërkoi një ndërgjegje që përjashton luftën si mundësi. Në Alaska, ai nuk u cituar. Por u jetua.Trump nuk foli për moral. Ai nuk artikuloi as “vlera” as “norma”. Ai qëndroi. Dhe në atë qëndrim, ndodhi ai bosht moral që nuk e dallon nga fjala, por nga struktura që krijon.Në atë prani, asnjë komb nuk u klasifikua si i mirë apo i keq. Asnjë sistem nuk u përmend si shembull. E megjithatë, të gjithë kuptuan që prania e qartë është forma më e lartë e së mirës. Sepse ajo nuk shpjegohet. Ajo ndriçon.Në rendin klasik, qendra ishte gjithmonë urdhëruese. Sot, SHBA nuk i përcakton më pozicionet. Ajo vetëm qëndron. Dhe nga qëndrimi i saj, krijohet një orbitë ku të gjithë përcaktojnë vetveten.Putini nuk pati kushte. Evropa nuk pati vend. Kina nuk pati forcë të përthithë. Ukraina pati ftesë. Ballkani pati konfirmim. Dhe në qendër të gjithë kësaj, SHBA nuk lëvizte, ajo tërhiqte.Ajo nuk e përcakton më ekuilibrin. Ajo është ekuilibri. Dhe ky është kulmi i ndikimit të heshtur, të mos kërkosh që të tjerët të të ndjekin, por t’i ndihmosh të gjejnë veten në qartësinë tënde.Në fund të takimit, askush nuk dha fjalën e fundit. Askush nuk ngriti dorën. Askush nuk firmosi asgjë. Por të gjithë dolën nga ajo atmosferë me një ndjesi: diçka ka ndryshuar.Trump tha: “Bisedime shumë frytdhënëse.” Dhe heshti. Dhe në atë heshtje, filloi prologu i një epoke të re.Jo më trakte. Jo më konferenca. Jo më flamuj. Jo më bujë e tam-tame.Vetëm një dritë e heshtur, që e ndihmon botën të ripozicionohet përreth një boshti të padukshëm. Dhe në qendër të atij boshti që nuk shpallet, por është, qëndron Amerika: E qetë. E palëkundur. E pandalshme.

NË FESTËN E ZOJËS SË MADHE NË LETNICË MARRIN PJESË KRYEMINISTRI ALBIN KURTI DHE KOMANDANTI I FORCAVE TË KFOR-it (NATO-s) GJENERALI ENRICO BARDUANI

by

Nga Frank Shkreli/

A person standing at a podium with a flag behind him AI-generated content may be incorrect.Kisha Katolike e Republikës së Kosovës, si çdo vit në të kaluarën edhe sivjet me 15 Gusht organizoi për besimtarët dhe dashamirsit e Shenjtërores së Zojës së Letnicës, festën e të “Të Ngriturit e Marisë Virgjër në Qiell”, e njohur ndër shqiptarët edhe si Zoja e Madhe, ose Zoja Cërnagore.  Historikisht, Letnica njihet në atë troje shqiptare si vend bashkimi, lutjeje e shtegtimi, sidomos, në këtë festë të madhe të Kishës Kishës Katolike Shqiptare në Kosovë dhe anë e mbanë trojeve shqiptare.  Ceremonitë e rastit u kryesuan nga udhëheqsi i Kishës Katolike në Kosovë, SH. T. Imzot Dodë Gjergji.

Dihet se tradita e krishterë ka lenë gjurmë të pashlyeshme në Dardaninë e lashtë dhe në të gjitha trojet e lashta shqiptare, ashtu si edhe në Kontinentin e Vjetër.  Frank Shkreli: Kosova duhet të bëjë më shumë për të informuar veten dhe botën për të vërtetën e historisë së saj të lashtë | Gazeta Telegraf  Një prej dëshmive më të dukshme të kësaj tradite janë Kishat dhe Shenjtëroret në Dardaninë e lashtë dhe anë e mbanë trojeve shqiptare në Ballkanin Perendimor.  Në veçanti, Kosova ka një Shenjtërore të njohur e të përzemërt, atë të Zojës së Madhe, në fshatin Letnicë të Karadakut. Në këtë Kishë Shenjtërore, kushtuar Virgjërës Mari, pati nisjen thirrja dhe misioni i Shën Nënë Terezës, Ganxhe Bojaxhiut.  Letnica, në komunën e Vitisë, Malësia e Karadakut, ku me 14 e 15 gusht, në festën e Zojës së Madhe, u vërshua nga besimtarë shtegtarë — pa dallim feje e kombësie — me lutje, uratë, adhurim e meditim, në shqip, kroatisht, anglisht e gjuhë të tjera, para trupores se Zojës së Madhe siç e quan populli i atyre anëve dhe më gjërë – një festim ky me rëndësi fetare, domosdoshmërisht, por edhe e një rëndësie historike kulturoro-kombëtare ku morën pjesë një mori besimtarësh dhe jo-besimtarësh në Letnicë – një trashëgimi kjo, vërtetë, e pasur historike, e një natyre jo vetëm shpirtërore e fetare, por edhe e një të dëshmi e vërtetësisë historike kombëtare iliro-arbërore. 

Siç mund të shihet nga fotot e botuara në portalin e Kryeministrisë së Kosovës në këtë festë në Letnicë mori pjesë edhe Major-Gjenerali Enrico Barduani. I pranishëm atje ishte edhe Kryeministri-në-detyrë, Z. Albin Kurti, i cili mbajti një fjalim përshëndetës me atë rast.  Kryeministri Kurti e cilësoi Letnicën si një vend lutjeje dhe bashkimi për të gjithë njerëzit, një vend ku gjendet qetësia shpirtërore, duke theksuar se para kësaj truporeje janë përkulur breza të tërë, pa dallim feje, kombi, ose krahine – kroatë, shqiptarë katolikë e myslimanë, shkupjanë e shkodranë, romë, ortodoksë serbë e maqedonas, agnostikë, ateistë dhe shumë të tjerë – për t’u lutur me përulësi.

Ai tha se famullia e Letnicës është një pasuri e madhe historike për Kosovën dhe më gjerë, derisa potencoi se bartja e trupores së “Zonjës së Bekuar”, nga Shkupi dhe vendosja e saj në Letnicë, aty ku ndodhet edhe sot u bë simbol i bashkimit, shpresës dhe besimit të palëkundur.  Sot nuk jemi thjesht pjesëmarrës në një festë, tha më tej ai, por jemi pjesë e një familjeje të madhe shpirtërore, të bashkuar në Letnicë nga dashuria për Zojën Mari, Nënën e Jezusit. Andaj, tha se nga ky vend duhet të lëshojmë një thirrje të përhershme për paqe, pajtim dhe hapje të zemrës ndaj njëri-tjetrit.

“Zoti e bekoftë Letnicën, dhe ndërmjetësinë e Zojës së Madhe, Kosovën tonë dhe të gjithë ata që me besim të plotë vizitojnë këtë tokë të shenjtë. Amen”, tha në fund të fjalës, kryeministri i Republikës së Kosovës, Z. Albin Kurti, thuhet në portalin e Kryeministrisë së Republikës së Kosovës.

Fjala e plotë e kryeministrit Kurti: Kryeministri Kurti merr pjesë në meshën solemne për kremtimin e festës së Zojës së Bekuar, bën thirrje të përhershme për paqe, pajtim dhe hapje të zemrës ndaj njëri-tjetrit – Kryeministri

Frank Shkreli

*Fotot janë marrë nga portali i Kryeministrisë së Republikës së Kosovës – ku ka edhe të tjera nga aktivitetet në Letnicë.

A person in a suit shaking hands with another person in a suit AI-generated content may be incorrect.

Kryeminsitri Kurti duke u përshëndetur me Komandantin e KFOR-it (NATOS) në Kosovë, Gjeneralin Enrico Barduani

A white church with steeples and trees in the background AI-generated content may be incorrect.

                                    Kisha e Letnicës, Komuna e Vitisë

Udhëheqsi i Kishës Katolike në Kosovë, SH. T. Imzot Dodë Gjergji kryesoi festën në Letnicë. Mori pjesë edhe Ipeshkvi Metropolit i Tiranë-Durrësit, Imzot Arjan Doda 

A group of people standing together AI-generated content may be incorrect.
A group of women wearing traditional clothing AI-generated content may be incorrect.
A group of people in military uniforms AI-generated content may be incorrect.

                              Ushtarët e KFOR-it bartin truporen e Zojës së Letnicës

A group of people sitting in chairs AI-generated content may be incorrect.

TË BASHKUAR NË RUAJTJEN E GJUHËS AMTARE

by

Mustafë Krasniqi/

Një thirrje për bashkëkombësit mërgimtarë, që jetojnë e veprojnë jashtë atdheut shqiptar, të cilët po përballen me të tashmen, ndërsa të ardhmen e presin me drojë: se si do të përfundojë vetë ata dhe fëmijët e tyre? Si do të ketë mundësi ta bindin veten për ta ruajtur kulturën, traditën, identitetin kombëtar dhe, mbi të gjitha gjuhën amtare.

Një imazh që përmban tekst, pamje çasti, libër, LEGO Përmbajtja e gjeneruar me AI mund të jetë e pasaktë.

Viti shkollor po fillon, zilja e shkollës do të bjerë, dhe ne si komunitet shqiptar në mërgatë shqiptare a do të tregojmë më shumë interes, këtë vit, për t’i dërguar fëmijët në shkollën shqipe? Duam apo nuk duam ta pranojmë, fëmijët po përballen heshturazi me harrimin e gjuhës së origjinës. Brezi i dytë sikur ka filluar ta belbëzojnë gjuhën amtare dhe po përballet me asimilimin e përditshëm. Një pjesa e madhe e tyre nuk ndjekin mësimin plotësues, ndërsa pjesëmarrja e atyre që e vijojnë është tepër simbolike. Ky është një realitet që duhet të na shqetësoj të gjithë bashkëkombësit dhe dy qeveritë e dy vendeve tona. Dhe, me keqardhje theksoj se kemi bashkëkombës që nuk ndiejnë asnjë përgjegjësi; madje shpesh, me sarkazëm, kundërshtojnë përpjekjet e atyre veprimtarëve të cilët si mision ka ruajtjen e gjuhës amtare. Mirëpo kjo përgjegjësi, pavarësisht atyre që e neglizhojnë, duhet të bjerë mbi secilin prej nesh; mësues, prindër, intelektual dhe institucionet tona shqiptare.

Prandaj kjo dukuri dhe që e përfshin mërgatën shqiptare duhet të jetë po ashtu shqetësim për të dy qeveritë e dy shteteve tona shqiptare, të cilat duhet të bashkëpunojnë ngushtë për realizimin e qëllimit dhe misionin për ruajtjen e gjuhës shqipe te fëmijët e mërgatës shqiptare.

Në bashkëpunim me institucionet, prindërit, përfaqësuesit, shoqatat dhe bizneset, duhet të bashkuar të hapim shtigje të reja për përhapjen e gjuhës shqipe kudo ku ka shqiptarë. Nuk duhet të heshtim duke kërkuar se kush është më përgjegjës që fëmijët nuk e ndjekin shkollën shqipe; përkundrazi, secili prej nesh duhet të jetë në ballë të kësaj kauze kombëtare. Edhe pse kemi mësues, vullnetarë të devotshëm që veprojnë prej kohësh, kjo nuk mjafton. Na duhet bashkim dhe veprim i përbashkët për të arritur qëllimin tonë në këtë mision.

Fatkeqësisht, ka mësues që shpeshherë kritikohen padrejtësisht nga individ me njohuri të kufizuara ose mungesë të idealit në këtë mision të shenjtë për ruajtjen e  gjuhës shqipe. Kjo kategori, edhe pse e vogël në numër, shfaqet kryesisht në rrjetet sociale. Por, do të ishte shumë më arsyeshme që kjo kategori të krijojë vetëdije kombëtare dhe të gjejë kurajë për një bashkëpunim, që ta çojmë përpara vizionin dhe misionin tonë për rritjen e numrit të nxënësve dhe për t i motivuar prindërit për t’i dërguar fëmijët në shkollat shqipe.

Si kryetar i KKAD-së dhe koordinator i LAPSh-it në Bavari të Gjermanisë, përmes këtij shkrimi kërkoj të jemi më të unifikuar dhe të bashkëpunojmë ngushtë në interes të kauzës sonë të përbashkët. U drejtohem atyre që hezitojnë t’i bashkohen thirrjes sonë, se vetëm të bashkuar mundim ta mbrojmë gjuhën dhe identitetin kombëtar, të mbështetur në baza të forta didaktike, gjuhësore dhe shkencore.

Shtatori po vjen….

Shtatori po afrohet dhe nxënësit do të vijojnë mësimin në gjuhën e vendit ku jetojnë. Prandaj bashkëkombës kudo që jeni, në emër të KKAD-së dhe LAPSh-it në Bavari ju bëj thirrje të gjithë atyre që duan të kontribuojnë në ruajtjen e gjuhës dhe kulturës shqiptare: le të bashkohemi për t’i ndihmuar fëmijët tanë që edhe ata ta vijojnë mësimin plotësues, duke hapur edhe klasa të reja.

Të gjithë për shkollën shqipe, sepse kjo na nderon dhe ndërgjegjëson si komb!