s p – Page 2476 – Dielli

Si të dallosh një uzurpator

January 6, 2022 by s p

Marjana Bulku/

Ata hyjnë lehtësisht në mjediset tuaja të punës , organizatës ,etj, pa ndonjë meritë, as vlerë apo kontribut të veçantë. Mesa duket rrugëtimi i tyre ka portë vetëm servilizmin dhe nepotizmin.

Nuk të shikojnë në sy kur flasin , jo se janë të ndrojtur, por sepse sytë zakonisht flasin , lexohen , kuptohen edhe kur reflektojnë shikime të akullta. Ata nuk dijnë të falenderojnë dhe nuk e njohin mirnjohjen ose maksimumi ndodh që ta shprehin atë vetëm tek eprori i tyre.

Zakonisht janë mospërfillës me kolegët ose të barabartët e vet aq më keq akoma me vartësit dhe kjo kuptueshëm rrjedh si pasojë e katapultimit të tyre në pozitë pa u testuar asnjë kriter apo cilësi që duhet për të qenë në x detyrë.Janë egoistë dhe kjo nënkupton përjashtimin e meritave të tjetrit, mohimin neglizhimin prepotencën.

Kjo është pjesa më pak e rrezikshme e uzurpatorëve pasi janë vetëm hapat e para të ngjitjes së tyre drejt uzurpimit. Pastaj ata bashkëpunojnë vetëm me intrigantët sepse nëpërmjet tyre i mbijetojnë çdo situate.

Nuk ju pēlqen aspak paqja sociale , përkundrazi i krijojnë konfliktet edhe pa baza, inskenojnë turbulenca , kaos dhe tymnaja sepse zjarri është streha e shpirtit të tyre të parehatshëm. Mund të duken të heshtur, të qetë por kujdes kjo është vetëm dukja sepse tinëzisht ata mund të flasin dhe veprojnë por pa rënë në sy të atyre që dijnë të shohin, flasin dhe komunikojnë me sy.

Ata ia mbyllin dyert e perspektivës dikujt apo shumëkujt që jep nga vetja sidomos ata më të mirët.

Me çfarë metodash arrihet kjo?!

Po rreshtoj disa prej tyre;

1 .Duke ia nënvlerësuar profilin tjetrit.

2.Duke mos i dhënë mundësi të rritet profesionalisht, apo promovohet.

3.Duke ia anashkaluar kontributet, prirjet, meritat.

4.Gosipizmi (marrja nëpër gojë ) pa shkak , pa arsyje thjesht për ta veshur me urrejtje profilin e x personi sidomos kur ai/ ajo premton një të ardhme e sukses.

5.Duke ia pamundësuar çdo mundësi .

6.Tjetërsimi i emrit , krijimi i barrierave të panevojshme .

7. Fshirja , eliminimi, zhdukja me çdo mjet e emrit , rrjedhimisht kontributeve.

Mund të rendisja edhe shumë të tjera teknika por mendoj se kaq janë mjaftueshëm dhe mendoj se vijnë në ndihmē për ta dalluar që në zanafillë uzurpatorin.

Them që në zanafillë pasi kur të jetë shumë vonë dhe uzurpimi ka ndodhur , efektet përtej këtij fenomeni janë të shumëfishta.

Uzurpimi bëhet i pakthyeshëm ndërkaq dhe faji në këtë rast ështe përtej atij dhe shumë herë mbetet jetim por përgjegjësia padyshim është e të gjithë atyre që e lanë të rritej uzurpatorizmin.

Zhgënjim, joefektshmëri, ulje e besimit dhe mungesë mobilizimi kjo është klima sunduese.

Organizata humbet vitalitetin dhe çfarë êshtë më e keqja stimulohen fenomene që nuk nxisin aspak frymëzim dhe pozitivitet, cilësi dhe efikasitet, besim dhe vullnete të mira, përkundrazi stimulohet dhe rritet paaftësi dhe intrigë , konflikt dhe mungesë besimi e rrjedhimisht cilësi e ulët mendore, njerëzore .

Pastaj vjen një moment, ah ai moment kur uzurpuesi uzurpon vetveten , askush përreth nuk eksiston më ,as besniku, miku , informatori, transformatori .

E gjitha kjo vjen si pasojë e mungesës së refleksionit dhe reagimit individual dhe kolektiv , analizës së fakteve dhe fenomeneve në sipërfaqe dhe thellësi .

Reflektimi , ky vyrtyt njerêzor që nxit dhe aktivizon mendimin dhe frymën kritike nuk do të thotë gjykim por veprim apo izolim i fenomeneve të tilla që uzurpojnë të menduarit përkundrazi është mënyra më e mirë për tia penguar uzurpatorëve rritjen dhe ngjitjen drejt majave të pamerituara.

Sepse ata nuk dijnë të zbresin, as të dorëhiqen, as të pranojnë se kanë dështuar e as të shikojnë se dikush pêrkrah mundet ta bëjë më mirë , duhet bërë më mirë për hir të vetes por edhe të tjerëve , atyre ju mungon altruizmi .

Në shkollat amerikane ka një teori praktike që ia përsëris pareshtur vetes;” mbaj rreth vetes kolegë të ditur e të trajnuar mirë sepse kurrë s’do jesh i humbur, as ti , as organizata , as komuniteti përreth”

( E përjetuar )

Marjana Bulku

MESHARI I BUZUKUT NË DRITËN E HULUMTIMEVE MË TË REJA – ME RASTIN E 467 VJETORIT TË BOTIMIT

January 6, 2022 by s p

Autori i shkrimit prof.dr. M. Ahmeti ne Biblioteken Apostolike te Vatikanit duke studiuar origjinalin e Mesharit te Buzukut

Ilustrimi 2 – Ilustrim nga nje flete e demtuar e Mesharit

Ilustrimi 3 – Autograf i M. Roques ne nje flete qe sot ruhet se bashku me origjinalin e Mesharit ne BAV

Meshari i Buzukut është pjesë përbërëse e kontributit shqiptar në rrjedhat krijuese letrare europiane të kohës. – Ky libër është meshar i plotë, sipas traditës së Kishës Katolike. – Ai është shkruar sipas mjedisit ku është krijuar, pra mbart shumë elemente lokale e kombëtare shqiptare, të cilat vërehen hapur në kultin e shenjtorëve lokalë e rajonalë, zakonet vendase dhe traditën e pasur fetare shekullore. – Meshari, sot ruhet në Bibliotekën Apostolike të Vatikanit, në signaturën: Ed. Prop. IV. 244. – Një kopje e riprodhuar në mënyrë anastatike, e punuar nga laboratori i BAV-Vatikan, iu dorëzua kohëve të fundit presidentit të Shqipërisë.

Prof. Dr. Musa AHMETI

Centar for Albanian Studies – Budapest

Meshari i Gjon Buzukut hap një faqe të re një historinë e letërsisë shqiptare. Me të fillon historia e librit të botuar, [të njohur deri sot] në gjuhën shqipe. Andaj është e natyrshme që ky libër të tërheqë vazhdimisht vëmendjen e studiuesve dhe çdoherë t’i provokojë ata të masin forcat intelektuale që të kontribuojnë për zgjidhjen e shumë çështjeve të pazgjidhura, që dalin prej tij. Është e natyrshme, që si i tillë, ta nxisë çdo studiues të merret me të, por jo çdonjëri ka fatin të shënojë kthesë të rëndësishme në studimet buzukiane. Kur nga perspektiva e sotme i hedhim një vështrim studimeve buzukiane, nuk ka si të mos befasohemi me këmbënguljen e studiuesve për t’i ndriçuar çështjet e pazbërthyera që nxit ky libër.

Gjuha popullore filloi të përdoret me kohë në kishat nacionale, jo vetëm në shërbimet kishtare dhe ceremonitë e ndryshme, por edhe në takime me besimtarët si dhe në komunikimin e klerit dhe të rendeve kishtare. Kjo gjë është dëshmuar dhe argumentuar jo vetëm me dokumentet arkivore, por edhe me ruajtjen e teksteve të shumta, disa nga të cilat janë më të hershme se shek. XIV. Kështu që nga periudhat më të hershme, u zhvillua një letërsi [krijimtari] kishtare në gjuhë të ndryshme popullore, e cila si pjesë përbërëse e nevojës së përhapjes së besimit të krishterë, më parë u dëshmua te popujt, gjuha e të cilëve largohej më shumë nga latinishtja, pastaj edhe te popujt romanë dhe në letërsinë e tyre kombëtare. Sipas dëshmive të ruajtura në dorëshkrimet e shumta, kjo letërsi kishtare ka qenë e përfaqësuar në disa forma: në krijime mësimore për klerin si p.sh. manualë, doracakë me karakter të ndryshëm, breviarë, leksionarë, libra lutjesh e lavdesh, mesharë, psalterë, ungjij, si dhe libra të mësimit fetar për të gjithë besimtarët, të njohura si katekizma, tekste të thjeshta letrare, rrëfime për shenjtorët, krijime letrare siç ishin himnet, lutjet, lavdet, tekstet e ndryshme skenike që kanë shërbyer për nevojat e përhapjes dhe ruajtjes së besimit të krishterë.

Rrugëtimi i Mesharit nëpër shekuj

Fati i Mesharit të Gjon Buzukut, që nga botimi e deri në ditët e sotme, është shumë interesant! Ai mban në vete një histori të çuditshme për rrugën e mundimshme dhe tepër të vështirë për t’i përballuar kohës, shkatërrimit fizik, pakujdesisë e humbjes. Si libër u përmend për herë të parë nga autori shqiptar i shek. XVII Pjetër Bogdani, gjë që na bën të mendojmë se deri atëherë nuk ishte i humbur, por përkundrazi konsultohej dhe shfrytëzohej nga prelatët shqiptarë, duke kaluar nga një dorë në tjetrën. Këtë gjë më së miri na e ilustrojnë shënimet e shumta në margjinat e faqeve të ksombllës origjinale.

Gjurmët e Mesharit humbin deri në vitin 1743, kur imzot Gjon Nikollë Kazazi nga Gjakova njofton at Gjergj Guzetën, themeluesin e Seminarit Arbëresh të Palermos, për ekzistencën e një ksomblle të vetme, duke i dërguar atij një fragment të kopjuar të tij: “Antichissimo Missale per antichita tutto straciato“, me shënimin se ruhet në Bibliotekën e Kolegjit të Propaganda Fide [Kolegji për Ungjillizimin e Popujve] në Romë. Në shkrimet e tyre, Mesharin e përmendin edhe rektorët e Seminarit të Palermos, Pal Parrino /1710-1765/ dhe Sepë Krispi /1781-1859/. Mesharit nuk përmendet më deri në vitin 1898, kur e dërgojnë nga biblioteka e Kolegjit të Propaganda Fide në koleksionin e librave Orientale, të kardinalit Stefano Borgia. Bashkë me koleksionin Oriental të kardinal Borgia-s, disa vite më vonë ai bëhet pronë e Bibliotekës Apostolike të Vatikanit, në Vatikan, duke u rregjistruar fillimisht me signaturën: R[accolta] G[enerale] Liturgia. III. 194., /R. G. Liturgia. III. 194./, që disa vite më vonë me signaturë të re, në të cilën ruhet edhe sot e kësaj dite: Ed. Prop. IV. 244.

Imzot Pal Skiroi ishte i pari që bëri të mundur riprodhimin fotografik të plotë të Mesharit në vitin 1909. Pas një pune këmbëngulëse shumëvjeçare, Skiroi bëri transliterimin, transkriptimin fonetik dhe një studim të veçantë për gjuhën e Mesharit, duke e krahasur atë me autorë të tjerë të Veriut të Shqipërisë, veçanërisht me Pjetër Budin. Megjithatë, vepra e Skiroit ka mbetur deri sot e kësaj dite në dorëshkrim dhe e pabotuar, edhe pse me këtë dorëshkrim janë shërbyer Namik Resuli, Eqrem Çabej dhe ne, gjatë hulumtimeve të bëra në Vatikan.

Në vitin 1929, Justin Rrota nxori tri kopje të filmuara të Mesharit, të cilat u depozituan në Bibliotekën Kombëtare në Tiranë, ku edhe sot e kësaj dite ruhet një kopje, ndërsa dy të tjerat në Shkodër: njëra në Seminarin e Etërve Jezuitë, ndërsa tjetra në Bibliotekën “Marin Barleti” të Shkodrës, e cila edhe është dixhitalizuar para disa vitesh dhe është në shfrytëzim për të gjithë të interesuarit. Në vitet ’50 të shek. XX, dy studiues të shquar shqiptarë, E. Çabej dhe N. Resuli, secili në mënyrë të pavarur nga tjetri, e përgatitën për botim, Mesharin, duke vënë në përdorim kriteret e shkencës bashkëkohore, si dhe tri mënyra të riprodhimit të exemplarit origjinal, transkriptimin fonetik, transliterimin dhe fototipinë, të përcjella me analiza të thukta kritike shkencore.

Namik Resuli e botoi studimin e tij në Vatikan në vitin 1958, në një numër të kufizuar ekzemplarësh, në kollanën e njohur Studi e Testi nr. 199; ndërkohë Eqrem Çabej e botoi në Tiranë në vitin 1968. Edhe pas këtyre botimeve, libri do të njihej vetëm nga rrethe të caktuara specialistësh dhe shkencëtarësh. Në fund të viteve ’90, Meshari depërtoi në masën e gjerë të lexuesve dhe u bë i mundshëm studimi i tij i shumanshëm. Ishte viti 1987, kur shtëpia botuese “Rilindja” e Prishtinës bëri ribotimin integral të tekstit të E. Çabejt, të vitit 1968. Vëmë në pah se, studimet e deritanishme (qoftë ai i Skiorit, apo këto të Resulit, Çabejt e Camajt dhe ky i yni së fundi), kanë disa dallime, që kanë të bëjnë sidomos me interpretimin e vlerave fonologjike të grafemave, të përdorura nga Buzuku, sepse gjuha arkaike, alfabeti i veçantë [grafemat sllave], përdorimi i të njëjtës grafemë me vlera të ndryshme e çështje të tjera, lënë vend për një studim të ri, të mbështetur në metoda të reja shkencore fonologjike, semiotike, analogjike, gjithsesi edhe informatike. Përkundër shumë studimeve, nga specialistë të shumtë, ende shumë gjëra rreth Mesharit kanë mbetur të pasqaruara.

Koncepti zhanror dhe përmbajtja e librit

Çështjet kryesore për diskutim rreth Mesharit janë: përmbajtja e librit dhe koncepti zhanror i tij. Me zbërthimin eventual të këtyre dy çështjeve dominuese do të zgjidheshin edhe disa të tjera, të cilat janë ngushtësisht të lidhura me dy të sipërpërmendurat, sidomos personaliteti i autorit, koha e krijimit të veprës, vendi dhe viti i saktë i botimit si dhe titulli i plotë i librit. Nga këndvështrimi i studimeve të deritashme buzukiane, jemi në gjendje të diskutojmë për shumë çështje të hapura, një pjesë e të cilave janë zgjidhur, kurse një pjesë tjetër pritet të zgjidhen në të ardhmen. Problemi i parë që meriton kujdes të veçantë është vetë Meshari dhe përmbajtja e tij, analiza dhe studimi i tij, si në rrafshin horizontal ashtu edhe në atë vertikal. Krahasimi analogjik me veprat e ngjashme, të botuara para dhe pas kohës kur u botua Meshari, mund të ndihmojnë në zgjidhjen tërësore ose të pjesëshme, të çështjeve të mbetura.

Mesharit i mungojnë së paku 8 fletët e para. Së bashku me këto fletë, fatkeqësisht, mungojnë edhe: titulli i vërtetë i librit, viti i botimit, vendi i botimit, emri i saktë i autorit ose i përkthyesit, titulli i origjinalit, nga ku janë marrë pjesët që janë përkthyer, leja e botimit, pastaj parathënja, hyrja dhe ndonjë poezi, në formë lavdi, që ishte gjë e zakonshme e kohës në botime të tilla. Mungesa e këtyre të dhënave u ka hapur rrugë studiuesve të shumtë, që të sjellin ide dhe argumente të reja, që nga ato të natyrës tipografike, e deri te ato gjuhësore, me të cilat dëshirohet të zgjidhen çështje shumë të diskutuara, të shkaktuara nga mungesa e të dhënave, të cilat do të duhej të ishin në faqet e para të librit. Natyrisht zgjidhja e problemit të vendit të botimit, do të ndihmonte të zbërtheheshin edhe shumë çështje të tjera të panjohura.

Vendi i botimit i Mesharit të Buzukut

Studiues të shumtë sjellin argumente dhe të dhëna shkencore me të cilat dëshmojnë se Meshari mund të jetë botuar në këtë apo në atë shtypshkronjë, respektivisht, në këtë apo atë qytet, duke u mbështetur kryesisht në fakte që nxirren nga pasthënja e Mesharit, si e vetmja dëshmi e sigurt deri më sot, e cila na sjell të dhëna biografike për autorin e veprës dhe kohën kur u shkrua vepra. Shkak për një gjë të tillë është pohimi i vetë Buzukut se: “ata qi shtanponjinë kishnë të madhe fëdigë, e aqë nukë mundë qëllonjinë se faj të mos banjinë, për-se për-herrë ëndaj ‘ta nukë mundë jeshe, u tue ënbajtunë një klishë, ënbë të dy anët më duhee me sherbyem”.

Këto argumente pastaj ndahen në dysh: fillimisht pohohet se libri është botuar në brigjet lindore të Adriatikut. Këtë ide e përfaqësojnë: F. Fishta, M. Domi, J. Rrota, N. Jokli, Dh. Shuteriqi, P. Janura, A. Stipçeviqi, A. Kovaçeci, R. Katiçiqi. Të gjithë këta, marrin si argument ekzistencën e shtypshkronjave të ndryshme dhe botimin e librave, qoftë në gjuhën latine apo në atë sllave. Të tilla kishte në në Shkodër, ku botohet Triodi sllavisht i vitit 1563; në Durrës në vitin 1584; Ulqin ose Tivar, etj., sepse mund të dëshmohet me siguri, se në këto qytete, në atë kohë, kishte edhe shtypshkronja lëvizëse. Përveç kësaj, mundësia e shërbimit të Buzukut në ndonjërën nga famullitë e afërta ose edhe faktori gjuhë, që është e afërt me të folmen e Krajës dhe Shestanit, mund të bëhet një lokalizim i përafërt, që nga rrethi i liqenit të Shkodrës, me një pjesë të Malësisë së Madhe deri në detin Adriatik. Mendimi tjetër, sipas të cilit botimi e Mesharit vendoset në brigjet perëndimore të Adriatikut, përfaqësohet nga M. Roques, G. Schiro, G. Petrotta, C. Tagliavini, N. Resuli, M. Camaj, E. Çabej, I. Zamputi, E. Sedaj, V. Putaneci, T. Lladani, të cilët mendojnë se libri është shtypur në Venedik. Jovan Tomiqi mendon se libri u shtyp në Napoli.

Në vitin 1968, profesor E. Çabej tërheq vëmendjen në botimin kritik të Mesharit duke thënë që libri dhe autori duhen vlerësuar në kontekstin e rrethanave favorizuese për botimin e këtij libri. Si e rëndësishme mund të llogaritet, çështja e botuesit: Kush mund të ishte meceni, sponsori, porositësi i librit? Ky fakt, hap një çështje të re, e cila domosdo ndihmon të zbërthehet përmbajtja e librit, vendi i botimit, por edhe çështje të tjera, që janë drejtpërdrejt të lidhura me librin, historinë e tij dhe autorin. Duke analizuar nga ky kënd vështrimi këtë çështje, kemi dy mundësi favorizuese për botimin e librit, respektivisht, dy mecenë të mundshëm: a) Vatikani apo ndonjëri nga Kongregacionet e tij dhe b) ndonjëri nga fisnikët shqiptarë, të cilët ishin të shumtë në Itali, si p.sh. Albanët, Engjëllorët, Muzakajt, Kastriotët, Spanët, Matrangët, etj., të cilët edhe më parë, janë kujdesur dhe kanë financuar botime të ndryshme të humanistëve shqiptarë në Itali.

Përsa i takon kohës së botimit, është i pamohueshëm fakti se Meshari nuk ka mundur të botohet para vitit 1555! Këtë gjë na e dëshmon vetë Buzuku, në pasthënien e librit kur pohon: “Ëndë vietët M.D.L.IV., një-et dit ëndë mars zuna ënfill, e ënbarova ëndë vietët një M.D.L.V., ëndë kallënduor V. dit“.

Biografia e Buzukut, me shumë të panjohura

Për biografinë e autorit të Mesharit, disponojmë shumë pak të dhëna. Praktikisht kemi vetëm ato që na i ofron vetë Buzuku në pasthënien e librit, ku pohon se: është i biri i Bdek Buzukut, e asgjë më shumë. Pra mbeten të pandriçuara viti i lindjes, viti i vdekjes, vendlindja, shkollimi dhe shërbimi kishtar në një apo më shumë vende. Përkundër hulumtimeve të shumta të bëra në arkiva dhe biblioteka të ndryshme europiane, nuk kemi arritur të gjejmë as edhe një të dhënë të vetme për Gjon Buzukun. Përjashtohet mundësia që të ketë studiuar në ndonjërin nga kolegjet ekzistuese të kohës në Itali, sepse asnjëri nga librat amzë të studentëve që u arsimuan atje, nuk përmban të dhëna për një student me emër të tillë. Nuk mund të themi asgjë të sigurt as për pozitën e tij kishtare! Një gjë e themi me siguri, se emri i Gjon Buzukut nuk figuron në emrat e relatorëve të kohës. Po ashtu nuk gjendet as në regjistrat e Arkivit Sekret të Vatikanit, as si ipeshkv apo kryeipeshkv. Këto i kemi konsultuar e shfytëzuar me vëmendje të veçantë, me shpresë se do të gjenim ndonjë shënim, por përpjekjet tona, edhe pse për një kohë të gjatë dhe me përkushtimin maksimal, kanë rezultuar të pasuksesshme.

Duke u mbështetur në gjuhën e Mesharit, studimet gjuhësore kanë ndihmuar deridiku për lokalizimin e vendlindjes ose vendshërbimit të Buzukut! Kjo kërkohet në zonat veriperëndimore gege, që do të ishte: rrethi i Liqenit të Shkodrës me një pjesë të Malësisë së Madhe deri në detin Adriatik. Mirëpo, gjuha e veprës, jo gjithmonë është shprehje e gjuhës së vendlindjes së autorit, sepse ajo, gjuha e veprës, mund të ishte edhe gjuhë e shërbimit. Kështu edhe mbështetja në gjuhën e Mesharit nuk mund të llogaritet si argument shumë i sigurtë për zgjidhjen e problemit të vendlindjes ose vendshërbimit të Buzukut.

Libri në gjendjen ekzistuese është i lidhur me kopertina lëkure, por është shumë i dëmtuar. Ai ka format: 20 x 14 cm dhe ka 94 fletë ose 188 faqe, nga 110 fletë ose 220 faqe sa duhej të kishte. Kanë humbur 16 fletë ose 32 faqe, të paginuara me numra romakë! Përveç faqes së parë [frontespicit] të humbura llogariten edhe fletët 1-8, 27-29, 33-36 dhe 63, që duhej të ishte 73. Përveç kësaj, kemi edhe disa gabime te paginimi i faqeve, si p.sh. f. 49 është shënuar si 39, f. 61 është shënuar si 59, pastaj f. 65 është shënuar në vend të f. 55. I njëjti gabim përsëritet edhe në f. 89 që shënohet si 79 dhe e fundit f. 90 duhet të ishte 110. Në margina të faqeve ka të shënuara me dorë emra, përshëndetje dhe fjalë të tjera në gjuhën shqipe, që i kanë bërë lexuesit e librit. Libri është i shkruar në dy shtylla, me alfabet latin, të tipit gotik dhe ka pesë grafema të tipit sllav, të bosançicës.

Botimi i Mesharit të Buzukut u realizua me qëllime të caktuara. G. Schiro pohon se ai duhej të përmbushte tri kërkesa: a) nevojën e përditshme për shërbime fetare; b) përgatitjen dhe thellimin e njohurive liturgjike të prelatëve shqiptarë dhe c) edukimim fetar masiv, të masës së besimtarëve që ndodhej në kufijtë me Perandorinë Osmane. Këtë qëllim të Mesharit na e pohon edhe vetë Buzuku: “u lus ënbas sodi ma shpesh të uni ëm klishë, për-se ju kini me gjegjunë ordhëninë e t’inë Zot; e ate në ënbarofshi Zot’ynë të ketë mishërier ënbi ju“, duke dëshiruar që kështu të luftonte disa dukuri të këqija, që u kanoseshin besimtarëve shqiptarë, “lëkundjes nga besimi i moçëm” me anë të reformës dhe islamizimit, që siç pohon E. Çabej: “Po bënte përparimet e para në vend”. Nëse përjashtojmë reformacionin, Kisha Katolike që në shek. XIII kishte lejuar përdorimin e gjuhëve kombëtare. Mund të sillen të dhëna të shumta, që nga papa Inocenti IV, i cili në vitin 1248 u kishte lejuar kroatëve të ishujve të Kvarnerit dhe të Dalmacisë ushtrimin e liturgjisë në gjuhën e tyre kombëtare, në gjuhën kroate, por edhe botimin e librave fetare me alfabet glagolik.

Të dhëna të tërthorta flasin se Vatikani ka pasur si qëllim që me këtë libër të forconte besimin e lëkundur tek shqiptarët, si nga lëvizja reformiste (protestantizmi) e heretike [bogumilizmi], ashtu edhe nga konflikti i ashpër kishtar ndërmjet dy kishave, asaj të Lindjes dhe të Perëndimit, që ishte mjaft i theksuar në atë kohë në Ballkan. Përmbi të gjitha këto ishte edhe rrezikur i madh dhe real i përhapjes së islamizmit, përhapje kjo mjaft shqetësuese për Vatikanin.

Meshari i Buzukut – korelacione me botime të ngjashme të kohës

Në studimin e tij, Eqrem Çabej pohon se: “Meshari, veç ndonjë fraze vetiake t’autorit hedhur tek-tuk nëpër tekst, është fund e krye përkthim“. Prof. Çabej anashkaloi punën e Mario Rokut, i cili kishte bërë krahasime me libra të ngjashëm boshnjakë. Ky i fundit kishte nxjerrë përfundime se Meshari ishte një kombinim i një Meshari me elemente të një horologu, me pjesë të një katekizmi e të një rituali françeskan analog, me një horolog sllavisht, libër oficiesh e uratash që ishte në përdorim në Bosnjë nga viti 1512. Çabej u thellua në analizën e tekstit të Mesharit shqip, duke e krahasuar atë me botime të ngjashme latine e italiane, p.sh. me botimin e Venedikut nga viti 1598, por edhe me botime të mëvonshme të ritit lindor, të të dy ungjijve. Çabej thekson se për të arritur rezultatet e dëshiruara është e domosdoshme të konsultohen edhe botime më të hershme se Meshari shqip, sidomos ato që ishin në përdorim “para Koncilit Tridentin“, të arealit gjuhësor gjeografik të Bosnjës, Kroacisë e Dalmacisë, pastaj përmend edhe reçensionet e M. Reshetarit, por edhe botimin e F. Fancevit të lutësorëve e psalterëve kroatë, nga shek. XIV dhe XV-të, të Raguzës, me të cilët, mund të afrohet Meshari shqip.

Ne, fillimisht krahasuam Mesharin shqip me “Lutësorin kroat të Vatikanit”, origjinali i të cilit duhet në dorëshkrim në Bibliotekën Apostolike të Vatikanit. Ne kemi pasur privilegjin të shfrytëzonim për konsultim si origjinalin, ashtu edhe botimin e mëvonshëm. Pastaj kemi konsultuar edhe “Psalterin dubrovnikas” në origjinal, i cili ruhet në Bibliotekën e Kuvendit Françeskan (OFM), në Dubrovnik. Pas krahasimit arritëm në përfundimin se pjesët e para të Mesharit të Buzukut, janë plotësisht identike me tekstin e “Lutësorit kroat të Vatikanit” deri në fund të kapitullit të VII-të, të “Shatë psallmeve pendëstare”. Pjesa tjetër e Mesharit shqip është deri diku identike me “Officium Beatae Mariae Virginis”. Përveç këtyre, krahasuam Mesharin shqip me dy mesharë të tjerë kroatë nga vitet 1483 dhe 1494 si dhe me “Leksionarin e Bernardinit” të vitit 1495. Më në fund, duke pasur parasysh traditën e pasur humaniste të shqiptarëve në bregdetin dalmat, si një rezultat i një procesi të gjatë kohor, në raportet kulturore shqiptaro-kroate, që daton shumë më heret se shek. XIV, konsultuam edhe “Mesharin e Verbnikut”, që ishte botuar me urdhër të kryeipeshkvit shqiptar të Senjit, Ndreut nga Durrësi, nga viti 1458. Mund të pohojmë se tradita e shkrimit shqip para Buzukut ishte në vazhdimësi, gjithnjë duke pasur parasysh edhe kontributin e jashtëzakonshëm që dhanë prelatët shqiptarë të bregdetit të Adriatikut, qoftë në qytetet shqiptare, qoftë në ato dalmate. Nga këto krahasime nxorëm përfundimin se Meshari i Buzukut, aq sa ndjek tekstet e ngjashme liturgjike të kohës, aq edhe largohet prej tyre.

Nëse Mesharin e Buzukut e studiojmë me vëmendje, do të bindemi se ai, jo vetëm që është përfaqësuesi më i denjë dhe më tipik i tendencave letrare e fetare të kontinentit europian të kohës, po ai është edhe pjesë përbërëse e kontributit shqiptar në rrjedhat krijuese letrare europiane. Mungesa e të dhënave dhe e dokumenteve të kohës, na e vështirëson punën për të dhënë gjykime të sakta dhe përfundimtare, por shpresojmë se në të ardhmen, edhe kjo çështje do të ketë zgjidhje të favorshme.

Meshari i Gjon Buzukut, është meshar i plotë, sipas traditës së Kishës Katolike me përmbajtje, renditje, manifestime dhe infiltrime të njëjta të Kishës Universale. Ai është ndërtuar sipas mjedisit ku është krijuar, pra mbart shumë elemente lokale e kombëtare shqiptare, të cilat vërehen hapur në kultin e shenjëtorëve lokalë e rajonalë, zakonet vendase dhe traditën e pasur fetare shekullore.

Kohëve të fundit studiuesja italiane nga Venediku, Lucia Nadin, pas hulumtimeve dhe kërkimeve shkencore në arkiva e biblioteka të Venedikut, sjell në vemendje se libri i Gjon Buzukut, Meshari, u shtyp në Venedik. Sipas kësaj autoreje, ky libër qarkulloi dhe u përdor në këtë qytet nga priftërinj shqiptarë në kishat shqiptare të Venedikut dhe u përdor edhe në Scuola degli Albanesi. Edhe pse një pohim i tillë mund t’i afrohet të vërtetës, autorja ende nuk është as vetë e bindur përfundimisht për një gjë të tillë. Mbetet që studimet e ardhëshme ta ndriçojnë këtë problematikë.

Pas qindra vitesh, ksomblla origjinale e Mesharit të Buzukut erdhi në Shqipëri me rastin e 100-vjetorit të pavarësisë së Shqipërisë, në vitin 2012. Meshari i Buzukut u ekspozua në Bibliotekën Kombëtare dhe u vizitua nga mijëra shqiptarë e të huaj, por sigurisht duke respektuar kushtet e sigurisë, që nënkuptojnë vetëm shikimin e tij përmes kutisë së xhamit, në të cilën ndodhej. Edhe pse në Shqipëri, studiuesit shqiptarë nuk arritën ta shfletojnë apo ta prekin atë, kështu që ai u kthye pas në Bibliotekën Apostolike të Vatikanit, i pastudiuar, si në aspektin paleografik, të cilësisë së letrës, të ngjyrës së shkronjave, të peshës së letrës, të rrjetit të letrës dhe të shenjave të ujit, të filigranes. I vetmi që i ka bërë një studim sipërfaqësor shenjave të ujit dhe ngjyrës së letrës ishte Martin Camaj, studim ky që lë për të dëshiruar. Një kopje e riprodhuar në mënyrë anastatike, e cila është punuar nga laboratori i BAV-Vatikan, iu dorëzua presidentit të Shqipërisë, kohëve të fundit. Ajo gjithashtu zgjoi interes të jashtëzakonshëm te publiku shqiptar, kur u ekzpozua për disa orë në presidencën e Shqipërisë. Sipas njohurive tona, kopje të tilla, të riprodhuar në mënyrë anastatike, mund të porositen në BAV, por sigurisht me një çmim mjaft të lartë. Kjo kopje është riprodhim identik, por i mungojnë filigranes, rrjeta dhe pesha e letrës, që sigurisht nuk janë më të shekullit të gjashtëmbëdhjetë. Ajo është e ngjashme me kopjen e riprodhuar anastatike të Kuvendit të Arbrit të vitit 1706, që e ka ish-ambasadori i Shqipërisë në Vatikan, z. Zef Bushati.

STRATEGJIA E PRESIDENTIT PUTIN PËR TË DËMTUAR DEMOKRACITË NË EUROPË DHE NË BOTË

January 5, 2022 by s p

PhD Dritan Demiraj

Para së gjithash vlen të përmendet se rënia e Bashkimit Sovjetik ishte katastrofa më e madhe gjeopolitike e shekullit.

Vladimir Putin.

Nëse do të dëshiroja, për dy ditë forcat ruse mund të shkojnë jo vetëm në Kiev, por gjithashtu edhe në Riga, Vilnius, Tallin, Varshavë dhe në Bukuresht.

Vladimir Putin.

Vladimir Putini është një nga presidentët më jetëgjatë të këtij shekulli. Ai është një autokrat i dhunshëm, llafollog i madh, njohës i shkëlqyer i gjeostrategjisë dhe i gjeopolitikës, një ish spiun me eksperiencë në luftën dhe operacionet e fshehta, politikan me influencë të madhe në botë, multibilioner dhe super i korruptuar.

Që në momentin e emërimit të tij në krye të Federatës Ruse në fund të vitit 1999, ai filloi një plan afatshkurtër, afatmesëm dhe afatgjatë strategjik për herë të parë pas përfundimit të Luftës së Ftohtë. Objektivi i tij është që bota të mos jetë njëpolare (pra në botë të mos jetë vetëm SHBA superfuqi e vetme), të prishë rendin botëror në mënyrë të veçantë në Europë dhe ta zëvendësojë atë me mbizotërimin e fuqisë së Rusisë nëpërmjet përdorimit të fuqisë së butë, fuqisë së fortë, luftës së parregullt, luftës hibride, luftës kibernetike, keqinformimit, luftës me intensitet të ulët, luftës së parregullt, përdorimit të fuqisë ekonomike, fuqisë ushtarake duke përdorur forcën dhe diplomacinë aktive.

Por kjo nuk mund të realizohet fillimisht pa nënshtrimin e fqinjëve që ndodhen në kufijtë e tij dhe integrimit të tyre në sferën e sistemit politik dhe ekonomik rus, neutralizimin e Europës dhe dobësimin në maksimum të marëdhënieve transatlantike të tyre me SHBA-të. Në të njëjtën mënyrë, strategjia ruse ka si qëllim provokimin dhe përhapjen e serive të ndryshme të krizave globale, të cilat dobësojnë rolin dhe aftësitë e perëndimit dhe dëshirën e tij për të influencuar në çështjet globale, ndërkohë që në të njëjtën kohë promovon interesat e Rusisë dhe të aleatëve të saj.

Sigurisht në rast se analizon me kujdes intervistat dhe deklaratat e tij, ato nuk shfaqin asnjë ambicie përtej ‘kufijve’ të tij. Por vizioni i Putinit për të ardhmen e botës është bërë i qartë nga një model i qëndrueshëm i sjelljes përçarëse me përdorimin e forcës dhe intrigave diplomatike, keqinformimit të publikut, sulmeve të fshehta, luftës së parregullt, goditjes, helmimit dhe vrasjes së kundështarëve të tij politikë, etj të cilat demonstrojnë qartazi strategjinë e tij për të ringritur Rusinë si një fuqi botërore. Putin e shikon Europën lindore në të ardhmen nën kontrollin e Moskës dhe të integruar në sferën e influencës kulturore, ekonomike dhe politike të Rusisë, në të njëjtën mënyrë po përpiqet në maksimum që edhe Europa Perëndimore të jetë e varur nga enegjia ruse, një politikë izoluese dhe më e rëndësishmja anti-amerikane.

Drejtuesit Europianë deri tani janë shfaqur të verbër sa i përket strategjisë së tij të largët. Presidenti Obama iu përgjigj pa forcë pushtimit të Krimesë në vitin 2014, duke e paralajmëruar Putinin se: “Ju jeni në anën e gabuar të historisë”, ndërkohë duhet pranuar se Putini po shkruan “historinë” e tij. Në këtë kontekst, autori i shquar amerikan Ralph Peters jo pa të drejtë ka shkruar se: “Obama flet, Putini vret”. Në këtë këndvështrim gjykoj që është e rëndësishme të nënvizojmë se konfliktet dhe luftërat ndërkombëtare që ka realizuar deri më sot Putini kanë shkaktuar vdekjen e më shumë se të 12.000 jetëve civile dhe ushtarake.

Deri më sot Putini nuk ka shfaqur asnjë shenjë që të tërhiqet nga objektivat e tij, ndërkohë që sasia e trupave ushtarake ruse në kufi me Ukrainën ka kaluar 110.000 ushtarë përfshirë këtu edhe teknikën më të avancuar të luftës, ndërkohë që ai pas saj sytë i ka drejt izolimit të vendeve Baltike edhe pse ato janë anëtare të NATO-s dhe BE-së.

Në këtë këndvështrim, gjykoj se është e rëndësishme që drejtuesit tanë dhe jo vetëm të kuptojnë në thellësi dhe në gjerësi se çfarë po planifikon Putini në Ukrainë, Bjellorusi, vendet Baltike, Moldavi, Kauzaz, Suedi, Norvegji, Ballkan, Europën Qëndrore, Azinë Qëndrore, Lindjen e Mesme, Afrikën Veriore, SHBA dhe në Azinë juglindore.

Ky shkrim dhe disa të tjerë pas tij do të kenë si objektiv shfaqjen e planeve të tij për të ekzekutuar në çdo vend, rajon dhe në sferën globale. Gjykoj se do të ishte e udhës që të analizojmë se çfarë ka arritur deri më sot, çfarë po planifikon në ditët e sotme dhe cilat janë planet afatgjata në të ardhmen në këto shtete dhe rajone?

Planet e tij afatgjata përfshijnë zbatimin e luftës së parregullt, të kombinuar me masat aktive (aktivnyye meropriyatiya), luftën asimetrike (asimetrichnym), konfrontimin informativ (informatsionnoye protivoborstvo), mohimin, mashtrimin (maskirovka) dhe strategjinë e gjeneralit Gerasimov: “Doktrinën Ushtarake Gerasimov” ose “Luftën e Gjeneratës së Re” e cila nënkupton implementimin e një strategjie dhe modeli të ri operacionesh ushtarake, pasi rregullat e sotme të luftës kanë ndryshuar.

Me urdhër të gjeneralit Gerasimov, agjencitë ruse kanë shfrytëzuar gjithashtu organizatat në hije për të ndihmuar në kryerjen e operacioneve të informacionit, sulmeve kibernetike dhe operacioneve luftarake, duke përfshirë kompanitë private ushtarake si Wagner Group, Agjencinë e Kërkimeve në Internet (IRA), Kaspersky Lab, rrjete dhe persona në internet të quajtura “Guccifer 2.0”, etj.

Në vitin 2021, vlerësimi i inteligjencës amerikane arriti në përfundimin se: “Presidenti rus Putin autorizoi një sërë organizatash qeveritare ruse të realizojnë operacione influencuese që synonin ….. cënimin e besimit të publikut gjatë procesit zgjedhor dhe përkeqësimin e ndarjeve sociopolitike në SHBA”. Në të njëjtën kohë, agjencitë ruse të inteligjencës kanë financuar rrjete të supermacisë së bardhë dhe rrjete të tjera të së djathtës ekstreme në SHBA dhe jashtë saj, kryesisht përmes grupeve frontale duke përhapur propagandë të supermacisë së bardhë dhe të tjera të ekstremit të djathtë në internet dhe media sociale përmes mjeteve klandestine….

Sipas Putinit dhe Gerasimov aktorët dhe mjetet jo ushtarake janë të rëndësishme për të arritur objektivat politike, strategjike dhe në shumë raste ato kalojnë edhe fuqinë e përdorimit të armëve dhe efektivitetin e tyre”. Kjo do të bëjë që në të ardhmen disa prej këtyre vendeve dhe rajoneve të kthehen në një rend tjetër të ribërë sipas vizionit të Putinit dhe padyshim që në këtë moment konseguencat e paqes globale, prosperitetit dhe sigurisë së Botës do të jenë në rrezik potencial.

Si përfundim, pikërish duke patur parasysh fuqinë ushtarake, ekonomike, diplomatike, informative, të inteligjencës dhe aleatët e SHBA-ve si NATO-n, BE-në etj nëpër botë, me qëllim arritjen e objektivave të tij afatgjata strategjike Vladimir Putini ka afirmuar edhe një herë aleancën me “mikun” e tij të ngushtë sekretarin e përgjithshëm të Komitetit Qëndror të Kinës presidentin Xi Jinping, me Iranin dhe disa shtete të tjera.

“NJË I PAGDHENDUR ME AFTËSI PËR KUADËR PARTIE”

January 5, 2022 by s p

Nga Ramdan Pasmaçiu

1938- 2021

Atëherë, qysh një vit e gjysmë më parë, isha drejtor i shkollës 8-vjeçare të Paftalit në Shpirag. Pata lënë punën në Tiranë si gazetar dhe kisha shkuar atje gjoja me dëshirë. Ishte lëshuar porosia që shkrimtarët të qarkullonin, të linin zyrat në qendër e të venin në bazë, nëpër rrethe, për të jetuar deri në tre vjet gju më gju me popullin. Kështu, do të nxiteshin më fort nga jeta e gjallë, për të pasqyruar në krijimtarinë letrare hovin e pandalshëm të masave në ndërtimin e socializmit.

Ishte mes i qershorit 1967. Moti – i bukur e i freskët. Papritur, ia mbërriti tek unë një inspektor i arsimit me xhips. Më tha se të nesërmen, në orën nëntë paradite, duhej të ndodhesha patjetër në komitetin e partisë. Më vajti mendja se mos do të më komunikonin që më kishin lënë të lirë për t’u kthyer në Tiranë. E, pra, asnjë lloj lajmi s’mund të më gëzonte më shumë.

Prita me zor të gdhinte nata. U nisa me të zbardhur më këmbë drejt Beratit. Ishte një rrugë dy orë e ca e gjatë, nëpër shkurre, përrenj e qafa shkëmbore. U paraqita në komitet pa vajtur ora nëntë. Nëpunësi i rojes më tregoi se më prisnin në zyrën e sekretarit të dytë. Tek ngjisja shkallët, u binda se s’kishin të më jepnin lajm tjetër, vetëm atë që parandjeja: Byroja e partisë e rrethit, pasi kishte marrë një kërkesë të dytë nga redaksia e gazetës, qe mbledhur dhe kish vendosur të më lejonte të kthehesha në Tiranë. Kjo do të ishte! S’mbetej më pikë dyshimi! S’e dija se po shkoja për lesh e do të dilja i qethur! Më thanë se kishin konsideratë për mua, ndaj do të më dërgonin për ta kaluar muajin korrik në aksionin e rinisë të shkollave të mesme, në fermën “Partizani”. Dhe shtuan se ashtu, duke qenë në mes të rinjsh, kisha rast të frymëzohesha nga vrulli i tyre revolucionar. Më ra si bombë ai komunikim. Megjithatë, e ndrydha përbrenda befasimin e pakënaqësinë. Si mund të kundërshtoja! Të më shpallnin njeri që nuk mirëpret detyrën e ngarkuar nga partia!?

– Dakord! – u thashë.

Njëri nga sekretarët, që kishte punuar më tepër se dhjetë vjet në organet e ministrisë së punëve të brendshme, një lëkurëhollë, fytyrëverdhë, që të linte përshtypjen se nuk kishte parë kurrë dritë dielli, e që në dhjetor do të vdiste nga një kancer në mëlçi, u ngrit e më rrahu supet.

– Je djalë i mirë ti! – më tha. – Je i formuar politikisht e ideologjikisht! Je me perspektivë!

Në ditën e në orën e caktuar u gjenda te sheshi përballë kinemasë “22 Tetori”. Atje qe renditur brigada e nxënësve aksionistë. Dhe pas brigadës – nja pesë autobusë rrangallë nga ata të shërbimit urban, por të larë nga pluhuri e të stolisur me banderola rreth e rrotull.

Komandant i aksionit do të ishte një djalë rreth të tridhjetave, që paskësh qenë brigadier në një kooperativë të largët bujqësore! Pati kryer me kohë 7- vjeçaren dhe sapo kish mbaruar një kurs tremujor partie. S’ia kishin dhënë ende vendin e ri të punës. Detyra e komandantit në atë aksion do të ishte si njëfarë prove, si njëfarë mbrojtje diplome. Tregonin se qenkësh i flaktë e me cilësi organizative! Jepte shpresa për kuadër në sektorët e partisë. E quanin Sefer. Kish ca sy të vecërr e të bardhë, shpues e mjaft të lëvizshëm. Leshrat – të rrallë e të zbërdhulët. Qafën e gushën – të kuqe. Dhe vetullat mezi i shquheshin.

Erdhi çasti e u nisëm. Unë isha në autobusin e parë. Aksionistët ia kishin marrë këngës popullore beratase “Ç’u ngjita përpjetë kalasë!” Ishte vërtet një prej këngëve më të bukura qytetare. Kulmin e shpërthimit të ndjenjave e arrinte te refreni:

“O-of, o-of, aman, medet!

Dhe në vdeksha, dheu s’më tret!”

Bija përmbys pas asaj kënge. Kur e dëgjoja në Tiranë, në emisionet e radios, më vlonte gjoksi e përlotesha. Ajo këngë më ndizte një mall të patreguar për vendlindjen. Të rinjtë sikur me kast e kishin zgjedhur, që të më mbushnin zemrën mua! Fillova të këndoja edhe vetë, por as me zë, as me buzë, vetëm me mend. Doja të ruaja njëfarë largësie prej tyre. Ishte hera e parë që ndodhesha me ta. Përballë kisha Seferin. Qe ulur mbi kapakun e motorit dhe seç po bisedonte me shoferin. Sa mbaroi me të e u kthye, pashë se qe nxirë në fytyrë e i lëvizte syri i majtë. Përplasi paksa buzët dhe shtriu krahët para me pëllëmbët të përmbysura.

– Pushoni, mor jahu! – gërthiti. – Pu – sho – ni! Dasmë kemi këtu!? Harruat që jemi aksionistë, domethënë!? Këngë revolucionare të këndojmë, këngë të punës!

Aksionistët heshtën për pak, sa për t’ia dëgjuar fjalët. Pastaj vazhduan:

“Plot me lot ç’m’u mbush shamija,

me xhananin kur u ndashë!…”

Ai u tërbua. Më shikoi në sy, si të më kërkonte ndihmë. Iu qasa në vesh.

– Ke të drejtë, – i thashë, – por uji që derdhet s’ndalet dot me këmbë! Lëri ta mbarojnë!

Po Seferi nuk më dëgjoi. Kapi çastin kur një nxënës imitonte orkestrën me bulçi, ngriti grushtat lart dhe ia dha:

– Rroftë partia e punës!

– Urraaa! – brohoritën nxënësit aksionistë.

– Edhe një herë, domethënë!

– Urraaa!

Pastaj, për çudi, vazhdoi prapë kënga e kalasë:

“Do vete t’i them satëme,

hiqe prej meje sevdanë!”

Komandanti u skandalizua. S’po mbushej dot me frymë. Desha ta qetësoja. Iu afrova përsëri në rrëzë të veshit:

– S’ndalet uji me këmbë! Të thashë! Lëri!

Ai shfryu dhe hoqi dorë. Por, me të mbaruar ata, si të trembej se mos ia zinin radhën me ndonjë këngë tjetër si ajo e para, filloi të këndonte me ngut:

“Me Enverin, me partinë,

socializmit do t’ia mbërrijmë…”

Ishin ca vargje bajate, që herë përdoreshin për brohoritje e herë këndoheshin, si shoqërim i një valleje të thatë, nëpër sheshe mitingjesh. S’kishte kurrfarë figure vallja, veç përngjasimin e sjelljes rrotull të kalit në lëmë.

Befas komandanti i aksionit thirri:

– Të gjithë, mor jahu! Të gjithë bashkë!

Atëherë ia nisën edhe aksionistët. Madjé, ai që kish imituar orkestrën me bulçi, u ngrit nga vendi tek qe ulur dhe, teksa autobusi ecte, ia mori valles i vetëm në rruginën midis sediljeve. Të tjerët tashmë, jo veç këndonin, po edhe i mbanin ritmin e kërcimit, duke përplasur pëllëmbët. Seferi arriti majën e entusiazmit. Vazhdoi të këndonte më këmbë dhe i qeshur, duke lëvizur me shkathtësi ata sytë e vecërr sa majtas – djathtas, po edhe duke i hedhur nga unë, si të më lëvdonte aftësitë që kishte për ta bërë rininë për vete. Më tej çonte grushtet lart, duke lëshuar thirrma:

– Jepini, shokë! Jepini, shoqe! Ju lumtë, domethënë!

Por, papritur, autobusit i del para një gomar dhe shoferi frenon me forcë. Ai i bulçive që kish marrë vallen, u rrëzua me hundë në mes të rruginës. Veç, edhe më keq e pësoi komandanti. Ai ra me kurriz e këmbëpërpjetë mbi kapakun e motorit që kish pas shpine, u tregoi aksionistëve shojet e këpucëve, e koka iu përplas pas xhamit të përparmë.

– Djalli e mori! – tha si u ngrit e duke e mbajtur kokën me dorë. – Ç’qe kjo, mor jahu! – Pastaj iu kthye shoferit: – Nuk e shikon rrugën ti, domethënë!?

– E pati fajin gomari, jo unë! Shyqyr që s’e shtypa, thuaj! Shyqyr edhe që na shpëtoi xhami pa thyer!

– Mirë e ke, po gungës time në kokë, mor jahu, si do t’ia bëjmë?

Kënga ishte ndërprerë me kohë si me thikë. Tanimë aksionistët qenë grumbulluar përreth Seferit e sa s’po i zinin frymën. Me të dëgjuar për gungën, filluan të thërrisnin pa radhë:

– T’i vëmë qepë e kripë, se ulet menjëherë! Kush ka një çikë qepë e kripë?

– Një pesëleksh duhet, një pesëleksh! Kush ka një pesëleksh për kokën e komandantit, se i është bërë një gungë sa një vezë?

– Kam vetë, kam vetë, domethënë!

Ai e nxori nga xhepi, e vuri sipër fryrjes dhe nisi ta shtypte.

Njëri e pyeti:

– T’ia marrim një këngeje tjetër tani, apo ta lëmë?

– Komandanti ka hall, e ti dashke të këndosh! – ia pritën disa.

Seferi foli për të gjithë e me gjallëri, por pa e hequr dorën nga gunga:

– Këndoni, këndoni! Pse jo! Edhe dhjetë herë të rrëzohemi, prapë duhet të ngrihemi! – ka thënë Lenini, domethënë!

Se kush filloi:

“Mora mandolinën, dola në sokak…”

Të tjerët e pasuan:

“Ç’ke, moj vajzë e vogël, pse më bën merak?…”

Seferit sa s’i dolën sytë. Pyeti me rrëmbim dhe i ngrysur:

– Mor jahu! Ç’porosi ju dhashë qysh sèfte!? Pse nuk bindeni!? Apo doni, domethënë, që ta përjashtoj ndonjërin nga aksioni?

E ndjeva se duhej të ndërhyja.

– Atë këngën e mandolinës do ta këndojmë atje, në kohën e lirë! – thashë. – Se edhe mua më pëlqen shumë. Kurse tani njerëzit në rrugë duhet ta kuptojnë edhe nga këngët se ç’jemi e ku vemi! Ndaj, pse të mos marrim, ndonjë këngë të zjarrtë, që i shkon rinisë aksioniste!

Të rinjtë ia nisën në çast:

“Malet me blerim mbuluar,

plot me bukuri…”

Mandej, gjer në mbërritje gjithçka shkoi mirë. Dhe Seferi, megjithqë gunga nuk i qe ulur edhe aq, ishte qetësuar e zbutur disi dhe përpiqej të buzëqeshte. Veçse, buzëqeshja e tij dukej e zbarët, pa kripë e pa shije, e shpëlarë.

Kur zbritëm në fermë, ishte koha që hahej dreka, po drekë për aksionistët nuk u shtrua. S’kishin ardhur ende kazanët, por, ama, kuzhinieri ishte në gatishmëri. Bilé, edhe me përparëse e kësulë të bardhë. U përhap fjala që secili ta shtynte si ta shtynte gjer në darkë.

Mensa ishte një si kasolle e madhe, e gjatë, e ngritur mbi furka dhe e mbuluar me kashtë. Edhe fjetoret ishin të mbuluara me kashtë. Edhe dyshekët të mbushur me kashtë. Edhe jastëkët – me kashtë. Të gjitha – me kashtë. Vetëm batanijet s’ishin prej kashte, por leshi e pambuku dhe të vjetra e me një erë të keqe.

Disa të rinj deshën të pinin ujë, po s’kishte. S’pati ardhur autoboti. Veç, etja nuk durohej. Dielli digjte dhe bënte vapë e madhe.

– Çfarë është kjo kështu! – u ankuan nja dy.

Komandanti i aksionit i dëgjoi e ua ktheu:

– Partizanët, mor jahu, kanë luftuar ditë të tëra pa ujë! Ju të mos rezistoni dot pak orë! Janë vështirësi të fillimit këto, vështirësi të rritjes. Do të kapërcehen, domethënë!

Dikur u dëgjua uturima e autobotit. Pas tij, si të ishte i rimorkjuar, vinte një zetor, tek qenë hedhur kazanët. Nëpër atë rrugë të pashtruar e me gropa, ata përplaseshin çast më çast dhe zhurma e tyre përshkonte fushën dhe shkonte gjer matanë shtratit të lumit Devoll. Aksionistët e djegur për ujë u sulën tek autoboti. Por Seferi u gjend përsëri në krye të detyrës.

– Largohuni! – thirri. – Ku janë komandatët e kompanive? Komandantët e togave ku janë? – Ata i dolën sakaq përpara. – Hë, mor jahu, ç’bëni ju!? Vërini forcat në rresht! Të gjithë të pinë me rregull! Por në fillim të bëhet furnizimi i kuzhinës, domethënë!

Ndërkaq, sytë e të rinjve dalluan kënaqësinë në fytyrën e dhjamur të kuzhinierit, që kishte afruar me vrap bidonat.

– E ka mirë prefesori! – tha ai për Seferin.

Ky u prek në sedër, se ia ulën postin:

– S’jam profesor, mor jahu, po komandanti, domethenë!

Kuzhinieri vazhdoi buzagaz:

– E ka mirë shoku komandant! Po nuk u furnizua më parë kuzhina, me se do të ziejnë fasulet?

Kështu, u bë e njohur edhe menyja e darkës, e një darke korriku. Megjithatë, ajo u rrokullis si u rrokullis, se gatimi qe bërë me mend, në formën e një supeje pa yndyrë. Kokrrat e fasuleve duhej t’i kërkoje gjatë me lugë. Lëngu i bollshëm i domateve të tharta e shtynte më lehtë bukën poshtë. Kësisoj, edhe unë hëngra me oreks. Isha jo veç pa drekë, po edhe pa mëngjes. Pra, tashmë mund të flija rehat. Kashta s’do të më bënte përshtypje, se s’kisha ndryshim nga të tjerët. S’qeshë i lindur e i rritur në pupla. Në fund të fundit, aksion ishte atje e jo turizëm. Po ku ta dija se ajo natë do të më kalonte pothuaj pa gjumë! Pesë minuta, pasi u shtriva në dyshek, ndjeva të më kruhej trupi. Ndërkohë, dëgjova zëra të shqetësuar. Pak e nga pak, zhurma e zërave sa vinte e shtohej. Seferi, që flinte pranë meje, u zgjua si nga një ëndërr e keqe.

– Ç’është!? – më pyeti i tronditur nëpër errësirë.

– Po dalin nga fjetoret, më duket! Se ç’kanë! – i thashë.

Ai brofi më këmbë, veshi pantallonat dhe u zhduk përjashta duke vrapuar.

– Ku shkoni, mor jahu!? – sokëlliu. – Kthehuni prapa! Nëpër fjetore, domethënë!

– Ç’të kthehemi! Na grinë tartabiqet! – përgjigjeshin të rinjtë në atë gjysmëterr, ku mezì sa arrinte drita e dobët e një llampe të varur te një shtyllë e drunjtë dhe e shtrembër pranë mensës.

– S’e kemi vënë kollaj gjakun!

– S’erdhëm këtu, t’ua falim tartabiqeve!

– Mjaft! – bërtiti Seferi i nervozuar. – Ku janë komandantët e kompanive? Komandantët e togave ku janë, mor jahu!?

– Këtu jemi! – ia kthyen. – Por u thonë tartabiqe atyre! S’kemi ç’u bëjmë!

Ai shtriu buzët i çuditur.

– S’e marr vesh, domethënë! – tha. – Unë kam gjysmë ore që fle dhe s’më kanë ngrënë fare, mor jahu!

Njëri nga të prapmit ia priti:

– Mbase ke gjak të hidhur ti! S’afrohen në gjak të hidhur ata!

Disa qeshën. Komandanti u fye.

– Kush foli? Të dalë këtu ai që foli, domethënë!

Ndërkaq ia mbërritën vajzat.

– Na mbytën tartabiqet! – thërrisnin!

Po Seferi s’u vuri vesh. Ai prapë sokëllinte:

– Këtu, këtu të dalë ai që foli, mor jahu! Do të shohim, po nuk e përjashtova nga aksioni, domethënë!

Isha në krah të Seferit. Tani të rinjtë heshtnin. Asnjë prej tyre nuk qeshte. As nga djemtë e as nga vajzat. Ndërsa unë me zor përmbahesha të mos qeshja. Sa shumë “mor jahu” e “domethënë” kishte! Po edhe me ato që thoshte, sikur e paralajmëronte atë djalin të mos dilte! Kuptova se jo veç ishte i nxituar e i vrazhdë, po edhe pa kulturë qytetare e pak i trashë. Krijonte gjendje të ndera dhe vetëhumbiste në to. S’qe për komandant aksioni ai! Çudi si e kishin vënë! Qysh do t’ia bëja me të! Të kish edhe ndonja dy – tre mësues në aksion, ndryshe do të ndihesha. Po ashtu, i vetëm…

E pashë tek u fut në turmën e të rinjve.

– Ti fole, mor jahu? Ti? Ti tjetri? As ti, domethënë?

Ishte një këmbëngulje mushke. Ai qe i bindur se më kishte nga pas. Po si mund ta ndiqja në marrëzitë e tij! Qeshë larguar paksa dhe kisha ndezur një cigare. Gjersa që natën e parë i lejonte vetes aq acarim me aksionistët, vaj – medet si do të shkonin punët më tej!

Kur ktheu kokën dhe më pa tutje, e ndjeu se nuk po më pëlqente ajo që po bënte. U ndal.

– Mos kujtoni, mor jahu, se ma hodhët! – i tha turmës. – Do të vazhdojmë nesër, domethënë!

E ndërsa u nis drejt meje, turma u ndez. Njëri ia priti:

– Ç’nesër, shoku komandant! Sonte si do të bëhet? Ku do të flemë sonte?

Të gjithë:

– Sonte, sonte!

Një tjetër:

– Dhe mos e nxirr me ne inatin e tartabiqeve! S’kemi ardhur këtu të zihemi për të bardhat e laraskës, po për të punuar!

Seferi i mbërtheu këmbët në vend gjithë kërcënim, e teksa askush s’foli më, m’u afrua i tronditur. Syri i majtë përsëri i hapej e i mbyllej me vrik, frap – frap! Dukej, ishte një tik i tij nervor.

– Si të veprojmë, mor jahu? – më pyeti. E kuptova se donte mendim për atë që i kish fyer gjakun.

– Lëre! – i thashë. – Një shakà ishte! S’vete t’i qepesh pas me gurë në trastë! – Dhe i përkëdhela sedrën: – Je kuadër!

– Keni shumë të drejtë, – ma ktheu, – kuadër jam, por edhe pa diciplinë, nuk bëhet, domethënë! Mungesa e diciplinës të çon në anarshi! – ka thënë shoku Enver, mor jahu!

– Ashtu, ashtu! – vazhdova. – Por i vetëm do ta kesh vështirë. Duhet të mbash afër shtabin dhe ta vësh në lëvizje! Ja, edhe për sonte, se ku do të flenë, të ketë një vendim shtabi!

Dhe ai thirri të rinjtë e shtabit. E ata u treguan të vendosur. Të gjithë thanë se nga ferma nuk ishin marrë masat. Kjo qe dukur qysh se kishin ardhur. Asnjë parrullë mirëseardhjeje! Asnjë përshëndetje! Madjé, asnjë pritës, veç kuzhinieri! Po edhe as bukë e as ujë! Dhe batanijet – të palara. Binin erë myk, si edhe dyshekët! Duheshin edhe tartabiqet, që të mos flinin dot! Por a mund të punohej pa gjumë!? Gjumi ishte kryesori! Pra, ç’ish ai mosinteresim!? Ç’ish ai indiferentizëm!? As tualete të veçanta për vajzat s’kishte! As banja! S’e dinin se do të vinin njerëz aty e jo bagëti!? Ç’bëhej ashtu!? Sabotohej aksioni!? Të thirreshin menjëherë drejtori i fermës e sekretari i partisë dhe të jepnin llogari! Përndryshe, do të largoheshin qysh atë natë!

– Po daleni! – ua ktheu Seferi. – Ç’janë gjithë këto!? Qysh porosit partia, domethënë? Të parët në sakrifica, të fundit në pretendime! Të sakrifikojmë pak, mor jahu!

– Jo, more, shoku komandant! Ata të flenë në shtëpitë e tyre rehat dhe ne, që na pret fusha me të zbardhur, ta gdhijmë jashtë!?

– Po partizanët në male, në dimër, në dëborë, në shi, domethënë…

– S’jemi në luftë këtu, po në aksion! – e ndërpreu një vajzë e shtabit. – Qysh tani t’i zgjojmë nga gjumi ata, që nuk e kanë vrarë mendjen për ne!

Seferi s’kishte se nga të lëvizte.

– Mirë, mor jahu! – tha. – Po dëgjoj zërin e masës, siç na edukon udhëheqësi ynë i dashur, domethënë, me mësimet e tij largpamëse!

Vajzat i lanë të flinin mbi tryezat e mensës, djemtë – nëpër bar, rrëzë pemëve, dhe ngritën kuzhinierin t’u tregonte shtëpinë e drejtorit.

– Ai rri në qytet! – ua ktheu.

– Na pri, pra, për te sekretari i partisë!

– Po ç’më ngatërroni mua! Pse më fusni në belà! Jua tregoj që këtu dhe e gjeni kollaj! Shkoni drejt e drejt dhe do të dilni te një si breg. Ka ca mullarë tek ai bregu. Lërini mullarët në të djathtë dhe…

– Mjaft! – i thanë. – Do të vish me ne! Mbaroi!

E vunë përpara.

… Trokitën te shtëpia e sekretarit. Doli. Ia numëruan të gjitha.

– Bre, bre! – ia bëri ai. – Po mua më raportuan se çdo gjë është në rregull! Nejse! Do të vij vetë nesër atje! Shkoni!

– Nuk shkojmë, jo! Aksionistët janë jashtë! Ju presin tani! Juve dhe drejtorin! Njoftojeni me telefon!

– Bre, bre! Po qenkeni barut, bre! Pritmëni pak! – Ai u kthye brenda. Jashtë arrinte zëri i tij: – Alo, merr makinën, bre, dhe hajde, se na presin ata, aksionistët! E, e, sonte! Sonte, po çë! Ika unë përpara!

Atë natë në qendrën e aksionit u bë zallamahi. Pyetjet e të rinjve për drejtorin e sekretarin e partisë ishin si gozhdë e i mbërthyen me shpatulla në mur. Veç kërkesave që ngriti shtabi, të tjerët shtuan edhe pse nuk qe bërë ndriçimi. Pse ishte lënë gjithçka e zhytur në terr! Mensa me aq pak drita dhe sheshi vetëm me një llampë – varur në shtyllën e shtrembër!

Pastaj thanë të tërhiqeshin menjëherë të gjithë dyshekët e të gjitha batanijet dhe të zëvendësoheshin me të lara. Të ngriheshin një orë e më parë tualete e banja për vajzat, depozitë uji me rubineta për larjen e fytyrës e të duarve, që të mos plaste ndonjë epidemi! Në qoftë se nuk pranonin t’i bënin këto, do ta linin aksionin, do të ktheheshin në çast më këmbë në Berat dhe ata t’i përgjigjeshin vetë komitetit të partisë të rrethit!

– Unë, për hesapin tim, bre, ju bëj lutje të na falni, se s’kemi eksperiencë në këtë drejtim! E para herë që na vijnë vullnetarë si ju këtu, bre! Po, nejse! Batanijet do t’jua këmbejmë qysh nesër në mëngjes me të lara në teknikum. Iku kjo, u bë! Dyshekët i nxjerrim në diell e u hedhim ca flit. Për disa orë, bre, tartabiqet asgjësohen. Iku dhe kjo, u bë! Ja, edhe ndriçimin e realizojmë! Blejmë ca llampa, bre, ca tel, ngulim ca shtylla aty – këtu, sjellim elektriçistin dhe… Iku edhe kjo! U bë! Po kështu, bre, depozitën e ujit e kemi në dorë. Marrim nja dy – tri fuçira, i ngrejmë mbi një si mur gjysmë metri, a tre çerek metri të lartë, i themi hidraulikut t’i lidhë me një sulinë, siç thatë ju, bre, t’i vëjë sulinës ca rubineta, siç thatë ju, dhe iku, u bë edhe kjo! Po për nevojtoret e për banjat e vajzave, bre, qysh do t’ia bëjmë? Hë, mo, shoku drejtor!

– Atë e kam zgjidhur. Nesër janë të përfunduara me eternit. Por, një herë në javë do t’ju sjellim edhe film këtu. Do t’ju vëmë edhe qendër zëri me radio! E siguroj te kinemaja e qytetit qendrën e zërit. Do t’ju sjellim edhe ca kutira shahu. Mirë?

Ishte ora tre pas mesnate. Më pesë e njëzet bëhej ditë. Me zotimet e sekretarit e të drejtorit, u duk se ajo mbledhje ia arriti qëllimit. Të gjithë u shtrinë përsëri të merrnin, së paku, një sy gjumë. Tani edhe unë isha jashtë me nxënësit. Do të flija ulur, mbështetur me shpinë pas trungut të një plepi. Kurse Seferi u fut rishtas te kasollja e vogël, që ishte e posaçme për ne. Vërtet atij, o s’i afroheshin tartabiqet, o ai s’i ndjente. Mjaft nga djemtë nuk i zuri gjumi si me çelës. Ata vazhduan të bisedonin ngadalë, madjé edhe duke hedhur romuze e duke u shkrirë së qeshuri. “Marrim ca tel, bre, ca llampa! Iku dhe kjo! U bë!” – thoshte njëri. “Pusho, mor jahu, se do flemë, domethënë!” – ia kthente tjetri. “Ç’të flesh, bre! Tani po zbardh! Çohu të luajmë, se kanë ardhur kutitë e shahut!” Dikush andej nga fundi këndonte lehtë: “O, ç’po vjen ky lumi me utrimë!…” “Pusho, or qyp! – e qortuan disa. – Prapë me këngë sazesh ti! Zër, ore, një nga ato me “urra”, se jemi në aksion këtu, s’jemi në dasmë!” Dikur, duket, se kush bëri shenjë nga unë. Isha symbyllur. “Po fle, po fle! – u dëgjua një zë i ulët nga ata që kisha afër. – Por mos kini merak nga ai! Është ndryshe fare! Është në krahun tonë!”

Nuk mora vesh se kur më zuri gjumi, e as se si ia mbërriti aq shpejt koha e zgjimit. Goditjet e Seferit mbi çangën, që lajmëronte të çoheshim, sikur më binin mbi kokën e rënduar. Ndihesha i këputur, por jo i mërzitur. Të rinjtë më kishin dhënë humor.

– Në rresht, në rresht, mor jahu! – bërtiste Seferi para autobotit, tek aksionistët u mblodhën të lanin sytë. – Në rresht, në rresht, domethënë! – bërtiste ai edhe më pas, para hyrjes në mensë.

Mëngjesi: një gotë çaj me një lugë sheqer, një fletë e hollë dhe e thatë djathi me domate te vogla, dy patate të ziera, bukë nja dyqind gramë dhe kripë. Kjo ishte e bollshme, veç e zezë dhe me baltë të gjelbër.

Jashtë mensës prisnin shoqëruesit e aksionistëve, që do të shpërndanin veglat e do të tregonin punën. Ishin shumica gra. Përgjithësisht të zbathura e me fytyrat të përzhitura nga dielli, me shami të bardha lidhur flokët, me pantallona doku të arnuara e fustane basmeje sipër. Kishte midis tyre edhe burra të parruar e të pakrehur, por këta qenë më të paktë. Si gratë, si burrat, do të bënin edhe matjen e punës së të rinjve aksionistë me ca këmbaleca dërrase në formë trekëndshash, që mbanin në dorë. Rruga do të ishte jo fort e shkurtër. Dhe puna – në diell. Do të shkuleshin rrënjë zarzavatesh të vjela e barishtesh të egra, ferra e gjembaçë nga kanalet kulluese dhe do të mblidheshin në pirgje të mëdha, tek do të shkonte t’i merrte zetori.

– Një kompani do të thellojë e zgjerojë kanalin e madh vaditës! – tha një brigadier.

Sa dëgjuan fjalën kanal, të rinjtë ia morën këngës:

“Ik e ik e s’ka të sosur ky kanali i Myzeqesë!…”

– Ashtu, mor jahu! Ashtu, më ju lumtë, domethënë! – thirri Seferi i entusiazmuar dhe dha komandën e nisjes.

Dita e parë nuk shkoi mirë. Flamuri i emulacionit nuk u ngul në asnjë kompani. Aksionistëve u merreshin mendt e mezì mbaheshin më këmbë. Nata e gdhirë pothuaj pa gjumë, dielli përvëlues, etja e ethshme për ujë, ua prenë gjunjët qysh pa afruar mesdita. Dhe kur ktheheshin në qendër, nuk flisnin, i hidhnin hapat zvarrë. Shëmbëllenin me ushtarë që vinin nga ndonjë front lufte, tek ishin shpartalluar. Megjithatë, u gjallëruan papritur dhe qeshën me të madhe, kur panë se para mensës qe vënë parrulla: “Mirë se erdhët, të dashur shokë aksionistë!” Ishte si çorba pas pilafit. “Bre, bre, – tha njëri, – iku dhe kjo, u bë!” “Hahaha!” – ia dhanë gjithë të tjerët. “O po, ujë, se u dogj lumi!” – thirri dikush. “Ku është depozita? Ku është autoboti?” – pyetën disa. Si s’vunë re asgjë nga këto, u sulën me rrëmujë drejt kuzhinës, të shuanin etjen. Por, komandanti i aksionit u preu rrugën:

– Prapësohuni! – ulëriti. – Prapësohuni, mor jahu! Ku janë komandantët e kompanive? Komandantët e togave ku janë?

Dhe urdhëroi rreshtimin e brigadës. Pastaj doli në krye dhe, i errët pus, tha me zë të lartë se nuk do të lejonte anarshi. Ai, si komandant, ishte shumë i pakënaqur nga ai fillim i dështuar.

– Dhe mos harroni! Shoku Enver ka thënë se dita e mirë duket që në mëngjes!

Të gjitha thëniet ai ia vishte o Enver Hoxhës, o Leninit!

Më pas tha se nuk do të arrinin kurrë suksese, nëse nuk do të kishin rregull e diciplinë. Dhe tregoi se Lenini i madh theksonte në veprat e veta të pavdekshme që aksioni, pa rregullin e diciplinën, është si mulliri pa ujë. Prandaj ai do ta mbante timonin shtrënguar mirë, që të mos bëheshin si këmbët e dhisë. Ta dinin se aty nuk kishin ardhur për t’u shullërë në diell, po për ta derdhur djersën çurg si revolucionarë të vërtetë! Kush nuk donte ta kuptonte këtë, le t’ua hypte opingave dhe le të vinte majat nga thembrat, se rrugën të hapur e kishte! S’e mbante njeri me zor.

Ai u zgjat e u zgjat. Përdori të tjera fjalë e shprehje të vrazhdta, duke u bashkëngjitur shumë mor jahu, shumë domethënë dhe shumë citate, gjoja, të Enverit e të Leninit. Aksionistët e dëgjonin të rreshtuar e të heshtur, të lodhur e të etur, me diellin mbi kokë. Dikur nuk duruan dot më. E ndërprenë me britma:

“Duam ujë!”

“Na dogji dielli!

“S’rrimë dot në këmbë!”

Seferi filloi të vështronte egër sa andej – këtej.

– Mua më prisni fjalën, domethënë!? Mua, komandantit, mor jahu!?

Brigada tashmë zhurmëronte. Gjendja po merrte pamjen e një greve. Iu afrova Seferit.

– Janë pa gjumë! Janë të lodhur shumë! S’kanë pirë ende ujë! U përvëluan në diell! – i thashë majë buzëve. – Lëri të lirë!

– Hajt, shpërndahuni, mor jahu! Të lirë, domethënë! – thirri ai. E ndërsa të rinjtë u sulën përsëri drejt mensës, u kthye nga unë e më çuçuriti:

– Më thotë mendja se këtu ka shumë djem e vajza nga familje të deklasuara. Me njollë në biografi, domethënë. Ata e shkaktojnë turbullirën. Pra, vepron dora e armikut, mor jahu, duket! Shoku Enver ka thënë të jemi vigjilentë në shtëpi, në rrugë, në punë e kudo, domethënë! Prandaj ta forcojmë vigjilencën, mor jahu! T’i zbulojmë armiqtë, domethënë, dhe t’ua vëmë këmbët në një këpucë, siç ka thënë shoku Lenin! Të ndezim luftën e klasave dhe ta mbajmë gjallë, mor jahu! Përndryshe, do të na bëhet aksioni lesh e li, domethënë!

U binda se kisha të bëja me një të pagdhendur, me një shpirtzi, me një hajvan, me një derr. Vetëm pse e kishin përkëdhelur me një kurs tremujor partie dhe pse e kishin vënë komandant aksioni, ngrifej asisoj. Dhe shtyhej ta kërkonte armikun e klasës në mes vajzave e djemve të pafaj. Po t’i jepnin një pozitë tjetër më të lartë, me siguri do të dilte shpatëzhveshur sheshit, të vriste e të priste. Ndonëse bir fshati, i nëpërkëmbur e i gënjyer si gjithë fshatarët, qenkësh si ai evgjiti që, kur u bë mbret, vrau babanë!

Unë heshtja. Seferi tundte kokën.

– Belà e madhe na gjeti, mor jahu! Belà shumë e madhe, domethënë!

E vendosa. Pak e nga pak, do të tërhiqesha mënjanë. Kurrsesi s’duhej ta trashja me të! Larg prej tij! Sa më larg!

Drekën mezì e shtyta. Le që ku hahej ajo! Përsëri fasule, po tani të trasha disi më shumë dhe makarona me vaj kikiriku, të qullta e të ngjitura, si një lloj llaçi që të pështirej. Ujë nëpër tavolina s’kishte, se mungonin gotat. Veç në kuzhinë. Në një tenxhere fusnin hundët njëri pas tjetrit dhjetë vetë. Se as depozita qe bërë e as auotoboti s’kishte ardhur prapë. Pas drekës aksionistët donin të shtriheshin, por batanijet i kishin marrë dhe të larat s’i kishin sjellë. As dyshekët s’i patën lëvizur vendit. Aty nga ora tetë e mbrëmjes erdhi me zetor edhe një thes me flit. Erdhi edhe sekretari i partisë.

– Nesër vlon fliti! – tha. – S’do të ketë më tartabiqe sikur një, bre, deri tek dysheku i fundit! Iku edhe kjo, u bë, bitisi! Ja, kështu! Veç zemrën mos e prishni! Të gjitha do të bëhen! Me radhë!

Të rinjtë e kishin vënë në mes.

– Po sonte ku do të flemë? S’kemi as batanije! Ku janë batanijet? Na thatë që do t’i merrnit qysh në mëngjes në teknikum!

– Ashtu, bre, ashtu, por na e drodhën ata të teknikumit! Na gënjyen, pizevengët! Demek, qenka me leje ai shejtani, magazinieri, na thanë. Po edhe ju, bre, në tërë këtë të nxehtë që po bën, ç’u jepni kaq rëndësi batanijeve! Çuditem, vallahi! Nuk shikoni që po pëllcet derri nga vapa, bre!?

Sa tha kështu, u bë gjullurdi. Aksionistët filluan të flisnin përzierë e me zë të lartë, se ai e drejtori po i mashtronin. Kishin thënë se atë ditë do të plotësonin gjithë ç’ishte mangut. Pse nuk e mbanin fjalën? Pse talleshin? Apo i kujtonin fëmijë? Si guxonin t’i linin natën në tokë!?

– Po daleni, bre, se nuk pritet lisi me një sëpatë! – ua ktheu sekretari. – Ja, sot vumë parrullën, prumë flitin… Nesër… Thashë, bre, me radhë do t’i bëjmë të gjitha! Njëherësh s’bëhen dot!

Atëherë, një tufë djemsh e vajzash iu qepën sekretarit. I thanë se do të shkonin të flinin te shtëpia e tij. Ai hodhi një hap prapa i tronditur e syhapur. Kasketa i ra në pluhur. Mbeti shtangur, por e nxori nga halli komandanti i aksionit.

– Ku shkoni ju, mor jahu!? Asnjë s’mund të largohet nga aksioni pa leje! Dhe lejen e kam vetë në dorë, domethënë!

Aksionistët e gdhinë edhe atë natë jashtë. Të nesërmen kërkuan t’u çoheshin dy bidona ujë të pijshëm në fushë nga ferma. Dhe puna vajti disi më mirë. Madjé, kompania e dytë meritoi flamurin e aksionit, se e realizoi planin gjashtëdhjetë e gjashtë përqind. Në sheshin para mensës atë ditë, në pritje të aksionistëve që ktheheshin nga fusha, qenë, veç drejtorit e sekretarit të partisë, edhe kryetari i bashkimeve profesionale, nja shtatë brigadiere e brigadierë, katërmbëdhjetë të rinj e të reja fshatare dhe tre arixhinj me mustaqe. I pari me def, i dyti me fizarmonikë dhe i treti me gërnetë. Të gjithëve u qeshte fytyra.

Sapo u dukën rreshtat e parë të djemve e vajzave, drejtori i fermës u bërtiti arixhinjve:

– Nisjani, more, ç’prisni!

Në çast defi, fizarmonika e gërneta buçitën në melodinë e valles “Qaj, Minushe, qaj Resulin!…” Të rinjtë e të rejat fshatare filluan të kërcenin duke tundur shamitë. Kryetarit të bashkimeve profesionale, një kokëtuli tullac, iu ndez gjaku.

– Hajde, o, ç’vete! Eh, or, eh! – thirri ai dhe hyri në valle.

Sekretari i partisë i doli përpara komandantit të aksionit dhe i tha:

– Sot kemi menduar, bre, të organizojmë atë pritjen që, për mungesë eksperience, s’e organizuam dot, kur erdhët séfte. Se partia kështu na mëson, bre, t’i korrigjojmë gabimet, apo jo? Kësisoj, edhe kjo iku, u bë, bitisi! Po le të lahen të rinjtë, le të lahen! Le të hanë edhe drekën! Pastaj do të mbajmë edhe një fjalim! Pa edhe do të këndojmë e do të heqim valle plot! Qejf – hesapi! Tymi le të dalë!

Dhe ndërsa aksionistët laheshin, grupi i fermës këndonte këngën:

“Kush punon në bujqësi, edhe moj…

e fshin djersën me shami, edhe moj…”

Atë drekë ishin hequr fasulet dhe qenë zëvendësuar me sallatë domatesh me pak vaj luledielli. Vërtet përsëri s’kishte gjellë me mish, por, ama, pas sallatës, nuk mungonin bishtajat e ziera, bile edhe një hallvë, paçka se ajo qe e paktë, jo fort e ëmbël dhe të ngjitej në qiellzë! Po edhe kërkesat e aksionistëve s’ishin lënë në harresë. Qenë ngulur nja dy trarë në sheshin para mensës me nga një llampë në krye, qenë bërë dyshekët me flit e ishin nxjerrë në diell. Qenë larë bataniet nga gratë e fermës në lumë, nderur në zall e bërë pishë. Qenë shtruar edhe nja tri metra katrorë me çimento, tek do të ngriheshin tualetet e vajzave. Po edhe afër autobotit dukej një grumbull gurësh, me të cilët do të ndërtohej bazamenti i fuçive. Pra, ishte arritur diçka.

Pas drekës, sekretari i partisë u tha aksionistëve të uleshin këmbëkryq në shesh, se ishin të lodhur, dhe nisi të mbante me gojë fjalimin e mirëseardhjes:

– Të dashur shokë aksionistë! Ju uroj nga zemra thellë, bre, në emrin tim personal dhe në emër të organizatës bazë, dhe në emër të drejtorisë së fermës, dhe në emër të klasës punëtore të fermës, që ju lumshin këmbët, bre, dhe mirë se na erdhët! Ja, kështu, iku dhe kjo, u tha, bitisi! Në mes nevet, në fushat tona, bre, ju do të keni fatin të kaliteni më shumë, të bëheni revolucionarë më shumë, që nesër t’i shërbeni më shumë partisë, bre, kudo që ka nevojë. Ja, kështu, iku dhe kjo, u tha, bitisi. Siç thekson udhëheqësi ynë i madh dhe i shtrenjtë, ju, bre, jeni e ardhmja e Shqipërisë! Ja, kështu, iku dhe kjo, u tha, bitisi! Sot ju jetoni të lumtur, se kemi partinë, bre, kemi shokun Enver sa malet.

Kur fliste ai, të gjithë heshtnin. Atij, duket, nuk i pëlqente kjo heshtje. U ndal papritur dhe thirri:

“Rroftë partia e punës!”

“Urraaa!” – ia dha i pari Seferi, duke bërtitur:

– Në këmbë, në këmbë, mor jahu!

Tërë sheshi u ngrit, duartrokiti dhe brohoriti.

Sekretari vazhdoi:

– Ja, kështu, iku dhe kjo! Ne, bre, do t’ju kemi si sytë e ballit, sa të rrini këtu, se jeni bijtë e popullit tonë të dashur heroik dhe se e keni me hakë, se fusha të lodh. Ne s’do të lejojmë që të dobësoheni! Ja, kështu, bre! Përkundrazi, do të marrim masa që të ngjalleni! Që të ktheheni në shtëpitë tuaja të shëndoshë si viça! Unë sot, bre, i autorizuar nga shokët komunistë dhe nga shoqet komuniste, ju bëj të ditur se organizata jonë e partisë ka vendosur që të hani gjellë me mish dy herë në javë. Po, po, bre, është e vërtetë, dy herë në javë! Të enjten në darkë dhe të dielën në drekë. Veç kësaj, ka vendosur, bre, që gjellë me mish të keni edhe në 10 korrik, me rastin e festës së ushtrisë! Atë ditë, bilez, do të keni prapë hallvë. Ja, kështu, bre! Iku edhe kjo! U tha, bitisi!

Seferi duartrokiti fort. Duartrokitën edhe aksionistët pas tij, por vakët dhe ulur.

– Në këmbë, mor jahu! – urdhëroi komandanti i aksionit, duke vazhduar duartrokitjen. – Në këmbë, domethënë!

Pas fjalimit, dalëngadalë çdo gjë u shua. Të rinjtë u shtrinë nëpër hije të çlodheshin. Sekretari i partisë e drejtori i fermës shumë të kënaqur, si zotër të një dasme që kishte mbaruar mirë, u sollën edhe ca në sheshin para mensës, duke shkëmbyer fjalë të ëmbla e buzëqeshje me Seferin, e u larguan.

Dhe koha tregoi se ishin burra e jo llafe. Të gjitha kërkesat e aksionistëve i plotësuan. Çesmat për larje – ditën e shtatë. Tualetet e vajzave – ditën e trembëdhjetë. Kutitë e shahut i sollën pas dy javësh. Tri kuti për dyqind e ca vetë, jo pak. Qendrën e zërit nuk e prunë dot, po se mos e kishin në dorë, e se mos prishte punë! Ndërsa për filmin s’mund të thuash se nuk bënë gjë. Vërtet u shfaq vetëm një film dhe pikërisht dy ditë përpara se të mbaronte aksioni, por, ama, ai qe tërheqës dhe la mbresa të thella. Ishte dokumentar, jo ëndrra në beze! Me pamje të ndryshme e të larmishme nga zhvillimi i bujqësisë në Republikën Popullore të Kinës. Kështu që, në marrëdhëniet fermë – aksionistë çdo gjë rrodhi qetë, se edhe me ushqimin punët nuk shkuan keq. Mishi nuk mungoi. U gatua tamam në ditët e caktuara. Paçkà se ishte i paktë, jo i majmë e me shumë kockë. Vetëm në një drekë ai mbante pak erë, po kjo nuk solli ndonjë dëm të madh. Një diaré, që nuk zgjati as dy – tri ditë. Megjithatë, të gjitha u shtynë si u shtynë. Veç urat e komandantit të aksionit, Seferit, dhe të rinjve s’u puqën që s’u puqën. Gjithçka shkoi thikë e brisk. Seferi e la shpejt shtabin nën hije. U bë vetë Ali, vetë kadi. Dhe ishte i prirur të vendoste në aksion me çdo mënyrë një diciplinë të rreptë ushtarake. Edhe hyrjen në mensë e bëri me rresht e me vrap. Dhe mbledhjet i ktheu në metodë pune. Një diçka e vogël t’i shkrepej – mbledhje! Para buke – mbledhje! Pas buke – mbledhje! Para gjumit – mbledhje! Edhe për syrin e mizës – mbledhje! I mërzitshëm e i paduruar!

“Shoku Enver na mëson, mor jahu, – thoshte nëpër mbledhjet, – që t’ia vëmë tjetrit festen sipas kokës! Edhe ju këtë feste doni, domethënë, se jeni allahu na ruajtë! Po jua lëshove një çikë litarin, të kafshoni këmbët! Posi, posi, mor jahu!”

Njëherë tjetër tha:

“Lenini porosiste: Punë, punë natë e ditë, që të shohim pakëz dritë! Por ju, mor jahu, s’merrni vesh nga kjo! S’hani pykë! Jeni dembelë, domethënë! S’e keni realizuar asnjëherë planin qindpërqind!”

Herë të tjera bëhej edhe më brutalë:

– Mos i përvishni buzët, kur ju flas, mor jahu! Dhe mos kujtoni se keni më tepër kulturë, domethënë, se kur i kam dhënë unë ujë gomarit, ju i binit maces me lugë, ose s’kishit dalë akoma nga veza! Po juve aq jua pret dhe aq bëni, mor jahu! S’ka thënë kot shoku Enver që qypi bosh tingëllon më shumë, domethënë!

Veç, aksionistët, o s’i vinin vesh dhe dukej sikur i thoshnin në heshtje “bjeri legenit ti, bjeri!”, o qeshnin të gjithë bashkë e me zë të lartë. Ai bërtiste:

– Mjaft! Futini dhëmbët brenda! Mos m’u zgërdhini si Qosja i Nastradinit, mor jahu! Mos më bëni ekstradë këtu, domethënë!

Rrallëherë ndonjëri edhe fërshëllente me dy gishtat nga pas kurrizit të shokut. E kjo ishte një gjendje vërtet e rëndë për Seferin. Ai tërbohej dhe shfaqej me tërë injorancën dhe egërsinë e vet:

– Jeni mushka, mor jahu! Jeni kokëgdhenj, domethënë! Po mos kujtoni se nuk e di unë që ka gisht armiku i klasës këtu! Do ta gjejmë armikun se s’bën dhe do të digjet ndonjëri patjetër! Do të shkojë i njomi me të thatin! Gjarpri nuk i tregon këmbët, ka thënë shoku Enver, mor jahu, por vigjilenca e proletariatit ia zbulon, si një e një që bëjnë dy, domethënë, dhe ia shtyp kokën!

Atëherë, dikush më i guximshëm andej nga fundi ia bëri si gjel. Seferi rrahu gjunjët me pëllëmbë dhe thirri duke kërcyer mbi njërën këmbë:

– Të dalë këtu përpara gjeli, ai që këndoi si gjel, domethënë! Menjëherë të dalë dhe do të shohë, mor jahu, po nuk i hodha prangat dhe po nuk e nisa në burg për sabotazh, domethënë! Ja, unë, unë që s’jua mbush syrin! Hajde, de, të dalë po them! Hë, pse nuk del? S’ia mban, hë? Por armiku gjendet, ka thënë Lenini, edhe në vrimën e miut të futet! Ja, kështu, mor jahu!

Midis aksionistëve ra heshtja. E ai vazhdoi triumfator:

– E shikoni që jeni frikacakë? Burracakë, domethënë!

E, pra, ai e kishte hallall drurin. Dhe unë, herë – herë, hahesha nga brenda se si nuk e shtronin në hu. Vërtet që shpesh arrinte puna në atë pikë, sa veç një shkëndijëz duhej. Vetëm një shenjë sado e vogël e imja, do t’i lëshonte të rinjtë mbi të si furtunë dhe do ta bënin pelte qyqarin. Por s’mund të arrija gjer atje, se e dija mirë që pastaj ata të sigurimit të shtetit do t’ia behnin aty me xhipsa e do të nxirrnin ujë të zi. I troshitur në këto mendime, ndihesha shumë i mërzitur. Nuk e kisha marrë me mend se do të vinte ora që Seferi, me gjithë që jepte shpresa për kuadër në sektorët e partisë, do ta pësonte edhe më keq se sa të rrihej. Do të na bënte të shqyheshim gazit me lot me boshësinë e vet, me gomarllëkun e derrninë. Do të katandisej për t’i qarë hallin, i shkreti. Thesi i tij do të grisej dhe do të dukej se nuk kishte brenda përveçse krunde. Pra, me çfarë do të ndodhte, do të vetëhakmerrej për marrëzitë si jo më mirë. Do të ishte njësoj si ta shante veten para të gjithëve me zë të lartë: “Je gomar i tëri! Je një trung që s’merr vesh nga asgjë! Je një rrotë!” Po, po, kështu që ç’ke me atë punë! As më shumë e as më pak!

Dhe ja se si!

Roja i fermës, një plak i prapë e me gjysmë mendje, një pasdite na zë nja tre djem aksionistë, që paskëshin hyrë në parcelën e pjeshkëve, tek këpusnin dhe hanin kokrra të papjekura ende. U vë pushkën e u thotë të mos lëviznin, se i kishte kapur duke vjedhur, e do t’i çonte te komandanti i aksionit. Ai t’ua këndonte kulufruthin në sy të të gjithëve!

– Ecni përpara!

– Aman, na fal, se nuk e bëjmë më!

– Nuk fal kollaj unë, ecni!

– Mirë, po mos na ço kështu si bagëti te shokët, se na vjen turp! Na merr vetëm emrat!

Dhe ai teveqel e hëngri. Besoi se ata vërtet do t’i tregonin se si thirreshin. Nxori një bllok të fishkur nga xhepi dhe gjysmë lapsi kopjativ.

– Hajt, fol ti i pari, si ta thonë?

– Po lëre, lëre, falna kësaj radhe!

– Jo, nuk e lë hiç! Nuk ju fal hiç! Do të ma thuash emrin, apo do që të më kthehet mendja dhe t’ju vë si dhitë përpara, që të mos keni surrat të dilni në faqe të botës?

– Mirë, mirë, se ta them!

Plaku e lyejti majën e lapsit me pështymë dhe u bë gati të shkruante.

– Fol!

– Xhek e kam.

– Qysh Xhek!?

– E ja, kështu, Xhek! S’kam dal për të gënjyer këtu, se s’jam nga ata!

– Nuk të thashë që po më gënjen! – ia ktheu roja plak dhe shkruajti: – Xh… xh… ek! Xhek! Po llagapin?

– Lòndon!

– Llondòn, the!?

– Jo, Lòndon!

– Mos e ke gjë racën nga Llondòni i Inglitérës ti!?

– E, që andej e kam!

– Ashtu thuaj, de, se si allasojçe m’u duk ky llagap për një shqipo safi! Nejse! Llo…llo… jo! Lo… lo…lon… don! Domethënë, Xhek Londòni je ti?

– I tëri!

– Tjetri pas teje!

I dyti e paskësh TeodorDràjzer (po që plakut i erdhi për mbarë ta shënonte Theodhor Drajzéri! I treti qenkësh Hektor Malò!

Lë të lirë roja tre djemtë dhe vete gjen shpejt komandantin e aksionit. Kështu, kështu, i thotë. I dorëzon fletën e bllokut, ku kishte shënuar emrat e “hajdutëve” dhe kthehet në punë të vet. Xhindoset Seferi dhe sulet e i bie çangës me sa i ha krahu. “Mbledhje, mbledhje urgjente! – thërret. – Të gjithë në mbledhje!” Dhe kur sheshi para mensës mbushet plot, jep komandën për rreshtim e ia fillon:

– E dija unë, mor jahu, që do të na i nxinit faqen këtu. Në aksion, domethënë. Ja, sot tre nga radhët tuaja janë kapur duke vjedhur sheftelì të papjekura.

Ai shtoi se për vjedhësit, për dëmtuesit e pronës së përbashkët socialiste, siç thoshte shoku Enver, nuk ka mëshirë. Po ata të tre nuk qenkëshin vetëm vjedhës, mor jahu, por edhe armiq, domethënë, se donin t’i vinin aksionit njollën e zezë, ose vulën e turpit, siç theksonte Lenini në veprat e veta të pavdekshme. Prandaj, do t’u jepej dënimi i merituar. Si fillim, do t’u dorëzoheshin organeve kompetente për ndjekje të mëtejshme, se qenë sabotatorë dhe, me siguri, e kishin biografinë blozë.

– Dhe të mos kujtojnë se kësaj here do të na shpëtojnë! Iu zbuluan këmbët gjarprinjve, mor jahu! U zunë si hajduti në preshë! Dhe s’kishin nga t’ia mbanin! I dhanë emrat, se u gjendën para pushkës së vigjilencës së proletariatit.

Ai tundi sipër kokës atë copëz flete të fishkur blloku dhe e afroi para syve që i përshkënditnin, njëri prej të cilëve tanimë i lëvrinte frap – frap.

– Ja, ku i kam! – tha e u ngref. Pastaj thirri sakaq: – Të dalë shpejt këtu, përpara të gjithëve, Xhek Londòni!

Për një çast tërë brigada e aksionistëve mbeti syhapur. Ai vazhdoi:

– Dhe të na tregojë, mor jahu, se si vidhet prona shoqërore, domethënë!
Atëherë sheshi sikur u përmend. Shpërtheu në të qeshura të papërmbajtura.

– Pushoni! Xhek Londònin dua! Këtu përpara e dua! – bërtiti Seferi. – Edhe Theodhor Drajzérin tok me të! Edhe Hektor Màlon! Këtu, këtu përpara i dua të tre! Menjëherë, domethënë! Nuk bëj shakà!

Kush e ndalte dot atë gaz! Aksionistët qeshnin me lot. Përplasnin duart, qëllonin gjunjët, qëllonin tokën.

Seferit tanimë sa s’po i dilnin sytë. Ai asgjë s’po kuptonte. Ç’ishin ato të qeshura!

– Futini dhëmbët brenda, mor jahu! – sokëlliu. – Dhe Xhek Londònin, Theodhor Drajzérin e Hektor Màlon i dua këtu, domethënë! Këtu, tani, nuk bëj shaka, thashë! Dhe qetësi, po ju them! Qe – të – siii! O – aaa!

Ai nuk po thërriste, nuk po bërtiste. Ai po ulërinte me sy të dalë jashtë. Ai po çmendej. Vërtet po çmendej. Iu afrova dhe e tërhoqa mënjanë. I tregova se ata që kërkonte nuk ishin të gjallë, po të vdekur, shkrimtarë të huaj, të mëdhenj, më famë botërore. I iku fryma. U bë dyllë. Nuk foli, por eci si i përhumbur drejt kasolles së vogël, tek flinim të dy. Ndërkohë, të qeshurat ishin tulatur.

Seferi atë natë, që ishte nata e fundit e aksionit, nuk doli nga kasollja. Nuk erdhi në mensë për të ngrënë darkën. Kur shkova ta shihja, më tha se i dhimbte koka dhe më kërkoi një aspirinë. As të nesërmen në mëngjes nuk u pa në mes të aksionistëve. Ata u nisën në punë pa komandantin.

Pasdreke, në mbyllje, nuk u bënë konkluzione e nuk u mbajt ndonjë fjalë rasti. Kur erdhën autobusët, ai zuri vend në atë të mbrapmin, por pa u ndjerë, si me bisht ndër shalë, se ç’komandant ishte tani, kur aksioni kishte mbaruar! Ngjante mu si ndonjë tullumbace e plasur.

Në udhë e sipër nga dritaret e autobusëve shpërthenin nëpër hapësirë këngët popullore qytetare beratase. Ndërsa ai shtirej sikur nuk i dëgjonte, mbështetur symbyllur pas xhamit te dritares. Ai, komandanti spaletashkulur, që ishte gjetur me aftësi për kuadër partie.

Athinë, Piré, 27 prill, 1996

Libri shqip mori udhë përmes fjalëve të shenjta në 5 janar 1555

January 5, 2022 by s p

Dr. Dorian Koçi

U doni Gjoni, biri i Bdek Buzukut, tue u kujtuom shumë herrë se gluha jonë nukë kish gj~ të ëndigluom ën së shkruomit shenjëtë, ën së dashunit së botësë s’anë, desha me u fëdigunë, për s~ mujta me ditunë, me zhdritunë pak mendetë e atyne qi të ëndiglonjinë, për-se ata të mundë mernë s~ i naltë e i mujtunë e i për-mishëriershim anshtë Zot’ynë atyne qi t’a duonë ëm gjithë zemërë. U lus ënbas sodi m~ shpesh të uni ëm klishë, për-se ju kini me gjegjunë ordhëninë e t’inë Zot; e ate në ënbarofshi, Zot’ynë të ketë mishërier ënb§ jã, e ata qi u monduonë dierje tash, m~ mos u mondonjënë. E ju t’ini të zgjiedhunitë e t’inë Zot, e për-herrë Zot’ynë k~ me klenë me jã, ju tue ëndiekunë të dërejtënë e tue lanë të shtrenbënënë. E këta ju tue b~m, Zot’ynë ka(a) me shtuom ëndër jã, se të korëtë t’aj të ënglatetë dierje ën së vielash e të vielëtë dierje ën së ënbiellash. E u m~ duo të ënbaronj vepërënë t’eme, t’inë Zot tue pëlqyem. Ëndë vietët M.D.L.IV. njëzet dit ëndë mars zuna ënfill, e ënbarova ëndë vietët një M.D.L.V., ëndë kallënduor V.dit. E se për fat në keshe kun ënbë ëndonjë vend fëjyem, u duo tuk të jetë fajtë, ai qi të jetë m~ i ditëshim se u, ata faj e lus t’a trajtonjë ënde e mirë; për-se nukë çuditem se në paça fëjyem, këjo tue klenë m~ e para vepërë e fort e fështirë për të vepëruom ënbë gluhët t’anë. Për-se ata qi shtanponjinë kishnë të madhe fëdigë, e aqë nukë mundë qëllonjinë se faj të mos banjinë, për-se për-herrë ëndaj ‘ta nukë mundë jeshe, u tueënbajtunë një klishë, ënbë të dí anët më duhee me sherbyem. E tash u jam ënfalë gjithëve, e lutëni t’enë Zonë ende për muo.”