s p – Page 290 – Dielli

Fan Noli dhe drejtimi i qeverisë shqiptare gjatë vitit 1924

June 16, 2025 by s p

Dr. Ardiana MICI/

Fan Noli përfaqëson një nga personalitetet më të shquara shqiptare, i evidentuar si një mendje e ndritur në disa dimensione. Shkrimtar, përkthyes dhe aktivist i çështjes shqiptare për pavarësi ai shfaqi një mendim dhe penë të mprehtë në shërbim të zgjimit kombëtar, kulmoi me një karrierë të shkurtër por intensive si politikan e diplomat, ndërsa mbajti postin e personalitetit më të lartë fetar në Amerikë, nën petkun e të cilit përmbylli karrierën dhe jetën e tij.

Midis Shqipërisë dhe Amerikës, midis peshkopit dhe politikanit, midis shkrimtarit dhe diplomatit Fan Noli e drejtoi energjinë dhe veprimtarinë e tij atje ku Shqipëria kishte më shumë nevojë. Ai ishte i gatshëm të vishte petkun e priftit në moshë të re atëherë kur nevoja e kërkoi krijimin e kishës autoqefale, veshi petkun e diplomatit për të shkëlqyer në Gjenevë ndonëse ishte nisur të përfaqësonte Vatrën në parlamentin shqiptar, dhe në të njëjtën mënyrë ai veshi petkun e kryeministrit të Shqipërisë atëherë kur e pa të udhës se duhej ta drejtonte anijen shqiptare drejt perëndimit dhe modernizimit.

Kisha autoqefale shqiptare e Amerikës dhe Federata Vatra ishin dy institucione ku Fan Noli prej mëse një dekade ngjizte nacionalizmën në një komunitet shqiptarësh që rritej dhe forcohej ekonomikisht. Fan Noli do ta bënte të njohur çështjen kombëtare (mes shumë vendeve pjesëmarrëse në Kongresin e Kombeve të Shtypura) në takimin me Presidentin Amerikan Wilson në 4 korrik 1918. Mbështetja amerikane u bë garancia për rikonfirmimin e pavarësisë së Shqipërisë pas LIB, të cilën Noli e vulosi me anëtarësimin e Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve (17 Dhjetor 1920). Tani që sfida e rradhës për shqiptarët ishte organizimi dhe përparimi i shtetit të pavarur, për Nolin kishte ardhur momenti i shumëpritur që ti shërbente atdheut në atdhe. Përveçse vinte në Shqipëri me një background të pasur që u përmend më lart, ai kishte një autoritet që buronte nga bagazhi kulturor dhe intelektual, eksperienca e të jetuarit në perëndim dhe njohja e këtij qytetërimi, nga buronte edhe vizioni që Noli kishte për Shqipërinë, një shtet modern i stilit perëndimor. Por çfarë gjeti ai në realitetin shqiptar?

Shqipëria e viteve 20’ prezantonte një vend të dalë nga pushtimi osman me mbeturina feudale prezente si në asnjë vend tjetër europian, një vend që LIB nuk e la të organizohej si shtet më vete, me kufij ende të pa siguruar dhe strukturë sociale dhe administrative të prapambetur, me mungesë kulture politike dhe traditash parlamentare. Dega kryesore e ekonomisë ishte bujqësia me një bilanc të qartë negativ, ku 85% e popullsisë jetonte në fshat, por vetëm 9% e tokës ishte e punueshme. Fshatarësia ishte e varfër, e paarsimuar dhe e varur krejtësisht prej bejlerëve që zotëronin pronat e mëdha.

Klasa politike shqiptare e viteve 20’ vinte kryesisht nga shtresa e bejlerëve, pronarë tokash që përfaqësonin interesat feudale, grupi i të rinjve të shkolluar jashtë dhe me ide përparimtare ishte i vogël, fshatarësia e paarsimuar dhe e painteresuar për proceset politike. Përmes sensibilizimit të shqiptarëve të Amerikës nga Federata Vatra, në ndihmë të Shqipërisë, pas LIB u kthyen në Shqipëri rreth 15.000 emigrantënga SHBA, nga të cilët një pjesë u përfshi në jetën politike dhe kulturore shqiptare. Fan Noli nuk ishte i vetmi “Vatran” në Shqipërinë e kësaj kohe. Në Këshillin Kombëtar të emëruar nga Kongresi i Lushnjes, 3 anëtarë ishin nga “Vatra”, nga zgjedhjet e vitit 1921, 8 deputetë ishin vatranë, ndërsa nga zgjedhjet e vitit 1923, 5 deputetë, ishin vatranë. Shumë të tjerë u angazhuan në nivelin lokal të qeverisjes.

Në skenën politike ishin krijuar dy parti, Partia Përparimtare dhe Partia Popullore, por ato nuk ishin të qëndrueshme, disa grupime të tjera zgjeruan skenën e pluralizmit politik dhe debatin në parlament. Vatranët e ardhur në Shqipëri u angazhuan në të dyja partitë politike, ata nuk mbajtën qëndrim politik të unifikuar, shpesh u bënë kundërshtarë, duke bërë opozitë të fortë edhe me njëri tjetrin. Fan Noli u pozicionua fillimisht me Partinë Popullore ku aderonte edhe Ahmet Zogu, ai mbajti postin e Ministrit të Jashtëm në qeverinë e Xhafer Ypit, kur në janar 1922 nënshkroi kërkesën mbi vendosjen e marrëdhënieve diplomatike mes Shqipërisë dhe SHBA. Më pas u largua nga kjo parti dhe u pozicionua në opozitë së bashku me disa grupime të rinjsh. I dalluar për oratorinë e tij brilante, ai mbajti gjatë kësaj kohe fjalime kritike të forta në parlament duke shprehur nevojën për një sistem ligjor dhe demokratik.

Pas zgjedhjeve të vitit 1923 klima politike në Shqipëri u ashpërsua. Qeveritë u ndërruan disa herë dhe skena politike u radikalizua nga vrasje dhe konflikte. Ishte pikërisht vrasja e Avni Rustemit që do ta çonte opozitën drejt veprimeve të armatosura, në të cilat do të përfshihej dhe ushtria. Nën këtë presion qeveria Vrioni në pushtet dhe Ahmet Zogu të akuzuar për goditjen ndaj opozitës u detyruan të largohen drejt vendeve fqinje.

Noli u bë kryeministri i qeverisë të dalë nga kjo lëvizje e armatosur, që është njohur si Revolucioni i qershorit i vitit 1924. Kabineti me Nolin si kryeministër përbëhej nga 7 ministra të cilët përfaqësonin të gjitha grupimet opozitare kundërshtarë të Zogut por pa krijuar ndonjë një kohesion mes tyre dhe interesave që ata përfaqësonin.

Programi prej 20 pikash që qeveria Noli shpalli menjëherë, përfaqësonte një sistem reformash të thella të cilat synonin të ndryshonin krejtësisht panoramën shqiptare të viteve 20’. Blloku i parë i reformave synonte vendosjen e rendit dhe sigurisë, ndarjen e pushteteve dhe riorganizimin e administratës (civile dhe ushtatrake). Blloku i dytë kishte qëllim zhdukjen e mbeturinave feudale dhe nxitjen e zhvillimit ekonomik përmes reformës agrare dhe zhvillimit të kapitalit të huaj e vendas. Në vazhdim projektohej përmirësimi i infrastrukturës së rëndë dhe shërbimeve, ndërsa një zë i veçantë i kushtohej politikës së fqinjësisë së mirë dhe prestigjit të Shqipërisë në arenën ndërkombëtare.

Si program politik, ky i Nolit është vlerësuar nga studiues dhe diplomatë të kohës si një program ambicioz që e çonte Shqipërinë drejt modernizimit dhe zhvillimit shoqëror. Disa e kanë quajtur edhe radikal ose të parakohshëm, por në thelb programi është vlerësuar si një drejtim progresiv dhe perëndimor. Por a ia doli Noli të realizonte programin e tij?

Qeveria Noli mori urimet e para nga disa vende, përfshi edhe Francën e cila e njohu fillimisht si një ndërrim qeverie, ndërkohë që Britania ishte skeptike në lidhje me mënyrën e ardhjes në pushtet të Nolit. Gjermania e njohu zyrtarisht e u përfshi në marrëveshje, ndërsa vendet fqinje dhe fuqitë kryesore të kohës, përfshi edhe SHBA-të, qëndruan në pritje të zhvillimeve në Shqipëri duke mos lidhur marrëveshje zyrtare me Nolin.

Si kryeministër, Noli njohu projektet dhe marrëveshjet e lidhura nga qeveria e mëparshme me shtetet e tjera, duke dëshmuar vazhdimësi dhe pjekuri në drejtimin e shtetit. Ai u ofroi fqinjëve qartazi politikën e fqinjësisë së mirë, por refuzoi marrëveshje që preknin sovranitetin e Shqipërisë. Në politkën e jashtme, Noli iu përkushtua mbrojtjes së të drejtave të minoritetit shqiptar dhe përcaktimit të kufijve të mbetur pezull duke përdorur arenën e Lidhjes së Kombeve. Kohë dhe energji morën çështje të tilla si 14 fshatrat që Greqia duhej ti dorëzonte Shqipërisë; vendimi mbi Vermoshin dhe Shën Numin, shpërngulja e çamëve nga Greqia, nga të cilat e para mori zgjidhje në favor të Shqipërisë e dy të tjerat mbetën pezull, (30 tetor 1924). Këto veprime u treguan fqinjëve vendosmërinë e Nolit për këto çështje të ndjeshme.

Në politikën e brendshme, reforma agrare ishte shtylla e programit ekonomik, që do ti hapte rrugë zhvillimit shoqëror dhe politik, por realizimi ishte shumë i vështirë. Qeveria Noli e filloi me shpërndarjen e tokës në pronësi shtetërore për bujqit dhe më pas do të vazhdonte me shpronësimin e pronarëve të mëdhenj dhe ndarjen e tokës por këtu u përball me kundërshti të forta si brenda dhe jashtë vendit, në lidhje me mënyrën se si do të prekej prona private. Në këtë çështje Noli kishte kundërshti edhe brenda qeverisë së tij. Reformat në tërësi kishin kosto të madhe dhe qeveria nuk kishte mundësi financiare. Ajo arriti të balanconte buxhetin, si një nga pikat e programit, por kjo nuk mjaftonte.

Për të realizuar programin, Noli do të preferonte një kredi nga Lidhja e Kombeve ose Amerika për të mos kompromentuar pavarësinë e vendit, por këtë rradhë ai nuk gjeti përkrahje nga asnjëra, edhe pse i kushtoi mjaft energji kësaj çështje në Lidhjen e Kombeve. Refuzimi i mbështetjes u pasua nga një fjalim i Nolit, në të cilin ai ironizoi konceptin e parlamentit, kur ndërkohë qeveriste si kryeministër pa parlament dhe nuk kishte përgatitur zgjedhjet për ta bërë qeverinë legjitime. Përfundimisht kjo ngjarje do të ndante Lidhjen e Kombeve dhe fuqitë kryesore nga mbështetja e qeverisë Noli. Tendencat e Nolit për të hyrë në bisedime me Bashkimin Sovjetik e ftohën më shumë situatën me perëndimin. Pas këtyre ngjarjeve perëndimi ishte i gatshëm të mbështeste rikthimin e Ahmet Zogut në pushtet në Shqipëri, i cili nga ana e tij kishte gjetur mbështetje tek fqinjët veriorë dhe kishte përgatitur terrenin për rikthim.

Në politikën e brendshme, reforma agrare dhe mungesa 2 mujore (shtator-tetor 1924) e Nolit kur ishte në Gjenevë kishte bërë kundër Nolit nga njëra anë një pjesë të qeverisë, që ishte kundër reformës agrare dhe nga ana tjetër fshatarësinë për moszbatimin e saj. Gjithashtu krijimi i gjyqit special për dënimin e elementëve pro Zogut kishte krijuar pakënaqësi dhe përçarje në politikën e brendshme. Kur në 13 Nëntor 1924, Noli vendosi për mbajtjen e zgjedhjeve situata kishte precipituar, aq shumë sa ai nuk e kishte më atë përkrahje dhe nuk mund të ngjallte entuziazëm në popull për të mbrojtur qeverisjen nga sulmi i jashtëm dhe rikthimi i Ahmet Zogut.

Fan Noli qeverisi vetëm 6 muaj si kryeministër në kushte të vështira brenda vendit dhe nën një pritje që krijoi izolim nga jashtë, ai arriti të konkretizonte shumë pak nga reformat e premtuara, që kërkonin jo vetëm mbështetje financiare, por edhe një vullnet shoqëror për një transformim thelbësor politik dhe social. Deri në fund të vitit 1924 Fan Noli nuk e gjeti dhe nuk arriti të ndërtonte atë klimë politike në Shqipëri dhe në arenën ndërkombëtare që do ti siguronte mbështetje për të konkretizuar programin e tij për zhvillimin e Shqipërisë. Evropa dhe politikat e saj po ndryshonin shpejt gjithashtu. Fan Noli u largua nga Shqipëria për të mos u kthyer më kurrë.

Në thelb të gjithë veprimtarisë shumëdimensionale të Nolit qëndronte vullneti për ta bërë Shqipërinë me vete dhe për ta çuar atë drejt përparimit, nisur nga motive të larta patriotike. Ndonëse vizioni, idetë dhe programi qeverisës i Nolit ishin shumë më përpara sesa vetë shoqëria shqiptare e asaj kohe, rëndësi pati prezantimi i tyre përballë modelit qeverisës të vjetër të bejlerëve. Largimin nga Shqipëria, Noli e konsideronte dëshpërimin e tij më të madh pasi ai nuk arriti të ndërtonte atë Shqipëri që ai kishte ëndërruar pas fitores së pavarësisë. Kontributi i Nolit dhe i vatranëve në Shqipërinë e viteve 20’, edhe pse ata nuk ishin gjithnjë në sinergji me njëri tjetrin, pati rëndësi të madhe në ngritjen e institucioneve shtetërore dhe kulturore sipas modelit amerikan. Secili prej tyre vendosi gurin e vet në themelet e shtetit të ri shqiptar dhe pati rrugëtimin e vet, në disa raste edhe me fund tragjik.

Fan Noli u kthye në Amerikë, veshi përsëri petkun fetar dhe iu përkushtua krijesës së tij të parë, Kishës (Autoqefale Shqiptare të Amerikës), për të ruajtur dhe gjallëruar gjuhën dhe ndjenjat kombëtare dhe komunitare mes shqiptarëve të Amerikës. Ai e konsideron fenë si subjektin e tij më të preferuar, duke u shprehur se “Feja ka qenë puna e jetës sime”.

Të dyja krijesat ku Fan Noli derdhi energjinë e tij, si Vatra edhe Kisha shqiptare vazhojnë edhe sot të luajnë po të njëjtin rol në Amerikë, ku shqiptarët vazhdojnë të vijnë si emigrantë ekonomikë nga ajo Shqipëri që edhe pas një shekulli nuk është bërë ende ai vendi me demokraci perëndimore dhe me prosperitet ekonomik siç e ëndërronte Fan Noli.

Uji, njeriu, jeta…

June 16, 2025 by s p

Sa ujë duhet të pijmë në ditë ? Përgjegjia nuk është as e lehtë sa mendoni

Përktheu Rafel Floqi

drawing of person drinking from a bucket

Morphart via Deposit Photos

Ka shumë lukse në jetë, por uji padyshim nuk është një prej tyre. Shumica prej nesh janë të vetëdijshëm se të gjithë kemi nevojë për lëng për të mbijetuar, por sasia e saktë e tij është çuditërisht komplekse.

Ekziston një ide popullore se të gjithë duhet të pimë tetë gota ujë çdo ditë për shëndet optimal. Ndërsa është e vërtetë që të qëndrosh i hidratuar sigurisht që do të ndihmojë në funksionimin më të mirë të trupit tuaj, nuk ka prova që sugjerojnë se pirja e vazhdueshme e tetë gotave ujë në ditë është e nevojshme.

Në realitet, nevojat e secilit person për marrjen e ujit ndryshojnë dhe varen nga një numër faktorësh, duke përfshirë sa ushtrime bëni, kushtet e motit ku ndodheni, çfarë hani dhe probleme të tjera shëndetësore që mund të keni. Duke marrë parasysh të gjithë këta faktorë, tetë gotat e supozuara në ditë thjesht nuk funksionojnë për shumicën e njerëzve. Dhe trupat tanë tashmë kanë një mënyrë të lehtë për të na thënë nëse kemi nevojë për ujë: etjen. Ju mund t’i rimbushni shpejt lëngjet e humbura me një porcion të mirë uji. Trupi i njeriut ka një sistem të kalibruar me kujdes për të vendosur kur ka nevojë për më shumë hidratim dhe duke dëgjuar sinjalet e tij, mund të siguroheni që të qëndroni në krye të nevojave tuaja për hidratim.

Sasia e ujit që ju nevojitet varet nga madhësia e trupit tuaj. Sipas një rishikimi të vitit 2018, foshnjat kanë nevojë për më pak ujë (në formën e qumështit të gjirit ose formulës, sigurisht) sesa fëmijët e vegjël, të cilët kanë nevojë për më pak ujë sesa adoleshentët dhe të rriturit që në përgjithësi kanë nevojë për të njëjtën sasi lëngu, mesatarisht. Ka edhe faktorë të tjerë që duhen marrë në konsideratë në këtë ekuacion. Për shembull, njerëzit që ushqejnë me gji kanë nevojë për më shumë ujë bazë sesa shumica e grupeve të tjera.

Niveli juaj i aktivitetit gjithashtu luan një rol të madh. Nëse ushtroheni shumë, atëherë ka më shumë të ngjarë të djersitni më shumë, gjë që ju detyron të keni nevojë për më shumë ujë për të rimbushur atë sasi të humbur. Kjo është veçanërisht e vërtetë nëse ushtroheni në një mjedis veçanërisht të nxehtë ose të lagësht, ose stërvitja juaj është e gjatë ose intensive.

Për më tepër, uji nuk është burimi i vetëm i hidratimit. Në fakt, sipas një raporti shumë të cituar të vitit 2005 nga Instituti i Mjekësisë, ne marrim rreth 20 përqind të hidratimit tonë nga ushqimi që hamë. Disa ushqime, si shalqiri, janë pothuajse ekskluzivisht ujë. Gjithashtu mund t’ju habisë fakti që konsumimi i pijeve me kafeinë, të tilla si çaji ose kafeja, të cilat shpesh konsiderohen diuretikë, në të vërtetë nuk ju dehidratojnë. Ndërsa pijet me kafeinë ka të ngjarë t’ju bëjnë të urinoni, ky efekt është i përkohshëm dhe nuk do të ketë një efekt të konsiderueshëm në ekuilibrin tuaj të përgjithshëm të hidratimit. Me fjalë të tjera, të gjitha ato filxhanë kafeje që pini çdo ditë po kontribuojnë në nevojat tuaja ditore të hidratimit.

Duke pasur parasysh se nuk keni nevojë të pini të gjitha ato gota gjatë gjithë ditës, si mund ta kuptoni nëse po i plotësoni nevojat tuaja të hidratimit? Përgjigja është çuditërisht e thjeshtë. Ndiqni etjen tuaj.

Ndërsa është e vërtetë që mund të pini ujë shumë, është jashtëzakonisht e vështirë ta bëni. Hiponatremia ndodh kur trupi juaj merr shumë ujë dhe sasia e ujit në gjak bëhet aq e lartë saqë i çekuilibron elektrolitet, veçanërisht natriumin. Gjendja, simptomat e së cilës përfshijnë dhimbje koke, konfuzion, të përziera dhe dobësi muskulore, është tepër e rrezikshme, por për fat të mirë e rrallë. Duke dëgjuar etjen e trupit tuaj – dhe duke vërejtur se kur moti, intensiteti i ushtrimeve ose faktorë të tjerë mund t’ju bëjnë më të prirur të keni nevojë për hidratim shtesë – do të siguroheni që po merrni të gjithë ujin që ju nevojitet, pa pasur nevojë të numëroni.

Kosova – Kurrë pjesë e Serbisë: E vërteta historike e mohuar me qëllim

June 16, 2025 by s p

Prof. Dr. Fejzulla BERISHA/

Në diskursin ndërkombëtar, e sidomos në narrativën politike të Beogradit, shpesh përsëritet pretendimi se “Serbia e ka humbur Kosovën”. Ky është një manipulim i qëllimshëm, një gënjeshtër historike dhe politike që synon ta paraqesë Kosovën si pronë të ligjshme serbe – gjoja të grabitur padrejtësisht. Në të vërtetë, Kosova nuk ka qenë kurrë pjesë e Serbisë në kuptimin juridik, por një territor i pushtuar përmes dhunës dhe i mbajtur me represion për më shumë se një shekull.

I. Pushtimi i Kosovës më 1912: fundi i sundimit osman, jo fillimi i të drejtës serbe

Në tetor të vitit 1912, ushtria e Mbretërisë së Serbisë pushtoi Kosovën – atëherë ende pjesë e Perandorisë Osmane – pa asnjë bazë ligjore ndërkombëtare që do t’i garantonte asaj sovranitet mbi këtë territor. Raportet ndërkombëtare të kohës, si ai i Komisionit të Carnegie-s (1913), dëshmojnë krime masive ndaj popullsisë shqiptare: masakra, dëbime, djegie dhe grabitje.

Ky pushtim ushtarak, si çdo formë tjetër kolonializmi, nuk krijon të drejtë sovrane. Serbia nuk fitoi asnjëherë legjitimitet mbi Kosovën, por vetëm kontroll të imponuar me forcë.

II. Politika e kolonizimit dhe serbizimit (1912–1941)

Pas pushtimit, Serbia dhe më pas Mbretëria e Jugosllavisë zhvilluan një politikë të planifikuar të kolonizimit me serbë e malazezë, në përpjekje për të ndryshuar strukturën demografike të Kosovës. Ligjet për kolonizim (1920–1939) shpërndanë prona shqiptare te kolonët sllavë, duke ndjekur një strategji të qartë etnospastrimi. Shkollat shqipe u mbyllën, gjuha dhe kultura shqiptare u shtypën, ndërsa mijëra shqiptarë u dëbuan drejt Turqisë.

Kjo ishte një dhunë sistematike dhe e qëllimshme – një përpjekje për ta bërë Kosovën “tokë serbe” përmes zhdukjes së shqiptarëve si element përbërës.

III. Kosova në Jugosllavi: autonomi kushtetuese, jo pjesë “natyrore” e Serbisë

Pas Luftës së Dytë Botërore, Kosova u përfshi në Federatën Jugosllave si krahinë autonome formalisht brenda Serbisë, por me status të veçantë kushtetues, që kulmoi me Kushtetutën e vitit 1974. Ajo kishte institucione vetëqeverisëse, përfaqësim federal dhe kompetenca të barasvlershme me republikat tjera.

Vetëm në vitin 1989, me ardhjen e Sllobodan Millosheviqit, Serbia suprimoi këtë autonomi përmes dhunës – një grusht kushtetues i shoqëruar me dërgimin e ushtrisë në Kuvendin e Kosovës dhe shuarjen e institucioneve shqiptare. Ky akt ishte i pavlefshëm juridikisht dhe u kundërshtua nga shqiptarët me krijimin e institucioneve paralele, duke dëshmuar se Kosova as atëherë nuk ishte pjesë e Serbisë, por një entitet që rezistonte ndaj kolonizimit të brendshëm.

IV. Lufta 1998–1999 dhe ndërhyrja e NATO-s: fundi i sundimit kolonial serb

Në fund të viteve ’90, Serbia intensifikoi represionin ndaj shqiptarëve. Mbi 13 mijë civilë u vranë, qindra mijëra u dëbuan dhe u kryen dhjetëra masakra – nga Prekazi e deri në Krushë, Mejë e Reçak. Këto krime tregojnë se Serbia nuk ushtronte autoritet sovran, por sundim me anë të terrorit.

Ndërhyrja e NATO-s në mars 1999, e bazuar në parimet e së drejtës ndërkombëtare humanitare, dëshmoi refuzimin ndërkombëtar të sundimit serb mbi Kosovën dhe hapi rrugën për çlirimin dhe ndërtimin e institucioneve të reja.

V. Pavarësia e vitit 2008 dhe opinioni i Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë

Më 17 shkurt 2008, Kosova shpalli pavarësinë përmes një procesi të mbikëqyrur ndërkombëtarisht. Në vitin 2010, Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë konstatoi se kjo shpallje nuk shkelte asnjë normë të së drejtës ndërkombëtare. Pra, bota u bind: Kosova nuk është “ndarë” nga Serbia, por është çliruar nga një pushtues.

VI. Narrativa serbe: manipulim për qëllime diplomatike

Serbia ka ndërtuar një narrativë të qëllimshme, ku paraqitet si viktimë që “e humbi Kosovën” për shkak të ndërhyrjes së jashtme. Ky narrativ përdoret në të gjitha frontet – në dialogun me BE-në, në raportet me Rusinë e Kinën dhe në përpjekjet për të penguar anëtarësimin e Kosovës në organizata ndërkombëtare.

Por kjo gjuhë nuk bazohet në fakte juridike, as në realitetin historik. Ajo synon të mbulojë krimet dhe të legjitimojë pretendime që kurrë nuk kanë ekzistuar.

VII. Rreziku i pranimtarisë së kësaj narrative

Përdorimi i shprehjes “Serbia e ka humbur Kosovën” është i dëmshëm dhe i rrezikshëm, sepse:

-e shndërron çlirimin e Kosovës në një kontestim territorial;-

relativizon luftën për liri dhe sakrificën e popullit shqiptar;-

inkurajon Serbinë të vazhdojë politikën mohimit dhe pengimit diplomatik.

Ky është një fyerje për viktimat, për UÇK-në, për ndihmën ndërkombëtare dhe për vetë parimet mbi të cilat është ndërtuar shtetësia e Kosovës.

VIII. Çfarë duhet të bëjë Kosova?

Kosova duhet të ndërtojë dhe artikulojë me vendosmëri një kundër-narrativë mbi tre shtylla:

E vërteta historike – duke risjellë raportet dhe faktet mbi pushtimin dhe represionin (1912–1999);
E drejta ndërkombëtare – me theks në parimin e vetëvendosjes dhe legjitimitetin e shpalljes së pavarësisë;
Gjuha e çlirimit, jo e ndarjes – Kosova nuk është ndarë nga Serbia, por është çliruar nga një sundim kolonial.

Mbyllje: E vërteta si bazë e mbrojtjes së shtetësisë

Shtetësia e Kosovës nuk është një “favor” i dhuruar, por një realitet i fituar me gjak, qëndresë dhe vizion kombëtar. Kosova nuk është “humbje” e Serbisë – sepse Serbia nuk e ka pasur kurrë. Prandaj, çdo përfaqësim ndërkombëtar, çdo deklaratë diplomatike dhe çdo tekst akademik duhet të mbështetet mbi këtë të vërtetë thelbësore.

Të thuash se Serbia “e humbi” Kosovën është njësoj si të thuash se një hajdut ka humbur shtëpinë që kishte zaptuar me dhunë. Jo – shtëpia iu kthye pronarit të saj të ligjshëm.

NAUM PRIFTI, PËRKUJTIM NË 2 VJETORIN E KALIMIT NË AMSHIM

June 16, 2025 by s p

Barazi për të gjithë…

Naum Prifti

Skicë

Sa tërheqëse qe kjo ideja se do të rronim të gjithë njëlloj. Dhe kur thoshim “njëlloj”, mendja më shkonte menjëherë te më të pasurit e fshatit e të krahinës. Ideali abstrakt sakaq mishërohej te persona të njohur që kishin nivel të lartë jetese, që rronin mirë, visheshin mirë, kishin shtëpi të bollshme e të bukura. Sa herë thoshim se i pasuri dhe fukarai do të kishin një nivel, mendja më shkonte te avokati ynë, zoti Vangjo dhe tek sekretari i gjyqit që vishej me sqimë e mbahej shik.

Disa pikëpyetje më dilnin që atëherë dhe nuk e mendoja si mund të bëhej zotni një shakatar si Çomja. Mendoja se edhe po t’i jepnin rroba të mira e të pastra, ai për dy javë do t’i kishte lerosur dhe shqepur. Po ajo që më mundonte më shumë qe si do t’ia bënin me çobanin e lopëve e të dhenve. Gjithë të tjerët do të rronin si në qytet, si në parajsë, po dhentë e lopët kush do t’i kulloste? Si do të bënte çobani kur të zinte shiu e breshëri?

“Do t’u japin ombrellë,” thoshte im vëlla. “Do t’i krijojnë kushte të mira.” Po ku pyeste shiu me erë për ombrellë? Ta merrte e ta flakte tej pa gajle. Ombrella në malet tona nuk i shërbente për asgjë. “Do t’i japin mushama,” vazhdonte vëllai.

Për çobanin s’ më mbushej mendja se do të shpëtonte nga kusuret e motit të keq. Mirëpo sipas teorisë marksiste të pasurit rronin mirë se përvetësonin edhe mundin e fshatarit dhe të punëtorit. Për shtresën e administratës e për gjithë ata që rrogën e merrnin nga qeveria, mendoja se nuk kishin asnjëfarë ideje se shfrytëzonin krahët a djersën tonë. Mundin dhe punën e krahut tonë e merrnin vetëm ata që mbanin argatë e shegertë.

Ne donim të rronim mirë të gjithë. Por ndërsa të pasurit merrnin nga ne, prej kujt do të merrnim ne.

Ideja e ndarjes së padrejtë të pronës ishte në themel të të gjitha luftërave që nga kohët që s’mbahen mend. Dhe kjo luftë nuk dallonte nga të tjerat. Mendonim se do të ngrinim nivelin e jetesës duke ndarë pasurinë, më saktë duke e rekuizuar. Do t’i merrnim Vangjo avokatit e do t’i jepnim Kolës a Kasëmit.

Sa joshëse tingëllonte kjo ide, ç’ vizion i mrekullueshëm për të ardhmen. Ky imazh fantastik filloi të qarkullonte që në ditët e luftës pikërisht sepse ishte aq joshës e aq tërheqës…

Ligjet ekonomike dhe llogaritë i kishin lënë mënjanë, se as i njihnin dhe as u delnin.

Edhe ne, si s’u kujtuam njëherë të shikonim sa na binte po ta ndanim pak katandinë e Vangjo avokatit dhe të kryesekretarit në njëqindekatër pjesë? S’kishte për të na rënë as nga një cep velenxe, as nga një pëllëmbë qilim. Kush do të merrte lugët, do t’i mbetej hatri se i morën pirunët, apo do t’ia kishte zilinë atij që mori diskun e tepsinë.

Pale të dëgjoje Xhoxhin tonë! “Vetëm sa të mbarojë lufta,” thoshte vazhdimisht, “se pastaj do të hamë me lugë të florinjtë.” As argjend nuk i pranonim, se i donim flori safi, po se nga do vinin, perëndia e dinte.

As për shtëpitë që digjeshin Xhoxhi s’bëhej merak. “Le t’i djegin të gjitha,” thoshte, “aq më mirë, se do t’i bëjnë më të bukura pas lufte anglezët.” Bile ai s’thoshte as me ndihmën e tyre, po nënkuptonte sikur do vinin muratorë e karpentierë nga Anglia. Sepse i dinte Xhoxhi aq dorëlëshuar anglezët një zot e di.

Njëherë i kundërshtova. Por ai aty për aty ma ktheu:

-Jemi aleatë, oj kokë. Ata që tani që jemi në luftë dhe po na ndihmojnë. Kushedi sa kasa me stërlina u kanë hedhur partizanëve….

E po ndoshta ai si partizan i dinte më mirë se ne të tjerët.

Mirëpo, ky Xhoxhi, kur u bë Sekretar i Komitetit Ekzekutiv, ishte ai që na dërgoi fletët e para të tatimeve.

Shkurt fjala, në çdo qeveri e në çdo sistem, fshatarit i bije të punojë dhe të paguajë.

DEFAKTORIZIMIT I SHQIPTARËVE NË MAQEDONINË E VERIUT…

June 16, 2025 by s p

Prof.dr Skender ASANI

Në hapësirat ku kujtesa kolektive endet mes rrëfimeve të pathëna dhe heshtjeve të institucionalizuara, shqiptarët në pjesën perëndimore të Ballkanit mbeten një popull që vazhdon të dialogojë me kohën jo si bashkëbisedues të barabartë, por shpesh si palë që ftohet të dëgjojë më shumë sesa të flasë. Historia e tyre është një udhë që përshkon shekujt me barrën e një pritjeje të gjatë, që përherë ka kërkuar një vend mes hijeve të së kaluarës dhe dritës së një të ardhmeje ende të papërcaktuar.

Në periudha të ndryshme të historisë, shqiptarët janë shfaqur si subjektë të një procesi që ka lëvizur ndërmjet përfshirjes së përkohshme dhe përjashtimit të qëndrueshëm. Nga roli i tyre në administratat e mëdha të Perandorisë Osmane, te Lidhja e Prizrenit që për herë të parë artikuloi ndjenjën e përkatësisë së përbashkët politike dhe kulturore, e deri te etapat e mëvonshme ku ndarja territoriale dhe shpërndarja nën pushtete të ndryshme u bë realitet i dhimbshëm, shqiptarët kanë provuar që koha për ta nuk e kishte pas rrjedhën si të popujve të tjerë.

Në shekullin XX, sidomos pas rishkrimit të kufijve pas dy luftërave botërore, përvoja shqiptare u përkufizua përmes dualitetit të dukjes dhe mungesës si qytetarë në formë, por periferikë në substancë. Kjo kontradiktë, që mbështillet shpesh në gjuhë diplomatike dhe premtime integruese, nuk arriti të zhbëjë ndarjen strukturore mes popullsive të barabarta në ligj dhe të pabarabarta në përfaqësim. Rrjedha e kohës, megjithëse mbulohet me formula juridike dhe reforma të shpallura, nuk ka qenë e mjaftueshme për të përmbysur një rend që funksionon mbi modelin e ruajtjes së status quo-së.

Në realitetin pas Marrëveshjes së Ohrit, retorika e përparimit gradual u bë shpesh një dritë që më shumë verboi sesa ndriçoi. Premtimet për barazi, të shprehura në gjuhë diplomatike, nuk u pasuan me ndryshime të thella strukturore, por me ritme të kontrolluara të përfshirjes. Shqiptarët u bënë pjesë e skenës institucionale, por shpesh si pjesë dekorative të një projekti që e konsideron integrimin si një proces simbolik, e jo transformues.

Në këtë sfond të tensionuar, është e rëndësishme të vihet re se elitat politike maqedonase kanë filluar të veprojnë në mënyrë të koordinuar në disa drejtime që, nëse nuk dekodohen me kujdes, mund të interpretohen si zhvillime të zakonshme politike, por në thelb bartin implikime të thella për arkitekturën e bashkëjetesës. Njëra prej këtyre linjave është përpjekja për të zhbërë, ose së paku për të minimizuar arritjet e shqiptarëve në drejtim të shtetformimit, duke ndalur me metoda të heshtura avancimin e tyre të mëtejshëm në fushat vendimmarrëse të shtetit. Një drejtim tjetër është instrumentalizimi i krizave të brendshme dhe nxjerrja e problemeve të reja politike, për të zvarritur qëllimisht proceset kyçe, siç çshtë integrimi europian, ku shembull më tipik mbetet vonesa në realizimin e ndryshimeve kushtetuese të dakorduara në rrugën e anëtarësimit në Bashkimin Europian. Kjo vonesë nuk është vetëm çështje e politikës së brendshme, por ajo reflekton një përputhje të heshtur me interesat gjeopolitike të faktorëve që ndikojnë jashtë institucionalitetit europian, veçanërisht me prirjet serbo-ruse që gjejnë rezonancë në disa segmente të elitave maqedonase në pushtet.

Drejtimi i tretë është më i ndërlikuari: përmes defaktorizimit të shqiptarëve dhe margjinalizimit të tyre në jetën publike, krijohet një ambient ku vetë mungesa e alternativave i shtyn individët dhe grupet drejt veprimeve stihike dhe të pa menduara mirë, duke përgatitur terrenin për etiketime që nuk reflektojnë realitetin, por shërbejnë si justifikime për kontroll më të fortë.

Në këtë rrjet kompleks të qëllimeve të kamufluara dhe narrativave të ndërtuara, elitat politike shqiptare përballen me një sfidë të re: të mos bien në grackën e një rendi që kërkon të vendosë kufij të rinj brenda të drejtave të fituara. Në vend të reagimeve të fragmentuara, koha kërkon një qasje të koordinuar një rezistencë politike dhe institucionale që e ka bazën në vetë frymën e Marrëveshjes së Ohrit, e cila nuk përjashton askënd, por reformon shoqërinë përmes barazisë së përbashkët.

Ky projekt nuk bie ndesh me proceset integruese euroatlantike përkundrazi, është i vetmi koncept që siguron që rruga drejt Europës të jetë gjithëpërfshirëse dhe pa tensione të trashëguara. Përmes unitetit dhe një vetëdijeje të kthjellët për domosdoshmërinë e shtetformimit të barabartë, shqiptarët mund të ndërtojnë një model që jo vetëm sfidon margjinalizimin, por e tejkalon atë në mënyrë dinjitoze dhe progresive.

Shqiptarët në Maqedoninë e Veriut ndodhen ende në një udhëkryq mes kujtesës historike dhe një të ardhmeje që vazhdon të shtyhet, përballë një realiteti ku përfshirja shpesh është më shumë simbolike sesa substanciale. Në këtë kontekst, margjinalizimi institucional dhe zvarritja e proceseve integruese nuk janë thjesht pengesa politike, por shenja të një rendi që synon thellimin e pabarazisë strukturore. Përballë kësaj, kërkohet një vetëdije e re politike dhe një veprim i koordinuar nga elitat shqiptare, që ta shndërrojnë pjesëmarrjen në mekanizëm të vërtetë ndikimi, duke ndërtuar një model shtetformimi të barabartë, që jo vetëm sfidon status quo-në, por hap perspektivën për një të ardhme të përbashkët dhe të drejtë.

Nëse koha vazhdon të ngurojë, atëherë mbetet mbi ndërgjegjen e brezit të sotëm barra për të mos qenë më pritës pasivë, por subjekt aktivë të një drejtimi të ri. Jo përmes konfrontimit, por përmes ripozicionimit strategjik që i rikthen shqiptarët nga periferi e pjesëmarrjes simbolike në boshtin e barazisë substanciale. Kjo nuk kërkon thirrje të mëdha, por hapa të qartë dhe të koordinuar që e rishkruajnë marrëdhënien me shtetin jo si dorëzim ndaj një rendi të dhënë, por si projektim i një vizioni të përbashkët. Sepse ndërtimi i së ardhmes nuk është vetëm çështje kohe – është akt vullneti, përgjegjësie dhe guximi për ta tejkaluar heshtjen me mendje të kthjellët dhe qëllim të përbashkët.