s p – Page 458 – Dielli

Sfidat e reja globale, rendi i ri dhe modeli i liderit për shqiptarët!

March 4, 2025 by s p

Nga Kristina Nano

Kandidate për Doktaturë, JMU, SHBA/

Ngjarja e fundit në Zyrën Ovale, ku bota ishte dëshmitare e një përplasjeje të hapur mes Presidentit Donald Trump dhe Presidentit të Ukrainës Volodymyr Zelenski, shënoi një kthesë dramatike në politikën globale. Ky moment nuk ishte thjesht një episod politik, por një sinjal i qartë se po hyjmë në një epokë të re të marrëdhënieve ndërkombëtare, ku rendi i vjetër po zhbëhet dhe një rend i ri po lind, shpeshherë në kaos dhe përplasje interesash.

Në këtë kontekst, lind pyetja thelbësore: A janë shqiptarët të përgatitur për këtë rend të ri?

A kemi ne lidershipin e duhur për të orientuar kombin në këtë peizazh gjeopolitik gjithnjë e më kompleks?

Një botë e re po formësohet, një botë ku nuk mund të flasim më për një rend unipolar të udhëhequr nga Perëndimi në mënyrë të padiskutueshme.

Po shohim përplasjen e modeleve të ndryshme të fuqisë, Amerika dhe Perëndimi tradicional, fuqitë në rritje si Kina dhe India, si dhe një Rusi e rizgjuar që kërkon të rindërtojë ndikimin e saj.

Lufta në Ukrainë, përplasjet ekonomike mes SHBA-së dhe Kinës, rikthimi i rivaliteteve energjetike, si dhe fragmentimi i aleancave tradicionale janë të gjitha shenja të një bote të paqëndrueshme, ku më shumë se kurrë, shtetet e vogla kanë nevojë për lidership të mençur dhe strategjik për të mbijetuar.

Në këtë realitet të ri, legjitimiteti i lidershipit global është në krizë.

Shumë liderë po shfaqin simptoma të autoritarizmit, ndërsa demokracitë po përballen me polarizim ekstrem dhe pakënaqësi të thella qytetare.

Shqipëria dhe shqiptarët nuk mund të jenë spektatorë pasivë në këtë lojë të madhe.

Ne duhet të kemi një Projekt Kombëtar që përfshin një lidership të ri të aftë të lundrojë në këto ujëra të trazuara.

Lidershipi i sotëm shqiptar është larg pritshmërive të një kombi që dëshiron të mbijetojë dhe të përparojë në shekullin XXI.

Ai vuan nga:

• Mungesa e një vizioni të qartë kombëtar

• Kapja nga interesat oligarkike dhe korrupsioni strukturor

• Mungesa e aftësisë për të negociuar fuqishëm në arenën ndërkombëtare

• Një qasje reaktive dhe jo proaktive ndaj zhvillimeve globale

Kjo situatë kërkon një model të ri të liderit shqiptar, i cili duhet të përmbushë disa kritere thelbësore:

Lidershipi shqiptar nuk mund të jetë më i përqendruar vetëm te zgjedhjet e radhës apo te administrimi rutinor i shtetit.

Duhet një vizion i qartë për dekadat që vijnë.

Ky lidership duhet të marrë mësim nga modelet historike të suksesit, siç janë:

• Lee Kuan Yew në Singapor, i cili e transformoi një shtet të vogël në një superfuqi ekonomike.

• David Ben-Gurion në Izrael, i cili ndërtoi një komb të fortë në një rajon armiqësor përmes strategjisë dhe lidershipit të fortë.

• Konrad Adenauer në Gjermani, i cili e riktheu Gjermaninë në majat e zhvillimit përmes një modeli lidershipi të urtë dhe vizionar.

Shqipërisë i duhet një lider i këtij kalibri, një njeri i pajisur me njohuri të thella, integritet moral dhe aftësi për të parë përtej kufizimeve të momentit.

Korrupsioni është kanceri i shtetit shqiptar. Për ta çliruar Shqipërinë nga ky mallkim, duhet një udhëheqës që nuk është i lidhur me oligarkinë, një lider që nuk ka asnjë lidhje me pazaret e errëta të politikës dhe ekonomisë.

Një lider i tillë nuk mund të dalë nga strukturat e vjetra të sistemit, por duhet të vijë si një forcë e re, me integritet të plotë dhe me mbështetje të sinqertë popullore.

Në një botë ku marrëdhëniet ndërkombëtare janë një shah i madh global, Shqipëria nuk mund të mbijetojë me një lidership që nuk di të negociojë.

Lideri shqiptar duhet të ketë:

• Aftësi diplomatike të nivelit të lartë

• Kapacitet për të ndërtuar aleanca strategjike

• Aftësi për të mbrojtur interesat kombëtare pa servilizëm ndaj të mëdhenjve

Duke pasur parasysh ndryshimet e thella globale, shqiptarët nuk mund të mbeten më thjesht konsumues të historisë, por duhet të bëhen arkitektë të saj.

Projekti Shqiptar për Epokën e Re duhet të përfshijë:

• Një koncept të qartë kombëtar për rolin e shqiptarëve në Ballkan dhe më gjerë

• Një strategji zhvillimi që fuqizon ekonominë dhe burimet tona njerëzore

• Një politikë të jashtme aktive dhe jo pasive

Kjo nuk mund të ndodhë pa një lidership të qartë, kombëtarist dhe të përgatitur.

Bota ka hyrë në një epokë të re.

Shqiptarët nuk mund të përballen me të me lidershipin e vjetër, të dobët dhe të korruptuar.

Kërkohet një udhëheqje e re, e pastër, vizionare dhe kombëtare.

Historia nuk pret.

Shqiptarët duhet të zgjedhin: Ose do të formësojnë fatin e tyre me një lidership të ri, ose do të mbeten të humbur në vorbullën e historisë.

DIE TRANSVALER (1985) / “FLLUSKA, RAKIA DHE VODKA, EMRAT E QENVE TË FAMILJES MBRETËRORE SHQIPTARE NË AFRIKË TË JUGUT…” — MBRETI LEKA I MENDON SE NJË DITË DO TË KTHEHEN NË SHQIPËRI

March 4, 2025 by s p

Burimi : Die Transvaler, e mërkurë, 16 janar 1985, faqe n°11

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 2 Mars 2025

“Die Transvaler” ka botuar, të mërkurën e 16 janarit 1985, në faqen n°11, intervistën ekskluzive asokohe me mbretin Leka I në Afrikë të Jugut, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Jo të gjithë mbretërit mbajnë skeptrin e një froni paqësor. Për disa, si princi në ekzil i Shqipërisë, Mbreti Leka I, kjo nënkupton orë të tëra pune në zyrë dhe kërkim ndihme derë më derë për të siguruar mirëqenien e nënshtetasve të tij. Në një intervistë me DIE TRANSVALER, ai hodhi dritë mbi detyrat e vërteta të një mbreti, të cilat janë shumë larg idesë së përrallës me të cilën rritemi.

Mbretëria e Lekës I është vepra e një jete

Ai mendon se do të kthehen një ditë

Ans Oosthuizen

Pretoria — Një mbret nën një kurorë dhe një kështjellë, i cili pëlqen ëmbëlsira të mëdha dhe qull misri me mishin e pjekur në barbëky, është shumë larg idesë romantike të një njeriu që mban këtë pozicion.

Për mbretin shqiptar në ekzil, Leka I, i cili shijon ëmbëlsirat me miqtë e tij afrikano-jugore, mbretërimi i tij është mbi të gjitha vepër e jetës së tij. Ai ndërhyn dhe punon që një ditë të kthehet sërish në vendin e tij për të përmbushur detyrën që i takon.

“Nëse nuk do të besoja në të, nuk do ta kisha bërë të gjithë punën.” — tha mbreti, duke kaluar krahun mbi tavolinën e tij të zënë. “Unë jam edukuar dhe trajnuar për një detyrë në jetë dhe prandaj duhet ta kryej atë.”

Në të njëjtën mënyrë do të rritet edhe princi i kurorës, i cili do të mbushë tre vjeç në mars të këtij viti. “Ne po mundohemi ta rrisim atë si një shqiptar, i cili është krejtësisht i ndryshëm nga shumica e evropianëve.” — tha Mbreti Leka.

Mbreti Leka ishte dy ditësh kur babai i tij, Mbreti Zog, duhej të largohej me familjen e tij nga shteti ballkanik i Shqipërisë. Kanë qenë gjashtë muaj para Luftës së Dytë Botërore, menjëherë pasi Italia pushtoi Shqipërinë.

17 vjet përpara se ai dhe gruaja e tij me origjinë australiane, Susan, duhej të transferoheshin në Zimbabve në prill 1980, Mbreti Leka mbeti në Spanjë, në janar 1979 qeveria spanjolle, nën presionin e katër qeverive të tjera, tha se duhej të largoheshin nga Spanja. Zimbabwe ishte vendi i parë ku ata mundën të vendoseshin.

Pas 15 muajsh, çifti mbretëror vendosi të vinte në Afrikën e Jugut “Afrika e Jugut është një nga vendet e pakta në botë që kupton se çfarë do të thotë lufta kundër komunizmit.” — tha Mbreti Leka.

“Ne synojmë të largohemi nga Afrika e Jugut gjatë këtij viti. Do të doja të shkoja në shtëpi (Shqipëri), por në këtë fazë nuk jemi ende të sigurt se ku do të jetë vendbanimi ynë i ardhshëm.” — thotë ai.

Mbreti në ekzil i Shqipërisë pas tryezës (zyrës) së tij. Prej këtu ai udhëheq nënshtetasit e tij, të cilët janë të shpërndarë në mbarë botën. — Burimi : Die Transvaler, e mërkurë, 16 janar 1985, faqe n°11

Plani i tij është të qëndrojë më afër Evropës. Afrika e Jugut është mjaft e izoluar për një njeri që udhëton deri në gjashtë muaj në vit dhe duhet të bëjë vizita të shpeshta jashtë vendit.

Megjithatë, mikpritja e Afrikës së Jugut do të mbetet gjithmonë me të dhe ai është mirënjohës për këtë, tha Mbreti Leka.

Ideja për të udhëtuar nuk është më emocionuese për të. Në çdo rast, ai nuk sheh shumë nga qytetet e mëdha botërore si Nju Jorku dhe Parisi që viziton në misionet e tij politike. Zakonisht ecën nga dera në derë dhe troket, thotë Mbreti Leka.

Por si duket “shtëpia” në të cilën dëshiron të kthehet njeriu, shkolla e të cilit ishte bota dhe që flet rrjedhshëm tetë gjuhë ?

Shqipëria është një vend malor, mjaft i izoluar, ku popullsia jeton ende si në shekullin e 18-të. “Është mjedisi në të cilin ata ndihen si në shtëpinë e tyre dhe që i bën ata të lumtur.” — tha Mbreti Leka. “Nëse nuk e kupton situatën, është jashtëzakonisht e vështirë ta kuptosh atë.”

Flamuri shqiptar është kuqezi. Dy kokat e shqiponjës në të zezë përfaqësojnë kombësinë dhe gjakun në një sfond të kuq. Dy kokat, njëra nga lindja dhe tjetra nga perëndimi, me sa duket tregojnë natyrën dualiste të shqiptarëve.

Shqiptarët jetojnë jo vetëm në shtetin e tyre ballkanik në detin Mesdhe, por edhe në Kosovë, në disa pjesë të Belgjikës, Gjermanisë Perëndimore, Zvicrës, Turqisë, Amerikës, Kanadasë, Australisë e gjetkë.

Rreth 3 milionë shqiptarë jetojnë në vetë Shqipërinë, 2 miljon në Kosovë, në Jugosllavi ku ka pasur kryengritje sporadike që nga viti 1981, rreth 250.000 në Amerikë dhe 50.000 shqiptarë në Australi.

Edhe pse u takua me gruan e tij në Australi gjatë një vizite shtetërore atje, ajo nuk është shqiptare, por gjysmë franceze-irlandeze, shpjegon Mbreti Leka. Ndërsa jetonte në Spanjë, ajo jetonte me disa miq ku u njohën më mirë me njëri-tjetrin.

Detyrat dhe udhëtimet e tij profesionale konsistojnë kryesisht në mbajtjen e kontakteve me komunitetet shqiptare në mbarë botën. “Ne jemi të shqetësuar për të ardhmen e vendit tonë dhe jemi në kontakt edhe me vetë Shqipërinë. Vitin e kaluar kam bërë një udhëtim në Amerikën e Jugut dhe Evropë me vizita shtetërore. Këtë vit do të vijojnë të tjera.” — thotë Mbreti Leka.

Problemi kryesor në Shqipëri mbetet politik. Këtë vit, ai synon të krijojë kontakte edhe në Lindjen e Mesme dhe të shohë nëse problemet mund të zgjidhen gjatë rrugës.

Mbreti Leka I me princin e kurorës. Qeni me ta quhet Fluska, që në shqip do të thotë flluskë. Dy qentë e tjerë të mbretit janë Rakia, i quajtur sipas pijes tradicionale shqiptare, dhe Vodka. — Burimi : Die Transvaler, e mërkurë, 16 janar 1985, faqe n°11

Mbreti Leka mund të mos shohë të rikthehet mbretëria në Shqipëri për së gjalli, por është djali i tij i quajtur Leka Anwar (i quajtur sipas të ndjerit Sadat) Zog Reza (i Iranit) Baudoin i cili një ditë mund të sundojë si mbret.

Në këtë fazë, mbreti në ekzil nuk dëshiron të flasë shumë për këtë.

GURAKUQI POET E PATRIOT I FLAKET

March 4, 2025 by s p

Nëno moj,mbaj zi për vllanë

Me tre plumba na e vranë

Na e vran’ e na e shanë

Na I thane tradhtor.

Shkruan:Ismail Gashi-Sllovia

Kështu e pat filluar Noli elegjinë e Tij te famshme”Syrgjyn-Vdekur”, per mikun, bashkëluftëtarin e bashkëpunëtorin e Tij Luigj Gurakuqi , të vrarë më 2 Mars 1925 në Bari të Italisë. Noli pati arsye të madhe ta vajtojë”Katilinarqe” në nivel personal, historik e poetik këtë martir të Lëvizjes Kombëtare. Të vajtojë për këtë patriot të flakët e vigan.këtë poet e arsimdashës te madh. Gurakuqi filloi herët të merret me vargënime, sigurisht i shtyer nga entuziazmi I Rilindasëve para Tij, e veçmas nga mësuesi I madh I Tij, Plaku I nderuar, Jeronim de Rada,”Duke ndëgjuar zanin e Tij të fikët, e tue pa sytë e tij të mekur”, Kur Ai e përmente Shqipërinë dhe Skëndërbeun, para nxënësit të Tij dhe poetit të ardhshëm, I dha shkas e motiv, të shkruajë edhe ai diç për këtë strall që e përjetoi nga kjo flakë e madhe patriotike. Shkrimet e Gurakuqit,nuk janë vetëm dëshmi e një akumulimi patriotik, sa edhe mllef ndaj dukurive negative, që atij I dukeshin në letërsi dhe sistemin politik e shtetëror të otomanëve të urrejtur nga poeti I ri. Një numër tjetër vargjesh të Gurakuqit, janë mall e konsideratë ndaj shokëve, veçmas ndaj Filip Shirokës, Hil Mosit, Gjergj Fishtës e të tjerëve, Në vragje e tilla, kemi edhe asosh që bëjnë çortim, ndaj një pjese shkrimesh, të cilat, sipas Gurakuqit, nuk shohin dritë për të tilla poezi, jo të nivelit artistik. Ata poet, nëse Gurakuqi ka menduar vetëm për një pjesë te veçantë, janë bastardhuesit e gjuhës dhe vargnimit shqip.

O t’falitun,ku e xut këtë dituni

Fort jeni tuj gabue

/ T’falun atdhetarit të Kosovës/

Gurakuqit I çante zemra, se këta ishin shkollarët shqiptarë, të shkolluar nëpër qendra të ndryshme të Evropës, që atë culture, nuk e sjellnin për të mirën e atdheut dhe gjuhës së tyre shqipe. Gurakuqi kërkonte nga të rinjtë, që të këndojnë si “Alkej e Safo për Vegjilin”, ose të atillë që, këndojne si Bajroni “ qi t’Tepelenit iu pat këndue luanin”. Më duket se. Gurakuqi për një kërkesë të tillë, kaq të prer e mohim kaq të thellë, nuk kishte lexuar e vlersua nivelin e poetikës shqipe, andaj duket paksa kërkesë e madhe. Ndoshta Gurakuqi, nuk kishte pjekuri artistike e as moshë, që të kërkojë edhe më pak, të gjykojë aq rrept letërsine dhe krijuesit e letërsisë shqipe dhe të lëshojë nën nivelin që ishte. Dihet se,, në mesin e krijuesve të asaj kohe, kishte të tillë, që kënduan mirë për shqiptarët e Shqipërinë, për ngjarjet dhe kohën e tyre, kishte Bajrona e Safo të merituar, Si Naimi Frashëri e Jeronim De Rada, këtë të fundit, Gurakuqi pati fatin, ta kishte mësues. Ate se nuk e çmoi sa lypej e meritueshëm poezinë shqipe, Gurakuqi e dëshmoi edhe në veprën e Tij, ”Vargnimi I Gjuhës Shqipe”, botuar më 1906. Në të cilen mendimet teorike, nuk I ilustroi nga brumi I letërsisë shqipe, por me ate nga letërsia e huaj, të cilën me gjasa e njihte më mirë. Pra, Gurakluqi nuk I përmente disa penda të spikatura të kohës. Ndërsa adhuronte disa të tjera, të cilat në krahasim me të parat, ishin më të ulëta, në pikëpamje të nivelit letrar, artistik e ideor. Si duket natyrshëm ishte paksa karakter I vrullshëm në vlerësim ashtu siç ishte edhe në jetën praktik, I tillë mund të ketë qene edhe ne vlerësim letrar e artistik. Andaj, edhe disa mendime teorike në veprën e përmendur nuk mund të qëndronim shumë në kohë. Për mendimtar mund të merret, se Ai u përpoq të thot diç edhe për vargnimet origjinale të letrësisë shqipe të kohës. Në poezinë “Qëndra” e cila konsiderohet për kryevepër poetike e Gurakuqit, nuk na del aq mendimtar, aq sa duhej të dali dhe çfarë ishte në jetën praktike. Kuptohet,poetët mendimar jane më të rrallë, ne marrim Naimin, që ze krye në këtë drejtim, Ndërsa tentimet e Gurakluqit, janë vetëm tentime pozitive për kohën. Të cilat nuk janë vazhduar më tej. Këtu nuk kemi romatizëm djaloshar, por stoizëm stabil para vështërsive.

Veç nji qëllim I naltë,t’ban me durue

e zemrën ta forcon

ner kundershtime s’vyen kurr me u ligshtue

mjerë ai qi nuk duron.

Kjo më duket është poenta e kësaj poezia, të cilën poeti, që ishte burr, që rrallë lind malësia, edhe në jetë e praktikoi.

Për sa vjersha kushtuar miqve e bashkeveprimtarëve, vendlindjes e atdheut.Vlen të përmenden, Elegjia kushtuar motës së vdekur,”Tuf lulesh,kujtim i të dashunve”, ku më dukët se, vërehet një sentimentalizëm dhëmbjeje e pikëllimi, sa lexusin e benë të derdh pak lot. Gurakuqi, ka ditur të vërejë ngjarjet e ta lexon kohën, për të cilat ishte I interesuar dhe ato t’I shënojë edhe në vargjet e Tija. Kështu, “Dita e 29 tetur 1900” dëshmon për ndjeshmërinë e Tij patriotike, kushtuar arbëreshve të Zarës, që nderuan Skënderbeun. Këto kanë të bëjnë me edukimin e formimin e Tij patriotik prej malësori e atdhetari të përkushtuar. Luigj Gurakuqi shkroi edhe një numër të vogël poezish për të vegjlitë, me të cilat dëshmon për aftësitë dhe nivelin e përgatitjes së tij prej pedagogu. Ato pak vargje që I botoi në”Kendimet”, janë pasqyrë dëshmuese të një njohësi të mirë e të afërt për të vegjëlitë. Për pedagog,ai do të tregohet edhe në Normalen e Elbasanit 1909,në të cilën ishte Drejtori i parë i sajë, e njëheri edhe hartuesi I shumë teksteve për nxënësit e sajë Gurakuqi duke bërë kështu përpjekje në krijimtari e punë patriotike, dosido iu desht të largohet nga krjimtaria letrare. Këte e bëri,siç thot Akademik Rexhep Qosja,duke parë se puna patriotike, ishte shumë më efikase dhe e domosdoshme që nuk kishte kohë për pritje, se sa krijimtaria letrare”, Ai e la herët krijimtarinë, edhe pse “me ato pakëz shkrime e pakez përkthime” që bëri mbetët në vend të merituar në historinë ë letërsisë shqipe. Luigj Gurakuqi, më shumë ishte njeri I aksionit e veprimit praktik kombëtar e intelektua. Kështu më 1908, në emër të delegatit të Shkodrës dhe arbëreshve të Italisë, mori pjesë në Kongrsin e Manastirit, për çështje të njësimit të alfabetit të gjuhës shqipe. Gurakuqi dha mendimin se, “edhe kombi shqiptar, duhet të marr rrugën e qytetërimit,si gjithë kombet e qytetërura”, E kur Shqipëria ishte nën zgjedhën e otomanëve, u hap shkolla e parë e mësuesisë shqiptare, e njohur me emërin “Normalja e Elbasanit” më 1909.Kjo ishte ngjarje,sa e madhe,aq edhe rëndësisë së domosdoshme për arsimin e popullit tonë. Luigj Gurakuqi, Aleksandër Xhovani e intelektualët të tjerë, punuan me nxënësit e kësaj shkolle, në përgatitjen e kuadrove “ si me mujt mirë me sherbye” arsimit kombëtar në shkollat e ardhshme në gjithë hapësirën etnike shqiptare. Nxënësit e kësaj shkolle u bënë pishtarët e arsimit tonë anë e mbanë, ku flitej shqipja. Poashtu,,këta bijë udhëhoqen edhe luftën për të mirën e popullit dhe Shqipërisë. Merita e dorës së parë, I bije hise, Drejtorit të parë me shkokë, të kësaj shkolle, si edhe për qëndresën e tyre rezistueëse, që këtë shkollë ta rihapin përseri më 1911. pasi turqit e mbyllën si të rrezikshme. Po ashtu Gurakuqi në aktivitetin e Tij në lëmin e gjuhës shqipe, ka merita për iniciativën e Tij, që më 1916, të merr pjesë të punojë e kontribojë në formimin tash më të njohuren “Komisija Letrare” në Shkodër, që njihet si veprim I parë konkret për fillimin e njësimit të gjuhës letrare kombëtare.

Për Gurakuqin më së shumti mund të themi,Gurakuqi veprimtar kombëtar e parlamentar në ballë të opozitës dhe përball kundërshtarëve të jashtëm politik e kombëtar, si dhe publikimet e Tija në gazetat dhe revistat e kohës, si: Albania, Fjamuri i Arbërit e të tjera. Poashtu, ështe I njohur bashkëpunimi i Gurakuqit me shumë poet e patriot, si me Shiroken, Nolin, Skiroin, Fishtën e të tjerë.Bashkëpunoi ngusht me Hasan Prishtinën, Avni Rrustemin, Bajram Currin, Isa Boletinin e Plakun mjekerr bardh Ismail Qemailin e Ded Gjo Lulin.Kur shihen me kend punoi, me kend qëndroi, kuptohet edhe ku ishte e kush ishte Luigj Gurakuqi. Me këto përsonalitete madhore historike, patjetër Gurakuqi kaliti patriotizmën e Tij e do të mbetët personalitet I madh në historine shqiptare. Për fatin e Tij të mirë, kjo ishte kohë e vrullit dhe e lavdisë sonë historike. Patrioti stoik, i menqur, i matur dhe enciklopedik, mik i veprës e përparimit, u gjet i pranishëm e në ball të oraginizimit e veprimit në data të lavdishme të historisë sonë kombëtare, u lavdua,më 28 nëntor 1912, që ishte në krahun e djathët të Plakut Mjekër Bardh Ismail Qemailit, në shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë nga sundimi mbi pesë shekullor Otoman, në Vlorën Heroike, ku pat thënë: Kjo zgjedhë duhet të jëtë e fundit” dhe për shqiptarët,”Kjo festë asht e mrekullueshme dhe e madhërishme”.

Me 1921/24 Gurakuqin e shohim Deputet të Shkodrës në Parlamentin shqiptar në Qeverinë e Zogut, vrasësit të tij të ardhshëm, në pushtetin e të cilit Gurakuqi shihte ”pushtetin e hurit dhe të litarit”. Veprimet kundër Zogut në parlament gjithmonë I kishte në mbrojtje të interesave të fashtarësisë, dhe cdo herë foli në të mirë dhe mbrojtjen e tyre, Foli shumë për emancipimin e femnrës shqiptare, ishte I ashpër dhe I hapur, sa pati guxim, që Zogut para syve t’ia thot fjalët të shkruara nga Noli drejtuar mbretit satrap, “birit i Kainit,Tabdil si bari”, “sternip I Nasradinit”. Zogu edhe pse u mundua t’ia ndal gojën ketij “zemer hekuri”,kurrë nuk ia arriti qëllimit. Gurakuqi për Shqipërinë ishte patrioti xhevair I shtenjët, që siç thot historiani me kompetencë I historise së letërsisë shqiptare Rexhep Qosja, ” Nuk ka ditur, as nuk ka dashur t’i bëjë punët vangavinga”. Pas vrasjes së Avni Rrusteit, u bë nxitje e favorshme për kryengritje, të cilën e udhëhoqi fan Noli, dhe mu nga kjo kryengritje, nuk vonoi dhe u kororizua me formimin e njohur të Qeverisë Demokratike, Revulucioni e Qershorit më 1924.Edhe pse nuk pati jetë të gjatë, nga armiqët ziliqar sërbë dhe intrigave të me sllavët e kundërshtarëve tjerë, Jehona e tij qëndroi për shumë kohë e njihet në histori e dëgjohet edhe sot në Shqipëri dhe gjitha trojet etnike shqiptare. Gurakuqi ishte dorë e djathët e Qeverisë Demokratike shqiptare të Nolit, ku kreu detyrën e Ministrit të Arsimit. Qosja me të drejtë thotë:”Humbëm Qeverine Demokratike, që askush nuk e pati para nesh në Ballkan”. Ishte Qeveri e parë e këtij lloji në siujdhesën tonë. Pas këtij dështimi, Gurakuqi me shokë, shkuan në emigrim, për tu përkatitur e pritur nje ditë të përshtatshme të rikthimit. Por, Zogolli përgatiti mercenar të soji të vetë, që mos ta gjente edhe njeherë e liga mbretërore, i ndoqi, i vrau i shau dhe i zhduku këta patriot atdhetarë, me dorë tradhtare të mercenarëve, Vrau historinë shqiptare, mes Bajram Currit, Hasan Prishtinës, Avni Rrustemit, ndër të parcët vrau Gurakuqin më, 2 Mars 1925, në Bari të Italisë, Gurakuqi mbeti syrgjyn-vdekur, si edhe Bajram Curri e Hasan Prishtina më vonë në Selanik e Avni Rrustemin pse ia vrau dajën mikun më besnik të sërbëve, Esat Pash Toptanin. Luigj Gurakuqi nuk ishte e as nuk mbeti “syrgjyn”.Pasi që tash një shekull, brez pas brezi, shqiptarët e mësojne, e lexojnë e shohi në përmendore të materializuar kudo në hapësirat shqiptare. Vepra letrare, pedagogjike e sodomos personaliteti I Tij historik është i gjallë dhe shërben simbol guximi e përparimi shqiptar, me të drejtë Noli e mbyll elegjinë:

Nëno moj-ç’është përpjekur

gojë-mjaltë e zemër hekur

syrgjyn-gjall e syrgjyn vdekur

ky vigan liberator.

Si duhet, që të mos i jepet fund luftës në Ukrainë

March 4, 2025 by s p

Dështimet e së kaluarës e bëjnë të qartë se një paqe e imponuar nuk do të zgjasë

Përktheu Rafael Floqi: Tetiana Kyselova dhe Yuna Potomkina from Foreing Affairs

TETIANA KYSELOVA është profesoreshë e asociuar në Akademinë e Universitetit Kombëtar të Kyiv-Mohyla dhe Drejtore e Qendrës Kërkimore të Ndërmjetësimit dhe Dialogut në Ukrainë.

YUNA POTOMKINA është një avokate dhe ndërmjetëse ukrainase. Ajo shërbeu si Këshilltare e Zëvendës Shefit të Parë të delegacionit negociues të Ukrainës në Grupin Trepalësh të Kontaktit në Minsk nga viti 2020 deri në vitin 2022.

Më 18 shkurt, Rusia dhe SHBA. Zyrtarët u takuan në Arabinë Saudite për të filluar bisedimet për t’i dhënë fund luftës në Ukrainë – dialogu i parë i tillë i nivelit të lartë që do të zhvillohet që nga pushtimi në shkallë të plotë të vitit 2022, por një pa përfaqësues ukrainas. Përpara bisedimeve, SHBA. Presidenti Donald Trump i bëri lëshime presidentit rus Vladimir Putin dhe që atëherë i ka thënë presidentit ukrainas Volodymyr Zelensky se ai “po luante bixhoz me Luftën e Tretë Botërore”. Përshtatja e narrativave dhe pozicioneve ruse mund të rezultojë të jetë një lëvizje provokuese, por e zgjuar për ta sjellë Putinin në tryezë – por vetëm nëse Trump vendos standarde dhe kërkesa të larta sapo të fillojnë negociatat.

Deri më tani, hapat e Trump drejt negociatave i kanë ngjan shumë procesit të Minskut që filloi pas aneksimit të Krimesë nga Rusia dhe pushtimit të pjesëve të rajoneve të Donetskut dhe Luhanskut të Ukrainës në vitin 2014. Negociuar nga e ashtuquajtura Katër e Normandisë – krerët e shteteve nga Franca, Gjermania, Rusia dhe dy grupet e Minskut 1 dhe 2, procesi i Minskut , që të dyja përcaktuan kushtet për një armëpushim dhe përshkruan hapat drejt një zgjidhjeje politike në Donbas. Këto marrëveshje të dobëta nuk u zbatuan kurrë siç duhet, dhe ndërsa Putin filloi pushtimin e tij në 2022, ai i anuloi ato plotësisht.

Konteksti politik dhe strategjik ka ndryshuar në mënyrë dramatike që nga viti 2014. Por mësimet e hidhura të procesit të Minskut mbeten më të rëndësishme se kurrë. Fatkeqësisht, negociatat e reja të udhëhequra nga SHBA duket se përsërisin dobësitë specifike nga procesi i Minskut, të tilla si përjashtimi i palëve kryesore në konflikt dhe nxitimi drejt një armëpushimi të papërcaktuar me pak garanci për zbatimin dhe sigurinë. Ashtu si negociatat aktuale, marrëveshjet e Minskut sakrifikuan perspektivën e ndërlikuar por të arritshme të paqes së qëndrueshme për përfitime diplomatike afatshkurtra. Nëse Trump me të vërtetë dëshiron të jetë figura që i jep fund luftimeve midis Rusisë dhe Ukrainës, ai nuk duhet të përsërisë gabimet e Minskut.

MARREVESHJE TË IMPONUARA

Duke kërkuar një marrëveshje në parim dhe duke shtyrë punën për detajet, në mesin e viteve 2010, Kremlini ngriti një kurth që shkatërroi marrëveshjet e Minskut – një mashtrim që duket se dëshiron ta ribëjë tani. Procesi i Minskut nuk ishte menduar të vazhdonte në dy pjesë. Procesi u iniciua nga Katërshja e Normandisë përmes Grupit Trepalësh të Kontaktit, i cili përfshinte përfaqësues nga Rusia, Ukraina dhe Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE). Por Minsk I, i nënshkruar më 5 shtator 2014, nuk arriti të ndalonte përparimet ruse. Pas muajsh luftimesh të vazhdueshme dhe një disfate shkatërruese ushtarake ukrainase në Debaltseve, një marrëveshje e dytë, Minsk II, u negociua dhe u nënshkrua më 12 shkurt 2015.

Edhe pse Katërshja e Normandisë duhej të siguronte një format gjithëpërfshirës, interesat e Ukrainës u eliminuan de fakto nga negociatat e Minskut, sepse aparatet ushtarake dhe civile të vendit ishin në pozita shumë të dobëta – dhe për shkak se aleatët e Rusisë dhe të Kievit ushtronin presion të fortë për të nxituar për një marrëveshje të shpejtë. Nënshkrimi i të dy marrëveshjeve të Minskut pasoi disfata të mëdha ushtarake ukrainase në të cilat Kievi humbi territore të rëndësishme rreth Ilovaisk dhe Debaltseve dhe pësoi viktima të konsiderueshme.

Si rezultat, ukrainasit i perceptuan marrëveshjet e Minskut si të imponuara ndaj tyre dhe shumë i refuzuan ato plotësisht. Për shembull, në vitin 2019, aktivistë të shoqërisë civile ukrainase, politikanë të opozitës dhe veteranë të luftës nisën një lëvizje sociale të quajtur “Jo kapitullimit!” e cila mobilizoi protesta masive kundër lëshimeve politike ndaj Rusisë në kuadër të Minskut. Në një sondazh të kryer nga Rating Group dhe të publikuar në mes të shkurtit 2022, 63 për qind e ukrainasve ranë dakord me deklaratën se “marrëveshjet [Minsk] duhet të rishikohen dhe të rejat të nënshkruhen”, dhe vetëm 11 për qind ranë dakord që Ukraina duhet të përmbushë të gjitha kërkesat e procesit të Minskut. Pjesërisht, ukrainasit nuk e pranuan kurrë procesin e Minskut si legjitim, sepse Kievi ra dakord për kompromise të paqëndrueshme.

KALI TROJAN

Marrëveshjet e Minskut rekomanduan gjithashtu që trupat ruse të largoheshin nga pjesët e pushtuara të rajoneve të Donetskut dhe Luhanskut, por vetëm nëse do të mbaheshin zgjedhjet lokale dhe nëse pjesëve të pushtuara të Donetskut dhe Luhanskut do t’u jepej “status special” në Ukrainë, me të drejtën e mundshme për të kontrolluar forcat e tyre policore dhe për të emëruar gjyqtarë dhe prokurorë – një privilegj që rajoni ukrainas nuk e kishte në asnjë moment tjetër. Rusia e shpalli këtë dispozitë si një hap drejt një modeli federal për Ukrainën. Por edhe pse një rritje e tillë e autonomisë rajonale mund të interpretohet si demokratike, demokracia nën pushtim nuk funksionon. Një marrëveshje e tillë do t’i kishte dhënë Rusisë një kalë trojan për të minuar kursin properëndimor të Ukrainës nga brenda.

Edhe pse palët ranë dakord për zgjedhjet në Donetsk dhe Luhansk gjatë negociatave të Minsk I, ata kundërshtuan kohën. Në nëntor 2014, republikat, ende të pushtuara nga forcat ruse, zhvilluan zgjedhjet lokale në mënyrë të njëanshme, duke pretenduar se zgjedhje të tilla duhej të ndodhnin përpara se trupat të largoheshin. Por Ukraina, OSBE-ja dhe partnerët perëndimorë i panë këto zgjedhje si të paligjshme dhe jo në përputhje me Minsk I, duke argumentuar se trupat supozohej të largoheshin përpara se të mbaheshin zgjedhjet dhe se zgjedhjet duhet të mbaheshin nën mbikëqyrjen e OSBE-së. Por territoret vazhduan të pushtoheshin nga forcat e kontrolluara nga Rusia, pavarësisht pretendimit të Rusisë se nuk kishte trupa atje, dhe në vitin 2018, ata përsëri mbajtën zgjedhje të ngjashme të papajtueshme.

Sot, Rusia kërkon gjithashtu të përdorë negociatat për të ndërhyrë në punët e brendshme të Ukrainës, duke kërkuar që Ukraina të zhvillojë zgjedhje të nxituara presidenciale (të cilat ka të ngjarë të mos përmbushin standardet demokratike), t’i kthejë privilegjet Kishës Ortodokse Ruse në Ukrainë dhe të rivendosë rëndësinë e gjuhës ruse. Këtë herë, udhëheqësit e Ukrainës, grupet e shoqërisë civile dhe qytetarët kanë qenë më të shpejtë për të njohur dhe refuzuar taktika të tilla. Por nëse kushtet e një armëpushimi vendosen përsëri nga Moska dhe aktorë të tjerë – në këtë rast, Uashingtoni – pa pjesëmarrjen adekuate të Ukrainës që në fillim, Kievi nuk do të jetë në gjendje të mbrojë interesat e tij ose të bindë ukrainasit për legjitimitetin e marrëveshjes, duke e dënuar zbatimin e saj. Në një anketë të kryer nga Rating Group në mars 2024, më shumë se gjysma e të anketuarve ukrainas ranë dakord se nëse do të kundërshtonin kushtet e një traktati të mundshëm paqeje, ata “do t’i bashkoheshin një proteste paqësore”; shtatë për qind thanë se do t’i bashkoheshin një “proteste të armatosur”.

ZBATIMI I DËSHTUAR

Për shkak se asnjë armëpushim nuk do të kënaqë plotësisht interesat e Ukrainës ose Rusisë, çdo marrëveshje do të ketë nevojë për mbikëqyrje dhe zbatim të rreptë të palëve të treta si gjatë negociatave të marrëveshjes ashtu edhe pas nënshkrimit të saj. Dispozitat e zbatimit ishin thelbësisht të mangëta në marrëveshjet e Minskut. Asnjë tekst nuk iu referua kurrë garantuesve apo ndonjë pasojë për shkeljen e marrëveshjes.

Në vend të kësaj, pati dy përpjekje për të zbatuar marrëveshjet e Minskut, por të dy mekanizmat ishin të ndërtuar keq. I pari i besoi Misionit Special të Monitorimit të OSBE-së – një organ i themeluar në mars 2014, përpara se konflikti ushtarak të përshkallëzohej, dhe më vonë u përfshi në marrëveshjet e Minskut – monitorimin e shkeljeve të armëpushimit dhe verifikimin që të dyja palët kishin tërhequr armët e rënda nga vija e frontit. Por ajo nuk ia ngarkoi asnjë palë fajin për shkeljet që dëshmoi, e lëre më të rivendoste përputhshmërinë apo të aplikonte penalitete.

Ndërsa konflikti vazhdoi të përshkallëzohej, palët u përpoqën të angazhoheshin më drejtpërdrejt dhe më shpejt sesa përmes ndërmjetësve nga Misioni Special i Monitorimit të OSBE-së. Në shtator të vitit 2014, Rusia dhe Ukraina krijuan Qendrën e Përbashkët për Kontrollin dhe Koordinimin, një ent i përbërë nga oficerë ushtarakë rusë dhe ukrainas, por që i mungonte ndonjë dokument formal themelues. Ideja ishte që të lejoheshin dëshmitarët të hynin në të dyja anët e frontit për të monitoruar më mirë çdo shkelje të armëpushimit. Por atij organi i mungonin gjithashtu mekanizmat sanksionues dhe çdo aftësi që kishte për të zbatuar marrëveshjet u gjunjëzua në vitin 2017 kur Rusia tërhoqi përfaqësuesit e saj dhe i zëvendësoi ata me emisarë nga Donetsk dhe Luhansk të pushtuara, duke shmangur përsëri përgjegjësinë e saj për konfliktin duke u përballur me aktorët e saj përfaqësues. Pa asnjë zbatim apo edhe mbikëqyrje, Rusia mund të shkelë në mënyrë të përsëritur marrëveshjet pa ndonjë pasojë të menjëhershme.

Zbatimi i marrëveshjeve të Minskut u pengua gjithashtu nga paqartësia se kush ishin palët nënshkruese dhe cilat prej tyre kishin detyrimet. Rusia e manipuloi rolin e saj dhe u paraqit si ndërmjetëse midis Ukrainës dhe republikave përfaqësuese në Donetsk dhe Luhansk. Në fund të fundit, të gjithë ata që duhej të ishin përgjegjës për marrëveshjet u la me pak qartësi nëse marrëveshjet ishin ligjërisht të detyrueshme. As presidenti ukrainas dhe as ai rus nuk nënshkruan Minsk I ose II. Dhe as parlamenti i Ukrainës dhe as i Rusisë nuk e ratifikuan asnjërën marrëveshje. (Një rezolutë e Këshillit të Sigurimit të OKB-së u bëri thirrje palëve të zbatonin Minsk II në një rezolutë të vitit 2015, por ky apel pati pak efekt.) Këto defekte nuk mund të korrigjoheshin me asnjë përpjekje konsekuente; kishte të paktën tetë dokumente të gjitha së bashku – duke përfshirë protokollet, memorandumet, shtesat dhe vendimet e Grupit të Kontaktit Trepalësh – dhe të gjitha kontribuan në dështimin e marrëveshjeve.

Bërja e çdo fjalie të një marrëveshjeje, edhe nëse është thjesht një armëpushim, sa më e detajuar dhe e formuluar me kujdes – duke përcaktuar detyrimet dhe duke krijuar afate specifike dhe specifikime teknike për monitorimin dhe llogaridhënien – forcon marrëveshjet përsëri. manipulimi i st. Çdo marrëveshje për t’i dhënë fund luftës në Ukrainë duhet të parashikojë më qartë edhe një mekanizëm shumë më të fuqishëm të zbatimit. Së pari, çdo zgjidhje duhet të përfshijë masa sigurie që, në rast shkeljeje, do të përdoren shpejt dhe në mënyrë të pavarur. Rusia do të jetë veçanërisht e interesuar në minimizimin e garancive të sigurisë për Ukrainën, dhe kështu garanci të tilla preferohet të bien dakord nga Ukraina dhe aleatët e saj përpara negociatave me Rusinë. Një armëpushim ose një marrëveshje paqeje duhet gjithashtu të integrojë një mekanizëm monitorimi, verifikimi dhe llogaridhënieje që mund të identifikojë objektivisht dhe shpejt shkeljet e armëpushimit, t’ia atribuojë pa mëdyshje fajin njërës prej palëve dhe më e rëndësishmja, të rivendosë pajtueshmërinë – nëse është e nevojshme, duke vendosur sanksione për shkeljet. Duke pasur parasysh mungesën aktuale të besimit midis palëve, një mision i përbashkët paqeruajtës ushtarak, anëtarët e të cilit të gjitha palët negociuese bien dakord, mund të jetë një rrugë përpara.

Zgjidhjet teknike për zbatimin e një armëpushimi do të duhet gjithashtu të marrin parasysh natyrën e luftës moderne. Vija e frontit në Ukrainë aktualisht shtrihet mbi 3,000 kilometra, me luftime intensive që zhvillohen në rreth 970 kilometra. Kjo është të paktën dhjetë herë më e madhe se ajo e frontit gjatë negociatave të Minskut. Çdo ide se një zonë kaq e madhe konflikti – e zgjeruar më tej nga përdorimi i dronëve, raketave të drejtuara me saktësi dhe sistemeve të luftës elektronike – mund të kontrollohet pa zbatim të fuqishëm është një iluzion.

Së fundi, Evropa do të duhet gjithashtu të luajë një rol të madh—dhe një rol më të disiplinuar dhe më të përgjegjshëm se sa në mesin e viteve 2010. Gjatë negociatave të Minskut, Franca dhe Gjermania ishin ndërmjetës që ndërmjetësuan marrëveshjet e nxituara dhe kryesuan grupet e punës të Grupit Trepalësh të Kontaktit që pasuan. Ata rezistuan në njohjen e republikave përfaqësuese që Rusia krijoi në Donetsk dhe Luhansk, por ata gabuan keq, së bashku me Ukrainën, duke lejuar republikat përfaqësuese të nënshkruajnë marrëveshjet, duke mos krijuar asnjë detyrim të qartë për Rusinë.

Sot, shumica e vendeve evropiane duket se e kanë kuptuar shkallën në të cilën interesat e sigurisë të Ukrainës janë gjithashtu të Evropës. Qëndrimi lejues që dëmtoi negociatat e Minskut duhet të shmanget – dhe për fat të keq, si Rusia dhe Shtetet e Bashkuara kanë lëvizur për të përjashtuar vetë vendet evropiane që mësuan mësimet e hidhura të Minskut nga bisedimet aktuale. A ka nevojë Evropa për një vend në tryezën e negociatave?, një qëndrim të unifikuar për ofrimin e mbështetjes së sigurisë, ushtarake dhe ekonomike për Ukrainën; dhe përafrimi me strategjinë e negociatave të Ukrainës.

KËRKOHET PAQE AFATGJATË

Trump ka vendosur një kornizë kohore për arritjen e një marrëveshjeje armëpushimi në Ukrainë prej ditësh në muaj. Në të njëjtën kohë, ai nuk i ka bërë asnjë kërkesë Putinit dhe Rusia vazhdon të bëjë presion ndaj Ukrainës në fushën e betejës dhe të sulmojë infrastrukturën civile në të gjithë vendin. Nxitimi i një marrëveshjeje është pikërisht qasja e gabuar, sepse do të lejojë Rusinë të manipulojë negociatat. Edhe nëse Trump imagjinon se një marrëveshje e përkohshme mund të zgjerohet më vonë, ai nuk mund të lëvizë kaq shpejt. Vijat e para të luftës duhet së pari të stabilizohen në mënyrë që luftimet e vazhdueshme të mos turbullojnë bisedimet. Pastaj, shmangia e paqartësisë shkatërruese të Minskut dhe defekteve të zbatimit do të marrë kohë. Ai do të kërkojë përgatitje dhe koordinim thelbësor nga palët, duke përfshirë Rusinë, Ukrainën dhe Evropën, si dhe Shtetet e Bashkuara.

Procesi i negociatave të Minskut lehtësoi një ulje të përkohshme të armiqësive. Por në fund të fundit, ai minoi kërkimin për një zgjidhje afatgjatë, hapi terrenin për një konflikt më shkatërrues dhe njollosi trashëgiminë e të gjithë të përfshirëve në të. Një rezolutë që zbaton mësimet e Minskut do të jetë thelbësore për t’u mbrojtur

Qazim Dervishi: Një dritë që asnjë errësirë nuk mundi ta fikë

March 4, 2025 by s p

Marsel Fregjaj/

Me moton “Nëse rrimë, do ndryshkemi.” – Qazim Dervishi [1][7] ishte kurajoja që sfidoi kohën, padrejtësinë dhe harresën. Disa njerëz lindin për të qenë të zakonshëm, por disa të tjerë, si Qazim Dervishi, lindin për të sfiduar kufijtë, për të ngritur një komb në supet e tyre dhe për të treguar se shpirti i vërtetë i një njeriu nuk thyhet kurrë [1][3]. Ai nuk ishte thjesht një sportist; ishte një flakadan që nuk u shua, një zemër që rrahu fort kundër dallgëve të historisë, një shpirt i pathyeshëm që nuk iu përkul askujt – as fatit, as padrejtësisë, as regjimeve që u përpoqën ta fshinin nga kujtesa e kombit të tij [1][3].

Lindur në Shkodër më 10 qershor 1908, Dervishi nuk ishte një fëmijë i zakonshëm. Ai nuk ecte thjesht nëpër rrugët e qytetit të tij – ai vraponte drejt madhështisë. Toka e Shkodrës, e njomur me historinë e burrave të mëdhenj, do të ishte dëshmitare e një legjende që do të ngrihej nga rrënjët e saj. Dhe ai nuk ndaloi. Asnjëherë [1][2].

Kur hyri në Shkollën Teknike “Harry Fultz” në Tiranë, ai nuk ishte thjesht një student që mësonte – ai ishte një forcë e pandalshme. Në një kohë kur Shqipëria nuk kishte as infrastrukturë sportive, as qendër trajnimi, as modele për t’u ndjekur, ai i krijoi vetë kushtet për zhvillimin e aftësive të tij [1][2]. Motoja e shkollës, “If we rest, we rust” (në shqip: “Nëse rrimë, do ndryshkemi”), pasqyronte filozofinë që shoqëronte çdo hap të përpjekjeve të tij [1].

Nga viti 1924 deri në 1933, ai e dominoi atletikën si një perandor që nuk njihte humbje. Nuk mjaftohej me një sport. Në kërcimin e larti, ai kërkonte qiellin; në garat e shtizës, ai sfidonte distancën; në futboll, ai godiste topin me të njëjtën energji, duke shënuar golin e parë në ndeshjen e parë të kampionatit shqiptar – një moment simbolik që hapi dyert për një epokë të re [1][3][5]. Në basketboll, ai nuk shihte vetëm një lojë, por një revolucion që do të ndryshonte përgjithmonë sportin në Shqipëri [1][3].

Kur Shqipëria ende nuk e njihte basketbollin, ai ishte atje. Kur askush nuk dinte se çfarë do të thoshte të ishe një arbitër ndërkombëtar, ai e bëri realitet. Kur askush nuk kishte guxuar të mendonte se një shqiptar mund të qëndronte pranë më të mirëve të Ballkanit dhe Evropës, ai shkroi historinë [1][3][5].

Në vitin 1930, historia u bë me një goditje të vetme. Ishte ai që shënoi golin e parë në ndeshjen e parë të kampionatit shqiptar të futbollit – një moment simbolik që hapi dyert për një epokë të re. A e dinte ai atëherë se po ndryshonte historinë? Ndoshta jo, por njerëzit e mëdhenj nuk e kuptojnë madhështinë e tyre në çastin kur e krijojnë atë – ata thjesht e bëjnë [1][3].

Dervishi nuk u ndal. Si arbitër, u bë i pari që përfaqësoi Shqipërinë në arenën ndërkombëtare. Në vitin 1946, kur Shqipëria fitoi Kupën Ballkanike, ishte ai që drejtoi ndeshjet vendimtare si arbitër, duke e shkruar historinë me çdo vendim, çdo vrapim, çdo moment kur sytë e të gjithëve ishin drejtuar mbi të [1][2][3].

Por ja ku vjen kthesa tragjike, momenti kur realiteti dhe padrejtësia ndërhyjnë për të shkatërruar një legjendë. Pas Luftës së Dytë Botërore, Shqipëria ndryshoi. Një regjim i ri erdhi dhe shkatërroi gjithçka që nuk mund ta kontrollonte. Një njeri si Qazim Dervishi – një mendimtar i lirë, një shpirt i pavarur, një njeri i ndërtuar mbi vlera – nuk mund të tolerohej. Ai nuk ishte një burrë që mund të përkulej. Dhe për këtë, ai u dënua [2][3][6].

Më 12 shtator 1947, ai u arrestua. Akuzat? Qesharake, absurde, dhe mbi të gjitha, të rreme. Ai u torturua dhe u hodh në errësirën e një burgu të ftohtë, ku edhe ajri dukej se kishte humbur shpresën, duke përjetuar torturat më të egra. Një njeri që kishte ngritur sportin shqiptar, tashmë i lënë në harresë [2][4][6].

Doli nga burgu i thyer fizikisht, por jo i shuar. Mbijetoi, dhe vazhdoi të ecë sërish nëpër rrugët e Shkodrës, edhe pse kurrë nuk mori atë që meritonte plotësisht gjatë jetës së tij. Por e vërteta është si një dritë që, sado ta mbulosh, gjen gjithmonë një mënyrë për të shpërthyer [2][4].

Në vitin 1993, ai u shpall “Mësues i Popullit” – një nder që erdhi shumë vonë, por që dëshmoi se asnjë regjim nuk mund ta varrosë përgjithmonë të vërtetën [1][2]. Në vitin 1996, emri i tij u përjetësua në Pallatin e Sportit “Qazim Dervishi” në Shkodër, si një monument i kujtesës kolektive të një kombi që, më në fund, e njihte heroin e tij të heshtur [1][4][7].

Nuk u dorëzua kurrë. Ai nuk u thye, nuk u shua kurrë.

Çfarë do të thotë të jesh i madh? Nuk është thjesht të fitosh medalje, të thyesh rekorde apo të ndërtosh fusha basketbolli aty ku nuk ka. Është të lësh një gjurmë që askush nuk mund ta fshijë, të mbetesh në zemrat e njerëzve, edhe kur je larg, të jetosh përtej vetes, përtej jetës fizike, përtej kohës [1][3][5].

Ky nuk është një portret biografik klasik, por një moment kujtese dhe mirënjohjeje për veprën e tij madhështore. Kushdo që ka dëshirë të dijë më shumë për këtë figurë mund të gjejë mjaft informacione në internet; nuk do të ndalemi në detaje. Por, Qazim Dervishi ishte më shumë se një sportist – ai ishte një luftëtar i së mirës dhe jetës, një vizionar, një dritë që kurrë nuk u fik.

Emri i tij do të jetojë përjetë.

Referenca

Wikipedia – Qazim Dervishi: [https://en.wikipedia.org/wiki/Qazim_Dervishi]
Kujto.al – Profil i Qazim Dervishi: [https://kujto.al/personat/qazim-dervishi-3/]
Gazeta Dielli – “Qazim Dervishi, Një figurë elitare e sportit shqiptar”: [https://gazetadielli.com/qazim-dervishi-nje-figure-elitare-e-sportit-shqiptar/]
Shkoder.net – Hulumtime mbi Qazim Dervishi (PDF): [https://www.shkoder.net/images/pdf/38_rilindasi_18janar%202015_qazim_dervishi.pdf]
Forum-AL – Historia tragjike e themeluesit të sportit shqiptar, Qazim Dervishi: [https://www.forum-al.com/threads/historia-tragjike-e-themeluesit-t%C3%AB-sportit-shqiptar-qazim-dervishi.43741/]
Shqiptarja.com – Profil dhe kontributi i Qazim Dervishit: (referencë nga artikuj të ndryshëm në këtë portal)
Insajderi – “The founder of Albanian sports was hanged upside down”: [https://insajderi.org/en/themeluesin-e-sportit-shqiptar-varen-kokeposhte/]
Foto: Qazim Dervishi, Elnar Dervishi – youtube channel, https://www.youtube.com/watch?v=pNzmpp-sea4