s p – Page 485 – Dielli

LËVIZJA KOMBËTARE PËR ALFABETIN SHQIP

February 19, 2025 by s p

Dr. Nikollë Loka/

Në Perandorinë Osmane, si në të gjitha vendet në modernizim të shekullit XIX, zhvillimet politike u shfaqën si një proces i ndërthurur me zhvillimet në fushën e arsimit. Nga Lidhja e Prizrenit dhe deri në shpalljen e Pavarësisë, përfaqësues të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare parashtruan si kërkesa të ngutshme njohjen e kombësisë shqiptare dhe çështjen e shkollave shqipe, bashkimin e tokave shqiptare në një vilajet të vetëm, si dhe formimin e një Shqipërie autonome.

Pas ndalimit të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, qëndrimi i administratës osmane ndaj shqiptarëve ishte që t’i pengonte ata të përdornin dhe zhvillonin publikisht gjuhën e tyre. Krahas pengimit të arsimit në gjuhën shqipe, në shkolla u ndaluan botimet dhe librat në gjuhën shqipe. Në fakt, shkollat shqipe, duke filluar nga shkolla e parë shqipe, e hapur në Korçë, u mbyllën një nga një. Me këto masa, autoritetet osmane u përpoqën që çështja e arsimit shqip të mos shndërrohej në një lëvizje që do të siguronte arsimin në gjuhën kombëtare për të gjithë shqiptarët.

Gjatë debateve të para në lidhje me zgjedhjen e një alfabeti shqip gjatë viteve 1860 dhe 1870, autoritetet osmane, në dukje, preferuan alfabetin arab si zgjidhje, por gjithashtu favorizuan krijimin e një alfabeti “origjinal” të shqipes si më i favorshëm sesa adoptimi i drejtpërdrejtë i greqishtes, ose shkrimin latin. Është e rëndësishme të theksohet se shqiptarët nuk i konsideronin si kërcënim alfabetet me bazë latine, edhe pse misionet fetare dhe më vonë diplomatët austrohungarezë dhe italianë ndihmuan në përhapjen e tyre. Natyrisht, autoritetet osmane i shihnin veprimtaritë misionare dhe konsullore si ndërhyrje të huaja në punët e Perandorisë dhe një përpjekje për të nxitur separatizmin kombëtar, trazirat dhe shpërbërjen.

Zhvillimet që kishin ndodhur në dy dekadat e fundit të shekullit XIX dhe fillimit të shekullit XX për hapjen e shkollave në gjuhën shqipe, rritja e numrit të botimeve shqip dhe zhvillimi i proceseve të kulturës kombëtare në përgjithësi, e bënë domosdoshmëri përcaktimin e një alfabeti të vetëm. Për më tepër, rilindësit me të drejtë, mungesën e një alfabeti të vetëm të shqipes e konsideronin jo vetëm një problem gjuhësor e kulturor, por edhe një problem politik që pengonte bashkimin e shqiptarëve. Çështjen e alfabetit e shtron në një mënyrë të ashpër Sami Frashëri, sipas të cilit problemi i shkrimit dhe i këndimit, pra, problemi i alfabetit është i lidhur me fatin e ekzistimit të popullit shqiptar si komb.

Revolucioni xhonturk dhe shpallja e kushtetutës krijuan kushte pak a shumë të favorshme për

zhvillimin e lëvizjes kombëtare shqiptare. Shumica e veprimtarëve të lëvizjes kombëtare brenda e jashtë vendit dhe organet e shtypit atdhetar, e quanin të dobishme që shqiptarët të shfrytëzonin liritë që u dha kushtetuta për të zhvilluar në mënyrë legale lëvizjen kulturore kombëtare, për të hapur shkolla shqipe në tërë vendin dhe për të përhapur me të gjitha mjetet mësimin e gjuhës shqipe. Me shpalljen e Monarkisë Kushtetuese, në sistemin arsimor osman lindi një problem tjetër i rëndësishëm, që ishte problemi i arsimimit në gjuhët vendase.

Pas revolucionit xhonturk, në themel të politikës nacionale xhonturke u vu doktrina e osmanizmit që i shpallte të gjithë shtetasit e Perandorisë “osmanllinj” dhe “të barabartë para ligjit”. Me këtë rast u lejua ngritja e klubeve kulturore dhe hapja e shkollave në gjuhët e kombësive të ndryshme. Në Shqipëri u hapën shumë klube kulturore dhe lëvizja për shkollën shqipe u shtri në të gjithë vendin. Meqenëse shkollimi shqip nuk mund të ndalohej më dhe ishin njohur kombësitë e Perandorisë, vazhduan përpjekjet për t’i mbajtur shqiptarët të përçarë. Çështja e përdorimit të alfabetit turko arab e nxitur nga xhonturqit, është quajtur me të drejtë si pjesë e politikës “përçaj e sundo” dhe të asaj panislamiste, si dhe është cilësuar si mollë sherri e hedhur prej tyre në mes të shqiptarëve. Duke mbështetur alfabetin arab për shqiptarët, autoritetet turke ishin të vetëdijëshme se shqiptarët myslimanë do të vazhdonin të mbeteshin kulturalisht me Perandorinë, ndërsa për miletet e tjera nuk u interesonte. Futja në përdorim e alfabetit latin nuk kaloi pa probleme, sidomos në veri të vendit, ku paria konservatore dhe ulemat turkoshake kishin ndikim më të madh. Megjithëse disa shkolla në vilajetin e Kosovës filluan të përdorin alfabetin latin, disa nga prijësit fetarë, të nxitur nga komiteti i xhonturqve në Selanik, e quanin këtë alfabet “të pa fe” dhe kërkonin përdorimin e alfabetit arab si faktor bashkimi për tërë Perandorinë Osmane. Një goditje tjetër kundër arsimit shqiptarë u bë në Kongresin e xhonturqve të mbajtur në Selanik në maj të vitit 1909 ku komisioni që punoi për problemin kombëtar e kulturor të kombësive jo turke në Perandri doli me këto propozime: Të gjitha shkollat fillore të betën ashtu siç kanë qenë d.m.th. në gjuhën turke. Të gjitha gjimnazet ku mësimi nuk zhvillohet në gjuhën turke të mbyllen dhe nxënësit të kalojnë në gjimnazet turke. Mësimi në këto gjimnazi do të zhvillohet vetëm në gjuhën turke.

Kundër përpjekjeve të autoriteteve osmane dhe mbështetsve të tyre, vendimet e Kongresit të Manastirit shprehën vendosmërinë e elitës kulturore shqiptare për të ruajtur pavarësinë nga turqit e rinj, në zhvillimet kulturore kombëtare, duke bërë që të dështonin përpjekjet xhonturke për ta nënshtruar lëvizjen kulturore shqiptare dhe për ta vënë në funksion të projekteve të tyre politike.

Zgjedhja e alfabetit latin kishte dhe një dimension të qartë politik dhe tregonte aspiratat perëndimore të shqiptarëve si komb. Në fakt, vetë kontrasti midis alfabetit latin dhe atij turk do ta bënte vetëdijen shqiptare të ishte ndryshe nga ajo e turqve.

Xhonturqit ishin kundër shfaqjes së ideve kombëtare dhe idesë së bashkimit të shqiptarëve me përkatësi fetare të ndryshme, prandaj u pozicionuan kundër alfabetit latin në shkollat shqipe. Ky ishte manifestimi i parë i politikës reaksionare xhonturke ndaj arsimit të kombësive jo turke e sidomos ndaj shqiptarëve në Perandori. Mbështetësit e alfabetit arab mbronin pikëpamjen se “ndryshimi i alfabetit nënkuptonte ndryshimin e fesë dhe përdorimi i shkronjave latine nënkuptonte largimin nga ”islami”.

Pas fitores mbi kundërevolucionin e prillit 1909, Komiteti xhonturk “Bashkim e Përparim” e forcoi pushtetin politik. Prandaj ai e hoqi pothuajse krejtësisht maskën që mbante deri atëherë dhe fillojë të zbatonte një kurs më të ashpër e më të hapur kundër lëvizjes arsimore shqiptare e përgjithësisht asaj kombëtare. Në maj 1909 u arrsetuan 17 veta nga Struga, Pogradeci dhe Ohri të akuzuar si agjentë të Sulltan Hamitit. Midis të arrestuarve nga Ohri ishin: Hamdi Bej Ohri, Xheladin Beu, kryetar i klubit dhe Mehmet Beu të cilët ishin përpjekur për të çelur një shkollë shqipe në atë qytet.

Në fund të vitit 1909 dhe në fillim të vitit 1910, çështja e alfabetit të gjuhës shqipe mori përmasat e një problemi të madh politik e kombëtar në të cilin u përfshinë shtresa të ndryshme shoqërore dhe qarqe politike e fetare të vendit. Të shtyrë nga reaksioni xhonturk një grup deputetësh shqiptarë në Parlamentin e Stambolli, nga të cilët asnjëri nuk dinte të shkruante e të lexonte shqip dhe disa prej tyre nuk ishin as të kombësisë shqiptare, i drejtuan një mesazh Kryeministrit Turk me anën e të cilit kërkonin gjoja “në emër të shqiptarëve” që të përdorej alfabeti arab për shkrimin e gjuhës shqipe dhe të ndalohej ai kombëtar”. Një propagandë të madhe për alfabetin arab bëri Rexhep Nuredin, i cili ishte aktivizuar në Klubin e Manastirit por njëkohësisht, me porosi të Komitetit Xhonturk, ishte emëruar myfti i atij qyteti. Ai filloi me botimin e një abetareje shqipe me shkronja arabe dhe vazhdoi me një turne në Dibër e në Mat për të propaganduar në të mirë të alfabetit arab. Për të njëjtin qëllim, shkoi edhe në Stamboll, ku veproi, sidomos midis deputetëve shqiptarë. Edhe autoriteti më i lartë fetar i Perandorisë Sheh ul-Islami ishte shprehur në favor të përdorimit të alfabetit arab, pasi sipas tij “alfabeti arab është shumë i lehtë për t’u mësuar dhe fëmijët mund ta mësojnë atë shpejt.

Turqit e rinj bënë për vete një pjesë të klerit mysliman, duke e nxitur ta shkruajnë gjuhën shqipe me alfabetin arabo-osman. Nën ndikimin e këtyre klerikëve, një pakicë e myslimanëve shkodranë ishin të pakënaqur me krijimin e klubit shqiptar dhe me përpjekjet për hapjen e shkollave shqipe që do të përdornin alfabetin latin. Kjo gjendje ishte dhe në Kosovë, ku shteti osman ndërhyri publikisht. Valiu i Kosovës, bashkë me deputetin Said Efendia kishte mbajtur mitingje në Sjenicë, Ferizaj, Gjakovë, Prishtinë, Shkup, Pejë, Gostivar, Dibër, Tetovë, Preshevë e gjetiu me qëllim bindje dhe heqje dorë nga shkrimi latin. Ndërkohë simpatizuesit e shkronjave turko-arabe nga klubi i Aksarajt “Mahfel” dërguan njëfarë Arif Hiqmeti, kinse gazetar, nga fshati Llojan i Kumanovës ta studiojë gjendjen dhe të kontaktojë me parinë muslimane për të krijuar besimin se “shkronjat turko- arabe janë shkronjat e Zotit dhe ai di vetëm ato t’i lexojë, kurse shkronjat gjahure Zoti nuk i pranon dhe i dërgon të gjithë në xhehnem” (Mustafa, 2018:96). Në mbështetje të xhonturqve dolën serbët, përmes një organizate “të serbëve otomanë”, të themeluar në Shkup me pëlqimin e xhonturqve, që i kishte degët e veta në të gjithë Kosovën dhe Maqedoninë. Në vitin 1910, kjo organizatë iu bashkua një fushate të fuqishme të xhonturqve kundër përdorimit të alfabetit latin nga shqiptarët.

Në mbrojtje të alfabetit latin dolën deputetët atdhetarë shqiptarë. Pas interpelancës së deputetëve në Parlament dhe demarsheve të Hasan Prishtinës te Ministri i Arsimit, qeveria e Stambollit kumtoi zyrtarisht se “e konsideronte çështjen e alfabetit si problem të brendshëm të shqiptarëve, por ndërkohë arriti urdhëresa që “mësimi i gjuhës shqipe në shkollat private dhe shtetërore të zhvillohej vetëm me alfabetin turk”. Në telegramin e dërguar Valiut të Kosovës, Ministri i Arsimit kishte theksuar se “telegrami i mëparshëm, për mospërzierjen në çështjen e alfabetit, ishte dërguar ngase qeveria me këtë donte të mësonte disponimin e popullit, dhe se vendimi i ri pasoi në mbështetje të vullnetit të shprehur nga vetë shqiptarët” (The Times, Aug 05, 1910). Në zbatim të vullnetit qeveritar, Ky Vali i kishte dërguar telegram Ministrisë së Arsimit në Stamboll duke e informuar se “të gjithë ato shkolla që mësojnë me shkronja latine do të mbyllen”.

Njëra nga kërkesat e kryengritjes shqiptare të vitit 1910 ishte dhe çështja e arsimit shqip, ku përfshihej edhe problemi i alfabetit. Shtypja e kryengritjes shqiptare të Kosovës në vitin 1910 u pasua me luftën kundër kulturës dhe gjuhës shqipe, duke mbyllur klubet e hapura shqiptare nën pretekstin se ishin “vatra të revoltës”; me burgosjen dhe ndalimin e kryeredaktorëve, redaktorëve dhe gazetarëve të gazetave shqipe. Me urdhër të Portës së Lartë u ndaluan librat dhe gazetat në shqip dhe u mbyllën shkollat në gjuhën shqipe. Në ato kushte, shkollat shqipe punuan në kushte ilegale. Vazhduan arrestimet e atdhetarëve shqiptarë. Në Shkup arrestohet Kryetari i klubit të atyshëm Beqir Efendiu dhe mësuesi i gjuhës shqipe Bedri Pejani; në Manastir Fehim Zavalani, Vllezërit Kristo e Dhemitër Qeriazi etj. Në Elbasan Kristo Dako e Lef Nosi; në Dibër Qamil Daci; në Tiranë Ibrahim Dalliu, Mahmut Furtuzi, Jusuf Elezi; në Durrës Nikollë Kaçorri etj.

Në mars të vitit 1911, një qarkore e Ministrisë së Brendshme në Stamboll kërkonte riçeljen e shkollave, sikundër dhe çeljen e shkollave të reja dhe përdorimin e alfabetit latin. Por përpjekjet përçarëse të xhonturqve vazhduan edhe më tej, duke e trajtuar problemin e arsimit shqip dhe të alfabetit latin si të dëmshme për fenë myslimane dhe të rrezikshme për interesat e Perandorisë. Si në fillim, edhe gjatë zhvillimit të kryengritjes shqiptare të vitit 1912, u paraqitën kërkesa në lidhje me arsimin dhe shkollën shqipe. Kërkesa të tilla u shprehën nga kryengritësit e Malësisë së Gjakovës, të Hasit, të Mitrovicës, Dibrës, Junikut etj. Edhe në bisedimet midis kryengritësve shqiptarë të përfaqësuar nga Hasan Prishtina dhe autoriteteve osmane, çështjet arsimore zinin mjaft vend. Nga 14 kërkesat e Hasan Prishtinës drejtuar delegacionit osman në bisedime, 5 ishin për shkollat dhe arsimin shqip. Autoritetet osmane nuk mundën t’u imponohen shqiptarëve në çështjen e alfabetit dhe nuk e ndaluan dot procesin e veçimit kulturor të shqiptarëve nga osmanët, që do të çonte në formimin e shtetit të pavarur shqiptar.

A ËSHTË PAVARËSIA E KOSOVËS NË BANGËN E ZEZË NË HAGË?

February 19, 2025 by s p

Milazim KRASNIQI/

A i di ndokush shkakun e vërtetë pse Hashim Thaçi, Jakup Krasniqi, Kadri Veseli e Rexhep Selimi janë në bangën e të akuzuarve në Gjykatën Speciale? Ka pasur e ka shumë supozime, hipoteza, qëndrime, konstatime lidhur me këtë temë, por as nuk ka qartësi e as koncensus për shkakun kryesor, pse pikërisht ata janë të akuzuar. Ka mundur të ishin të akuzuar mbase shumë të tjerë për krimet e supozuara, ose edhe të kryera nga pjesëtarë të UÇK-së. Ajo ka qenë luftë e armatosur dhe në luftë vriten e plagosen njerëz. Në një gjykatë që kërkon të vendos drejtësi, vihen në bangën e të akuzuarve ata që i kanë kryer krimet. Edhe në rastin e ushtrive të rregullta, me përparësi akuzohen kryesit e krimeve. Ndërsa në rastin e ushtrive që janë më shumë guerile, ajo është e vetmja mënyrë për të vënë drejtësi, pasi në ushtri të tilla nuk ka një strukturë hierarkike. Pra, mbetet pyetja: pse në rastin e UÇK-së, janë akuzuar drejtuesit politikë, e jo fjala vjen, kryesit lokalë të krimeve eventuale?

Bindja ime e thellë është se ka një shkak të vetëm: Hashim Thaçi, Jakup Krasniqi e Kadri Veseli, me gjasë edhe Rexhep Selimi bashkë me ta, kanë qenë personat kyç që e kanë prishë projektin për riintegrimin e Kosovës në Jugosllavi, ashtu siç ka qenë akordi në marrëveshjen e Ahtisarit e Çernomyrdinit me Millosheviqin dhe siç është inkorporuar edhe në rezolutën 1244 të KS të OKB-së. Kjo ka qenë linja absolute ndërmjet SHBA-së, BE-së dhe Rusisë. Kjo është tentuar të imponohej edhe në terren me UNMIK-un dhe KFOR-in në vitet e para. Disa nga njerëzit që kanë paraqitë pengesë ndaj këtij projekti, ose janë eliminuar politikisht, ose janë ndjekur nga drejtësia e UNMIK-ut, ose kanë vdekur. Ata që kanë mbijetuar politikisht, që nuk i ka arritë drejtësia e UNMIK-ut dhe nuk kanë vdekur, janë pikërisht Hashim Thaçi, Jakup Krasniqi, Kadri Veseli dhe Rexhep Selimi. Dy të parët (Hashim Thaçi si kryeministër dhe Jakup Krasniqi si kryetar i Kuvedit) kanë pasur rol vendimtar në shpalljen e pavarësisë së Kosovës më 17 shkurt 2008.

Këtu shtrohet një pyetje shumë e vështirë: pse edhe amerikanët e kanë shtyrë përpara dhe e kanë imponuar me presion themelimin e Gjykatës Speciale? Ka vetëm një shpjegim të logjikshëm: për të dalë të larë para rusëve, me arsyetimin se protagonistët e shpalljes së pavarësisë së Kosovës më 17 shkurt 2008 kanë përgjegjësinë e tyre indviduale. Pra, amerikanët nuk e kanë prishur marrëveshjen me rusët, po atë marrëveshje e kanë injoruar protagonistë vendas. Si rrjedhojë ata do të akuzohen në Gjykatën Speciale dhe do të nxirren nga skena politike, për të marrë rusët një satisfaksion. Të tjerat mandej janë teknikalitete. Pra, shkaku kryesor i akuzës ndaj tyre është shpallja prej tyre e pavarësisë së Kosovës në kundërshtim me akordin Ahtisari-Çernomyrdin-Millosheviq dhe me rezolutën 1244. Mbetet poashtu propozimi për pavarësinë e kushtëzuar në Planin Gjithëpërfshirës të Ahtisarit, kur dihej se Ahtisari në vitin 1999 ishte haptas dhe qartësisht kundër pavarësisë së Kosovës. E logjikshme duket se edhe atij iu imponuar ndryshimi i qëndrimit në favor të pavarësisë nga këmbëngultësia e politikës indipendentiste në terren, të akterëve të tipit të Hashim Thaçit, Jakup Krasniqit, po edhe Ibrahim Rugova e Fatmir Sejdiu. Në pamundësi që të pengohej pavarësia e Kosovës me çdo kusht, u imponua si pavarësi e kushëzuar, por më vonë u penalizuan protagonisttë kryesorë që e shpallen pavarësinë, përfshirë edhe ish president Fatmir Sejdiun.

Ajo që unë nuk mund as ta prognozoj me këtë rast është se si do të ndikojë verdikti i Gjykatës Speciale mbi shtetin tonë, më saktë mbi ekzistencën e tij. Këtë nuk mund as ta supozoj. Shpresa është se me Trampin në Shtëpinë e Bardhë nuk ka shans të rikthimit te akordi i vitit 1999. Por, me Trampin poashtu është e sigurt se statu quoja nuk mund të mbahet gjatë. Nuk mund ta dimë sot se a do të tentohet të zgjidhet problemi si krizë ndërmjet Kosovës e Serbisë, apo në një konstelacion më të gjerë të sigurisë europiane, përfshirë edhe rastin e Ukrainës. Për të përballuar gjithë sfidat e mundshme, na duhet një qeveri që e fiton besimin e SHBA-së dhe e dyta, na duhet Hashim Thaçi me shokët e tij në liri.

‘Republika’ – një udhëtim poetik në zemër të Prishtinës

February 19, 2025 by s p

Katror.info/

Pas një pauze të shkurtër të festivaleve, qendra e qytetit po rikthehet në një vatër gjallërie me nisjen e edicionit të shtatë të Festivalit Ndërkombëtar të Poezisë ‘Republika’. Për tri ditë me radhë, ky festival do të sjellë një mori aktivitetesh, duke bashkuar 17 poetë nga Ballkani dhe vende të ndryshme të botës. Një festë e fjalës artistike që rikthen poezinë në zemër të qytetit!

Në një intervistë për Katror.info, organizatorja e festivalit, Vlora Ademi, rrëfen se si lindi ideja për Festivalin Ndërkombëtar të Poezisë ‘Republika’ dhe si ka evoluar festivali ndër vite.

“Mungesat dhe zbrazëtinat, gjithherë na grishin për krijime. Dhe duke qenë se Prishtinës i mungonte nji platformë serioze dhe e randësishme ku poetët shqiptarë dhe të huaj do të mund të bashkëjetonin në nji koncert të poezisë, atëherë m’u ndriçua mendja për krijimin e nji Republike të poetëve”, thotë ajo.

”Jo rastësishtc’Republika’ e poetëve u kriju n’vigjilije të 10 vjetorit të Republikës shtet dhe, si simbolikë, filloi me 10 poetë, duke iu shtu përvitshëm nga nji. Sot, në 17 vjetorin e Pavarësisë, ‘Republika’ i mirëpret 17 poetë nga vende të ndryshme të botës”, thekson ajo.

Sipas Vlora Ademit, festivali ‘Republika’ që nga edicioni i tij i parë ka synuar të promovojë diversitetin kulturor, dialogun ndërkulturor dhe vlerat njerëzore, duke i dhënë një hapësirë të veçantë poetëve të rinj dhe zërave të margjinalizuar.

Në pyetjet tona rreth vlerave që ky festival synon të përçojë, rëndësisë së tij si platformë për zëra të rinj, Ademi thekson; ‘Republika’ si festival, qysh në edicionin e parë ka fillue me e promovue diversitetin kulturor, qëllim parësor ky përmes të cilit promovohet ndjeshmënia dhe vlerësimi për kultura të tjera. Në këtë rrethanë, jo ma pak i randësishëm asht edhe dialogu dhe mirëkuptimi ndërkulturor, i nxitun nga shkëmbimi i ideve dhe perspektivat në mes të artistëve. Dhe e treta, por jo e fundit për nga randësia them se asht promovimi i vlerave njerëzore.

Ajo nënvizon se festivali ka një mision të qartë për të fuqizuar zërat e rinj dhe të margjinalizuar, duke kontribuar kështu në forcimin e demokracisë kulturore dhe zhvillimin e komunitetit artistik.

Ndërsa për edicionin e sivjetmë, Ademi premton një program artistik të mirëkonceptuar, ku poezia do të ndërthuret me forma të ndryshme arti për të krijuar një përvojë unike për publikun.

”Nji program artistik të mirëkonceptuem dhe jo të tepruem, duke i integru disa forma të artit”, thotë ajo.

Edicioni i shtatë i Festivalit ‘Republika’ sjell një program të zgjeruar dhe një qasje ndryshe nga vitet e kaluara, duke synuar një audiencë më të gjerë përmes një ndërthurjeje të pasur të arteve

Sipas organizatores Vlora Ademi, ky edicion karakterizohet nga një diversitet artistik që bashkon natyrshëm poezinë, baletin, muzikën, ekspozitat, dokumentarin, promovimin letrar dhe aktrimin.

”Përpos që ‘Republika’ asht ba shkak që disa poet, me ardhë për të parën herën Kosovë, në këtë edicion e kemi sjellë nji shfaqje baleti të kombinueme me poezi, element tjetër ky, që identifikon dhe e cilëson si festival të dallueshëm për nga formati dhe e rangon në nji nivel tjetër festivalesh duke kontribue në pasunimin e skenës kulturore në vend. Nga ky vit e kemi nji ‘Republikë’ me format të zgjanuem. Këtë edicion e karakterizon nji diversitet artistik, përmes të cilit krejt natyrshëm bahen bashkë poezia, baleti, muzika, ekspozita, dokumentari, promovimi e aktrimi” bëri të ditur ajo.

Për këtë edicion, publiku do të ketë mundësinë të ndjekë premierën e baletit ‘T’PAANËT’, me koreografi të balerinëve Leonora Rexhepi dhe Muhamet Bikliqi, si dhe shfaqjen e dokumentarit ‘KUFIRI I KUQ – T’huej mes t’vetëve’, me producente Blerina Gjoka, bashkëpunim i Fondacionit Kujto.al (Tiranë) dhe organizatës Social Creativity (Prishtinë), i financuar nga Bashkimi Evropian në kuadër të projektit “Kultura dhe Kreativiteti për Ballkanin Perëndimor” dhe i zbatuar nga British Council.

Gjithashtu në këtë edicion është edhe promovimi i librit ‘Nata e qejve’ të shkrimtarit, Primo Shllaku, njiherit edhe Laureat i Edicionit të Parë të Festivalit RESPOETICA në Prizren, për kontributin e tij të paçmueshëm në fushën e gjuhës, artit e kulturës. Për librin do të flasin, studiuesja, Esma Dodaj dhe studiuesi e shkrimtari, Adil Olluri. Ndërsa ngjarjen do ta moderojë, shkrimtari, Azem Deliu.

Një pjesë e programit të këtij edicioni përfshin edhe ekspozitën ‘Homazh’ të fotografit Fahredin Spahija, e cila nderon 17 figura të shquara të kulturës shqiptare që tashmë nuk janë më mes nesh. Kurator i kësaj ekspozite është esteti, Primo Shllaku.

Një tjetër pikë e rëndësishme e festivalit do të jetë paneli mbi përkthimet letrare, me temën ‘Kontributi i përkthyesve në pasurimin dhe riaktivizimin e gjuhës shqipe’, ku do të diskutojnë përkthyes dhe studiues si Elmaz Fida, Ana Kove, Arjan Kallço, Vlora Konushevci dhe Gazmend Bërlajolli. Gjithashtu, për pjesën muzikore, sopranoja Ardiana Bytyqi Ismajli do të performojë nën shoqërimin e Urim Maliqi-it dhe Genc Hajriz-it.

Në këtë edicion marrin pjesë 17 poetë nga vende të ndryshme, përfshirë Primo Shllaku, Christos Armando Gezos, Rafaël Newman, Dalila Hiaoui, Vlora Konushevci, Ardita Jatru, Ilire Zajmi, Shqiptar Oseku, Enkeleda Ristani, Ndue Ukaj, Gabriela Mujaj, Xhevat Latifi, Aziz Mustafa, Ardiana Shala Prishtina, Marsela Neni Haxhimusai, Bruna Gjoni Përvathi dhe Emin Z. Emini.

Ky festival, përmes organizimit të tij të kujdesshëm dhe të pasionuar, na rikthen në vëmendje rolin e veçantë të poezisë në Kosovë, ndonëse sipas organizatorës së festivalit Vlora Ademi vërehet një mungesë e kritikës së mirëfilltë në lëmin e poezisë.

“Roli i poezisë në Kosovë sot asht i shumëfishtë dhe vazhdon me mbetë i randësishëm si shprehje kulturore e identitetit dhe promovimit të gjuhës. Dhe pavarësisht mungesës së nji kritike të mirëfilltë, poezia në Kosovë vazhdon me qenë za i randësishëm dhe pjesë e pandashme e kulturës”, thotë Vlora Ademi.

Në thelb, Festivali ‘Republika’ nuk është vetëm një ngjarje poetike, por një urë që lidh botët letrare, një platformë që sfidon kufijtë dhe një hapësirë ku arti bëhet mjet i ndryshimit. Përmes këtij festivali, poetët shpalosin zërin e tyre përtej kufijve, duke u bërë pjesë e një skene globale ku fjalët nuk janë thjesht vargje, por ura komunikimi, ballafaqimi dhe njohjeje.

Por ashtu si çdo vizion i madh, edhe ky festival përballet me sfida, qoftë mungesa e hapësirave adekuate apo vështirësitë financiare, megjithatë ato nuk e lëkundin thelbin e tij.

“Nji kryeqytet me mbi 500.000 bamorë, sot nuk ofron hapësina publike që do ta mbulonte gjanësinë e larminë e programit të festivalit. Edhe ato hapësina që kanë predispozita dhe janë adekuate për realizim të nji programi kulturor, letrar dhe artistik, siç asht edhe Bibloteka Kombëtare, janë ba të paqasshme” thotë organizatorja Vlora Ademi.

Vizioni i organizatores dhe festivalit është i qartë, vendosja e Kosovës në një qendër të rëndësishme të artit dhe letërsisë botërore, duke e bërë ‘Republikën’ një pikë referimi për krijuesit ndërkombëtarë.

”Nga perspektiva ime, si organizatore, poezia ka nji fuqi të jashtëzakonshme për me i ba bashkë njerëzit, për me ndiku në mendësinë e shoqnisë dhe për me kriju hapësina të reja dialogu. Kjo mundet me u manifestue përmes krijimit të dialogu, ruajtjes së kujtesës dhe duke sfidue status quo-të”, përfundon ajo.

‘Republika’ është më shumë se një festival, është një ftesë për të dëgjuar, për të ndjerë dhe për të besuar në fuqinë e fjalës. /Katror.info

Trump sapo ka filluar atë që duan votuesit…

February 19, 2025 by s p

Opinion nga Rafael Floqi/

“Shiko ç’ke kë bërë! Ata po shkrihem, po qurraviten. Ohhhh, çfarë bote, çfarë bote.” Ky është një rrjesht nga një skenë në “Magjistari i Ozit”, që po luhet tani në Uashington, D.C., ndërsa anëtarët demokratë të Kongresit akuzojnë Presidentin Donald Trump për shkatërrimin e qeverisë duke e zvogëluar atë. Si ajo që ndodhi, kur Dorothy hodhi kovën e saj me ujë në Magjistaren e Ligë, shkrirja nuk ka shkaktuar qysh atëherë një dramë të tillë. Retorika e demokratëve është bërë më ekstreme, ndërsa Trump dhe shefi i tij operativ Elon Musk janë futur më thellë. Rep. Rep. Kweisi Mfume, D-Md., deklaroi, për shembull: “Sa herë që dëgjoni DOGE, Departamenti i Efiçencës së Qeverisë, kujtoni se është departamenti i së keqes së qeverisë.” Deri tani DOGE ka shpëtuar 50 miliardë dollarë. Musk tha s’e kanë zbuluar në departamentin e Social Security para dhënë personave fantazmë 150 vjeçarë. Musk tha se ka 4.7 trilionë dollarë në departamentin e Thesarit dhe IRS pa adresë.

Amerika nuk ka një problem të ardhurash por një problem humbjesh

Por kaq e thellë është kjo sindromë anti Trump sa senatori Chuck Schumer harron se Toronto është në Kanada dhe se Kanadaja nuk “është ende shteti i 51-të i Amerikës” . Demokratët sugjerojnë se rrëzimi i avionit në Kanada është faji i Trump. Sen. Chuck Schumer dhe demokratë të tjerë duket se fajësojnë administratën Trump për rrëzimin e avionit Delta në Kanada. FAA pushoi nga puna më shumë se 300 punonjës, gjë që Schumer tha se po ndikon në sigurinë. Administratori i FAA, Sean Duffy, tha se punonjësit që u liruan ishin të gjithë në provë dhe asnjë nuk ishte kontrollues i trafikut ajror ose personel kritik i sigurisë. Hetimi për përplasjen sapo ka filluar, por CEO i Autoritetit të Aeroportit të Torontos tha se zona mori më shumë borë javën e kaluar sesa kishte gjatë gjithë vitit 2024. Në një postim në X, Schumer tha se pushimet nga puna të Trump në FAA po i bëjnë qiejt më pak të sigurt, ndërsa demokratët po luftojnë për të mbrojtur publikun. Në një postim në X, Schumer tha se pushimet nga puna të Trump në FAA po i bëjnë qiejt më pak të sigurt, ndërsa demokratët po luftojnë për të mbrojtur publikun.

E keqja, sigurisht, është çështje perspektive.

Amerikanët thonë se Trump po i mban premtimet e tij. Përpjekjet e koordinuara të liderëve demokratë dhe të medias kryesore nuk kanë rezonuar sërish në publik. Trump, sipas sondazheve, tani është në nivele më të larta popullariteti sesa gjatë mandatit të tij të parë. Dhe një shumicë e fortë e amerikanëve thonë se Trump po i mban premtimet e tij, përfshirë përpjekjet e tij për të reduktuar shpenzimet dhe shpenzimet e qeverisë.

Një gjykatëse federale refuzoi të martën të bllokonte menjëherë miliarderin Elon Musk dhe Departamentin e Efikasitetit të Qeverisë nga aksesi në sistemet e të dhënave të qeverisë ose të marrin pjesë në pushimet nga puna.

SHBA Gjykatësja e qarkut Tanya Chutkan zbuloi se ka pyetje legjitime në lidhje me autoritetin e Musk, por tha se nuk ka prova të llojit të dëmtimit të rëndë ligjor që do të justifikonte një urdhër ndalimi të përkohshëm.

Vendimi erdhi në një padi të ngritur nga 14 shtete demokratike duke sfiduar autoritetin e DOGE për të hyrë në të dhënat e ndjeshme të qeverisë. Prokurorët e përgjithshëm argumentuan se Musk po zotëron atë lloj pushteti që Kushtetuta thotë se mund të mbahet vetëm nga ata që zgjidhen ose konfirmohen nga Senati.

Administrata Trump, nga ana e saj, ka pohuar se pushimet nga puna vijnë nga krerët e agjencive dhe pohoi se pavarësisht brohoritjes së tij publike për përpjekjen që Musk nuk po drejton drejtpërdrejt operacionet e përditshme të DOGE vetë.

Një ofertë bujare largim nga puna me pagesë (Buy -out)

Këto përpjekje përfshijnë edhe një ofertë bujare largim nga puna me pagesë për punonjësit federalë. Administrata Trump u ofroi punonjësve federalë mundësinë të qëndronin në shtëpi për muaj të tërë ndërsa merrnin pagë të plotë nëse do të pranonin të jepnin dorëheqjen nga punësimi në qeveri.

Ky ishte një veprim jashtëzakonisht i zgjuar. Mënyra më e mirë për të tkurrur qeverinë është t’i detyrosh njerëzit të largohen vullnetarisht. Por Trump dhe Musk kanë paralajmëruar gjithashtu se pushimet nga puna do të pasojnë nëse nuk mjaftueshëm punonjës federalë pranojnë blerjen.

Është një lloj vetë-deportimi nga shërbimi shtetëror. Dhe funksionoi, me rreth 75,000 punonjës federalë që pranuan ofertën e Trump përpara se marrëveshja të përfundonte të mërkurën.

Ajo funksionoi aq mirë, në fakt, sa demokratët nxituan të ndalonin eksodin vullnetar duke sugjeruar rrejshëm se ishte një mashtrim. Sen. Tim Kaine, D-Va., paralajmëroi punonjësit se Trump do t’ju “ngurtësonte”, edhe pse oferta vjen me autoritetin e qeverisë federale.

Gjykatësja e Gjykatës së Qarkut George O’Toole të mërkurën hoqi urdhrin e tij për programin e blerjes, duke rënë dakord që Trump ka autoritetin për të ofruar blerjet.

Sindikatat që përfaqësojnë punëtorët federalë dhe organizatat ligjore liberale ka të ngjarë të apelojnë tani vendimin e O’Toole. Sindikatat, të cilat po përballen me një reduktim të madh të anëtarëve që paguajnë detyrime, kanë një konflikt shqetësues interesi në përpjekjen për t’u mohuar punonjësve federalë përfitimet e një oferte që ata zgjodhën të pranonin.

Sfidat ligjore për blerjen janë mbështetur në një mori argumentesh që pohojnë se një president nuk mund t’i lejojë punonjësit të qëndrojnë në shtëpi dhe të marrin paga në pritje të largimit të tyre nga punësimi federal. Këto argumente cituan Aktin e Antideficiencës, i cili i ndalon agjencitë të shpenzojnë përtej parave të përvetësuara nga Kongresi.

Presidenti ka autoritetin për të menaxhuar degën ekzekutive.

Kundërargumenti është se paratë e përdorura për blerjet u ndanë për të paguar punonjësit, shërbimi i të cilëve normalisht vazhdon vit pas viti. Sipas nenit II të Kushtetutës, presidentit i jepet diskrecion i madh në drejtimin e degës ekzekutive, duke përfshirë statusin e punës së punonjësve federalë.

Kongresi ka qartë një rol në kontrollin e përdorimit të kuletës federale. Për shembull, Kongresi mund të përcaktojë nëse do të ndajë para për të ndërtuar disa anije të marinës. Megjithatë, pasi të ndërtohen anijet, është presidenti ai që vendos se ku t’i dërgojë ato dhe kush do të shërbejë në ekuipazh. Komandanti i përgjithshëm gjithashtu mund të zgjerojë ose zvogëlojë madhësinë e ekuipazhit.

Trump ishte brenda autoritetit të tij në ofertën për të ndryshuar detyrat e punonjësve ndërsa ata kërkonin pozicione të reja, dhe punonjësit kishin të drejtë të pranonin tetë muaj pushim me pagesë në këmbim të dorëheqjes së tyre nga shërbimi qeveritar.

Opozita nga demokratët dhe sindikatat është forma përfundimtare e paternalizmit. Në emër të mbrojtjes së punonjësve, kundërshtarët luftuan për të parandaluar punëtorët të pranonin ofertat që ata besojnë se janë më të mirat për veten dhe familjet e tyre.

Punonjësit federalë kanë të drejtë për mbrojtje gjatë punësimit të tyre. Por ata nuk kanë të drejtë për punësim të përhershëm. Kongresi ka të drejtë të marrë para të përshtatshme për qëllime specifike. Por nuk ka të drejtë të drejtojë pushtetin ekzekutiv.

Trump është shumë i vullnetshëm për të luftuar në këtë kodër. Ai ka një pozicion të fortë kushtetues dhe një pozicion akoma më të fortë politik.

Për ata që e shpallën veten si mbrojtës të demokracisë gjatë ciklit zgjedhor të vitit të kaluar, kështu duket demokracia. Votuesit e bënë të qartë se duan ndryshime në madhësinë dhe fokusin e qeverisë.

Ata votues nuk kanë gjasa të binden nga paralajmërimi i udhëheqësit të pakicës në Senat, Chuck Schumer, D-N.Y., se Musk po na i “heq gjithçka që kemi”.

Kjo është pikërisht, ajo që kërkuan amerikanët, duke zgjedhur Donald Trumpin.

Zoti i bekoftë SHBA, këtë tokë dhe popull për të cilën Zoti lidhi fatin tonë!

February 18, 2025 by s p

Imam Edin Gjoni/

Me emrin e Zotit e filloj. Të nderuar vëllezër e motra, miq të dashur, Paqa qoftë mbi ju! Me zemër jam me ju në këtë ditë të madhe, edhe pse për shkak të detyrimeve të mia nuk kam mundësi të jem fizikisht i pranishëm. E megjithatë, mendja dhe lutjet e mia janë me ju, derisa kremtojmë një nga momentet më madhështore të historisë sonë kombëtare.

Dita e Pavarësisë së Kosovës nuk është thjesht një datë në kalendar—ajo është një përkujtim i shenjtë i sakrificës së të gjithë atyre shqiptarëve që dhanë gjithçka për lirinë. Një liri e larë me djersën, gjakun dhe lutjet e atyre që patën guximin ta ëndërrojnë atë edhe në orët më të errëta të historisë sonë. Të ëndërrojnë një Kosovë ku gjuha jonë nuk shuhet, ku kultura dhe identiteti ynë nuk frikësohen, dhe ku shqiptari jeton me dinjitet të plotë—pa u përkulur para askujt për atë që është.

Ne që jemi në mërgim kemi një detyrë të madhe: të mos harrojmë rrënjët tona, të mos lejojmë që gjuha jonë të zbehet, dhe të edukojmë fëmijët tanë me dashurinë për kombin dhe historinë e tyre. Prandaj, më lejoni të shpreh mirënjohje të thellë për Vatra Long Island dhe Shkollën Shqipe “Gjergj Fishta” që me përkushtim po bëjnë një punë të shenjtë—duke mbjellë rrënjët shqiptare tek brezi i ri. Ju jeni dëshmia se pavarësia nuk është vetëm një fitore e së shkuarës, por një amanet për të ardhmen.

Por sot, nuk mund të flasim për pavarësinë e Kosovës pa shprehur falënderim të sinqertë dhe mirënjohje të thellë për Shtetet e Bashkuara të Amerikës, të cilat kanë qëndruar krah për krah me shqiptarët në ditët më të vështira. Me përkushtimin dhe mbështetjen e tyre të palëkundur, SHBA luajti një rol vendimtar jo vetëm për çlirimin dhe pavarësinë e Kosovës, por për të drejtat dhe lirinë e shqiptarëve kudo.

Thellësisht jemi mirënjohes SHBA për ndihmën, për besimin dhe për miqësinë e pathyeshme me popullin shqiptar!

Le ta festojmë këtë ditë jo vetëm me këngë dhe valle, por me një zotim të fortë: të jemi të bashkuar, të ndihmojmë njëri-tjetrin, të ruajmë gjuhën dhe traditat tona, dhe të mbetemi gjithmonë krenarë për atë që jemi.

Në fund, le të bëjmë një lutje:
– O Zot, dhuroju udhëheqësve të Kosovës mençuri dhe urtësi, që ta drejtojnë vendin me drejtësi dhe përkushtim.

– Shtoju largpamësinë që të udhëhiqen nga e mira e përbashkët dhe harmonia mes njerëzve, dhe forcoju zemrat që të shërbejnë me drejtësi, përkushtim dhe dashuri ndaj popullit të tyre.

– Bekoje Kosovën me paqe, unitet dhe begati për të gjithë bijtë e saj, kudo që janë. Amin!

Edhe pse nuk jam me ju sot, zemra ime rreh me juve. Qoftë kjo ditë një burim frymëzimi për të gjithë ne!

Zoti ju bekoftë juve! Zoti e bekoftë Kosovën dhe popullin shqiptarë kudo që të jetë! Zoti i bekoftë SHBA, këtë tokë dhe popull për të cilën Zoti lidhi fatin tonë!

Me respekt e vëllazëri,
Imam Edin Gjoni