s p – Page 519 – Dielli

Shpirti estetik i kombit si edukim nga De Rada te Konica

January 30, 2025 by s p

Ndriçim Kulla/

“Nisje dhe themel për çdo dituri është gjuha, e cila, në të njëjtën kohë, mban të gjallë edhe kombësinë e shtrenjtë të popujve. Shtetet shkatërrohen e zhduken; trojet e lashta të disa fiseve zihen nga fise të tjera që vijnë më vonë. E vetmja që e shquan dhe e bën të njihet një popull kudo ku mund ta kenë hedhur dallgët e jetës është gjuha”. Kështu shkruan De Rada në një nga veprat e tij më të arrira “Parime të Estetikës”, ku ai bart idetë dhe shqetësimet e tij më autentike, iluzionet dhe thellimet më teoriko-estetike e filozofike.

“Çdo gjuhë mund të quhet edhe shpirti i ndjeshëm i popullit që e flet. Vetëm gjuha njerëzore pasqyron plotësisht gjendjen e brendshme të shpirtit, sepse fjalët, pa humbur kuptimin e përcaktuar, shprehin fizionominë e thellësinë e shpirtit”. Me këto fjalë, De Rada shkruan jo vetëm testamentin e tij estetik duke iu drejtuar arbëreshëve, por duke pasur parasysh edhe lexuesin italian dhe evropian, me sytë e kthyer gjithnjë drejt atdheut të vet të humbur, përtej Adriatikut. Tërë kozmopolitizmin dhe mediteranizmin antik do ta derdhë në librin “Parime të estetikës”, vepër që është mbështetur në përvojat më të qëndrueshme dhe më të njohura të estetikës, artit dhe letërsisë botërore. Vlerë të veçantë, të dorës së parë, kjo vepër me karakter teoriko-estetik ka edhe për funksionin dhe misionin e theksuar pragmatik, të kërkojë zgjidhje të çështjeve themelore nga jeta e arbëreshëve, veçmas në drejtim të identitetit, të gjuhës dhe lashtësisë, të dëshmojë përkatësinë arbëreshe brenda familjes së madhe evropiane, afërsinë e saj me kulturën dhe lashtësinë antike europiane.

Nuk ka dyshim se Jeronim de Rada në këtë vepër, bashkëvendësve dhe bashkëkombësve u përcjell porosi të përhershme, pra të përjetshme, të tillë çfarë është edhe vepra e tij, porosi për origjinën, për rrënjët e etnisë dhe të kaluarën e lavdishme, për atdheun e të parëve, për gjuhën, gjuhën sidomos që ka bartur dhe ruajtur shpirtin arbëresh gjatë shekujve, veçmas përmes poemës për Skënderbeun. Dhe, siç thotë vetë Jeronim De Rada, të gjitha ato që e përbëjnë, që janë qenia, etnia, t’i kenë të shenjta. Kapitulli i tretë i kësaj vepre, e pjesërisht edhe ai i fundit, si shtyllë parësore kanë këtë mision. Ajo që duhet veçuar nga ky kapitull është analiza që i bën De Rada ndjenjës së patriotizmit, si një ndër veçoritë madhore të njeriut që e çmon edhe si manifest të bukurisë, të përsosmërisë. Porosia që rrezaton nga kjo pjesë e estetikës është objektivi dhe ëndrra që shtrihet në krejt rrugën krijuese dhe jetësore të de Radës. I shqetësuar që të mos e lërë në harresë tek bashkëkombësit e vet origjinën dhe rrënjët e të parëve, për ta bërë të përjetshme, për ta ngritur në këtë lartësi ideale ndërgjegjen kombëtare në botën shqiptare arbëreshe.

Rrezatimi i këtij misioni përmes teksteve që ai shkruan ndryshon vetëm gjuhën dhe diskursin. Tek parimet estetike, porosia vjen si një komunikim saktësisht i qartë përmes tekstit diskursiv, të cilin de Rada e shkarkon nga kornizat e rrepta të parimeve, të kodeve. Prandaj shumë kapituj dhe nënkapituj, por edhe pasuse të kësaj vepre, herë thuren me gjuhën e esesë, herë me ligjërimin bisedimor të llojit “unë mendoj se të bukurit” ose “unë jam i bindur se dashuria për atdheun”, ose “unë them se e madhërishmja etj.”, me çfarë Jeronim de Rada dëshmon se dijen nga kjo sferë e ka përvojë, e ka formim jetësor, e ka bindje të brendshme, e ka perceptim të vetin jetësor dhe kulturor. Diskursi personalizues përballë disa parimeve estetike, përballë disa kategorive si e madhërishmja, e bukura, dashuria, heroikja apo trimëria, rrezaton një shpirt dhe mendje të madhe kreative, që le gjurmë të vetën kudo. Parimet e estetikës nuk është tekst që vjen vetëm nga një ekspert, nga një specialist i një fushe për shërbime praktike shkollore, por vjen nga një dije, nga një perspektivë krijuese që merr dhe jep njëkohësisht.

Nga kjo lartësi e mendimtarit dhe misionarit, Rada do të vërë në lidhje dashurinë, të madhërishmen, bukurinë, si kategori të dijes së estetikës dhe filozofisë, me dashurinë për atdheun, për motin e madh, për gjuhën në hapësirën shqiptare arbëreshe, dashuri që do të rrezatojë dhe shtrihet mbi tërë hapësirën shqiptare të shekullit të nëntëmbëdhjetë. Dhe, në këtë mënyrë “ai i ngre kategoritë atdhe e gjuhë në dhunti njerëzore dhe në parime të shenjtë.” Në kapituj të tërë të kësaj pjese të estetikës duket sikur kategoritë e kësaj fushe si e bukura, e madhërishmja, trimëria, heroizmi, mirësia janë dhurata qiellore, thuajse të shenjta për autorin, që është paracaktuar t’i identifikojë me dashurinë arbëreshe për origjinën, e sidomos me rrënjët antike të shqiptarëve; t’i identifikojë me dashurinë e ngritur në adhurim shenjtëror për atdheun e të parëve, e veçmas me gjuhën dhe historinë, me figurën e Skënderbeut dhe bëmat heroike të tij, t’i identifikojë ato kategori estetike me ciklin epik, monument madhor i gjeniut shqiptar arbëresh, i ruajtur në kujtesën arbëreshe katër shekuj me radhë, t’i barazojë ato me tërë atë që është shpirti dhe urtia arbëreshe: fillimi e themeli i çdo diturie është gjuha që popujve u mban gjallë kombësinë e tyre të shtrenjtë.

Jeronim de Rada beson që gjuha shqipe, pra gjuha e bashkëkombësve të vet, është në sërën e gjuhëve më të zhvilluara të Europës, mbase superiore edhe përballë asaj italiane, greke, e mbase edhe asaj latine: për rrënjët e veta antike, thotë De Rada, por edhe për thjeshtësinë e saj me të cilën është e zonja të shprehë nuancat më bujare. Entuziazmi dhe bindja për këtë mundësi të veçantë shprehjeje vinte edhe nga besimi i de Radës se rrënjët antike të shqipes datojnë që nga pellazgo-ilirët dhe de Rada njësoj si edhe Skënderbeu i paracaktuar në fushën e betejave për çlirimin e atdheut, edhe ai qe i ardhur për ta vazhduar luftën e madhe pas humbjes së madhe që beson se e tillë e madhe ajo është humbje edhe për Europën. Dhe krejt çfarë thuhet në veprën “Parime të estetikës”, në të vërtetë është një thirrje për njohjen, për ruajtjen dhe për mostretjen e gjuhës shqipe dhe shpirtit shqiptar dhe arbëresh.

Për ta përballur këtë tezë apo vizion testamentar me idetë e një tjetër korifeu të gjuhës shqipe, Faik Konicës, disa dekada më vonë, do të duhej të trajtonim edhe çështjen e shumëdebatuar të identitetit shqiptar. “Problemi i identitetit individual ose kolektiv është mjaft kompleks, delikat dhe shumë domethënës. Në botën e sotme nuk ekziston identitet kombëtar që nuk i është nënshtruar një kontinuiteti evolutiv. Identiteti i shqiptarëve nuk bën përjashtim në këtë proces dialektik. Duke marrë parasysh se bota e brendshme e njeriut reflektohet në mënyrë eksplicite edhe në kujtesën kolektive, se identiteti, në fund të fundit, mund të konsiderohet edhe si proces i vazhdueshëm në krijimin e konceptimit të ideve asociative, që në mentalitetin tonë i pranojnë vlerat e se kaluarës, ndaj, jo rastësisht, vjen e bëhet bashkë lidhja e identitetit të menduar nga ana e dy korifenjve të lartpërmendur të letrave shqipe”. Së pari, ata nuk e konsideronin përkatësinë etnike si një lloj fitore, kërkim të fitoreve, apo si rezultat i humbjes. Nëse ekziston ndonjë triumf në jetën e tyre, ai është triumfi i humbjes. Gjithë jetën e kalojnë nëpër paradokset e ekzilit absolut larg vendit të tyre, në kërkimin të rrugës së kthimit, secili prej tyre krijon fragmentet e identitetit letrar. Shumë përgjigje aktualizohen sot, kur ne shqiptarët akoma gjendemi para miteve të së shkuarës dhe aspiratave të botës së sotme të globalizimit dhe integrimeve, duke kërkuar shpëtimin në mitizime të reja, me animin nga Evropa ose nga Lindja. Jeronim de Rada dhe Faik Konica i kanë sistemuar dhe konceptuar përgjigjet e tyre që në shekujt XIX dhe XX . As De Rada, as Konica s’kanë qenë peng, të kufijve dhe territoreve shqiptare, por veprimtaria e tyre e imponon filozofinë e mërgimit. Edhe veprat dhe veprimet e tyre s’kanë qenë të ngarkuara prej horizontit të kufijve.

Jeronim de Rada s’ka qenë kurrë në Shqipëri, kurse Faik Konica, prej 65 viteve të jetës, 60 i kaloi jashtë vendit të lindjes. Të dy e kultivojnë mitin e kthimit: Jeronim de Rada besonte se kthimi mund të ndodhte vetëm nëse mbrohej identiteti i arbëreshëve në tokën e huaj, si antitezë e heshtjes dhe diskontinuitetit të kulturës, gjuhës, letërsisë shqiptare të shekujve të humbur. Edhe Faik Konica, me instrumente gati të ngjashme me ato të De Radës, e kultivoi mitin e kthimit.

Në kohën tonë aktualizohen tezat për karakterin evropian të identitetit të shqiptarëve, por sikur harrohet se procesi i evropianizimit nuk është gjë e re te shqiptarët, sepse ai i ka pasur për protagonistë autorë si Jeronim de Rada, Faik Konica dhe Rilindësit tjerë. Në këtë drejtim, njësoj si rilindësit tjerë: Dhimitër Kamarda, Pashko Vasa, Naim Frashëri, Sami Frashëri…, për të dëshmuar lashtësinë e popullit shqiptar dhe gjenezën evropiane të tij dhe të gjuhës shqipe, e shtjellojnë tezën e prejardhjes pellazge të shqiptarëve, të proklamuar nga arbëreshët qysh në shekullin XVII. De Rada dhe Konica do ta kultivojnë, secili në kohë dhe rrethana të caktuara, edhe mitin e kthimit të gjuhës shqipe. Për të dy kolosët, çështja e gjuhës, me të gjitha amplitudat e mundshme do të mbetet çështje obsesive, rreth së cilës do të shtjellohen angazhimet tjera letrare ose shkencore.

Gjeneza e formimit të mitit të gjuhës shqipe, gjer atëherë të ndaluar nëpër shkolla, ishte e para që duhej ringjallur. Duke qenë të dy me kulturë të thellë evropiane, secili sipas kushteve dhe rrethanave të caktuara, do ta kenë të qartë se misioni i kthimit mund të realizohet. De Radës së pajisur me kulturë italiane i shkoi për dore të ofrojë një model të kodifikimit të arbërishtes, që mund të konsiderohej edhe si kodifikim i parë i shqipes. Këtë e arriti me veprat e tij monumentale “Këngët e Milosaos” dhe “Skanderbeu i pafanë”, në një kohë kur shqipja ishte larg mundësisë së kodifikimit, për shkak të kufizimeve të hegjemonisë osmanturke. Faik Konica që braktisi studimet në liceun Galatasaraj të Stambollit (edhe pse në gjuhën frënge), duke dashur të distancohet prej modeleve osmano-turke të mendimit, vazhdoi shkollimin dhe aktivitetet e veta në Francë. Poligraf dhe poliglot, si shumë Rilindës të tjerë, ai e filloi në Evropë ,betejën e madhe të ideve për t’i njohur dhe kuptuar shqiptarët, për ta universalizuar kauzën e tyre. “Ky mision qe gati i pamundshëm për ato kohëra, njësoj si misioni i Jeronim de Radës, me të cilin ata e filluan dhe e mbaruan jetën e tyre. Alibi e këtij flijimi ishte një lloj estetizmi evropian, karakteristik për të dy rilindësit, secili pjesë e një dikotomie të mundshme në kërkim të identitetit të shqiptarëve pas ndarjeve historike, sidomos pas invazionit të Perandorisë osmane”.

Së këndejmi, “mund të thuhet se veprat e tyre, letrare, shkencore e politike të Jeronim de Radës dhe Faik Konicës, janë në kërkim të identitetit kompleks të shqiptarëve, duke u nisur prej labirintit dhe enigmës gjuhësore. Ndryshe nga Faik Konica, De Rada ndjek rrugën dhe qëndrimin e vet ndaj estetizmit evropian. Dilemat e tij nuk janë si ato të dualitetit konician”. Faik Konica një pjesë të identitetit të vet burimor do t’ia sakrifikojë identitetit evropian, do ta fshehë identitetin e parë, jo vetëm me pseudonimet me te cilët i nënshkruante veprat e tij të shkruara për lexuesit evropianë me pseudonimet Phyruss Bardhyli apo Trank Spiroberg…, por edhe me miqësitë kozmopolite, me frekuentimin në qarqet avangarde të Parisit dhe sidomos me miqësinë dhe bashkëpunimin shumëvjeçar me Gijom Apolinerin.

Është gati rast pa precedent në historinë e letrave që një shkrimtar ta fshehë me aq mjeshtri identitetin e parë me identitetin e dytë, jo me qëllim të eliminimit, por për ta theksuar identitetin e parë. Ky është identiteti i gjuhës shqipe, fondamenti i identitetit të përgjithshëm shqiptar. Në fillim të shekullit të kaluar, kur në Evropë promovohej një lloj mondializmi, prej autoriteteve të linguistikës së asaj kohe nisi të promovohet nevoja për dominimin e një gjuhe artificiale, si: esperantoja, golapuku… Faik Konica, asokohe drejtor i revistës “Albania”, me mish e me shpirt, gati me penë të gjakosur, u inkuadrua në polemikë me autoritetet e mëdha të kohës dhe u pozicionua kundër zgjedhjes se esperantos, duke mbrojtur kësisoj gjuhët natyrore me histori mijëravjeçare, gjithnjë duke pasur në mendje shqipen, për fatin e së cilës luftonte edhe me “Albanian” e tij. Kësisoj, ai ia doli t’i bëjë për vete tezat e shkrimtarëve të njohur të asaj kohe: Remi de Gurmonit, Gijom Apolinerit dhe të disa kolosëve të tjerë. 20 vite pas polemikës melinguistët e njohur evropianë dhe pas botimit të esesë “Sprovë për gjuhët natyrore dhe gjuhët artificial”, Faik Konica, në gazetën Dielli (18 nëntor 1922), që botohej në Amerikë dhe të cilën e redaktonte vetë, “do ta zbulojë sekretin e rinisë militante, do ta çlirojë personalitetin prej pjesës evropiane, duke shkruar: “Shqipja është një gjuh’ e gjallë; s’munt ta përdorim si esperanton ose volapukun, duke e shtrembëruar me ukaze arbitrare… Një gjuhë është si një barishte: do sherbime delikate, që të mos thahet, po të rritet e të japë lule…’’

Është me interes të shënohet në një kontekst evropian, se edhe teza të cilën e mbron Konica gjatë polemikës në Esenë (me te cilën pajtohej edhe Apolineri, duke synuar t’ua japë goditjen e fundit dijetarëve të esperantos), është aktualizuar në kohën tonë në librin e Umberto Ekos, “Gjuhët e përkryera”. Eko vjen po në ato përfundime të Konicës, duke u dhënë përparësi gjuhëve natyrore.Edhe Jeronim de Rada edhe Faik Konica, pa pretendime që të shkruajnë vepra për lavdinë e tyre letrare, si rallë kush në histori, i shërbejnë kauzës së njohjes, konfirmimit dhe kërkimit të rrënjëve të gjuhës, kulturës dhe letërsisë shqipe. Nisma, qëllimi kryesor dhe euro-albanizmi i tyre do të jetë gjuha shqipe, gjurmimi i gjenezës së saj, mbledhja e trashëgimisë folklorike, vendosja e alfabetit, norma kyçe e kodifikimit. Vizioni i De Radës dhe misioni i Konicës, edhe pse të shkruara në një hark kohor prej 41 vitesh, plotësojnë njëra-tjetrën me çështjet identitare, gjuhësore dhe letrare shqiptare. Ata duken se janë dy anë të një medalje, që përplotësojnë njëri-tjetrin, një medalje që sot duhet ta pastrojmë, lustrojmë e shkëlqejnë të gjithë ata që duan shpirtin e kombit, gjuhën e tij.

NË KUJTIM TË DR. REXHEP ef. BOJËS (20.6.1946 – 14.9.2021)

January 30, 2025 by s p

Resul REXHEPI/

Tashmë kemi hyrë në vitin e katërt nga kur hoxha, imami, pedagogu, studiuesi, myftiu, veprimtari dhe diplomati i Kosovës Dr. Rexhep kaloi në Botën tjetër – Ahiret.

Prandaj, me rastin e ndarjes nga ne të Dr. Rexhep ef. Bojës, do të shpalos disa të dhëna jetëshkrimore të tij dhe disa vlerësime e kujtime për të, ndonëse për jetën dhe veprën e dr. Bojës jam i bindur se do të shkruhet e do të flitet gjatë, sepse veprimtaria e tij ishte e begatë, e qëndrueshme, fisnike dhe gjithmonë në shërbim të fesë e të atdheut.

Unë kam pasur nderin, madje e konsideroj edhe privilegj që kam bashkëpunuar me Dr. Rexhep ef. Bojën, madje, në të shumtën e herëve edhe në kohë tejet të ndjera dhe shumë të vështira.

Në të vërtetë, njohja ime me Rexhep efendiun nis që nga viti i largët 1985, atëherë kur në numrin e 42-të të revistës “Edukata islame” kisha botuar një shkrim të karakterit informativ-biografik, me titull “Kur ambiciet kurorëzohen me sukses”, dhe i cili bënte fjalë pikërisht për Dr. Rexhep Bojën, me rastin e mbrojtjes së tij të doktoratës në Universitetin Islamik të Medinës.

Më pastaj, në vitin 1986, përderisa unë isha drejtues i Medresesë “Alaudin”, kemi pasur nderin që Dr. Rexhep Bojën ta angazhonim si pedagog për lëndën e fikhut-jurisprudencës islame, prej nga ku pas disa viteve do të kalonte në Kryesinë e Bashkësisë Islame për ta udhëhequr atë deri në vitin 2003, e për të vazhduar më pas si pedagog në Fakultetin e Studimeve Islame të Prishtinës. Në kuadër të FSI-së, krahas detyrës së dekanit nga viti 1992, pra nga themelimi, ai gjithashtu ka qenë i angazhuar për mbajtjen e lëndëve të fikhut-jurisprudencës islame dhe Da’ves.

Sidoqoftë, kur bëhet fjalë për veprimtarinë e Dr. Rexhep ef. Bojës, unë mendoj se atë duhet parë si të ndarë në disa aspekte dhe faza, duke filluar që nga koha kur ai shërbeu si imam në “Xhaminë e Kuqe” të Pejës, më pastaj si profesor në Medresenë “Alaudin”, më pastaj si drejtues dhe pedagog në Fakultetin e Studimeve Islame të Prishtinës, më pastaj si myfti i Bashkësisë Islame të Republikës së Kosovës, dhe së fundmi si diplomat i shtetit tonë – Republikës së Kosovës.

JETËSHKRIMI I REXHEP EF. BOJËS

1. Arsimimi

Rexhep Boja lindi më 20 qershor 1946 në fshatin Kërrnicë, që i takonte komunës së Klinës. Familja e tij ishe një familje solide mesatare, e babai i tij Jashari ishte dashamirës i fesë e besimtar i devotshëm, prandaj që herët e kishte ndarë mendjen që djalin e tij ta dërgonte në Pejë për të mësuar në mejtep te hoxha Muhamed ef. Gashi. Dëshirës së prindit do t’i përgjigjej pozitivisht Rexhepi, që aso kohe ishte akoma i njomë dhe i ruante ato pak bagëti të familjes në lëndinat e Kërnicës. Me gëzim do të shkonte në Pejë për të mësuar në mejtep te hoxha. H. Muhamed ef. më vonë do të shprehej në superlativ për nxënësin e tij, i cili me aq përkushtim i përkushtohej mësimeve të fesë islame tek alimi i nderuar.

1.1. Në mejtepin e hfz. Muhamed ef. Gashit

Për shkuarjen e Rexhepit në mejtep, babai i tij Jashari kishte biseduar paraprakisht me hoxhallarë të Pejës dhe kishte vendosur që djalin e tij – Rexhepin ta dërgonte në Pejë. Dhe kështu, Rexhep ef. mësimet e para fetare islame si fëmijë i kishte nisur te hoxha i tij haxhi hafëz Muhamed ef. Gashi, në Pejë. Rexhep ef. ishte shumë i rregullt dhe i disiplinuar, dhe kureshtar për të mësuar sa më shumë, e kjo natyrisht se i gëzonte sa prindërit e tij aq më shumë edhe hoxhën nga i cili mësonte. Gjatë kohës sa qëndroi pranë hoxhës së tij të nderuar, ai nga mësimet fillestare vazhdoi në mësimnxënien e disa lëndëve të rëndësishme sipas traditës së vjetër, e cila asokohe ishte shumë efektive.

Më vonë, gjatë kohës sa kamë pas mundësinë të bashkëpunoja me të, kurdo që e përmendtë Muhamed ef. thoshte “Hoxha i im”.

Meqë ai tregonte interesim të dukshëm gjatë ndjekjes së mësimeve, Muhamed efendiu e inkurajonte edhe atë po edhe babanë e tij që Rexhepin ta dërgonte në Shami-sherif për të mësuar.

Kjo kishte ndodhur pasi që asokohe, një grup hoxhallarësh nga Kosova, e me ta edhe Rexhep efendiu, në vitin 1967 ishin organizuar për të shkuar dhe për ta kryer haxhin. Gjatë kthimit, ata kishin vizituar edhe Damaskun dhe disa shkolla atje, në njërën prej të cilave e kishin regjistruar Rexhepin e ri për të vazhduar shkollimin dhe ia kishin dorëzuar si amanet alimit të njohur Abdulkadër efendi Arnautit, që ishte një nga shqiptarët e Kosovës të migruar në Damask.

1.2. Nxënës në Damask

Në Damask, që asokohe ishte qendër e kulturës dhe shkencës në përgjithësi, Rexhep ef. Boja do ta vazhdonte nga ku e kishte ndërprerë dhe do ta mbaronte me sukses shkollën fillore. Po aty do ta mbaronte edhe shkollën e mesme. Gjatë qëndrimit në Damask, pati rastin e mirë që të njihej me koloninë shqiptare që jetonte e vepronte atje, në veçanti me dijetarët më eminentë shqiptarë, e sidomos me Abdulkadër ef. dhe bijtë e tij etj. Nga bisedat, ligjëratat dhe ndejat me ta, Rexhep efendiu përfitoi dije të shumta dhe të hairit. Jo rrallë herë tregonte me shumë pasion se si i shfrytëzonte takimet sidomos me Shejh Abdylkadrin për të përfituar sa më shumë nga dija që ai posedonte. Aty ishte njohur dhe kishte kaluar momente frytdhënëse edhe me të bijtë e Abdulkadrit dhe bashkëmoshatarë të tjerë. Jo rrallëherë tregonte se si kohën e lirë e kalonte me dijetarët e Shamit, dhe nga ta përfitonte dituri e eksperiencë. Kjo kishte bërë që ai gjithmonë të ishte i dëshiruar dhe i admiruar në mesin e tyre. Ndonëse kafshata e mërgimit është shumë e hidhur dhe jeta mjaft e rëndë, vetëm durimi i madh dhe sakrifica për t’u shkolluar bënë që ai të përfitonte dituri dhe të ngrihej intelektualisht. Ai tregonte se edhe gjatë pushimeve verore jo gjithmonë ka ardhur në Kosovë, sepse kishte frikë se pushteti i atëhershëm komunist mund t’ia merrte pasaportën dhe kështu t’i pamundësohej vazhdimi i shkollimit të cilin e kishte nisur. Ndaj dhe dr. Boja shpesh e theksonte këtë fakt: “Kur arrija në Bullgari, në rrugë e sipër për në Damask e më vonë edhe për në Medine, mërzitesha për familjen, por gëzohesha jashtë mase sepse e dija se më nuk do të mund të më ndalnin…”. Jeta në Damask gjatë moshës së tij të re, jo vetëm se e ngriti në aspektin arsimor, por për të ishte edhe një përvojë e papërsëritur. Ajo e kaliti dhe e bëri të fortë, në mënyrë që më vonë t’u përballonte sfidave e peripecive të ndryshme. Ai me shumë admirim e theksonte se shkollimi në Damask, kontaktet e tij me dijetarët shqiptarë dhe të tjerë që jetonin e vepronin në këtë qendër arsimore e kulturore, i ka ndihmuar mjaft shumë si në mësimin e gjuhës arabe e po ashtu edhe shkencave islame. Kjo eksperiencë e përfituar në moshën e rinisë, më vonë i ka shërbyer mrekullisht në veçanti në komunikimet me xhematlinjë. Shpesh herë thoshte se Damasku ka vend të veçan në zemrën time.

1.3. Student në Medinën e ndritshme

Pas Damaskut, Rexhep efendiu, ndonëse ka pasur mundësi të kthehej në vendlindje, ai zgjodhi kalimin e tij në Medinën e Ndritshme, aty ku pushon më i zgjedhuri i Zotit – Muhamedi (a. s.), për të vazhduar studimet e tij.

Dhe, siç e përmendte shpesh “…I Madhi Zot më ndihmoi dhe pata sukses të studjoja në Medinë!” Fillimisht ishte regjistrua në Fakultetin e Davës – në gjirin e Universitetit Islamik, të cilin e mbaroi me sukses solid. Krahas dijes së përfituar, ai fitoi dhe një eksperiencë tashmë edhe më të avancuar. Ndonëse ky ishte një sukses i pamohueshëm, Rexhepi kishte vendosur të vazhdonte me magjistraturë, e në fund edhe me doktoratë. Gjatë kohës sa ndiqte ligjëratat për magjistraturë (magjistroi në vitin 1981) dhe doktoratë (doktoroi më 1985), ai qe angazhuar si edukator në kuadër të konvikteve të Universitetit Islamik të Medinës. Ndonëse kjo për të qe një përvojë e re, megjithatë ishte mjaft sfiduese dhe goxha atraktive, sidomos për faktin se ajo i ofronte mundësi që të takonte dhe të njihej me studentë nga shumë shtete të botës, të cilët qyteti i Pejgamberit i mirëpriste për t’i shkolluar e edukuar në formën më të mirë të mundshme. Në Medine, ku asokohe kanë studiuar edhe disa studentë kosovarë, me mburrje tregonin për afërsinë, përkrahjen dhe ndihmën që e kanë gëzuar nga Rexhep ef. Boja.

Qëndrimi i Rexhep ef. për të studiuar në Medinë, asokohe ka qenë i përcjellë me mjaft vështirësi, mirëpo, kur nuk mungon ndihma e Allahut dhe gatishmëria për sakrificë, edhe ato vështirësi tejkalohen. Vështirësitë qenë të mëdha sidomos gjatë muajve të verës, kur temperaturat ishin të larta, ndërkaq niveli i ngritjes teknologjike lente shumë për të dëshiruar. Rexhep ef. thoshte se kur gjenim ndonjë vend vetëm pak të freskët ose ujë jo shumë të ngrohtë, e njomnim dhe e flladisnim pak shpirtin. Shumë vite më vonë kur shkonim në Medine dhe takonim studentët tanë që studionin atje, ka ndodhur që ndonjëri të ankohej për ndonjë pakënaqësi. Rexhep ef. iu thoshte të mos i përmendnin këto marrëzi se ju nuk e dini si ka qenë këtu para 30 viteve, e sot klimatizimi ju përcjell në çdo hap. Ndryshimeve të mëdha për të mirë që ndodhnin në Mbretërinë e Arabisë Saudite, të cilat sillnin lehtësira për të jetuar, Rexhep ef. iu gëzohej pa masë.

2. Imam në Xhaminë e Kuqe të Pejës

Pas përfundimit të studimeve të doktoratës, ndonëse pati oferta për të punuar në Medine, ai megjithatë kishte vendosur që të kthehej në vendlindjen e tij, pra në Kosovë, ku dëshironte që atë thesar të diturisë që e kishte fituar me shumë mund e sakrificë ta shpërndante në popullin e tij.

Me t’u kthyer nga Medina, sikurse thamë, filloi punën si imam, hatib dhe mualim në “Xhaminë e Kuqe” të Pejës. Punoi me shumë pasion e elan dhe ndjente kënaqësi për punën që e bënte. Çdo iniciativë që ndërmerrte, kishte përkrahje të madhe të xhematit. Vitet e para të angazhimit të tij me xhemat qenë shumë interesante dhe mbresëlënëse. Ligjëronte rregullisht para namazit të xhumasë, ishte mjaft konkret, i kuptueshëm dhe aktual. Kjo bëri që ai ta fitonte simpatinë e xhematit, të cilët pastaj e ftonin në raste të ndryshme. Edhe në ndeja ai ishte i pranueshëm, bisedonte me të gjithë fare lehtë. Mbi të gjitha, raportet e tij me Këshillin e Bashkësisë Islame të Pejës gjithmonë i ka pasur në nivel të admirueshëm. Gjithmonë gëzonte respekt si te administrata e Këshillit ashtu edhe tek kolegët tjerë. Nuk organizohej mevlud, hatme a ndonjë mexhlis tjetër fetar ku ai të mos ishte prezent. Nga ana tjetër, raportet e tij me kolegët tjerë imamë ishin të shkëlqyera, për shkak se ai prore gëzonte respekt e autoritet, e mbi të gjitha ishte modest.

3. Pedagog në Medresenë “Alaudin” të Prishtinës

Një vit më vonë angazhohet edhe në Medresenë “Alaudin”, si mësimdhënës për lëndën e fikhut-jurisprudencës islame. Dhe nga këtu fillon edhe kontributi intensiv dhe i shumanshëm i Dr. Rexhep ef. Bojës për t’i shërbyer vendit dhe bijve të popullit të tij në rrafshin edukativo-arsimor. Ndonëse për të Medreseja ishte një mjedis i ri, ai shumë shpejt u adaptua dhe krijoi raporte të mira me kolegë, kurse nga nxënësit gëzonte autoritet të padiskutueshëm.

Fillimet e punës së tij në Medrese kanë qenë mjaft sfiduese sepse duke qenë se jetonte në Pejë, i duhej të udhëtonte dy herë në javë Pejë- Prishtinë dhe anasjelltas, e kjo ka qenë mjaft e rëndë dhe sfiduese.

Gjatë kohës sa ka qenë në Medrese, krahas orëve të rregullta të mësimit, atë e angazhonim edhe në mbajtjen e ligjëratave tematike me rastin e festave fetare, gjë të cilën e bënte me shumë pasion.

Përvoja e Dr. Rexhep Bojës në Medrese ka bërë që nga aty ai pas pak vitesh të kalojë në Kryesi të Bashkësisë Islame për t’i udhëhequr myslimanët e Kosovës për 13 vjet me radhë.

4. Në krye të Bashkësisë Islame të Kosovës

Dr. Rexhep Boja nga viti 1990, e deri më 2003, u vu në krye të Bashkësisë Islame të Kosovës. Koha kur dr. Boja e ka udhëhequr Bashkësinë Islame të Kosovës ka qenë koha më e vështirë në shumë aspekte, e në veçanti në aspektin politik, por falë gjendshmërisë së tij dhe bashkëpunimit me strukturat udhëheqëse të Bashkësisë Islame dhe atyre politike, ia doli që me shumë sukses t’i mbronte interesat e institucionit të cilin e udhëhiqte dhe të vendit të cilit i përkiste. Gjatë kësaj periudhe, Bashkësia Islame e Kosovës dhe Dr. Rexhep Boja në krye të saj, kanë dhënë një kontribut të jashtëzakonshëm në shtetformimin dhe shtetndërtimin e Kosovës.

Gjatë kësaj kohe, dr. Boja e ka përfaqësuar Kosovën në arenën ndërkombëtare në mënyrë të denjë. Pjesëmarrja e tij në shumë konferenca ndërkombëtare, në sesione shkencore e tryeza akademike, ia ka mundësuar që çështjen e Kosovës ta plasonte gjithandej nëpër botë. Në tubime të tilla ka prezantuar në shumë shtete evropiane, aziatike, afrikane e deri në SHBA. Kryefjalë e paraqitjeve të tij vazhdimisht ka qenë angazhimi për lirinë e Kosovës, të cilën deshi Zoti dhe e përjetoi. Miqësia e tij me shumë faktorë politikë, fetarë, arsimorë, kulturorë e të tjerë të nivelit botëror, ia ka mundësuar që për Kosovën kurrë të mos ndalej dhe t’i shërbente asaj.

5. Kontributi i dr. Bojës në hapjen e FSI-së

Në anën tjetër, një periudhë tjetër shumë e begattë e kontributit të Rexhep efendiut, pa dyshim është edhe roli i tij dhe i bashkëpunëtorëve të tij në hapjen e Fakultetit të Studimeve Islame (1992) dhe vazhdimin e punës më tutje. Dr. Rexhep efendiu, para se të hapej Fakulteti, i kishte takuar Rektorin e Universitetit të Prishtinës, dr. Ejup Statovcin si dhe strukturat tjera udhëheqëse në vend. Nga të gjithë kishte marrë përkrahje për këtë iniciativë kaq të qëlluar. Shumë prej tyre i kishin premtuar përkrahje për fillimet e para të fakultetit. Sot, shumë nxënës dhe studentë që i kanë ndjekur mësimet dhe ligjëratat e tij, e kujtojnë me pietet për urtësinë e tij, për dinjitetin njerëzor dhe intelektual që ka treguar. Atë e ka karakterizuar respekti që gëzonte nga stafi punues i fakultetit e po ashtu edhe afërsia me studentë. Gjatë punës së tij si në Medrese, Kryesi të BI-së të Kosovës apo edhe në Fakultet, atë e ka karakterizuar modestia dhe thjeshtësia.

6. Përfaqësues diplomatik i Kosovës në Arabinë Saudite

Dr. Rexhep Boja karrierën e tij prej intelektuali e ka përmbyllur duke qenë ambasador i Republikës së Kosovës në Arabinë Saudite, fillimisht si i ngarkuar me punë e më pas edhe si ambasador i jashtëzakonshëm dhe fuqiplotë në Mbretërinë e Arabisë Saudite dhe në disa shtete fqinje të saj (si ambasador jorezident), detyrë kjo të cilën e përfundoi me sukses. Edhe si diplomat, dr. Boja është angazhuar maksimalisht që vendin e tij të cilin e përfaqësonte, ta prezantonte sa më mirë që ishte e mundur. Në qarqet politike dhe diplomatike në të cilat kishte marrë pjesë, në vazhdimësi insistonte të afirmonte shtetin e ri – Kosovën, të cilin e përfaqësonte. Ushtrimi i punës së ambasadorit, ndonëse për të ishte detyrë e re, falë gjendshmërisë së tij, ia ka dalë që ta kryej me mjaft sukses. Na tregonte me shumë keqardhje se në disa shtete ku ka qenë i emëruar ambasador jorrezident, as që ka mundur me i dorëzuar letrat kredenciale, dhe atë thjesht vetëm për shkak të ndikimit të bllokut lindor dhe influencës së madhe në ato shtete.

Mirëpo, ajo që ia vlen të theksohet është se dr. Boja, edhe pas mbarimit të misionit të tij diplomatik dhe kthimit të tij në Kosovë, aktivitetet diplomatike i ka vazhduar edhe më tutje, sepse ai raportet me qeverinë e Kosovës prore ka vazhduar t’i ketë në nivel të lartë sepse ka gëzuar respekt të lartë, gjithashtu.

7. Kontributet shkrimore të Dr. Rexhep Bojës

Rexhep Boja është autor i shumë studimeve në fusha të ndryshme me të cilat është paraqitur në konferenca e simpoziume, dhe i artikujve të shumtë që janë botuar në gazeta e revista vendore e ndërkombëtare në gjuhën shqipe dhe arabe. Intervistat e tij dhënë shtypit vendor dhe atij ndërkombëtar, vazhdimisht kanë ofruar informacione të nevojshme për gjendjen në Kosovë, në veçanti për dhunën dhe terrorin që ushtronte okupatori serb në Kosovë. Gjithashtu, ai është edhe autor i dy librave: “Shqiptarët (Arnautët) dhe Islami – Myslimanët në ish-Jugosllavi”, botim në gjuhën arabe. Pjesa e parë përmban disertacionin e magjistraturës, ndërkaq pjesa tjetër e librit përmban disertacionin e doktoratës. Këta dy tituj, të bashkuar në një botim, kanë karakter krejtësisht shkencorë, të pajisur me aparaturë shkencore, gjë që jua rritë vlerë ku e ku më shumë.

Dr. Rexhep Boja ka botuar në gjuhën shqipe edhe librin “Për një të nesërme më të mirë”. Kjo vepër përmban intervista të cilat i kishte dhënë autori si për mediet dhe shtypin vendor ashtu edhe atë të huaj. Janë e përmbledhura, gjithashtu, edhe mesazhet e tij në cilësinë e Kryetarit të Kryesisë së Bashkësisë Islame të Kosovës, qoftë për festat fetare apo dhe të tjera, dhe shumë prononcime, komunikata e të ngjashme.

8. Rexhep ef. Boja në kujtimet e mija

E ndjejë të arsyeshme që t’i shkruaj disa vlerësime për të, ndonëse për jetën dhe veprën e Dr. Rexhep ef. Bojës, jam i bindur se do të shkruhet e do të flitet gjatë.

Përgjatë punës së tij afër katër dekada, e në pozita të ndryshme sidomos në kuadër të Bashkësisë Islame, ai ka lënë gjurmë të pashlyeshme, dhe do të kujtohet me pietet nga gjeneratat që do vijnë.

Unë kam pasur nderin dhe madje e konsideroj edhe privilegj, që kam punuar e bashkëpunuar me dr. Bojën për një kohë relativisht të gjatë, aq gjatë sa asnjë tjetër nga ata që sot akoma janë gjallë.

Nga njohja dhe puna ime më dr. Rexhep Bojën, me këtë rast, do të veçojë dy momente, ndoshta jo ata më të gjeturit që pasqyrojnë personalitetin, urtësinë dhe mençurinë e dr. Rexhep Bojës, por të cilët kanë ngelur në kujtesën time dhe që mu shfaqën derisa po merresha me shkrimin e këtyre rreshtave.

8.1. Rasti i parë që do e përmend është vizita e parë e delegacionit të Bashkësisë Islame të Kosovës në Shqipëri në Prill të vitit 1991. Na kishte rastisur të ishte dita e fundit e Ramazanit, se të nesërmen ishte dita e parë e Fitër-Bajramit. Në të vërtetë, pasi që i kishim bërë të gjitha përgatitjet e nevojshme, përfshi këtu edhe vizat dalëse, më 14 prill 1991 mbërrimë në pikën kufitare në Vërmicë. Ishte një vizitë e organizuar në një kohë, si të thuash, të çuditshme e të trazuar, mes emocioneve dhe entuziazmit, mes lotëve e gëzimit, mes ndjenjave të përshkruara dhe euforisë. Po shkelnim, që të gjithë ne, për herë të parë në atdheun mëmë, në Shqipëri dhe atë jo vetëm si vizitor të thjeshtë, por me detyrë, me mision, po shkonim për t’u dhënë krahun vëllezërve tonë, për t’u folur për fenë islame pas dekadash të ndalimit të saj, po shkonim për t’ju folur për lirinë e besimit dhe rëndësinë e tij.

Delegacioni ynë përbëhej nga Rexhep ef. Boja – kryetar, Qemajl Morina, që aso kohe ishte nëpunës i Kryesisë, dhe unë që asokohe isha drejtor i Medresesë “Alaudin”. Këtë ngjarje, për ne historike dhe të paharruar do ta përcillte edhe Elez Osmani-gazetar në “Dituria Islame”. Në ndërtesën shtetërore të kufirit pas pak çastesh u takuam me nikoqirin tonë Hfz. Sabri ef. Koçin, i cili ishte figura qendrore islame në Shqipëri dhe disa shoqërues të tij. Pa humbur shumë kohë, u morëm vesh që të niseshim në drejtim të Shkodrës, kështu që pak para iftarit u vendosëm në shtëpi të Hafiz Sabriut. Pas iftarit dhe namazit të akshamit, i ndamë detyrat: dr. Boja dhe Qemajli do të niseshin menjëherë për Tiranë, për të qenë të gatshëm për ta falur namazin e Bajramit, gjithmonë të prirë nga Hafëz Sabriu, kurse unë të ngelja në Shkodër për t’i prirë xhematit në faljen e namazit të Bajramit. Ky do ishte namazi i parë që do të falej në mënyrë të organizuar pas dridhjeve që i kishte marrë Partia Komuniste në pushtet e pas një çerek shekulli. Në Shkodër morëm vesh se kishin ardhur edhe dy nëpunës të BFI të Shkupit për të përcjellë manifestimet e para të Bajramit pas rënies së komunizmit. Pas kryerjes së namazit të Bajramit, para Xhamisë së Plumbit na priste një numër shumë i madh i njerëzve. Shihej gëzimi në fytyrat e tyre, urimet për Bajram vazhdonin pafund, përqafime e përqafime. Nuk di se kush ishte më i gëzuar aty, vëllezërit tonë që po i ktheheshin fesë apo ne që po gjendeshim në mesin e atij gëzimi në vendin që dikur vetëm e kishim ëndërruar.

Vizituam një familje të lagjes së “Myftive”, ashtu siç kishte qenë traditë nga hera. Për një intervistë, u dashtë të shkojmë te radio-Shkodra, sepse sot duhet të flitet për festën e Bajramit, traditën që kemi ne në Kosovës e shumë çështje të tjera.

Pas intervistës, menjëherë jemi nisur për Tiranë, ku u takuam me kreun e delegacionit tonë dhe me nikoqirët. Për arsye se Bashkësia Islame e Shqipërisë akoma nuk ishte e konsoliduar, pritjen e urimeve për festën e Bajramit e kishin organizuar në selinë e Lidhjes së Shkrimtarëve në Tiranë, ku Rexhep ef. për herë të parë do të merrte pjesë, e më pas edhe ne filluam ta organizonim pritjen në Prishtinë, e cila vazhdon akoma të organizohet.

Gjatë qëndrimit tonë disa ditor, krahas vizitës së objekteve islame si xhamia e Ed’hem Beut, ajo e Kokonozit (ose e Pazarit), vizituam edhe disa institucione e qytete tjera si Durrësin, Kavajën, kaluam nëpër Fier për të arritur në Vlorë e Berat. Takuam disa personalitete si Qeramudin Dyrdiun, që aso kohe ishte myfti i Myftinisë së Beratit, e disa të tjerë. Në Tiranë takuam edhe Kastriot Islamin, asokohe ministër i Arsimit dhe kulturës, Sali Berishën – kryetar i Partisë Demokratike e disa autoritete tjera që aso kohe mbanin poste të rëndësishme në Shqipëri. Vizituam edhe Muzeun Kombëtar. Të gjithë pa përjashtim tregonin respekt e admirim për delegacionin tonë e në veçanti për dr. Rexhep ef. Bojën, i cili në qarqet intelektuale dhe politike të Shqipërisë, për çudinë tonë, ishte fortë i njohur, sa që dr. Kastriot Islami, përveç tjerash, do të shtonte: ‘Me sa jam në dijeni, ju dr. Boja keni autoritet të jashtëzakonshëm në Botën Arabe, po të urdhëroni e të na siguroni pak ndihma nga andej, do bënit mirë shumë, sepse edhe arsimi edhe kultura kanë shumë nevojë për përkrahje…”. kudo që shkonim dhe në çdo takim që kishim, me uniformën e tij prej hoxhe dhe fjalët e zgjedhura të dr. Rexhep Bojës, me atë urtësinë dhe kujdesin e madh të treguar, zinin vend, ngjallnin emocione dhe interesim të paparë. Shumë shpejtë u bëmë si të ishim një nga ata, si të ishim të tyre, ndiheshim si të kishim jetuar mu në mesin e tyre.

Nuk do ta harrojë kurrë kontributin e dr. Bojës që i ofroi Hafëz Sabriut dhe të tjerëve rreth konstituimit të Komunitetit Mysliman Shqiptar, të cilët një ditë sa ne akoma ishim në Tiranë, organizuan një mbledhje, të cilën e mbajtën në Xhaminë e Pazarit, me ç’rast debatuan përkitazi me organizimin e KMSh. Këtu dr. Boja mbajti një fjalë rasti, u ndoq me shumë interesim nga të pranishmit duke lënë kështu mbresa të një lideri e strategu të vërtetë. Në vitet në vijim, Rexhep efendiu, në cilësinë e kryetarit të Bashkësisë Islame të Kosovës, edhe shumë herë e ka vizituar Komunitetin Mysliman Shqiptar dhe u është gjendur atyre pranë dhe duke dhënë një kontribut të rëndësishëm për mbarëvajtjen dhe organizimin e tij.

8.2 Ndërkaq, rasti i dytë që prore do ta kujtoj, është durimi i dr. Bojës. Liderët rëndom karakterizohen me padurim sepse karizma e tyre prej funksionari, sikur ua arsyeton këtë mosdurim. Mirëpo, te rasti i Rexhep efendiut, puna qëndron krejtësisht ndryshe. Me një rast, unë e shoqëroja në një konferencë në Arabinë Saudite, e cila mbahej në Mekei-Mukerreme. Konferenca zgjati dy ditë, ndërkaq ditën e tretë, Rexhep efendiu më tregoi se do shkojmë në selinë e Rabitës (Ligës Botërore Islame), për t’i takuar disa nëpunës e edhe Sekretarin e Përgjithshëm të Ligës (Rabitas) që aso kohe ishte Abdullah El-Ubejdi. Duhet të ketë qenë përafërsisht viti 1996 ose 97. Një veturë zyrtare e Rabitës na mori nga hoteli ku ishim të akomoduar dhe na qoi në selinë e Rabitës. Na pritën shumë përzemërsisht disa nëpunës duke u interesuar për gjendjen te ne në Kosovë e besa edhe në regjion. Dr. Boja, me gjuhën e tij elokuente, ju ofronte informacione të bollshme për Kosovën dhe gjendjen jo të mirë nëpër të cilën ajo po kalonte. Në ndërkohë, na pranoi edhe Sekretari i Përgjithshëm i Rabitas. Pas një gjysmë ore përafërsisht, ne dolëm nga kabineti i tij, unë duke menduar se takimin e mbaruam. Dr. Boja po më thoshte se do të presim pak aty në korridor sepse do ta takonte edhe një herë të njëjtin zyrtar. Unë, natyrisht, e pranova pa hezitim, sepse mendoja se nuk do kemi nevojë me pritë edhe gjatë kohë. Dr. Boja ka prit aty edhe disa orë të tjera, deri sa e ka takuar për së dyti Sekretarin, sepse kishte për t’i thënë edhe shumë gjëra që lidheshin jo me Bashkësinë Islame, por me Kosovën dhe për situatën që po mbretëronte asokohe. Sot, nga kjo perspektivë kohore, mbase mund të them se ai që e do institucionin të cilin e përfaqëson, ai që është i vetëdijshëm për nevojat e institucionit të cilit i prinë, përveç se i urtë, i kujdesshëm, i matur, ai duhet të jetë edhe shumë i durueshëm. Dr. Rexhep Boja i kishte që të gjitha këto, për se jam bindur edhe në shumë takime të tjera që ka pasur me personalitete dhe diplomatë vendorë dhe të huaj, qoftë brenda këtu dhe qoftë edhe jashtë Kosovës.

Dr. Rexhep Boja gjatë kohës sa ishte në krye të BI-së dhe gjatë kohës sa unë isha i pranishëm aty, ka pasur shumë takime dhe nga më të ndryshmit që secili prej tyre është rast më vete dhe për secilin prej tyre sigurisht që ruaj kujtime të ndryshme, por unë kësaj radhe i shkëputa vetëm këta dy shembuj si kujtime mbresëlënëse. Ta kesh shoqëruar dhe të kesh bashkëpunuar me dr. Bojën nuk ka qenë frikë se do të dalim keq në përfaqësimin e institucionit të BI-së dhe as të Kosovës në përgjithësi, përkundrazi ka qenë kënaqësi dhe mburrje e vërtetë.

Nuk mundem me këtë rast pa e potencuar edhe një të vërtetë tjetër. Para ardhjes së Rexhep Bojës në krye të Bashkësisë Islame të Kosovës, nuk kemi pas kontakte e as bashkëpunim me botën arabe-islame të çfarëdo karakteri qoftë. Rexhep Boja ka qenë ai që na i ka hap dyert dhe kemi filluar kontaktet me këto shtete, kontakte këto që më vonë u intensifikuan jashtëzakonisht shumë dhe vazhdojnë edhe sot e gjithë ditën. Ai është nismëtar i kësaj pune. Në kontaktet me atë botë për ne dhe për vendin tonë, pa na pyetur fare, kanë folur të tjerët. Prandaj, për këtë çështje kaq me rëndësi, merita, e tërë merita i takon atij.

Falë gatishmërisë së tij, ai ka marrë pjesë në shumë Konferenca ndërkombëtare, sesione shkencore, vizita të shteteve të ndryshme duke i vizituar të thuash shumicën dërmuese të Botës Arabe, shumë shteteve evropiane e deri në SHBA, Pakistan e në Afrikën e Jugut. Këto kërkojnë sakrificë, mundim, durim e qëndrueshmëri.

9. Kalimi në botën tjetër

Dr. Rexhep ef. Boja ndërroi jetë më 14 shtator 2021, ndërsa u varros më 15 shtator 2021 në vendlindje – Kërnicë të Klinës, ku morën pjesë familjarë, miq, dashamirë, kolegë e autoritete fetare nga Bashkësia Islame e Kosovës, Maqedonisë dhe Shqipërisë, e autoritete politike lokale e qendrore, të cilët në fjalët e tyre të rastit vlerësuan lart punën dhe kontributin fetar dhe kombëtar të Dr. Rexhep Bojës. Në varrim morën pjesë një numër i madh i njerëzve, të cilët me lot në sy kishin shkuar ta përcillnin për në botën e amshuar, sikundër që edhe numri i hoxhallarëve pjesëmarrës në këtë ceremoni ishte tejet i madh. Një punë të mirë e kishin bërë edhe organet komunale të Klinës që e kishin organizuar Policinë të drejtonte e udhëzonte numrin e madh të pjesëmarrësve në varrim. Kjo iu ndihmoi shumë në veçanti atyre që vinin nga qytetet tjera të Kosovës si dhe atyre nga Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut.

Namazit të xhenazes i priu myftiu i Bashkësisë Islame të Kosovës, Naim ef. Tërnava, ndërsa duanë e xhenazes e bëri kryetari i BFI-së të Maqedonisë së Veriut, hfz. Shaqir ef. Fetahu.

Si përfundim

Në përmbyllje të këtyre pak rreshtave, do të doja të shtoja se unë, Dr. Rexhep ef. Bojën, prore do ta kujtoj si njeri që fenë e atdheun i ka dashur me aq vendosmëri, sa ka qenë në gjendje të sakrifikonte edhe jetën e tij për këtë qëllim. Nga viti 1989 e deri në kohën e luftës në Kosovë, ai vazhdimisht ka qenë cak i policisë serbe. Ngado që ka lëvizur, ngado që ka shkuar, vazhdimisht ka qenë i përcjellë, e shpeshherë i ndaluar, madje edhe në prani të bashkëshortes dhe fëmijëve të tij, e shumë herë edhe i torturuar. Gjatë vitit 1999 forcat serbe, të cilat e tejkalonin çdo kufi të agresivitetit të tyre, familjes së dr. Bojës ia ndërprenë ngrënien e ushqimit duke ua lënë sofrën me bukë e pjata mbi të dhe i kanë dëbuar nga shtëpia, dhe akoma pa u larguar mirë nga oborri, shtëpisë ia kishin vure flakët.

Shpresojë që në të ardhmen, rreth jetës dhe veprës së dr. Bojës do të shkruhet nga shumë rrafshe dhe do të dalë në shesh puna dhe angazhimi i tij, do të flitet e shkruhet me kompetencë për kontributin e tij të shumanshëm.

E lus Zotin e Gjithëmëshirshëm që Dr. Rexhep ef. Bojën ta ketë pranuar në mëshirën e Tij të pakufishme dhe ta shpërblejë me Xhenet!

رحمة الله عليه رحمة واسعة

“Zëri i Amerikës”: Dhjetëra dyshohet se kanë vdekur pas përplasjes së një avioni udhëtarësh me një helikopter ushtarak pranë aeroportit “Ronald Reagan”

January 30, 2025 by s p

https://www.zeriamerikes.com/a/7956454.html?fbclid=IwY2xjawIIX_tleHRuA2FlbQIxMQABHRbPYuV7pf6U-Bpg70dmRxUGC3DTN7325DNJ6ITtbUuFS0KuiQ1a_Le01g_aem_P9H8S_CjCNiKeHtbK2lv0Q

Dhjetëra veta dyshohet se kanë humbur jetën të enjten pasi një avion udhëtarësh i kompanisë American Airlines me 64 persona në bord dhe një helikopter Black Haëk i Forcave të Armatosura amerikane u rrëzuan në lumin Potomak, pas një përplasjeje në ajër pranë aeroportit kombëtar të Uashingtonit “Reagan”.

Në një deklaratë të Administratës Federale të Aviacionit thuhet se avioni po udhëtonte nga qyteti Wichita i Kanzasit dhe po i afrohej pistës së uljes kur ndodhi përplasja me helikopterin Sikorsky H-60.

Zyrtarët thanë se tre pjesëtarë të ushtrisë amerikane ishin në helikopter, i cili po kryente një fluturim stërvitor. Kompania American Airlines tha në një deklaratë se në avion ishin 60 udhëtarë dhe katër pjesëtarë të ekuipazhit.

Në raportet e mediave citohen burime që kanë thënë se shumë prej tyre dyshohet se kanë vdekur nga përplasja.

Autoritetet thanë në një konferencë shtypi se janë përqendruar në një operacion shpëtimi që përfshin anije dhe zhytës në lumin Potomak ngjitur me aeroportin.

I pyetur nëse kishte ndonjë të mbijetuar, shefi i zjarrfikësve të Uashingtonit, John Donnelly tha, “nuk e dimë ende, por po punojmë”.

Zoti Donnelly tha se ekipet prej rreth 300 vetash po punonin në kushte të vështira, në errësirë dhe ujin e ftohtë në zonë.

Ndërsa zyrtarët nuk konfirmuan asnjë vdekje, senatori amerikan Roger Marshall nga Kanzasi tha në konferencë se “ne vajtojmë me familjet që humbën të dashurit”.

“Të gjitha ato jetë janë kaq të vlefshme dhe është një tragjedi që ne i humbëm ato”, tha senatori Marshall.

Organizata e Patinazhit Artistik të Shteteve të Bashkuara, tha se disa anëtarë të këtij komuniteti dhe anëtarë të familjeve, ishin në mesin e udhëtarëve në avion.

“Jemi të dërmuar nga kjo tragjedi e papërshkrueshme…”, thuhet në një deklaratë të organizatës.

Pamje të regjistruara nga kamera e vendosur në qendrën “Kennedy” në Uashington tregonin një shpërthim në ajër përgjatë lumit Potomak rreth orës 21:47 të mbrëmjes me orën lokale, dhe avionin në flakë që bie me shpejtësi. Të dhënat nga avioni treguan se ai ishte në një lartësi prej rreth 120 metrash në çastin e përplasjes.

Presidenti i Shteteve të Bashkuara Donald Trump tha se ishte informuar mbi atë që e cilësoi “një aksident të tmerrshëm” dhe se po e mbikëqyrte situatën.

“Zoti i bekoftë shpirtrat e tyre”, shtoi ai. “Faleminderit të gjithë ekipeve të emergjencave për punën e jashtëzakonshme që po bëhet. Po e ndjek situatën dhe do të jap hollësi sapo të jetë e mundur”.

“Ç’natë e tmerrshme ishte kjo”, shkroi më vonë Presidenti Trump në platformën e tij “Truth Social”.

“Është një natë e kthjelltë, dritat në aeroplan po vezullonin, pse helikopteri nuk u ngjit më lart ose nuk u ul apo nuk u kthye. Pse kulla e kontrollit nuk i tha helikopterit se çfarë të bënte në vend që të pyeste nëse e panë aeroplanin”, shkroi Presidenti Trump. “Kjo është një situatë e keqe që duket se duhej të ishte parandaluar. JO MIRE!!!”

Sekretari amerikan i Mbrojtjes Pete Hegseth e quajti situatën “absolutisht tragjike”.

https://platform.twitter.com/embed/Tweet.html?dnt=false&embedId=twitter-widget-0&features=eyJ0ZndfdGltZWxpbmVfbGlzdCI6eyJidWNrZXQiOltdLCJ2ZXJzaW9uIjpudWxsfSwidGZ3X2ZvbGxvd2VyX2NvdW50X3N1bnNldCI6eyJidWNrZXQiOnRydWUsInZlcnNpb24iOm51bGx9LCJ0ZndfdHdlZXRfZWRpdF9iYWNrZW5kIjp7ImJ1Y2tldCI6Im9uIiwidmVyc2lvbiI6bnVsbH0sInRmd19yZWZzcmNfc2Vzc2lvbiI6eyJidWNrZXQiOiJvbiIsInZlcnNpb24iOm51bGx9LCJ0ZndfZm9zbnJfc29mdF9pbnRlcnZlbnRpb25zX2VuYWJsZWQiOnsiYnVja2V0Ijoib24iLCJ2ZXJzaW9uIjpudWxsfSwidGZ3X21peGVkX21lZGlhXzE1ODk3Ijp7ImJ1Y2tldCI6InRyZWF0bWVudCIsInZlcnNpb24iOm51bGx9LCJ0ZndfZXhwZXJpbWVudHNfY29va2llX2V4cGlyYXRpb24iOnsiYnVja2V0IjoxMjA5NjAwLCJ2ZXJzaW9uIjpudWxsfSwidGZ3X3Nob3dfYmlyZHdhdGNoX3Bpdm90c19lbmFibGVkIjp7ImJ1Y2tldCI6Im9uIiwidmVyc2lvbiI6bnVsbH0sInRmd19kdXBsaWNhdGVfc2NyaWJlc190b19zZXR0aW5ncyI6eyJidWNrZXQiOiJvbiIsInZlcnNpb24iOm51bGx9LCJ0ZndfdXNlX3Byb2ZpbGVfaW1hZ2Vfc2hhcGVfZW5hYmxlZCI6eyJidWNrZXQiOiJvbiIsInZlcnNpb24iOm51bGx9LCJ0ZndfdmlkZW9faGxzX2R5bmFtaWNfbWFuaWZlc3RzXzE1MDgyIjp7ImJ1Y2tldCI6InRydWVfYml0cmF0ZSIsInZlcnNpb24iOm51bGx9LCJ0ZndfbGVnYWN5X3RpbWVsaW5lX3N1bnNldCI6eyJidWNrZXQiOnRydWUsInZlcnNpb24iOm51bGx9LCJ0ZndfdHdlZXRfZWRpdF9mcm9udGVuZCI6eyJidWNrZXQiOiJvbiIsInZlcnNpb24iOm51bGx9fQ%3D%3D&frame=false&hideCard=false&hideThread=false&id=1884830433608683978&lang=en&origin=https%3A%2F%2Fwww.zeriamerikes.com%2Fa%2F7956454.html&sessionId=45d558ae022f84a54ab1a38a7ee21636aa766cc6&siteScreenName=zeriamerikes&theme=light&widgetsVersion=2615f7e52b7e0%3A1702314776716&width=550px

“Përpjekjet e kërkim-shpëtimit janë ende në vazhdim. Lutje për të gjithë shpirtrat e prekur dhe familjet e tyre”, tha sekretari Hegseth në rrjetin X.

Nuk ka pasur një aksident fatal me avion pasagjerësh në SHBA që nga shkurti i vitit 2009, por një sërë incidentesh në vitet e fundit kanë ngritur shqetësime për sigurinë.

Aeroporti do të qëndrojë i mbyllur deri në orën 5 të pasdites, me orën lokale.

*Disa pjesë u morën nga agjencitë e lajmeve Associated Press dhe Reuters

*Ky është një lajm në zhvillim

Mëshira…

January 30, 2025 by s p

Alfons Grishaj/

Në historinë etimologjisë botërore, fjala “mëshirë” rrjell nga latinishtja – “merces” që nuk e ka kuptimin e sotëm, mëshirë (mercy). Frëngët e huazuan fjalën “merces” (frëngjishtja e vjetër) dhe e përdorën si latinët, në kuptimin: pagesë, rrogë, fitim. Ndërsa në Bibël, kjo fjalë ka kuptim hyjnor: Dhuratë e mirësisë dhe dhembshurisë mëshirëplotë të Zotit. Po në Fjalorin Biblik, ka një shpjegim prej dy faqesh. Jo rastësisht zgjodha f.1106, një paragraf gjithëpërfshirës, ku shkruhet: “Mercy as given by God is foundation of forgiveness. It is His faithfulness and steadfast love. God is not seen as displaying an emotion called mercy but as taking merciful action”.

Me kalimin kohës “merceres” është shkrirë në kuptim internacional: mëshirë, bamirësi, tolerancë etj…Në këtë rast, ne duhet t’a përdorim “merceres” në kuptimin racional-internacional dhe Biblik: “mëshirë”. Sipas meje, kjo fjalë përbën thelbin e ndërgjegjes, mirësisë, ndjeshmërisë e solidaritetit. Fjalë që afron shans, tolerancë, zbutje vuajtjeje, mbase dhe zgjidhje permanente. Për momentin, mëshira mund të bëhet dhe dashuri, por rrallë herë bëhet bindje sepse lind si kujdes reflektiv. Mëshira është arma e njeriut (apo Hyut) të fuqishëm mbi të mundurin, mbi të pangrënin, mbi mjerimin, mbi fajtorin, mbi telendisjen morale dhe humbjen e shpresës, dhe jo në rastin kur fantazia përkëdhel botën tonë të brendshme në pikën dhe pikun e fantazisë për të qenë në time machine!

Sikur mëshira e fuqisë qiellore mund të bëhej eksperiment i tillë, trenat, bregdetet, lëndinat dhe kështjellat nuk do kishin vend më për imagjinatën dhe unin tonë të uritur…që venitet ngadalë prej viteve duke shfuqizuar dëshirën dhe shpresën.

Mëshira, në rrethana të barabarta është kompromentuese që dhe sikur të dëshirosh t’a aplikosh në një ngarkesë psikologjike të tillë, sjell impuls artificial, qëllim të stisur që nuk tingëllon pastër. Nëse njeriu jeton në botën ireale dhe dëshiron të bëhet person që nuk ka IQ e duhur, ai/ajo mund të përpiqet në pafundësi për t’ia arritur qëllimit…Prova e sforcuar mund të arrijë diçka ose humb bashkë me ëndrrën. Dështimi përpjekjes nuk presupozon mëshirë, por keqardhje. Kështu toleranca si sinonim i mëshirës vihet në punë kur njeriu nuk e hedh jetën në zare. Prandaj dhe mëshira kuptohet si tolerancë dhe shans për mëshiruesin, ku i mëshiruari mund të bëhet gjithçka…mbase mëshirëmadh dhe Profet si, St.Paul, me aureolë omnipotente dhe omniprezente.

Mendoj se, një pjesë e rinisë, në udhëtimin e jetës “maten”me yjësinë dhe gjatë rrugëtimit humbin rrugën…Lum ai që nuk bjen në dashuri me vetveten për t’a braktisur boshtin, duke konsumuar hapat e arta të jetës në kotësinë e humbëtirës pakthim. Sigurisht njeriu nuk është i përsosur dhe gabimet janë pjesë e provës së personalitetit, kurajos dhe sfidës për t’u përballur dinjitetshëm me luftën e jetës. Gjatë analizave tipologjike për mëshirën, kam konstatuar se janë katër lloje kategorie mendjesh për “mëshirën” me trajtim dinjitoz dhe jo dinjitoz.

Sipas meje kategoritë janë: “Kompromisaxhinjtë”, “Të paepurit”, “Të vetmundurit”, “Pushtetarët aksidentalë”. “Kompromisaxhinjtë”, janë karaktere elastike që në të shumtën e rasteve krijojnë balanca për paqe dhe luftë. Në postet që gëzojnë, krijojnë difiçite të riparueshme për të mos rrëshqitur në abis, duke paguar çmime shumë të larta. Për këtë tipologji, mëshira mbetet mekanizëm fitimi, propagandë dhe dekoracion. Pardoni Biden, mëshira për të birin Hunter Biden, zgjeroi listën e faljes dhe në stafin tij: Milley, Adam Schief, Liz Cheney, Fauci, James Biden, Valeria Biden Owens, të cilët mbase do të ishin përballur me ligjin sikur mos përfitonin nga “klemenca” e Presidentit në ikje…Mëshira e kësaj forme mbulon me mister dhe vello të zezë “pardonin” e firmosur, duke kompromentuar keq fjalën, mëshirë (pardon), falje.

“Tē paepurit”, janë besimtarë që nuk mund t’i çarmatosësh mendërisht kurrë. Prandaj ata bëjnë emër dhe histori, realizojnë detyrat që i vënë vetes,mbrojnë vlerat e lirisë dhe civilizimit, shpikin gjëra që të tjerët nuk krijojnë dot. Këta janë dhe mëshirëmëdhenjtë real. Marrim si shembull rastin e Presidentit Trump (i paepur deri në fitore), në firmosjen “Urdhërit Ekzekutiv” për lirimin e 1500 demonstruesve, dhe më vonë dhe të tjerë, të cilët morën pjesë me, 6 Janar të vitit 2021, Capitol Hill-Washington,D.C. Vendimi i Trump gëzoi rreth 1600 familje amerikane dhe frymëzoi miliona liridashës të tjerë në Amerikë dhe botë, duke treguar sa vlerë ka mëshira në raste tilla, paçka se kundërshtarët e komentuan së prapthi.

Trump, nuk u prek nga fjalët e Mariann Edgar Budde (Bishop of Washington), e cila i kërkoi: HAVE MERCY ON LGBTQ, MIGRANTS, përkundrazi Trump iu përgjigj: “Bishop is “not very good at her Job”. Presidenti i sapozgjedhur pas një eksperience negative me krahun e majtë, por dhe i pajisur me një kulturë fetare Biblike të admirueshme, nuk ka dëshirë të pranojë forma didaktike të stisuara e deformuara kundër fjalës së Hyut. Asnjë libër i shenjtë nuk thotë se ka një zgjidhje të tretë përveç burrit dhe gruas. Nëse dikush e di…do të më bënte nder që të ma kujtonte…Sofistika hipokrite dhe deformimi human nuk ka lidhje me mësimet e Zotit, sepse mund të ketë Gomorrah dhe Sadoma të tjera, mbase dhe doomsday.

“Të vetmundurit”, janë vetë falimenti (të vetmundurit nuk janë të mundurit që dinë të ngrihen më të fortë), që rrëzohen për mos u ngritur më, ose dhe kur ngrihen, çohen me paterica duke mos e njohur mëshirën me pretekstin se nuk i ka mëshiruar askush. Për mendimin tim, vuajtja të bën më të fortë, të lartëson, të krijon një eksperiencë që është shkollë dhe pasuri. Plus një botë që mbase disave u mungon. Rrethanat e vuajtjes të bëjnë më të thellë dhe racional. Vuajtja të pajis me dashuri dhe mëshirë. Fatkeqësisht, të vetmundurit, janë viktima të vetvetes në mizantropi, ku pakuptuar jetojnë në një vullkan urrejtje të stisur që i largon nga solidariteti i dhimbjes që ka ndjenjë dhe përgjegjësi. Kjo rrit honin midis ekstremit dhe normalitetit në mëshirëdhënie dhe mëshirëmarrje.

“Pushtetarët aksidentalë”, janë kategori mëkatare e vetëfryrë nga lavdia artificiale e momentin ku penetrojnë në kapërcyell të ndryshimeve të mëdha. Aksidenti i vesh tipat e gënjeshtërt me trofenë e dhuruar nga koha. Uria e tyre nuk njeh limite dhe mëshirë. Paraja, orgjitë, plaçkitja dhe pushteti i shpërdoruar mbeten kryefjala e lukunisë aksidentale, të cilët nuk kanē mëshirë për askënd. Dhe kur u bie ndërmend për “mëshirë”…zgjohen të çoroditur për show duke përdorur pushtetin si instrument arritjeje dëshirash meskine. Shpura e tallallexhinjëve që kanë pas vetes, shtriqen si kaçamijtë në lagështirë, ku me narrativa dhe artopolantë ushqejnë dhe lartësojnë delekuentët si shpëtimtarë të varfërisë dhe rritjes mirëqënies së paqënë.

Qytetërimi, mëshirën e ka jetësore. Fenomenin e bën të njohur me një përkujdesje humane, ku, pothuajse dhe sensacioni humbet forcën në planin njerëzor. Trajtimi i mëshirës zë vend natyrshëm në pardonin e një mëkati apo dickaje tjetër që krijon impakt në rrethana të caktuara apo të papërcaktuara. Ka raste shkarje përdorimi si lajm komercial, por fatkeqësia nuk tjerret si qëllim në vetvete (siç e kam thënë…), sepse informuesit, media udhëhiqen nga kodi moral dhe etiko-profesional.

Mendoj se, mëshira nuk duhet të bëhet kurrë pjesë maskarade-propagande, por solidarizim shpirtëror, duke lënë jashtë megafonë e TV, gurë e shigjeta helmi të përdorura nga fytyrat teatrale.
Farsa dhe loja me “mëshirën”, janë si fijet e merimangës që sa më i dendur të bëhet rrjeti, aq më e pamundur bëhet dalja nga webi.
Shumë njerëz paqësorë pyesin, “Sikur njeriu mos t’a njihte mëshirën…a do frikësoheshin bishat nga ai? Po Zoti a do tregonte mëshirë për të pamëshirshmin? Sikur ligji të bëhej mbiligj (pa mëshirë – pa klemencë) si do quhej ligjvënësi? Sikur ligji të mos ekzistonte…a do quhej Mozes, babai i ligjit dhe çfarë do bënte njeriu?”.

A e ndryshon mëshira llojin e lindur? Unë mendoj se jo!
Tek “Rrëfenjat e Papagallit” (Histori dhe fabula Indiane), lexojmë Rrëfenja tridhjetë e një: “Për birin e dijetarit dhe nepërkën”, ku papagalli i tregon Huxhastës bukur se, si nepërka i kërkoi djalit të dijetarit t’a shpëtojë nga një ndjekës që kërkonte t’a vriste…Djali pa një pa dy e mëshiroi gjarpërin duke e marrë dhe fshehur në mëngën e mantelit. Ndjekësi e pyeti djaloshin nëse kish parë një gjarpër të zi, por djaloshi e mohoi se kish parë ndonjë të tillë. Armiku i gjarpërit u largua. Atëherë djaloshi i kërkoi nepërkës që të dilte nga mënga e mantelit ku ishte kacavjerrur ngaqë nuk përbënte më rrezik për jetën. Po nepërka i tha se do e kafshonte. Pas një debati midis njëri-tjetrit, gjarpëri iu përgjigj, – Ja çfarë kam dëgjuar nga të diturit: “T’u bësh mirë të këqinjve, është njësoj sikur t’u bësh keq të mirëve.”

Thjeshtë mendoj se, mëshira (mirësia dhe klemenca si sinonime) është si kaleidoskop…ku brenda tubit, pjesët e koloreve dhe elementeve ndryshojnë pamjet e objekteve sa herë rrotullon unazën e fokusimit…

MUSTAFA KRUJA POLITIKAN NACIONALIST, ALBANOLOG, THEMELUES I KOMBIT SHQIPTAR

January 29, 2025 by s p

Gjet NDOJ/

I-MUSTAFA KRUJA THEMELUES DHE FIRMËTAR I PAVARËSISË SË SHQIPËRTISË, 28 NËNTOR 1912

Veprimtarinë politike e kryengritëse, Mustafa Merlika u nisi që në moshë të re, pikërisht duke dhënë një kontribut në Kryengritjen e Kurbinit e vitit 1905-1907, por dhe në Kryengritjen e Brgut të Mates e në Kryengritjen e Përgjithshme të vitit 1912.

1-Kryengritja e Kurbinit

Sikurse dihet, në fillim të shek. XX, ndërkohë që kombet e krishtera ballkanike e kishin fituar pavarësinë nga Perandoria Osmane, vihet re tendenca e Qeverisë Osmane, për të intensifikuar sundimin e Shqipërisë, vecanërisht në zonat e “rrezikshme” (Mirditë, Kurbin, Bregu i Matës, Zadrimë, Pukë, Malsi e Madhe e Dukagjin, Kosovë etj), me qëllim për ti penguar shqiptarët në fitoren e pavarësisë së tyre.

Në këtë kontekst, tendencat për të detyruar kurbinasit, për ti paguar taksat Qeverisë Turke nga njëra anë, si dhe vendosmëria e kësaj popullsie për të mos njohur autoritetin e këtij shteti dhe për të qenë të pavarur prej tij nga ana tjetër, përbëjnë dhe shkakun kryesor të ballafaqimit me armë dhe shpërthimit të kryengritjes së Kurbinit në vitet 1905-1907.

Organizatorët dhe frymëzuesit kryesorë të kësaj kryengritje qenë patriotë nga Durrësi, Kruja, Kurbini etj si:

Dom Nikoll Kacorri-prijësi kryesor i popullit të Dioqezës së Durrësit (Arbërisë) me qendër në Dilbnisht, që përfshinte zonat nga Durrësi, Mysja, Kurbini, Kthella Mati e Lura etj, Gjin Pjetri i Skurajt (i pari i 45 pleqve të Krujës e të Kurbinit), At’Shtjefën Gjecovi- famulltari i Lacit, Llesh Pjetri i Milotit, Mustafa Merlika Kruja, [Ymer Deliallisi, Mustë Haxhiu], durrsakët e inkuadruar në shoqërinë “Vllaznia” si: Neki Libohova, Hafis Ali Podgorica, Abaz Celkupa, Kristaq e Mihal Rama, Seid Kërtusha” etj.

-Kuvendet qenë një institucion kryesor i vendimit popullor për kryengritje. Njihen Kuvendi I, II dhe III i Kurbinit që u mblodhën periudhës 1906-1907. Në Kuvendin e III që u mblodh në Dilbnisht 1907, morën pjesë jo vetëm krerë të Kurbinit, por edhe ata të Mirditës, Krujës e Durrësit, duke patur si qëllim zgjerimin e rezistencës kundër politikave fiskale e qeverisëse osmane.

Veprimet luftarake qenë të organizuara duke u shtri në të gjithë Kurbinin si: në Skuraj, Lac, Mali Bardhë, Gjormë etj.

Dokumentacioni kryesor që na ndihmon duke na dhënë një panoramë të qartë ka të bëjë me letërkëmbimet Nikoll Kacorrit me Shtjefën Gjecovin, apo ato të Nikoll Kacorrit me konsujt që vepronin në Shqipëri, të konsujve me qeveritë e tyre, vecanërisht atë austriake etj. Kryengritja e Kurbinit ndonëse nuk arriti të fitonte, e pati një rëndësi, sepse shërbeu si një frymëzim e fillim i kryengritjeve të përgjithëshme të viteve 1910, 1911 e 1912 për clirim kombëtar.

2-Kryengritja e Përgjithshme për Pavarësinë e Shqipërisë 1912

Kryengritja Bregut të Matës, ishte një nga fragmentet kryesore të Kryengritjes së Përgjithëshme për pavarësinë e Shqipërisë e vitit 1912, epiqendra të së cilës ishin: Mirdita, Lezha, Kurbini, Kruja e Mysja (Zona nga Fushkruja e deri në Rodon).

Roli i Mustafa Krujës në këto kryengritje ishte qëndror, pasi bashkë me Preng Bib Dodën, përzgjodhën e përcaktuan drejtuesit e komandantët kryengritës, sipas zonave.

“Për zonën luftarake Mirditë-Zadrimë-Lezhë-Kurbin e deri në Rodon e Durrës, me një popullsi kryesisht katolike, duhej marrë më së pari pëlqimi i Preng Bib Dodës, …pa fjalën e të cilit, as Mirdita e as Zhupa, as Lezha e as Kthella nuk luanin vendit.

Negociatori për bisedime me Preng Bib Dodën, qe caktuar nga Nikoll Kacorri e Murat Toptani, Mustafa Merlika-Kruja, i cili gëzonte respektin e besimin e Princit mirditas.

…. Në verën e vitit 1912 Preng Bib Doda e Mustafa Kruja, ranë dakord që lëvizja e armatosur të fillonte, ndërsa drejtuesi i Kryengritjes të ishte Abdi Toptani në Tiranë-Durrës e Krujë, kurse për Kurbinin, kishin rënë dakord më heret që të ishte Gjin Pjetër Pervizi i Skurajve.

Me 2 korrik 1912 , u bë deklarata e fillimit të kryengritjes në Vilajetin e Shkodrës (Nga Kosova e M Zi në veri e deri në Vlorë në Jug) dhe u firmos nga Abdi Toptani, Baba Zeneli etj, në të cilën bëhej thirrje të gjithë shqiptarëve për kryengritje të armatosur kundër sundimit osman.

Kryengritja e Përgjithshme e vitit 1912, që pati një shtrirje të madhe në Kosovë, Shkup, Mirditë, Malsi e Madhe,Bregun e Matës, Dibër, e në të gjithë Shqipërinë e Mesme, solli për pasojë

Përvec sa thamë, solli për pasojë zmbrapsien e ushtrive pushtuese osmane nga trojet shqiptare.

Roli në politikën udhëheqëse kryengritëse i Mustafa Merlikës, evidentohet qartë edhe në letërkëmbimet mes personaliteteve të rëndësishme shqiptare të asaj kohe, në mesin e të cilëve qe dhe Ai si:

Nikoll Kacorri, Abdi Toptani, Luigj Gurakuqi, Preng Bib Doda, Terenc Toci, Lazër Mjeda, Ismail Qemali, Murat Toptani, Bedri Pejani, Bajram Curri, Hasan Prishtina, Aqif Pashë Bicaku, Isa Boletini, Haredin Cakrani, Rexhep Mitrovica, Dhimitër Berati etj, etj.

Në këtë kuptim Mustafa Kruja nuk kishte se si të mungonte në Kuvendin Historik të Vlorës, mes krerëve më të lartë përfaqësues të popullit shqiptar, ku u shpall dhe u nënshkrua themelimi i Shqipërisë Pavarur nga Perandoria Osmane, me 28 Nëntor 1912.

Si konkluzion mund të themi se:

Mustafa Kruja, në fazën e parë të veprimtarisë tij nacionaliste–atëdhetare, duke qenë aktiv në udhëheqjen dhe koordinimin e veprimeve kryengritëse për pavarësinë e Shqipërisë, do të ishte një nga firmëtarët e Deklaratës së Pavarësisë Shqipërisë, njëherësh themelues i Shtetit të ri Shqiptar.

II-MUSTAFA KRUJA, THEMELUES I SHQIPËRISË ETNIKE

1-Nga Shqipëria Londineze, në Shqipërinë Etnike

Mustafa Kruja, bashkë me të gjithë firmëtarët e tjerë që ishin gjallë të Shqipërisë Pavarur të vitit 1912, por dhe krerë nacionalistë të tjerë, të gjithë baballarë të Kombit Shqiptarë, në pamundësi për të ndalur Botën nga Lufta e saj e Dytë, pranuan koncesionin me Mbretërinë italiane, duke lëshuar pak nga autoriteti qeverisës të Shqipërisë Londineze, për të qeverisur edhe në pjesën e “Tokave të Lirueme” pas shkatërrimit dhe rënies së Mbretërisë Jugosllavisë nga sulmi Italo-Gjerman mbi të. Në fakt jo thjeshtë për ta qeverisur pjesën shqiptare të pushtuar nga Serbo-Malazezët dhe Bullgarët, por në radhë të parë, për ta shpëtuar këtë hapsirë etnike shqiptare nga boshatisja prej popullsisë saj autoktone nga genocide fizik e kulturor I ushtruar mbi to, të paktën që nga tetori i vitit 1912-1921 e duke u definuar me marrveshjet famëkeqe të Mretërisë Jugosllavisë me Republikën e Turqisë (1933, 1934 dhe 1938), që kishin të bënin me shpërnguljen e 40 mijë familjeve shqiptare prej Kosove, Sanxhaku, Malit të Zi e Maqedonisë, për në Turqi. Kjo shifër 40 mijë familje për nga 30 antarë, përkthehej në afërsisht 1. 2 milion shqiptarë, që do të thoshte spastrimi i plotë etnik i trojeve shqiptare, jashtë Shqipërisë Shtetërore të asaj kohe, nga banorët e sajë autoktonë.

Ishte kjo rrethanë historike zhdukjeje për shqiptarët që i shtyni krijuesit dhe themeluesit e Kombit, që ta pranonin këtë marrveshje me Italinë, e në fakt sikurse u zhvilluan ngjarjet e kësaj Lufte Botërore famëkeqe për popujt e tjerë të botës, paradoksalisht për shqiptarët rezultoj të ishte shpëtim dhe clirimi i tyre.

Shkatrimi dhe rënia e Mbretërisë Jugosllavisë dhe asaj të Greqisë nga sulmi Gjermano-Italian i prillit të vitit 1941 solli për pasojë:

a-Ndalimin e gjenocidit dhe të shpërnguljes masive të shqiptarëve nga trojet e tyre amtare;

b-Bashkimi i e trojeve shqiptare të Maqedonisë perendimore, ato të Kosovës e të Malit të Zi dhe pjesërisht edhe të Sanxhakut me Shqipërinë e Vjetër dhe krijimin e Shqipërisë Etnike;

c-Qeverisjen e Shqipërisë Re bashke me Shqipërine e Vjetër prej Kabineteve shqiptare të Tiranës, ndonëse me autoritet të kufizuar nga Mbretëria Italiane;

Në kushtet e Luftës së Dytë Botërore, krerët nacionalistë shqiptarë, duke e shfrytëzuar me shumë zgjuarsi e guxim përplasjen mes vendeve të Boshtit me Aleatët, ku me të dytët bënin pjesë dhe armiqtë shekullorë të shqiptarëve, sllavët, duke mbajtur anën e Italisë e të Gjermanisë, zgjodhën ndaljen e zhdukjes së plotë të shqiptarëve etnikë dhe bashkimin e tyre me shtetin amë, ku njëherësh në fakt realizuan ëndërrën më të madhe të mbarë botës shqiptare për të krijimin e SHQIPËRISË ETNIKE.

Në qershor, kur Viktor Emanueli III dekretoi Urdhërin e Benito Musolinit”, që kishte të bënte më transferimin e pushtetit nga Ushtria tek autoritetet Civile, Qeveria Shqiptare kryesuar nga Shefqet Verlaci, me mbështetjen e fuqishme të Mbretërisë Italiane e shtriu qeverisjen e administrimin e saj edhe në Maqedoninë Perendimore, Kosovë dhe në një pjesë të Malit të Zi.

E:\SEMI 2020\GJET NDOJ\FAKSIMIL SHQIPERIA 3.tif

Qeveria Vërlaci që vazhdoi deri më 4 dhjetor 1941, bëri Reforma në përshtatje me një realitet krejt të ri dhe të jashtëzakonshëm për shqiptarët.

Ndërsa me kabinetin Kruja pas 4 dhjetorit, do të kemi një qeverisje me program të detajuar, si dhe rikthim të një autoriteti të zgjeruar të Shtetit Shqiptar.

2-Kthimi i autonomisë zgjeruar në Shqipëri gjatë qeverisjes së Kryeministrit Mustafa Merlikas Kruja e në vazhdim, 4 dhjetor 1941-8 shtator 1943.

Mustafa Merlika Kruja, sapo mori besimin e Mëkëmbësit Francesco Jakomoni si Kryeministër i ri………përzgjodhi Kabinetin e tij Qeverisës me emra krejt të ri, që nuk duhej të kishin lidhje me paraardhësin e tin Sh Verlaci. Madje Mustafa Kruja ndërroj edhe Sekretarin e Përgjithshëm duke emëruar një të ri…

Bashkë me Programin të cilin, Kryeministri Kruja para Këshillit të Epërm Koorperativ Fashist, njëherësh i paraqiti këtij Këshilli edhe Kabinetin Qeveritar me anëtarët e mëposhtëm:

1-Mustafa Kruja– Kryeministër dhe zëvendësisht Ministër Sekretar Shteti i Punëve të Brendëshme (Me 7 maj 1942 edhe Ministër Sekretar Shteti i Drejtësisë).

2-Hasan Dosti– Ministër Sekretar Shteti i Drejtësisë (deri me 7 maj 1942).

3-Shuk Gurakuqi– Ministër Sekretar Shteti i Financave;

4-Xhevat Korca-Ministër Sekretar Shteti Arsimit;

5-Iliaz Agushi– Ministër i Punëve Botore;

6-Fuat Dibra (deri me 22 dhjetor 1941; kostandin Kote nga 12 janar 1942 e në vazhdim) Ministër Sekretar Shteti i Ekonomisë Kombëtare;

7-Tahir Shtylla (dorëhequr me 2 shkurt 1942; Eqerem Vlora 7 maj 1942) Ministër Sekretar Shteti i Tokave të Lirueme;

8-Dhimitër Berati -Ministër Sekretar Shteti Kulturës (Eqerem Vlora e merr me 4 nëntor 1942 e në vazhdim);

9-Jup Kazazi (Kol Bib Mirakaj 7 maj 1942)- Ministër Sekretar Shteti Partisë Fashiste”

3-Kërkesat e Mustafa Krujës, Musolinit:

Autonomi më të zgjeruar, zgjerim kufijsh dhe rikthim të simboleve kombëtare.

Caktimi i Mustafa Krujës në krye të Qeverisë re Shqiptare, presupozonte gatishmërinë e Italisë dhe të Musolinit për të bërë akoma më shumë lëshime, kjo në përputhje me kërkesat e nacionalistëve shqiptarë, por dhe nevojat jetike të Mbretërisë Fashiste Italiane për të ruajtur një oaz qetësie, në Ballkanin që tashmë kishte filluar të trazohej nga lëvizja komuniste (ndikimi sovjetik), por dhe angazhimi i aleatëve perendimorë, vecanërisht në vendet sllave dhe në Greqi.

Në kohën kur sapo kishte ardhur në krye të Qeverisë, Mustafa Kruja, grupet komuniste shqiptare të ndikuara fort nga misionarët e Kominternit dhe vecanërisht misionarët serbo-malazëzë, kishin formuar tashmë që me 8 nëntor 1941 Partinë Komuniste Shqiptare. Kështu edhe në Shqipëri kishte shenja të tronditjes së paqes e të qetësisë si kudo gjetiu në Ballkan. Pikërisht në këtë situatë të fillimit të qeverisjes “Kruja”, në fillim-vitin 1942, Kryeministri i ri bëri vizitën e parë zyrtare në Romë ku dhe ju rezervua një pritje me ceremoni e respekt të plotë, si nga stafi i Qeverisë me Konti Cianon- Ministri Jashtëm, ashtu edhe nga vetë Musolini (Ducja). Po ashtu dhe plotësimi maksimal i kërkesave e bënin këtë vizitë shumë të suksesëshme. Përshkrimin e detajuar e jep vetë Konti Ciano në ditarin e tij:

“16 shkurt….Nuk kërkoi asgjë që s’pritej:

-Vec disa korigjime të vogla të kufijëve drejt Malit të Zi dhe rishikimin e Flamurit.

-Nuk e duam shqiponjën të “burgosur” mes sëpatave të fashizmit e nyjeve të Savojës.

17 shkurt. Takimi mes Mussolinit e Krujës. Kryetari shqiptar foli për situatën në Shqipëri duke dhënë një notë optimiste. Mussolini theksoi dëshirën për të ju akorduar shqiptarëve një regjim gjithmonë e më liberal autonomie lokale. Kjo është e vetmja politikë e mundëshme për të dhënë fruta të mira. Përndryeshe edhe Shqipëria do të ishte sot një vatër revoltash e intrigash, si të gjithë vendet e tjera rreth saj të pushtuara”

Pas kthimit me dy arritjet e tij të mëdha: zgjerim të kufirit me Malin e Zi dherritjen e autoritetit autonom të qeverisjes në Shqipëri dhe në Tokat e Lirueme, Qeveria Shqiptare pas kthimit të Kryeministrit në Tiranë, ishin në pritje të dekreteve që i konkretizonin premtimet e Italisë.

U desh të kalonin rreth dy muaj, kur më 23 prill Mussolini në praninë e Konti Cianos, autorizoj Jakomonin të hiqnin sëpatat te Flamuri shqiptar, si dhe simbolin e Dinastisë Savojës mbi Stemën Kombëtare Shqiptare.

“23 prill. Shoqërova Jakomonin te Ducja, për të diskutuar cështjen e flamurit shqiptar. Në formën e tanishme shqiponja e vendosur midis dy sëpatave të fashizmit e sipër Kurora e Savojës- shkakton dhimbje tek nacionalistët shqiptarë, të cilët kërkojnë respektimin e simboleve të tyre kombëtare. Natyrisht para se të bëhet publik ky vendim i Duces, do të bisedoj me Mbretin”

Pas këtyre arritjeve të pabesueshme diplomatike me Italinë, Kryeministri Mustafa Kruja, në pozita mjaft komode institucionale, bëri një përshtatje mjaft të rëndësishme të Strukturës së re qeverisëse, që do ta ndihmonte atë dhe ekipin e tij për të zbatuar një program mjaft ambicioz, realizimi me sukses i të cilit do ti shërbente interesit publik dhe atij kombëtar të shqiptarëve.

Realisht me ardhjen në në krye të Qeverisë Shqiptare të Mustafa Krujës, për shkak të meritës së Tij, por dhe për rrethanat e reja, si dhe vështirësitë gjithnjë e më të shumta të krijuara, filloi njëherësh rikthimi i beftë i autonomisë qeverisëse në Shqipëri dhe në Tokat e Lirueme. Natyrisht rritja e pavarësisë qeverisëse e Kabinetit “Kruja”, brenda sistemit Mbretëror Fashist Italian, sic do ta shohim në vijim të këtij kapitulli, por dhe në vazhdim deri në shtator 1943, kur Italia Fashiste kapitulloi, qe maksimal dhe shumë domethënës.

4-Reforma shtetërore, i jep jetë Autonomisë së zgjeruar

Paralel me qeverisjen rutinë, Kabineti Qeverisë Shqiptare, pikësëpari ndërmori iniciativa që kishin të bënin me ristrukturimin e Qeverisë dhe të institucioneve shtetërore në përgjithësi, në përshtatje me klimën e re të lëshimeve, që krijonin një hapsirë domethënëse autonomiste të Shtetit Shqiptar si:

Rikthimin e Forcave të Armatosura (ato organe që kishin të bënin me rendin publik e kushtetues);

-Krijohen Gjykatat dhe Prokuroria Ushtarake;

– krijohet Instituti Mbretnor i Studimeve Shqiptare.

Instituti i Studimeve Shqiptare, shkëputet nga “Fondata Skandërbeg”, duke u bërë Institut Akademik i pavarur; Formimi i Institutit të Albanologjisë;

– Rikthimi i Flamurit pa spatat e Liktorit dhe i Simbolit të Shtetit Shqiptar, pa simbolin e Dinastisë Mbretërore Italiane etj.

-Krijimi i Ministrisë së Kulturës Popullore

-Me 3 dhjetaor të vitit 1941, u krijua Ministria e Tokave të Lirueme, tashmë përgjegjëse për administrimin e pasacëm të trojeve shqiptare të lira. Në kondita të tilla, autoriteti qeverisës i tyre, i pati kaluar Qeverisë Mbretnore të Tiranës.

III. NSTITUTI I STUDIMEVE SHQIPTARE THEMELOHET NGA MUSTAFA KRUJA

1. Krijimi i Institutit të Studimeve Shqiptare

Mustafa Merlika Kruja, bashkë me personalitetet më të larta të Kombit Shqiptar duke qenë në krye të tyre, qenë themeluesit e “Institutit të Studimeve Shqiptare”, që u krijua me 8 prill të vitit 1940

Studiuesit kolegë e bashkëpuntorë të Mustafa Krujës ishin dy grupimesh: Shqiptarë dhe italianë, por që të dy këto grupime do të merreshin vetëm me studime albanologjike, si psh në fushën e gjuhës e të letërsisë shqipe, historisë, arkeologjisë, traditës e trashigimisë etnike shqiptare etj.

“Emrohen pjestarë efektivë t’Institutit të Studimeve Shqiptare zotnitë shqiptarë:

-Shk Tij Dhimitër Berati, lëvrues për studime historike-Romë;

-Prof Eqrem Çabej, Linguist-Tiranë;

-Shk. T. At Gjergj Fishta, poet-Shkodër;

-Pr. Karl Gurakuqi, letrar e lëvruesi Gjuhës Shqipe-Tiranë;

-At’ Anton Arapi, letrar- Shkodër;

-Pr Kol Kamsi, filolog e historian-Tiranë;

-Doktor Vangjel Koca, kritik letrar-Tiranë;

-Shk. Tij. Ernest Kolici, poet e letrar-Tiranë;

-Shk. Tij Senator Mustafa Kruja, filolog e letrar-Tiranë;

-Prof. Mati Logoreci, letrar e lëvrues i gjuhës shqipe-Tiranë;

-At’ Benardin Palaj, poet e folklorist-Shkodër;

-Dr. Lasgush Poradeci, poet-Tiranë;

-Dr. Ilo Mitko Qafëzezi, historian-Korçë;

-Pr. Namik Resuli, linguist-Tiranë;

-Don Lazër Shantoja, poet e letrar-Tiranë;

-Dr. Eqrem Bej Vlora, historian e gjeograf-Vlonë;

-Pr. Aleksandër Xhuvani, filolog e letrar-Tiranë;

-Pr. Ndue Paluca, gjeograf e lëvrues i gjuhës Shqipe-Tiranë;

Një pjesë tjetër e Institutit qenë italianë, duke u marr edhe ata me çështje albanologjike:

-At’ Giuseppe (Zef) Valentini, historian e letrar-Shkodër;

-Pr. Antonio Baldacci, gjeograf, etnograf, botanik-Bologna;

-Pr. Matteo Bartoli, linguist-Torino:

-Pr. Sergio Bertini, historian arti-Padova;

-At Nilo Borgia, historian, filolog-Grottaferrara;

-At Fulvio Cordignano, historian, lëveues i gjuhës shqipe-Shkodër;

-Shk. Tij Pr. Francesco Ercole, historian-Romë;

-Prof. Angelo Leotti, lëvrues i gjuhës shqipe-Bologna;

-Dr. Nikola Lorusso Attoma, lëvrues i studimeve historike-Tiranë;

-Pr. Gennaro Maria Monti, historian-Napoli;

-Pr. Domenico Mustili, arkeolog-Napoli;

-Shk. Tij. Pr. Paolo Emilio Pavolini, filolog-Roma;

-Pr. Papa Geatano Petrotta, filolog, letrar-Palermo;

-Dr. Giuseppe Sciroi, filolog-Roma;

-Pr. Carlo Tagliavini, linguist-Padova”

Pak më vonë, pas propozimit të bërë nga Ministri i Arsimit Ernest Koliqi, Mëkëmbësit Francesco Jakomoni dekreton më 26 gusht 1940 disa emërime të reja pjestarësh shqiptarë në këtë Institut:

“Emnohen Antarë efektivë t’Institutit të Studimeve Shqiptare zotnitë:

*Aleksandër S. Drenova, poet- Bukuresht;

*Xhevat Korca, Historian- Tiranë;

*At Juston Rrota, Linguist-letrar- Shkodër;

*Ethem Haxhiademi, Dramaturg- Tiranë;”

2. “Instituti i Studimeve Shqiptare”,shkëputet nga “Fondata Skandërbeg” dhe formohet “Instituti Mbretnor i Studimeve Shqiptare”

Më vonë Instituti, gjatë veprimtarisë tij pati arritje, duke krijuar një përvoje, mbi bazën e së cilës u rivlerësua dhe rëndësia e tij.

Nga ana tjetër, në kushtet e rritjes e të fuqizimit të autonomisë qeverisëse, Kabineti i Qeverisë së Tiranës, nga viti 1942, Instituti i Studimeve Shqiptare, nga një nismë gjysëm vullnetare e personaliteteve të kulturës shqiptare, që patën krijuar Institutin e Studimeve Shqiptare si pjesë e Entit Italo-Shqiptar “Fondata Skandërbeg”, u kalua në një fazë të re të këtij procesi. Në fakt që në krijimin e Institutit, por edhe tani në fazën e konsolidimin dhe krijimin e autoritetit institucional-akademik e nacional-etnik, qe organizuar e udhëhequr nga dyshja Mustafa Kruja & Ernest Koliqi.

3. Krijimi institutit Balkanologjisë

Qëllimi i krijimit të këtij instituti lidhej me bashkërendimin e punës shkencore e hulumtuese në fushat respektive të Historisë, civilizimit (Kulturës) dhe të Edukimit e Arsimit të popujve në Ballkan. Në bazë të objektivave shkencore dy vendet, Shqipëria dhe Rumania hartuan dhe strukturimin e Institutit për studime Ballkanologjike pranë sejcilës Ministri Arsimi. “Nji rregullore do të caktojë mënyrën e organizimit dhe të funksionimit të Institutit”

Një aspekt tjetër i zhvillimit të strukturës, lidhej dhe me Krijimi i “Institutit për Studime Ballkanologjike” pranë Ministrisë Arsimit dhe të Fevet, si pjesë edhe e bashkëpunimit me Shtetin e Rumanisë dhe Universitetit Shtetëror atje”

Gjatë vitit 1942 e deri në fillim të vitit 1943 u ideua dhe u hartua objekti dhe strukturimi i Institutit ne fjalë.

Si konkluzion mund të themi me siguri se;

Duke evidentuar veprimtarinë dhe produktet e Tij atëdhetare, Mustafa Merlika Kruja, nuk i len gjë mangut as rilindasve më të spikatur e më të mëdhenj të Historisë së Shqipërisë….!

Gjet NDOJ

Krujë, me 24 nëntor 2024