s p – Page 556 – Dielli

Sot ditëlindja e Fan Nolit – Rent o Marathonomak….

January 6, 2025 by s p

Dr. Dorian Koçi/

Imzot Noli, idetë dhe vizionet e tua për Shqipërinë ende shqetsojnë “shakaxhinjtë e përparimit” që nën petkun e historianëve, kritikëve , estetëve përpiqen të zvogëlojnë veprën tënde.

Fan Noli iu duk i çuditshëm në shoqërinë shqiptare , si i rënë nga qielli kur u thoshte shqiptarëve se pasuria nëntokësore që gjendej në tokë të bejlerëve u përkiste të gjithëve dhe shteti do bënte më të mirën për ta shitur e për të përfituar të gjithë. Iu duk i pafuqishëm ky njeri që thoshte që do t‘u jepte tokë dhe ndërsa fuqitë e Vrangelit dhe bateritë serbe rrihnin kryeqytetin për të sjellë Zogollin, ai luante klarinetë dhe lutej që “fali Zot se s’dinë se ç’bëjnë”.

E deshën shumë pak fqinjët se do t’u vinte kufirin tek thana, ndaj u bënë të gjithë bashkë me Pashic, Musolin e qeveritarë grekë për të mos e njohur e për ta përmbysur. Mirëpo këtë mëri të fqinjëve, ata të tjerët që kishin rendur në Beograd nga zemërimi popullor i vrasjes së Avni Rustemit e quanin “legjitime”, politikë të drejtë dhe sukses të tyre.

E cilësuan aventurier, sepse kërkonte të sillte qytetërim dhe barazi në një vend që s’kish ndryshuar për qindra vite me radhë. Gëzonin dhe fërkonin duart që ai s’i njihte dredhitë e vogla orientale të mësuar në oborre pashallarësh dhe që u jepnin përparësi që pushtetin e tyre ta shisnin për përparim. Disa historianë e quajnë sot këtë gjë, zotësi të kundërshtarëve të tij, zgjuarsi që buronte nga natyra e tyre popullore. Në fakt nuk është çudi që prej shekujsh në Shqipëri adhurohet i ligu dhe hileqari, që ka mundësi të ta hedhë dhe poshtërojë tjetrin sesa vizionari dhe misionari që mundohet të mbjellë farën e ndryshimit. Fati i personazhit të quajtur Plug të Konicës në “Katër Përralla nga Zuzulandi” ka ndjekur gjithmonë fatin e idealistëve në Shqipëri.

Gjithsesi Fan Noli s’u mërzit kurrë me vendin e vet e mbeti fisnik deri në palcë. E deshi Shqipërinë më shumë se vetja dhe përherë i vinte keq për teatrin mizerabël që kishin ndërtuar “dallkaukët” dhe “kopukët” dhe “turmat pa tru”.

I paepur vazhdoi të kulturonte veten dhe kombin e vet me përkthimet dhe letërsinë që krijonte, duke u dhuruar shqiptarëve vargje të mrekullueshme dhe vepra të klasikëve i bindur se një ditë fjalimi i Mark Antonit te “Jul Qesari” do të kuptohej nga brezat që vinë. Ndjekjet e atyre që s’e deshën e përndoqën deri në Amerikë, ku hapnin fjalë se peshkopi që kish synuar reforma në vendin e vet ishte Peshkop i “kuq”, një akuze që i tejkalonte dhe përndjekjet e Komisionit MacCarthy dhe që shumë “studiues” të sotëm i përsërisin herë pas here si “pafajësisht” për të baraspeshuar traktatet e bashkëpunimit me të huajt që nënshkruan të tjerë.

Imzot Noli ju mbeteni gjallë në ndërgjegjen e kombit, një maratonomak që përcjell lajmin e fitores të së mirës mbi të keqen, të së drejtës mbi padrejtësinë, të përparimit mbi prapambetjen.

RRENT, OR MARATHONOMAK

Rent, or rent, rent e u thuaj

Se u çthur ordi e huaj,

Se betejën e fituam

Dhe qytetin e shpëtuam!

Rent, or rent,

Rent, or Marathonomak!

Kap një degë prej dafine

Dhe vërtitesh ndaj Athine,

Nëpër fush’ e brek mi brek

Këmba tokën as t’a prek,

Hip’ e zbrit,

Petrit, Marathonomak!

Ke një plagë, po s’e the,

Djers’ e gjak pikon për-dhe;

Do që ti të jesh i pari,

Për triumfin lajmëtari

Flamur-gjak,

Kuqo, Marathonomak!

T’u tha gryka, po s’të pihet,

T’u mpi këmba, po s’të rrihet,

Se mileti po të pret,

Ankthi zëmrat ua vret,

Vrer e tmerr,

Shpejt, or Marathonomak!

Kurrë kaqë s’dogji djelli

Dhe si plumb s’rëndovi qjelli,

Kurr’ aq ëmbël’ e bukur s’ftoj

Hij’ e lisit edhe kroj;

Turru tej,

Tutje, or Marathonomak!

Vapa mbyt e pluhri nxin

Ferra çjerr e guri grin

Afsha gjoksin përvëlon

Syrin avulli verbon;

Ur’ e prush,

Furr’, or Marathonomak!

Gryka si gjyryk të çfryn

Prej Vullkani flag’ e tym

Se ç’vëngon e se ç’gulçon,

Zëmra brinjët t’i çkallmon

Me tokmak,

Mbahu, or Marathonomak!

Nëna, motra, nusja dalin,

Ngrehin krahët të të ndalin,

Mos, se s’janë veç Najada

Magjistrica dhe Driada;

Lark, or lark,

Lark, or Marathonomak!

Hajde, ja Akropolia,

Ja qyteti e njerëzia

Që të pan’ e që të çquan

Dhe fuqinë t’a rishtuan

Ha dhe pak,

Hajde, or Marathonomak!

Ja, arrive, ua the:

Ç’gas e ç’helm qe kjo myzhde!

“E fituam!”, brohorite

Dhe për tok’ u-përpëlite;

Vdiq, or vdiq!

Vdiqe, or Marathonomak!

Rent kudo, dyke bërtitur,

Nëpër shekuj faqe-ndritur,

Se i vogli shtrin viganin

Dhe i shtypuri tiranin,

Veç e tok,

Tok, or Marathonomak!

Masakrat në Çamëri e Kosovë, një roman mbi fatin tragjik të trojeve

January 6, 2025 by s p

Arben Iliazi/

Populli shqiptar nuk vuan nga kompleksi i gjenocidit, kjo është një pasuri shpirtërore e tij. Ky është mesazhi që përcjell shkrimtari Pajtim Çaushi nga Konispoli, nga pjesa e mbetur e Çamërisë. Romani “Robina e ëngjëjve”, që sapo është hodhur në qarkullim, vjen pas disa botimeve të sukseshme të autorit në prozë e poezi (tetë romane, pesë vëllimeve me poezi e katër novela).

Eshtë një prozë e gjatë me subjekt interesant, që lidhet me fatin tragjik të trojeve shqiptare si rezultat i masakrimit të popullsisë autoktone dhe i coptimit të trojeve etnike përgjatë viteve të shekullit të njëzetë.

Sfondi gjeografik i vendosjes së ngjarjeve është jugu dhe verilindja e Shqipërisë. Përmes ngjarjeve reale të ndodhura në territoret tona përgjatë një shekulli, shenjohen artistikisht pasojat tragjike që ranë mbi kombin shqiptar si rezultat i zbatimit të vendimeve të Konferencës së Londrës përmes lojës së Fuqive të Mëdha për të plotësuar orekset shoviniste të fqinjëve Jug e Veri.

Autori e realizon bukur artistikisht imazhin e coptimit të atdheut duke e përqasur me veprimin e hanxharit të mishtarit që pret copat e gjallesës së therur dhe i hedh andej këndej në gojën e grabiqarëve me uri të panginjur.

Rrëfimi është thurrur mbi bazën e paraleleve të ngjarjeve historike që kulmojnë me qershor – marsin e viteve 1944 – 1945 dhe janarin e pranverën e vitit 1999. Datimi i parë ka si objekt tregimi masakrat e bandave zerviste ndaj popullsisë shqiptare të Çamërisë në përfundimin e Luftës së Dytë Botërore – qershor ’44 – mars ’45. Pika toponimike ku kryhet masakra është qyteti i Paramitit (Paramithia). Objekti i masakrës dhe dëbimit janë shqiptarët çamë të besimit musliman.

Datimi i dytë i ka përqëndruar linjat e rrëfimit në fshatin Raçak të Kosovës kur ushtria kriminele serbe në janar të vitit ’99, në përfundim të mijëvjeçarit të dytë, kreu masakrën gjakatare ndaj popullsisë së pafajshme shqiptare duke lënë të vrarë 46 fëmijë, gra e të moshuar.

Ndonëse në kohë të distancuara e territore të largëta, të dyja ngjarjet kanë një emrues të përbashkët, atë të organizimit të masakrave deri në shfarrosje të shqiptarëve nga trojet e tyre etnike.

Edhe mjetet janë të njëjta: grabitje, tortura, vrasje, përdhunime, dëbime me dhunë, poshtërime masive…Urë lidhëse për ngjizjen e rrëfimit bëhet personazhi i Nanë Fatës e cila është përfaqësuese e të gjithë femrave shqiptare që përjetuan masakra e përdhunime tek të afërmit dhe tek vetja.

Fata masakrën e bandave zerviste në Paramithi e në gjithë Çamërinë e ndieu realisht në moshën e adoleshencës. Një vajzë paramithiote në kohën e ëndrrave të bukura për pranverën e jetës, bie papritur në errësisën mesjetare të veprimeve barbare e shtazarakëve të kanibalëve zervistë.

Ndërsa masakrën dhe dëbimin nga trojet shqiptare të Çamërisë e jetoi në moshën e ëndrrave për të ardhmen, masakrën e Raçakut e Drenicës në Kosovë nga fashistët serbë të Milosheviçit e përjetoi në moshën e vonshme të pjekurisë e pleqërisë. Në moshën kur njeriu është më pranë jetës së tejme, më pranë momentit të takimit me Zotin e Madh.

Pikëisht, kjo shërben si bërthamë narrative lidhëse mes të djeshmes e të sotmes, jetës dhe tejjetës.

Me ndihmën e katër ëngjëjve shoqërues Nanë Fata mundi të shkojë tek Empiriumi, Kryeselia e Zotit të Madh. Atje jep shpjegimet e kërkuara nga ëngjëll Dosja për krejt rrjedhën e masakrave zerviste mbi shqiptarët muslimanë në Çamëri.

Bërthamat e shumta narrative që lidhen me udhëtimin e Nanë Fatës nga Toka në Empirium si tek mali i zhveshur, dukja e nepërkave, ardhja e katër ëngjëjve, udhëtimi në qiellin e pritjes, kalimi i urës së perit, Pallati i mjegullt me 999 kate, takimi me Zotin, bisedat me ëngjëll Dosjen janë ndërtuar mbi bazën e teknikave artistike të drejtimit letrar të Realizmit Magjik. Ndërthurren natyrshëm dukuritë e ngjarjet njerëzore me ato tejnjerëzore.

Linja tokësore e subjektit realizohet jo mbi bazën kompozimit linear të ngjarjeve, por me teknikën e krijimit të një kompleksi mozaik. Skenat e ndërtimit të Urës së Mesit nga tre Çelot, ngjarja interesante e tri nuseve me tre vëllezërit, tragjikja e Mujit dhe Bardhës, rrëfimi për xha Fanin e Janin, udhëtimi dhe përballja e Sarës e Bojkos e plot skena të tjera harmonizojnë realizmin, me legjendën, mitin e rrëfimin bisedor, dokumentin dhe shtypin, intervistën dhe telegramet, konferencat e shtypit dhe gazetat e kohës.

Autori bën kujdes për të qënë sa më objektiv dhe realist në trajtimin e marrëdhënieve mes popujve dhe lidhjeve miqësore të tyre.

Krahas vrasjes së papritur e të pabesë të shqiptarëve Bardhi dhe Ylle, tregohet edhe për denigrimin e përdhosjen e grekut të thjeshtë e të drejtë xha Fanit, komshiut e mikut të familjes së Kadri Seitit. Njëherësh Maria, e shoqja e tij, e qan si birin e vet Bardhin që e kishte rritur në duart e saj me dashurinë e një nëne të mirë.

E njëjta edhe me fqinjin nga veriu. Krahas vrasjes tragjike të kosovarëve Muji dhe Bardha, krijohet edhe bërthama rrëfimtare për serbët Velko e Sara të cilët përjetojnë nga ushtarët bashkëkombës të kllonuar me urrejtje e instikte shtazarake tmerre e tentativa përdhunimi pavarësisht etnisë së njëjtë.

Mesazhi që përcillet është tërësisht njerëzor e miqësor: Populli shqiptar nuk vuan nga kompleksi i gjenocidit, kjo është një pasuri shpirtërore e tij.

Popujt, pavarësisht nga besimi dhe emri, kombësia dhe ngjyra përballë të keqes që buron nga instiktet e errësirës i nënshtrohen të njëjtit fat: përdhunimit, denigrimit e dëbimit nga vatrat amëtare. Por principet e humanizmit janë më superiore dhe të plotfuqishme se primitiviteti i shovinizmave të ndryshëm, që janë edhe një rrezik potencial dhe real për një deformim të historisë moderne.

Teknikat rrëfimtare që ka përdorur autori janë të larmishme dhe tërheqëse për çdo kategori lexuesi. Dimensioni leksikor dhe morfologjik është i përcaktuar nga një model i jashtëzakonshëm i një sintakse të brendshme, lakonike. Brenda subjektit harmonizohen rrëfimi linear me atë në retrospektivë, lutjet dhe ditari, njoftimet dhe kronikat, urdhrat e deklaratat. Çdo detaj dhe çdo çast në këtë roman merr një reliev plastik në hullitë e dramatikes e tragjikes, ku syrit të shkrimtarit nuk i shpëton as dhe ngjyrimi më i vogël; ndjeshmëria e tij e mprehtë nuk humbet as lëvizjen më të vogël.

Në përgjithësi romanet e P. Çaushit nuk janë thjesht kimi eksperimentuese, por alkimia e realitetit, me një realizëm gati demoniak, ku fati vizaton çdo dhimbje. Si shkrimtar me përvojë, gjithçka e sheh nga brenda duke na dhënë përfytyrime me saktësi stenografike, që nuk kanë nevojë për shumë vizatim. Në romane si “Robina e Engjëjve” shikon me tmerr se në sipërfaqen e qetë të kësaj bote, ka një botë tjetër që është një purgator martirizimi dhe flakët e aktakuzës ngjiten deri te ata që drejtojnë botën e ngritur mbi padrejtësi dhe egoizma misterioze force e antihumanizmi.

Në lavd të Gjuhës Shqipe…

January 6, 2025 by s p

Dr. Afrim Shabani/

Në kohën kur bota rrotullohet nën hijen e gjuhës angleze, gjuhë që sundon teknologjinë, tregtinë dhe mendjet e shekullit tonë, një zë i thellë dhe i heshtur ngrihet nga malet tona, nga lugjet e Shkëlzenit dhe valët e Drinit: është gjuha shqipe.

E lashtë sa vetë shpirti i këtij populli, shqipja nuk kërkon të dominojë; ajo përbën një qëndresë. Fjalët tona, të ruajtura në gojëdhëna dhe këngë kreshnikësh, nuk kanë dëshiruar të bëhen globalisht të njohura, por kanë ndërtuar kulla të mendimit të thellë dhe të thjeshtësisë madhështore. Shqipja nuk është e fuqishme si anglishtja, por është sublime.

Pyesim veten shpesh: Si mbijetoi shqipja, kjo gjuhë e vogël në numër, kur shumë të tjera u shuan në hidhësinë e kohërave? Përgjigjja qëndron te mençuria shqiptare. Një pleqëri që s’e ke gjetur në akademitë e mëdha, por në sofrat e malësorëve, ku një fjali bartte një botë. Kur një i moshuar shqiptar thoshte: “Fjala është më e rëndë se shpata”, ai nuk mburrej, por ruante një kod etik, një traditë që sfidonte shekujt.

Gjuha angleze mund të jetë anija kozmike që udhëheq globalizimin, por shqipja është rrënja, mali që qëndron pa u tundur nga stuhitë. Anglishtja mund të fluturojë, por shqipja qëndron e përjetshme, si vetë toka që e mban.

Faleminderit atyre që ruajtën këtë thesar. Faleminderit gjyshërve tanë, që në heshtje, me punën e tyre, me urtësinë e tyre, e mbajtën të gjallë gjuhën dhe identitetin tonë. Ata nuk ndërtuan perandori, por na lanë diçka më të madhe: një fjalë që nuk shuhet dhe një shpirt që nuk dorëzohet.

Kush e kupton fuqinë e kësaj gjuhe dhe mençurinë e këtij populli, nuk ka nevojë për miliona fjalë të tjera. Ai e kupton që, mes perandorive të mëdha dhe fuqive globale, shqiptarët ruajnë krenarinë e tyre, jo si një iluzion i madhështisë, por si një të vërtetë të pashlyeshme.

Shqipja është e vogël në numër, por e madhe në shpirt. Dhe për këtë, unë përulem para saj.

SHKOLLA TEKNIKE AMERIKANE “HARRY FULTZ” DHE ROLI I SAJ NA ARSIMIN SHQIPTAR

January 6, 2025 by s p

Dr. Nikollë Loka/

Përpjekjet e individëve amerikanë në fushën e arsimit në arsimin shqiptar, në dekadën e parë të shekullit të 20-të u pasuan nga aktivitete më të institucionalizuara dhe më të organizuara pas përfundimit të Luftës së Parë Botërore. Një ekip prej 60 personash nga Kryqi i Kuq Rinor Amerikan (AYRC) erdhi në Shqipëri në shkurt të vitit 1919. Ky ekip hapi spitale, ambulanca anti-TBC dhe kundër malaries në Tiranë, Shkodër, Elbasan, Durrës e gjetkë, edukoi nënat shqiptare me norma higjienike, mblodhi fëmijë jetimë nga rruga dhe i vendosi në qendra të veçanta, të cilat më vonë u kthyen në strehimore shtetërore. Por, mbi të gjitha, Kryqi i Kuq Rinor Amerikan kishte një rol unik në arsimin shqiptar. Në shtator të vitit 1919, drejtuesit e Kryqit të Kuq Rinor Amerikan në Uashington dërguan përfaqësuesin e tyre O. M. Salisbury në Shqipëri, për të vëzhguar nevojat urgjente të vendit. Gjatë vizitës, Salisbury vuri në dukje mungesën e shkollave dhe dëshirën e madhe të shqiptarëve për arsim. Ai rekomandoi menjëherë sigurimin e bursave për të rinjtë shqiptarë që dëshironin të studionin në kolegjet amerikane në Stamboll, si dhe sugjeroi hapjen e shkollave të mesme bujqësore dhe profesionale në Shqipëri.

Rrjedhimisht, me ndihmën financiare të AYRC dhe nën kujdesin e Ministrisë së Arsimit të Shqipërisë, në korrik të vitit 1921 hapi dyert shkolla e parë profesionale, Shkolla Teknike Amerikane. Fillimisht drejtor i shkollës ishte profesor Ch. A. Hollingshead. Më pas drejtor shkolle u bë Harry Fultz.

Harry Fultz, ky bir fermeri, u nis me një avullore më 23 shtator 1922, për të ardhur në një vend të Ballkanit që deri atëherë nuk ia kishte dëgjuar as emrin, pa e menduar se në këtë vend, ai për 11 vjet, jo thjeshtë do të drejtonte një shkollë teknike, por do bënte një histori. Për 11 vjet familje për Harry Fultz u bë shkolla, nxënësit dhe mësuesit dhe atdhe i dytë u bë Shqipëria, ndërsa ideal i tij zhvillimi i arsimit teknik në Shqipëri. Ai qëndroi në këtë post deri në vitin 1933, kur qeveria e Mbretit Zog I të Shqipërisë shtetëzoi të gjitha shkollat e huaja në vend.

Filozofia mbizotëruese e shkollës ishte se nxënësi duhet të jetë qytetar i lirë, duhet të mësojë vetë dhe duhet t’i bëjë gjërat në përputhje me rregullat dhe zakonet e vendit të tij. Puna në

Shkollën Teknike “Harry Fultz” bazohej në pragmatizmin amerikan dhe funksiononte në bazë të shprehjes latine “decendo discimus” (të mësuarit duke bërë). Anglishtja ishte gjuha e parë e huaj në këtë shkollë dhe mësohej një orë çdo ditë. E njëjta gjë ishte edhe për gjuhën shqipe. Ndërsa në vitin e katërt dhe të pestë mësohej gjermanishtja dhe italishtja nga pesë orë në javë. Shkolla kishte një orientim praktik dhe synimi i saj ishte nxjerrja e specialistëve të aftë. Synimi ishte shndërrimi i saj në një institucion të veçantë, i cili do të zhvillonte industrinë dhe kulturën shqiptare. Motoja e shkollës ishte “shërbimi dhe miqësia”.

Tarifa e shkollës për një vit shkollor ishte 25 napoleona dhe mbulonte strehën e akomodimin. Stafi mësimor përbëhej nga mësues shqiptarë dhe amerikanë, të cilët u trajnuan në shkollat amerikane në SHBA, Maltë, Turqi, Austri, Hungari dhe Itali. Nga viti 1921 deri në vitin 1933 shkolla financohet nga Kryqi i Kuq Rinor Amerikan, ndërsa grante të vogla udhanë nga qeveria shqiptare dhe u nxorën të ardhura edhe nga aktivitetet e veta tregtare.

Në këtë shkollë nxënësit trajtoheshin të gjithë në mënyrë të barabartë. Pikëpamja e zotit Hollingshead për një mësues ishte se ai “duhet të jetë një mik, një udhëheqës i mirë, një këshilltar dhe një nxënës vetë”. Aplikantët për t’u pranuar në shkollë u përzgjodhën midis moshës 14-16 vjeç. Ata duhet të kishin mbaruar arsimin fillor pesëvjeçar; të kishin çertifikatë shëndetësore që vërtetonte se nxënësi nuk ishte me aftësi të kufizuara fizike. Para pranimit, kandidatët iu nënshtruan provimeve në lëndët: gjuhë shqipe, gjeografi, histori e Shqipërisë dhe matematikë.

Kur filloi shkolla nuk kishte kurrikula të paracaktuara. U bë rishikimi i kurrikulave me kalimin e kohës, në mënyrë që ato të përshtateshin me fazën e zhvillimit të nxënësve, për të përmbushur nevojat në rritje të ekonomisë së vendit. Falë programeve cilësore, maturantët u pranuan në universitetet më prestigjioze në SHBA dhe Evropë. Në vitin 1921 u regjistruan 32 studentë.Në vitet 1932-1933 u regjistruan 500 studentë; Janë diplomuar 150 maturantë, shumica e tyre të punësuar në organet shtetërore apo sektorë të ndryshëm të ekonomisë së vendit.

Në vitin 1926, me iniciativën e Ministrit të Arsimit, Rexhep Mitrovica, në shkollë u hap dega Normale për përgatitjen e mësuesve. Kurrikula u zhvillua nga pedagogët shqiptarë Gaspër Beltoja dhe Karl Gurakuqi. Dega Normale kishte një shkollë ushtrimore, ku nxënësit normalistë mund të bënin praktikën e tyre pedagogjike. Ajo u hap një vit pas hapjes së degës normale. Shkolla kishte buletinin e vet të quajtur “Laboremus”. Në maj të vitit 1930, nxënësit e shkollës themeluan klubin normal (pedagogjik).

Në periudhën 1921-1934 me punën e përbashkët të nxënësve dhe mësuesve-inxhinierë u bë e mundur ndërtimi i centralit elektrik, që ishte meritë historike për kryeqytetin dhe pati ndikim të madh në jetën urbane të tij. Ky central u vu në punë më 29 mars 1923. Centrali i drejtuar dhe i mirëmbajtur në makineri dhe në rrjetin shpërndarës të energjisë, furnizoi me rrymë elektrike përreth pesë vjet, përveç korpuseve të shkollës edhe ndriçimin e rrugëve të Tiranës në pjesën juglindore të shkollës. Midis tyre Rrugën e Elbasanit, deri te Legata Amerikane, pastaj qendrën e qytetit së bashku me disa zyra të administratës shtetërore. Më vonë u ndërtua fabrika e akullit në Tiranë. Një peshë jo të vogël pati Shkolla Teknike në fushën e ndërtimit, ku qysh në vitet e para të saj nxënësit e shkollës filluan punën për ndërtimin e ofiçinës, konviktit, dy ndërtesave të shkollës dhe ajo që duhet theksuar, në vitin 1928 nxënësit dhe inxhinierët e shkollës morën pjesë në ngritjen e ndërtesave të përfaqësisë diplomatike amerikane në Tiranë.

Shkolla Teknike e Tiranës luajti një rol të rëndësishëm në edukimin e të rinjve me ndjenjën e patriotizmit, disiplinës, dashurisë dhe respektit për punën. Ajo nxori një mori kuadrosh të zotë e të përkushtuar, intelektualë të përmasave të mëdha, specialistë të talentuar në fushën e inxhinierisë dhe pedagogjisë, teknikë të fushave të ndryshme, të cilët i dhanë një impuls të ri modern dhe inovativ këtij vendi.

Në vitin 1947, shkolla mori emrin “Politekniku 7 Nëntori”, duke ruajtur profilin e saj teknik. Ajo vazhdoi të trajnojë specialistë në fusha të ndryshme të ekonomisë përmes programeve lëndore akademike të ndërthurura me programet e praktikave dhe aktiviteteve jashtëshkollore. Imazhi pozitiv i Shkollës Teknike Amerikane në Tiranë ishte rrënjosur thellë në mendjet e njerëzve, pavarësisht përpjekjeve për të diskredituar ose minimizuar rëndësinë e saj. Kjo u pasqyrua qartë pas vitit 1990, në një kohë ndryshimesh të mëdha demokratike.

Në vitin 1992 u themelua në Shtetet e Bashkuara Fondacioni Shqiptaro-Amerikan “Harry Fultz” me president Johan Fultz Khontos. Qëllimi i këtij fondacioni ishte të mbështeste shkollën për të ndjekur gjurmët e traditave të Shkollës Teknike në Tiranë, në të njëjtën rrugë që ndoqi Harry Fultz; formimi i plotë i të rinjve dhe kontributi i tyre në zhvillimin e Shqipërisë moderne.

Në vitin 1992, me propozimin e stafit të shkollës, me vendim të Këshillit Bashkiak të Tiranës, iu rikthye shkollës emri “Harry Fultz”. Me 16 korrik 1992 në Uashington u krijua Fondacioni shqiptaro- amerikan “Harry Fultz” me kryetare zonjën Joan Fultz Kontos, e bija e Harry Fultz. Në statutin e fondacionit shkruhet: “Objekti kryesor i Fondacionit është rivendosja e traditës së shkollës teknike të Tiranës, e cila në vitet ‘20-‘30 arriti standarte të larta arsimimi në Shqipëri”.

Një shkrepje tek çezma e fshatit

January 6, 2025 by s p

Nga Orest Çipa/

Mania, babëzia, shfrenimi emocional i një “çetë” turistësh për të fotografuar pa pushim femijët dhe pleqtë e fshatit, të cilët mbushin ujë tek çezma, në qafë, më ngacmoi, më irritoi, më la një shije e cila ma trubulloi gjithë ditën.

Ma vrenjti ballin nga pakuptimësia e kontrastit që iku pa u perceptuar!

Ky “atentat” vazhdoi me një breshëri shkrepjesh për disa minuta! Doja shumë t’jua shpjegoja udhëtarëve që kishin ardhur në këto anë, miqve, fenomenin e rradhëve të ujit në muajt korrik-gusht.

Por ata ikën më shpejt seç e mendova unë!

Me vete nisa të bluaj disa mendime akute, lidhur me këtë ngjarje e cila është shpeshtuar me kalimin e viteve. Shqipëria si Europa !

– Vallë, a mbajnë mend gjë turistët nga ajo që fotografuan?

A e dinë ata sa gjatë kalohet në pritje për të mbushur një bidon një litrosh? A e dinë ata që fshati i mbush puset e shtëpive me llastik dhe duhet të ruash tubin gjithë natën që mos ti ndryshohet drejtimi ?

A e dinë ata se ndonjherë të pickon dhe grerëza në behar?

A e dinë ata se këtu të than murrëri në dimër?

Meqë,

nuk munda t’jua shpjegoja pak këtë merselen e dhimbshme të ujit, “hipotetikisht” si shkreptima e rrufes në qiell të hapur, po ju shkruaj turistëve të ikur (por edhe atyre në ardhje) me shpresën se një ditë do më mbajnë vesh!

Në fshatin tim nuk ka shumë ujë, prandaj ka vetëm një çezëm.

Në Pilur, uji ka qënë i munguar… por gryka e fshatarëve s’ka qenë asnjëherë e tharrë!

Në fshatin tim nuk ka shumë ujë, por nga kjo rubinetë, kanë mbajtur frymën gjallë për disa dekada rreth 150-të shtëpi.

Burrimet janë në mal. Thuhet se rrezervuarët dhe puset e ujit mbushen sa herë vetëtin e bubullinë Çipthi!

Në fshatin tim, uji është shumë i rrallë… por etjen, mesa duket e ka shuar prezenca e detit që shtrihet gjerë e gjatë në të gjithë hapsirë përkundruall!

Sa për çezmën, tubacioni i kohës së komunizmit e ka sjellur ujin në qendër të fshatit. Në krahë të shtëpsë së kulturës, ndoshta jo pa arsye! Uji dhe kultura shkojnë bashkë! (Tani von, është rindërtuar çezma e re).

Në behar.

Nga fëmijëria më kujtohen rradhët e pritjes së ujit në periudhën e verës. Kishte raste që mezi prisnim të çoheshim herët në mëngjes dhe të ishim të parët në rradhë, pasi uji ishte i ftohtë dhe kishte me bollëk. Nëse cohesh von, ishe shumë pa fat, rradha të kapte deri von.

Mesdita dhe pasditja ishte tmerr!

Më kujtohet kur numëronim pikat e ujit (aty ndoshta kam mësuar dhe të numëroj). Më kujtohet kur nga padurimi fëminor ziheshim si femijë njëri me tjerin, ziheshim e griheshim, por të nesërmen ishim shok. Vapa ishte shumë e nxehtë dhe bëhej shumë më e nxehtë kur aty pranë kalonte ndonjë nga ato plakat e fshatit dhe të hidhej në haqfë për të të puthur. Të rrufisnin fare ! E kisha humbur rradhën disa herë për këtë arsye ( atëherë kish dashuri mes njezish dhe respekt).

Radha lirohej nëse vinte dikush me kafshë dhe kafsha donte të pinte, radha lirohej nëse fëmijët donin të pinin apo ndonjë arsye të llogjikshme. Kishte nga ato herë që çobanët hapnin ujin në mal dhe ne si fëmijë thithnim llastikun për të pirë ndonje gllëngë ujë.

Nuk e di pse por në radhë gjithnjë ishin femijë, gra dhe plaka. Në Pilur nuk mbushnin ujë burrat!

Tek çezma, përballë ishte një murr i lartë dhe një fik sipër tij . Aty bëhej kalvari si në Kakavij!

Nga ora 8-të deri në orën 10-të të mëngjesit, gratë dhe plakat merreshin me thashetheme ndërsa ne fëmija, kapnim ndonjë zhapë (bretkosë) dhe e sillnim vërdalle.

Gratë kishin lezetin e tyre dhe fëmijët kishin të tyre dhe plakat po ashtu…

Jeta gjallëronte kur kishte pak !

Në dimër.

Ka ujë shumë.

Ka erë shumë.

I ftohtit të futet deri në palcë.

Ka nga ato ditë që ngrijnë tubot e ujit dhe çezma nuk hedh asgjë . Kjo periudhë është shumë e hidhur. Kushdo që mbush ujë duhet të jet shumë Pilurjot !

Kujtimet dhe mendimit lidhur me turistat dhe çezmën nuk kishin të sosur, ishin bërë lëmsh!

Dikur, kur uleshe për kafe tek rrapi, të servirnin ujë fshati, falas ! Ndërsa sot duhet të blesh bidonin i cili vjen nga fabrikat e shteteve fqinje!

E rimendova dhe një herë atë revoltën time të brendshme dhe thash me vete: “S’kanë faj turistët që bëjnë foto tek çezma e ja mbathin me aparate varur në qafë andej nga kanë ardhur” !

Ndoshta një ditë do vijnë turistë pa aparate por çezma s’do jet më aty. Gratë plakat dhe fëmijet s’do jenë më bashkë (siç ju ka “lezet“) radhëve të ujit…