Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Mulliri si objekt me karakter socio-ekonomik 

by

Prof. Ass. Dr. Pajazit Hajzeri 

1 Faculty of Architecture and Spatial Planning, UBT College – 

Higher Education Institution, Prishtina, Kosovo 

Pajazit.hajzeri@ubt-uni.net 

Abstrakt: 

Mulliri, si një strukturë e rëndësishme teknologjike dhe sociale, ka luajtur një rol kyç në  zhvillimin e shoqërive të ndryshme në periudha të ndryshme historike. Në kontekstin socio ekonomik, mulliri ka qenë më shumë se një pajisje për përpunimin e drithërave; ai ka qenë një  pikë qendrore për komunitetin dhe ka ndikuar thellësisht në ekonominë lokale. Në vendet rurale  dhe zonat e banuara, mulliri ka ofruar një shërbim thelbësor duke mundësuar prodhimin e miellit  si një burim kryesor ushqimi për popullsinë. 

Mullinjtë, veçanërisht ata me ujë apo erë kanë qenë një simbol i përparimit teknologjik dhe i  inovacionit në përdorimin e burimeve natyrore. Përmes tij, është arritur rritja e prodhimit dhe një  efektivitet më i madh në ekonominë rurale. Ndërsa prodhimi u bë më i centralizuar dhe i  aksesueshëm, mullinjtë kontribuan në zhvillimin e tregtisë lokale dhe formimin e një  infrastrukture ekonomike të qëndrueshme. 

Në aspektin social, mullinjtë kanë shërbyer si pika takimi për anëtarët e komunitetit duke forcuar  lidhjet shoqërore. Për më tepër, mullinjtë kanë luajtur një rol në shpërndarjen e pasurisë dhe  burimeve, pasi shumë herë ata u zotëroheshin nga individë të pasur ose nga autoritetet lokale,  duke krijuar një hierarki socio-ekonomike brenda shoqërisë. 

Në përfundim, mulliri përfaqëson një objekt me ndikim të gjerë socio-ekonomik, duke mbajtur  në vetvete histori teknologjike, tregtare dhe shoqërore që kanë ndihmuar në formësimin e  shoqërive dhe ekonomive të ndryshme. 

Fjalët kyqe: Mulliri, prodhim, teknologji, komunitet, ekonomi.

Hyrje 

Njëri ndër objektet me karakter social në fushë-veprimtarin e njeriut ishte edhe mulliri i blojës.  Historiku i mullirit të blojës është shumë e lashtë, qyshë se njerëzit provonin për të përmirësuar  ushqyeshmërinë e tyre me anë të drithërave, lindi nevoja e një makinerie për bluarjen e tyre dhe  për të nxjerr nga lënda e parë produktin bazë miellin për gatim. 

Mullinjtë janë pajisje që përdoren për të bluar ose përpunuar materiale të ndryshme, si drithërat e  ndryshme, bimët e vajit, bimët e sheqerit, kripën, mineralet, etj. Në varësi të parimit të  funksionimit dhe të materialit që përpunojnë, ka disa lloje mullinjsh.  

Mullinjtë si objekte ekonomike kanë qenë shumë të përhapur në botën shqiptare. Bluarja e drithit  është një teknologji e vjetër. Populli shqiptar e njihte këtë mjeshtëri shekuj më parë dhe, në sajë të saj, krijoi një traditë të gjatë të përdorimit të mullirit. Ndër mullinjtë e parë e hasim “Mokrën”,  mulli dore, i cili, përveç se ishte i mundimshëm, siguronte sasi të vogël të miellit gjatë bluarjes,  por ishte e mundur që ta ketë gati çdo familje të vetin. 

1. Mulliri Mokra. 

Mokra ose mulliri i dorës ishte mekanizmi i parë i bluarjes primitive të drithit edhe ndër ne.  Mirëpo, edhe pse primitive, ka nderin të jetë i pari, si mekanizëm më i përparuar, në historinë e  blojës. Mokra ose mulliri i lashtë, që u përdor zakonisht, pothuaj në çdo shtëpi, ishte i vogël dhe i  lehtë. Përdorej nga një njeri. 

Mokra përbëhej nga dy gurë të sheshtë dhe të  

rrumbullakët bloje, në trajtë rrote. Guri i epërm me  

një vrimë në mes rrotullohej mbi një gur tjetër të  

ngjashëm, që është më i madh e i palëvizshëm.  

Mokra vendosej në një kthinë dhe përforcohej me  

një shtyllë vertikale të përforcuar për trari. Për  

sjelljen e secilës përdorej forcë e madhe krahu.  

Mokra në Kosovë është përdorur deri në vitet e 50- 

ta të shek. XX.1 

Fig. 1. Mulliri mokna  

1 Pajazit Hajzeri, Bujqësia në Kosovë gjatë mesjetës II, https://pashtriku.org/drscpajazit-hajzeri-zhvillimi-i bujqesise-ne-kosove-gjate-mesjetes-ii/

2. Mullinjtë e erës: 

Këta mullinj shfrytëzojnë energjinë e erës për të kryer punë mekanike si bluarja e drithit ose  pompimi i ujit. Ata janë të zakonshëm në zona me erë të fortë. Kanë gjetur një përdorim të gjerë  si në kohë ashtu edhe në hapësirë. 

Mullinjtë me erë janë vendosur në zona të rrafshëta dhe në bregore aty ku pothuajse erërat ishin të përhershme. 

Fig. 2. Mulliri me erë, Montreal, Kanada, foto. P. H. 

Këta mullinj kishin planimetri të ndryshme. Planimetria e tyre kryesisht ishte rrethore, por në  raste të rralla edhe planimetri katrore. Lartësia e mureve ishte shumë më e lartë se lartësia e  mureve të mullinjve me ujë. Kjo i detyronte ata të merrnin një formë konike për shkak të  mekanizmit rrotullues i cili duhej të ishte me krah të mëdhenjë që era t’i kapte më lehtë dhe t’i  rrotullonte. 

Holanda është njëti ndër vendet me numrin më të madh të mullinjve me erë, këtë ja mundësojnë  hapësirat e mëdha të rrafshëta, nën ndikimin e erërave të shumta.

Mullinj ere kishim edhe në Kallm të Shqipërisë, për të cilët kemi pak të dhëna, se a kanë  funksionuar për një veprimtari të cilën janë ndërtuar apo kanë mbetur vetëm si relikte të kohës. 

Fig. 3. Mullinj ere në Kallm të Shqipërisë2 

3. Mullinjtë e ujit dhe gurë: 

Këta mullinj përdorin energjinë e ujit që rrjedh për të vënë në lëvizje rrotën e mullirit, e cila  më pas përdoret për të bluar drithërat ose për të kryer punë të tjera industriale. 

Këta janë mullinjtë tradicionalë që përdoren kryesisht për bluarjen e drithërave, ku gurët e  mëdhenj rrotullues bluajnë kokrrat. 

Shfrytëzimi i energjisë së ujit për bluarje ishte hap i rëndësishëm në jetën e njeriut, sepse e  çliroi atë nga një ngarkesë e madhe nga bluarja e drithit me dorë, në bluarjen e drithit me  energjinë e ujit. Mulliri me ujë është një objekt i thjeshtë i ndërtuar në parimin e mekanizmit  të moknës, por tash nuk përdoret më fuqia e krahut, por fuqia e energjisë së ujit, e cila e vë në  lëvizje mekanizmin e blojës, në bazë të sistemit hidromekanik.3 

2 https://dritare.net/plazhi-i-kallmit-holanda-e-vogel-shqiptare 

3 Pajazit Hajzeri, Bujqësia në Kosovë gjatë mesjetës II, https://pashtriku.org/drscpajazit-hajzeri-zhvillimi-i bujqesise-ne-kosove-gjate-mesjetes-ii/

Fig. 4. Hapësirat e brendshme në mulli, P. H. 

Mullinjtë ishin pasuri e çdo familje që e posedonte atë. Mullinjtë mund të ishin të një familje  të veçantë, një vllazërije me një numër më të madh familjesh ose mulliri i fshatit i  përbashkët. 

Në shumë raste, çdo familje e gjerë e kishte mullirin e vetë, në të cilin bluante drithërat e  grumbulluara gjatë një viti. Funksioni i një mulliri varej nga sasia e ujit që kishte përroi ose  lumi ku ishte ndërtuar. Jo rrallë herë mullinjtë përdoreshin në vjeshtë, pak në dimër dhe në  pranverë, por gjatë verës nuk punohej në ta për shkak të mungesës së ujit. 

Ato familje që kishin mulli të vetinë në një rrjedhë uji më të madhe në ndonjë lum, puna në  mulli vazhdonte gjatë gjithë vitit. Në brendësi të mullirit ishte edhe aneksi i qëndrimit të  mullingjisë, i cili punonte gjatë gjithë kohës aty, duke i pritur ata të cilët në mungesë të  mullinjve dhe ujit në sezon të caktuara përdornin mullirin i cili i plotësonte kushtet. 

Personi i cili qëndronte në mulli, krijonte edhe radhën e atyre që donin të bluanin, po ashtu  strehonte personat që shkonin për të bluar dhe bagëtinë. 

Mulliri gjithmonë kishte një person që qëndronte aty. Mullinjtë me ujë drithin e bluanin me  anë të rrotullimit të gurit të epërm duke u fërkuar nga guri i poshtëm, i cili ishte statik dhe  nuk lëvizte. Prodhimi i gurëve të mullirit për një territor të madh bëhej në minierën e gurëve  në Boletin, minierë e cila i përkiste familjes së Isa Boletinit. 

Gurët duhet të ishin të të njëjtës madhësi, trashësi dhe diametër të nyejt dhe duhet të ishin për  nga përbërja të nyejt. Nuk duhet të përdoreshin gurë njëri më i butë e tjetri më i fortë, pasiqë  zvogëloheshin në kohë të ndryshme.

Fig. 54. Pjesët përbërëse të mekanizmit të mullirit 

Mulliri përbëhej nga një objekt këndëdrejt arkitektonik. Materiali ndërtimor për ngritjen e  mullirit ishte druri dhe guri. Kishim mullinj të ndërtuar vetëm me material druri i gjithi, por  kemi mullinj të punuar nga guri në tërësi. Qatia e mullirit në të shumten e resteve ishte me dy  rrjedha uji, e rrall herë me katër rrjedha uji, mbulohej me dërrasa, kashtë, metal llamarine dhe  tjegulla tradicionale. Mulliri kishte edhe disa elemente që e përbënin atë në tërësin e tij. 

Ky objekt në pjesën e poshtme e kishte izbën, në të cilin e kishte të vendosur çarkun, i cili  përmes një boshti depërtonte përmes gurit të poshtëm dhe mbante gurin e epërm në lëvizje.  Kanali i cili e sillte ujin nga lumi, përmes një tubi të gjerë nga nga druri ose metali depërtonte  në izbën e mullirit, ku zvogëlohej diametri i këtij tubi që uji të kalonte me presion të madh  për ta rrotulluar çarkun i cili shtinte në lëvizje gurin rrotullues për bluarjen e drithit. 

4Shefki Stublla, Mbijetesa, (Aspekti muzeor), Prishtinë, 2007, p. 159. Shih. Pajazit Hajzeri, Përmbledhje e  Studimeve nga Historia I, Prishtinë 2021, p. 50.

Fig. 6.5 Grykderdhja e ujit nga izba e mullirit 

Aty ku përfundonte derdhja e ujit të një mulliri,  

zakonisht fillonte të ndërtohej kanali për mullirin  

tjetër në të njëjten rrjedhë të përroit apo lumit. 

Ky ambient kishte edhe një dritare të vogël, nga e  

cila depërtonte drita brenda në mulli, njëheri  

largonte pluhurin e krijuar aty brenda po ashtu  

kishte edhe një hapësirë për përsonin që punonte  

aty. 

Në pjesët përbërëse të mekanizmit të mullirit për  

bluarje bënin pjesë: 1. koshi, 2. Luga, 3-4.guri i  

epërm dhe i poshtëm, 5 shtrati nga druri ku  

vendoseshin gurtë, 6. magjja e miellit (disha), 7.  

Vrima e drithit, 8. Çakallja, 9. rregullatori  

(rabushi). 

Fig. 7. Mulliri i Nexhat Dedisë nga druri Në këta mullinj, drithërat bluheshin sipas kërkesave   të personave që e dërgonin drithin, nga thyerjet e  trasha deri tek bluarjet e imëta për përgatitjen e miellit për gatim. 

Shfrytëzimi i energjisë së ujit për bluarje ishte hap i rëndësishëm në jetën e njeriut, sepse e çliroi  atë nga një ngarkesë e madhe për bluarjen e drithit me forcën e duarve.6 

5 Edmond Ismailati, Mulliri me erë i Tepelenës dhe mullinjtë e tjerë të ujit të kësaj zone, 15.01.2022,  https://americaneye.al/mulliri-me-ere-i-tepelenes-dhe-mullinjte-e-tjere-te-ujit-te-kesaj-zone/

Fig. 8. Proces gjatë bluarjes së drithit 

5. Mullinjtë elektrikë: 

Janë përdorur për punë më të vogla shtëpiake ose industriale, këta mullinj përdorin energjinë  elektrike për bluarjen e materialeve si kafe, grurë, apo minerale. 

Secili prej këtyre llojeve të mullinjve ka aplikimet dhe funksionet e veta, në varësi të nevojave të  përdorimit. 

Një tjetër mulli është për ullinj, të cilët përdoren për të nxjerrë vajin e ullirit nga fruti i ullirit.  Procesi i prodhimit të vajit të ullirit përfshin disa faza, dhe mullinjtë luajnë një rol të rëndësishëm  në këto procese. 

6 P. Hajzeri, op. cit. p. 50

Llojet kryesore të mullinjve për ullinj: 

1. Mullinjtë tradicionalë me gurë: 

o Në këtë metodë tradicionale, ullinjtë shtypen midis gurëve të mëdhenj që  rrotullohen mbi frutat e ullirit, duke i copëtuar dhe shtrydhur. Pasi ullinjtë  shtypen, masa e formuar përzihet dhe më pas shtypët për të nxjerrë vajin. Kjo  metodë është më e ngadaltë dhe përdoret ende në disa zona rurale për prodhimin e  vajit në mënyrë tradicionale. 

Fig. 9. Mulliri për bluarjen e ullirit 

2. Mullinjtë centrifugalë: 

Në mullinjtë centrifugalë, ullinjtë  

përpunohen në një sistem ku centrifuga  

përdoret për të ndarë vajin, nga masa e  

ullirit dhe uji. Ky është një nga sistemet  

më moderne dhe përdoret gjerësisht në  

fabrikat e përpunimit të vajit të ullirit. 

Njëherit është mulliri modern që  

përdoret sot, i cili bënë të mundur që të  

shfrytëzohet deri në maksimum fruti i  

ullirit dhe t’i nxirret sasia më e madhe e  

Fig. 10. Mulli centrifugal për ullinj vajit.

3. Mullinjtë me shtrydhje: 

Kjo metodë, përdor një shtypës për të shtrydhur masën e ullirit të përpunuar. Pas shtypjes, vaji  ndahet nga mbetjet e tjera të ullirit. 

Fig. 11.12. Mullinj tradicionalë për ullinj me anë të shtrydhjes 

Procesi i prodhimit të vajit të ullirit përfshin: 

1. Pastrimi i ullinjve nga papastërtitë. 

2. Shtypja e ullinjve për të krijuar një masë. 

3. Përzierja dhe shtrydhja e masës për të ndarë vajin. 

4. Filtrimi dhe ruajtja e vajit të pastër. 

Fig. 13. Procesi i përfitimit të  

vajit të ullirit

Mullinjtë modernë janë bërë gjithnjë e më efikasë, duke e bërë prodhimin e vajit të ullirit më të  shpejtë dhe më të pastër. 

Llojet kryesore të mullinjve për kafe: 

Për bluarjen e kafes kemi edhe mullinj të veçantë për kafe që përdoren për të bluar kokrrat e  kafesë përpara përgatitjes së saj. Mullinjtë për kafe janë të dizajnuar për të bluar kafenë në nivele  të ndryshme të grimcave, nga bluarje shumë e imët për espresso deri te bluarje më e trashë për  metoda të tjera si kafeja filtruese ose French Press. 

1. Mullinjtë me teh (blade grinders): 

Këta mullinj përdorin dy tehe metalike që rrotullohen me shpejtësi të lartë për të copëtuar kokrrat  e kafesë. Ata janë më të lirë dhe më të zakonshëm, por nuk janë shumë të saktë në prodhimin e  grimcave të njëtrajtshme. Bluarja me këto mullinj është më e trashë dhe mund të mos jetë e  njëtrajtshme. 

2. Mullinjtë me gurë (burr grinders): 

Ky është lloji më i rekomanduar për bluarjen e kafesë, veçanërisht për baristët dhe entuziastët e  kafesë. Ata përdorin dy disqe (ose gurë) që rrotullohen për të shtypur dhe bluar kokrrat e kafesë.  Këta mullinj japin një bluarje shumë më të njëtrajtshme dhe precize, duke siguruar që kafeja të  ketë një shije më të mirë dhe të jetë e përshtatshme për metoda të ndryshme përgatitjeje. 

Mullinjtë me gurë konikë: Shumë efikasë dhe prodhojnë më pak nxehtësi gjatë bluarjes, duke  ruajtur aromën e kafesë. 

Mullinjtë me gurë të sheshtë: Janë të njohur për saktësinë e tyre dhe përdoren shpesh në  kafenetë profesionale. 

3. Mullinjtë manualë: 

Mullinjtë manualë të kafesë  

janë më të vegjël dhe  

kërkojnë përpjekje fizike për  

të rrotulluar një dorezë që  

bluhet kafeja. Këto janë  

ideale për udhëtime ose për  

ata që preferojnë një metodë  

më tradicionale. Bluarja  

është e njëtrajtshme dhe  

mund të rregullohet për të  

prodhuar grimca e  

Fig. 14. Mullinjë mekanik të dorës për bluarjen e kafes ndryshme.

4. Mullinjtë elektrikë: 

Përdorin energjinë elektrike për të bluar kafenë në mënyrë të shpejtë dhe efikase. Këto mullinj  vijnë me opsione për të kontrolluar shkallën e bluarjes, duke i bërë ato shumë të përshtatshëm  për përdorim shtëpiak ose komercial. 

Bluarja dhe metodat e kafesë: 

• Bluarje shumë e imët (espresso): Kërkon mullinj me gurë që sigurojnë grimca shumë të  vogla dhe të njëtrajtshme. 

• Bluarje e mesme (drip coffee): Bluarje pak më e trashë që përdoret për kafenë me filtra. • Bluarje e trashë (French Press): Kërkon grimca më të mëdha për një përgatitje më të  gjatë të kafesë. 

Zgjedhja e mullirit të duhur për kafe është shumë e rëndësishme për të arritur cilësinë dhe  aromën më të mirë të kafesë që preferoni. 

Përveç mullinjve të përmendur më parë (si mullinjtë e erës, të ujit, të drithit, të ullinjve dhe të  kafesë), ka shumë lloje të tjera mullinjsh që përdoren për qëllime të ndryshme. Këtu janë disa  mullinj të tjerë: 

Mullinjtë industrialë: 

Këta janë mullinj më të sofistikuar që përdoren në industri për të bluar materiale të ndryshme, si  minerale, qymyr, çimento etj. 

Kemi mullinjtë me çekiç; për thërmimin e materialeve të forta. 

Mullinjtë me topa (Ball Mills); për bluarjen e mineraleve dhe materialeve të tjera në grimca  shumë të imëta. 

Mullinjtë vertikalë; që përdoren në industrin e çimentos dhe mineraleve. 1. Mullinjtë e qymyrgurit: 

Këta mullinj përdoren për të bluar qymyrin në grimca të vogla për t’u djegur në termocentrale  dhe për të prodhuar energji elektrike. Qymyri bluhet në formë pluhuri për të rritur efikasitetin e  djegies.

2. Mullinjtë e çimentos: 

Këto janë mullinj të mëdhenj industrialë që  

përdoren për të bluar përbërësit e çimentos,  

si gëlqerorët dhe argjila, për të prodhuar  

pluhur çimentoje që më pas përzihet me ujë  

për të bërë beton. 

3. Mullinjtë me topa (Ball Mills): 

Ky lloj mulliri përdoret në industri të  

ndryshme për të bluar minerale dhe  

materiale të ndryshme në grimca shumë të  

imëta. Ata përdoren kryesisht në industrinë e  

minierave dhe të përpunimit të metaleve.  

Topat metalikë që rrotullohen brenda një  

cilindri të madh përplasën me materiale për  

ta thermuar atë. 

Fig. 15. Mullinjë e mineraleve dhe çimentos, foto P. H. 

Fig. 16. Mullinjë me sfera (topa) metalikë që përdoren për bluarjen e mineraleve, foto. P. H.

Këta mullinj përdoren për të bluar minerale të ndryshme të nxjerra nga toka, si ari, argjendi,  bakri dhe alumini, në mënyrë që të përgatiten për përpunim të mëtejshëm. 

5. Mullinjtë për kripë: 

Janë mullinj të vegjël që përdoren për të bluar kokrrat e mëdha të kripës në grimca më të vogla,  zakonisht për përdorim në kuzhinë. Ata mund të jenë manualë ose elektrikë. 

6. Mullinjtë e sheqerit (Sugar Mills): 

Këta mullinj përdoren në industrinë e përpunimit të sheqerit për të nxjerrë lëngun e kallamit të  sheqerit ose të panxharit të sheqerit, i cili më pas përpunohet për të prodhuar sheqer të  kristalizuar. 

7. Mullinjtë për erëza (Spice Grinders): 

Përdorën për bluarjen e erëzave si piper, kanellë, karafil dhe shumë të tjera. Mund të jenë  manualë ose elektrikë dhe përdoren në kuzhina për të ruajtur freskinë dhe shijen e erëzave. 

8. Mullinjtë e drurit (Wood Mills): 

Përdorën për të copëtuar ose bluar copa druri në grimca më të vogla ose pluhur për qëllime të  ndryshme, si prodhimi i peleteve të drurit për ngrohje apo përpunimi i drurit për industri të tjera. 

9. Mullinjtë për ngjyrë (Paint Mills): 

Përdoren për të përzier dhe bluar pigmentet e ndryshme për të prodhuar ngjyra dhe bojëra  industriale. 

Çdo lloj mulliri është dizajnuar për t’u përshtatur me kërkesat specifike të materialeve që  përpunohen dhe industrive përkatëse.

Përfundimi: 

Mullinjtë u ndërtuan në fillim për të siguruar dhe përmirësuar ushqyeshmërinë më të mirë për  vete njerëzit, por me kalimin e kohës ata sa vinin e shtoheshin dhe përsoseshin për prodhimtari të  ndryshme. Në këtu punim i kemi përmendur disa lloje të mullinjve nga ata të parët mekanikët me  dorë e deri te mullinjtë industrial që përdoren në përgatitjen e miellit për ushqim, ata në  mineralogji, industrin farmaceutike, të ngjyrave, etj. 

Mullinjtë, kanë luajtur një rol të madh në zhvillimin ekonomik të çdo familje, qyteti dhe shteti në  përgjithësi, janë ndër industritë më të vjetra e cila edhe sot ka një vend meritor në zhvillimin  ekonomik të çdo vendi. 

Në shumë vende nëpër botë edhe ndërtesat e mullinjve janë asete kombëtare në gamën e  trashëgimisë kulturore, dhe adresa të vizitorëve të cilët janë të apasionuar pas këtyre veprave  arkitektonike me karakter socio-ekonomik. 

Bibliografia: 

Hajzeri, Pajazit (2021). Përmbledhje e Studimeve nga Historia I, Prishtinë; 

Hajzeri, Pajazit (2021). Bujqësia në Kosovë gjatë mesjetës II, (13 Mars, 2021)  https://pashtriku.org/drscpajazit-hajzeri-zhvillimi-i-bujqesise-ne-kosove-gjate-mesjetes-ii/ 

Ismailati, Edmond (2022). Mulliri me erë i Tepelenës dhe mullinjtë e tjerë të ujit të kësaj zone,  15.01.2022,  

https://americaneye.al/mulliri-me-ere-i-tepelenes-dhe-mullinjte-e-tjere-te-ujit-te-kesaj-zone/ Stublla, Shefki (2007). Mbijetesa, (Aspekti muzeor), Prishtinë;  

https://ubgreen.al/ulliri-ne-shqiperi-praktikat-e-mira-te-ullirit-qe-nga-fusha-e-deri-ne-tavoline dhe-zinxhiri-i-vajit-te-ullirit/ 

https://dritare.net/plazhi-i-kallmit-holanda-e-vogel-shqiptare

TRAKTATI I LOZANËS MË 1923 DHE PASOJAT E TIJ NË SHQIPËRI DERI ME TANI

by

Prof.Muhamed Mufaku/

Me rastin e 100-vjetorit të Traktatit të Lozanës (24 korrik 1923) u shënuan në vende të ndryshe disa aktivitete shkencore dhe dolën dy libra me peshë në gjuhën angleze. I pari, libri i Michelle Tusaniit “Traktati i fundit: Lozana dhe përfundimi i Luftës së Parë Botërore në Lindjen e Mesme” (New York, 2023) dhe i dyti libri me studime të 17 historianëve evropianë, turq e amerikanë “Të gjithë e donin paqen: Ç’është paqja?: Traktati i Lozanës dhe rendi i ri imperial” (Londër, 2023) që e redaktuan J. Colin dhe Ozan Ozvaçi. Ndërkohë u përgatit në Lindjen e Mesme një libër tjetër i grupit të autorëve që del së shpejti, me një qasje më ndryshe, pasi me Traktatin e Lozanës, Lindja e Mesme mori formën e tashme me ca ndryshime në kufijtë e shteteve të reja që u formuan atje. Me këtë qasje të re përfshihen Çamëria dhe Shqipëria, pasi Traktati i Lozanës përfshinte shkëmbimin e detyrueshëm të popullsisë midis Turqisë dhe Greqisë që kishte pasoja të rënda, pasi me “turqit” u përfshinë të gjithë myslimanët në Greqi, kurse me “grekët” e larguar nga Turqia u përfshinë të gjithë të krishterët ortodoksë grekë e jogrekë.

Çamët – viktimë e dyfishtë

Kuptohet, çamët myslimanë ishin viktimë dy herë si pasojë e këtij traktati, pasi u trajtuan në fillim si “turq” nga qeveritë greke për t’i dërguar në Anadoll, ku tani ende kemi një komunitet çam atje, si dhe çamët ortodoksë u ndanë me dhunë nga vëllezërit që të asimilohen më lehtë në Greqi. Mirëpo, falë Qeverisë shqiptare që protestoi dhe e ngriti këtë çështje në Lidhjen e Kombeve deri në vitet ‘30 të shekullit të kaluar, pjesa e mbetur e çamëve myslimanë shpëtoi përkohësisht deri më 1940, kur përjetoi më vonë një tragjedi më të madhe.

Siç dihet, Italia fashiste kishte pretendime territoriale në Ballkanin Perëndimor duke përshirë Shqipërinë dhe Greqinë. Kështu, pasi e pushtoi Shqipërinë më 7 prill 1939 duke i mashtruar shqiptarët me idetë për Shqipërinë e Madhe, ajo përgatiti terrenin për pushtimin e Greqisë më 28 tetor 1940 duke rekrutuar dy batalione prej vullnetarëve çamë për “çlirimin e Çamërisë”. Mirëpo, pas betejave të para, ushtria italiane u detyrua të tërhiqet pasi ushtria greke depërtoi nga lindja dhe iu afrua Korçës.

Me depërtimin e ushtrive gjermane-bullgare-italiane në Ballkan më 6 prill 1941, Italia shtroi kontrollin ushtarak në pjesë të madhe të Greqisë, shumicën e Kosovës dhe Maqedoninë perëndimore. Ndonëse e shpalli bashkimin e Kosovës dhe Maqedonisë perëndimore me Shqipërinë, Çamëria mbeti në kuadër të Greqisë, por tani me një administratë të posaçme për çamët. Mirëpo, me dorëzimin e Italisë në shtator 1943, rezistenca greke me orientim të majtë (ELAS) përparoi në lindje edhe në pjesën qendrore të Greqisë, kurse në veriperëndim u përqendrua krahu nacionalist (EDES) në krye me gjeneralin Napoleon Zerva, i cili filloi një fushatë të pamëshirshme kundër çamëve myslimanë si “kolaboracionistë me pushtuesit”. Kështu, forcat e tij kryenin krime masive kundër çamëve gjatë vitit 1944 dhe deri në qershor1945, që u cilësuan më vonë si “gjenocid”.

Gjendja mizore në Shqipëri

Si pasojë, çamët pasi vuajtën nga konfiskimi i pronave të tyre, tani mezi arritën të kalojnë kufirin dhe të strehohen në Shqipëri nëpër çadra në disa kampe. Siç dihet, gjendja në Shqipëri ishte mizore në përfundim të Luftës së Dytë Botërore, kështu që Tirana kërkoi ndihmë nga UNRRA (Administrata e Kombeve të Bashkuara për Ndihmë e Rehabilitim) që ndau pak mjete për çamët. Ndonëse regjimi i komunist në atë kohë (1945-1947) ngriti fatin e çamëve në konferencat dhe organizatat botërore, më 1948 hoqi dorë nga përkrahja e rezistencës greke (ELAS) dhe u zu në luftë kundër revizionizmit pasi Stalini u pajtua me fatin e Greqisë si vend në bllokun perëndimor, me çka u krye lufta civile në Greqi, 1946-1949.

Qytetarë të rendit të dytë

Në këto rrethana të reja, regjimi komunist ndryshoi qëndrimin ndaj refugjatëve çamë në Shqipëri (mbi 20 mijë) dhe më 1953 nxori një vendim jokushtetues për dhënien e nënshtetësisë shqiptare të gjithë çamëve, pra pa ndonjë kërkesë prej tyre dhe pa botuar vendimin në Gazetën zyrtare ashtu siç kërkohej. Ndonëse me nënshtetësinë shqiptare, tani çamët duhet të trajtoheshin njësoj me të tjerët, çamët ndiheshin si qytetarë të rendit të dytë.
Siç dihet, regjimi komunist përjetoi një krizë më 1977 me ndryshimet politike në Kinë dhe ndërprerjen e ndihmave kineze për shkak të kritikave të Tiranës kundër kursit të ri kinez. Mirëpo, më 1981, Partia Socialiste në Greqi (PASOK) fitoi në zgjedhje dhe mbeti në pushtet deri më 1989, gjë që hapi një shteg të ri për Tiranën dhe e nxiti Enver Hoxhën ta botojë më 1985 librin e tij “Dy popuj miq”. Në shenjë përmirësimi të marrëdhënieve, Qeveria greke e anuloi “Ligjin e luftës” më 1987, por u pa më vonë se për këtë duhej edhe aprovimi i parlamentit grek që e nxori këtë ligj më 1940, gjë që nuk u bë kurrë.

Pranvera shqiptare më 1990

Kthesa e vërtetë ndodhi me Pranverën shqiptare më 1990, kur elita çame u mblodh duke shpallur themelimin e shoqërisë “Çamëria” më 10 janar 1991 dhe me regjistrimin e parë të çamëve në Shqipëri që zbuloi numrin e tyre: 204,255 veta. Prania e çamëve në parlamentin e parë me shumicë demokratike bëri që ky parlament ta shpallë 24 qershorin si ditë përkujtimi të “gjenocidit kundër çamëve në Çamëri prej shovinizmit grek”. Ndërkohë u themeluan dy parti çame që u bashkuan më 2011 në Partinë e Drejtësisë, Integrimit dhe Unitetit në krye me Shpëtim Idrizin. Në ato vite, çështja çame filloi të ndërkombëtarizohet në forma të ndryshme, varësisht prej qeverive në pushtet.

Kështu, me Qeverinë e parë demokratike më 1992 u bënë për herë të parë përpjekje serioze për ta prekur esencën e problemit: kthimi i çamëve ose kthimi/kompensimi i pronave të tyre. Kështu, gjatë vizitës së ministrit të Jashtëm grek, Papulias, në mars 1995 të dyja palët u pajtuan ta formojnë një komision për ta shqyrtuar mundësinë e kompensimit të pronave. Ky orientim i ri u shpreh në Traktatin e Miqësisë midis Shqipërisë dhe Greqisë më 21 mars 1996, në të cilin Tirana insistoi të futet aty neni (15) i cili thotë se “secila nga palët do të përballojë mundësinë e heqjes, brenda kuadrit të saj ligjor, të pengesave që vështirësojnë gëzimin e pasurive që kanë shtetasit e njërës palë në territorin e palës tjetër”. Mirëpo, pas ndryshimit të kursit politik, ky traktat “vdiq” më 31 janar 2023 pas që asnjë palë nuk e shprehu dëshirën për vazhdimin e tij.

Viti i parë i 100-vjetorit të ri

“Vdekja” e Traktatit të Miqësisë midis Shqipërisë dhe Greqisë ndodhi mu një ditë pas 100-vjetorit të nënshkrimit të Traktatit të parë të Lozanës më 30 janar 1923 për shkëmbimin e popullsisë, i cili u fut në traktatin final të nënshkruar më 24 korrik 1923.
Megjithatë, si çdo vit, më 27 qershor 2024, Kuvendi i Shqipërisë filloi seancën me një minutë heshtje për viktimat e “gjenocidit të Çamërisë”, i cili sivjet përkoi më 80-vjetorin e kësaj tragjedie. Me këtë rast, kryetari i partisë PDIU Shpëtim Idrizi tha: “Gjenocidi nuk ka moshë. Memoria e një kombi është më e madhe sesa e një njeriu. Jam këtu për ta sqaruar dhe për ta thënë më me forcë, masakrat ndaj të parëve tanë nuk i falim dhe nuk i harrojmë”
Megjithatë, z. Idrizi tani në fillim të shekullit të ri të golgotës së çamëve, duket më realist pas shumë përpjekjeve që bëri në Shqipëri për hir të kësaj kauze. Kështu, në një takim me të në Tiranë më 5 shtator 2024, ai tani pret më shumë nga e drejta ndërkombëtare në Hagë dhe normat evropiane të të drejtave të njeriut në Strasburg. Ai ka të drejtë pasi Shqipëria është kandidate për Bashkimin Evropian, dhe kryeministri Edi Rama shpreson se deri më 2030 do të bëhet anëtare e plotë, ku mund të shtrohet kjo çështje edhe në Parlamentin Evropian si një paradoks në Evropë. Aq më tepër, është tani në pyetje se si u pranua Greqia në Bashkimin Evropian kur është në një gjendje lufte me një vend fqinj?

Në të vërtetë, siç sqaron këtu avokati dhe ish-zëvendësministri i Jashtëm i Shqipërisë Halil Hyseni në një shkrim analitik (“Panorama”, Tiranë 7 tetor 2024), nuk është këtu fjala për anulimin e Ligjit të luftës të vitit 1940, por për shumë efekte juridike të këtij ligji në dëm të çamëve, përkatësisht për Ligjin e Forcës nr.2636 të vitit 1940 “Rreth akteve ligjore të armiqve dhe sekuestrimit të pasurisë armike” që ende janë në fuqi.

Megjithatë, tani në Shqipëri ka që mendojnë se nuk kemi më fare as ligj të luftës. Kështu avokati dhe shkrimtari Spartak Ngjela deklaroi në një debat para disa ditëve (“Panorama” 4 nëntor 2024) se “Ligji i luftës është hequr. E kanë deklaruar, ka marrë fund. Janë kot broçkulla që nxjerrin antishqiptarët. Shqipëria dhe Greqia janë në NATO, si ka mundësi të jenë në gjendje lufte dy anëtarë të NATO-s, kush e kërcënon njëri-tjetrin?”. Vërtet Ligji i luftës është hequr nga Qeveria më 1987 e jo nga Parlamenti grek që e nxori më 1940, ndaj efektet e tij juridike janë në fuqi sot e kësaj dite.
Këtë kontrast e shpjegon mirë deputeti i PS-së, Petro Koçi në një debat tjetër të njëjtën ditë (“Panorama”, Tiranë, 4 nëntor 2024). Kështu, deputeti pranon në fillim se “është e vërtetë se në Greqi ka antishqiptarizëm të organizuar”, por në fund pranon se “ne e konsiderojmë Greqinë një partner strategjik”. Ndoshta kjo shpjegon më se miri se pse “vdiq” Traktati i Miqësisë midis Shqipërisë e Greqisë më 30 janar 2024 ,i cili me nënin (15) mbante njëfarë shpresë për çamët në Shqipëri.

“(Ri)Triumfi i Trump, mesazhe të forta shprese përtej ShBA” !

by

Gjeneral ® Piro Ahmetaj/

Establishmenti politik, kancelaritë, mediatiat dhe opinioni publik, në Washington, kryeqytetet e NATO/BE, dhe botën, mbeten ende të “të ekzaltuaara” nga një kakofoni histerike e urimeve të kortezisë, apo edhe të sforcuara, për ri-kthimin trumfalist të Sh.T  Donald John TRUMP si president i 47 i ShBA-ve.

Jo vetëm në 2017 (i ftuar dhe pjesëmarrës pa zero pagesë në ceremoninë e marrjes së detyrës nga Trump-1 në Washington DC) por edhe në këtë rast/2024, jam ekspozuar publikisht si mbështetës i Trump-2. Thënë këto, sigurisht j’u mbashkohem urimeve për Presidencën e tij të dytë, në misionin e “çlirimit/shërimit nga Deep State dhe demokracia burokratike” jo vetëm në ShBA. 

Pa përsëritur anësinë dhe besimin, që kam artikuluar në disa shkrime/statuse të posaçme, në vijim po paraqes një opinion përmbledhës mbi “10 betejat e fituara” nga z. Trump, por edhe “5 mesazhe shpresëdhënese” për ardhmërinë euro-atlantike të kombit tonë (R.Sh dhe Kosovës):

(1). I luftuar pothuaj nga të gjitha anët, faktorët, aktorët, tashmë edhe kundërshtarët e pranojnë se z. Trump bëri histori me këtë rikthim edhe më të fuqishëm në Shtëpine e Bardhë, duke i fituar të gjitha, pra: “312 votat elektorale për President, shumicën vendimarrëse në Senat, Kongres si dhe votën popullore”! 

(2). Ri-fitoi me shumë meritë mandatin e dytë, por dhe besimin e qytetarëve Amerikanë për t’i finalizuar reformat e nisura nga Trump-1, duke forcuar fuqinë e Shtepisë së Bardhë (Presidentit); për t’u përballur me pasojat e krizës ekonomike, korrupsionin, emigracionin e paligjshëm, abortin; me rikthimin e besimit te demokracia funksionale, te modeli “Amerika e para” si dhe ndryshime radikale në Politikën e Jashtme; në marrëdhëniet me NATO-n, BE, Ukrainën, Lindjen e Mesme, Ballkanin, Rusinë, Kinën, Iranin, etj.  

Tashmë edhe kundërshtarët e pranojnë se, rikthimi edhe më i fuqishëm i Trump-it u mundësua nga Projekti Tij i bazuar në: “një pakete politikash konservatore për të çliruar ShBA-të, nga “Deep State”, pra nga interesat e aktorëve të nënëdheshëm (të pa votuar), burokracia me kollaro demokratike, korrupsioni, filantropistët, etj”. Me fjalë të tjera, e gjunjëzoi statuskuonë e së majtës Obama/Biden dhe fitoi me meritë projekti Trump-2, për ta ç’burokratizuar, reformuar dhe forcuar pushtetin e Presidentit, si garant për ta: “ri-bërë Amerikën edhe më të madhe, ose një superfuqi të pakonkurrueshme edhe për shekujt që vijnë”!  

(3).  Në 4 vitet që lamë, u përball si burrë i madh shteti duke fituar me dhjetra proçese gjyqësore, fatëkeqësisht të inspiruara jo vetëm nga kundërshtarët politik/majtët brenda shtëpisë bardhë, nga fuqia imponuese e oligarkisë që kane pushtuar/kapur institucionet shtetërore, por edhe nga lufta brenda llojt, pra nga të ashtuquajturit kockat e Partisë Republikane. 

(4). Ndoshta “Zoti vetë e shpëtoi nga dy atentatet për ta vrarë me armë zjarri”, sipas shërbimeve të Intelegjences): “të inspiruara jo vetëm nga shtetet/organizatat teroriste, por edhe nga tentakulat dhe fryma armiqësore e Deep State”. Por siç z. Trump kishte premtuar “të gjithë të interesuarit për ta patur në burg ose të vdekur”, përfshi terroristët e fshehur mbas atentateve e morën pergjigjen me vota në 5 Nëntor 2024.  

(5). U përball si askush dhe i poshtëroi me shumë se asnjë tjetër më parë, pronarët si dhe çirakët/sekserët e industrise mediatike, pra fake-news, deep-fake, dezinformimin dhe exit pollet, …. “F*ck you, adresuar ekspertëve të sondazheve” ishte mesazhi i merituar pas zgjedhjeve …!

(6). Përtej fjalëve, me vepra/prova nga nga Presidenca e parë (dëshmimtarë +qindra mijë familje Shqiptare), të gjithë u gjunjëzuan (ose pranuan kokëulur) se biznesmeni sukseshëm, z. Trump paraqiti projektin me bindës për ekonominë dhe përmirësimin e ndjeshëm të mirëqënies së qytatarëve amerikanë. Konkretisht: “kalimi nga taksat mbi të ardhurat në vetëm një taksë konsumi”; thjeshtimin e taksave mbi të ardhurat individuale nga: “15% mbi të ardhurat në pagën bazë dhe 30% të ardhurat mbi të; uljen e normë se taksës së korporatave nga 21% në 18%, ndërsa gjatë Trum-1, e uli nga 35% në 21%” !

(7). Fitoi dhe e diskretitoi, makinerinë e dezinformimeve, se: “Trump do e shkrinte NATO-n si dhe do linte në mëshirën e Ariut të uritur Rus vendet që nuk përmbushin detyrimet 2%”. Ndërsa z. Trump me vendosmërinë e tij të pakrahasueshme, ka rikonfirmuar projektin Trump-2: “për SHBA të pakonkurrueshme, por edhe nevojën për NATO dhe BE më e fortë, pra për një botë edhe më e sigurt”. Ndërkohë sjell në vëmendjen publike që falë edhe këij “kërcënimit të shumëpërfolur”: “nga më pak se 5 (para 2017), sot (2024), 25 nga 32 vendet anëtare (perfshi RSh) kanë rritur shpenzimet ushtarake në 2% të GDP, ndërsa BE arriti në 500 milard € për mbrojtjen”. Sigurisht të vërtetat/veprat (do) flasin më fortë se gënjeshtrat.

Një qasje edhe më agresive se në mandatin e tij të parë, do të aplikohet nga Trump-2 në marrëdhënie me Kinën, që e konsideron një kërcënim serioz për ekoniminë dhe interesat e USA. Prandaj ka paralajmëruar Pekinin se do vendos tarifa të larta ndaj importeve kineze por ka lënë hapur mundësinë e një marrëveshjeje të re tregëtare me Xi Jinping, duke tejkaluar 4 vitet e stanacionit te ngathët/mplakur të Presidencës Biden. 

(8). Përtej prapagandës internacionaliste, programi Trump-2 bazohet në një politikë edhe më të rreptë (përveç murit-diçital) për emigrantët e paligjshëm, që shërbejnë edhe si bazë e krimit të organizuar, drogës, trafiqeve njerëzore, etj. Sipas një sondazhit te fundit, kjo qasje fortë (disa e quajnë të ashpër), ishte një ndër arsyet e fitores historike, pasi 65% e amerikanëve në shtetet kufitare votuan Trump-2. Nga ana tjetër, gjykoj se me këtë përqasje “të ashpër” ndaj vetëm emigranteve të paligjshem, kontribuon në luftën kundër krimit të organizuar edhe në vendet respektive nga vijnë emigrantet, pasi kjo industri kërcënon jo vetëm punësimin dhe sigurinë e amerikanëve por edhe të tyre të origjinës. 

(9). Sigurisht, ka korrur këtë fitore spektakolare, edhe për shkak se që në krye të heres, ka mbjellë projektin konservator (Reganian) mbi familjen që mbështetet në parimet e djathta duke adresuar pabarazitë racore dhe programe që mbështesin komunitetet e margjinalizuara. Trump-2 ka premtuar se do të krijojë: “Departamentin e Jetës“, duke promovuar “Medicare Advantage” për pensionistët, por edhe një përpjekje për të rritur konkurrencën në tregun e kujdesit shëndetësor.  Trump-2 parashikon të anullojë urdhrat ekzekutivë të Presidentit Biden për programet e mbrojtjes nga ndryshimet klimaterike, përfshirë ligjet e Agjencisë së Mjedisit, etj, të cilat ai i konsideron: “si nxitësit e industrisë së korrupsionit klimatik ….”! 

(10). Fitoi betejën kundër propagandës majtiste/cinike, që e cilësonin Trump-2 si “Projekt e izacionalist”, nga jo vetëm kundërshtarët politik brenda USA. Si I privilegjuar/dëshmitar në ceremoninë e 20 Janarit 2017, Trump ka ri-shpalosur dhe konfirmuar edhe më qartë gjatë kësaj fushatë, se, po citoj: “ndërsa garantoj se po/do bëj gjithshka për një Amerikë edhe më të madhe/fuqishme”, gjithashtu u bëj thirrje, udhëheqësve të BE, Gjermanisê, UK, Francë etj që: “ti bëjnë edhe më të forta vendet e tyre respektive, kështu të gjithë bashkë e bëjmë botën më të sigurtë”. Me fjalë të tjera është shumë e përafërt, me qasjen e themeluesut të Turqisë, Ataturk: “Peace at home Peace in the world”, ose e Shqipëruar: “pa patur paqe në shtëpi nuk mund të ndërtosh paqe në botë”! 

Për më tepër, ka fituar përqasja e Tij e “ekspozimit te forcës në dialog” për ta gjunjëzuar ekonomikisht, ushtarakisht (po qe e nevojshme) dhe gjeopolitikisht Rusinë – Putinist ne Ukrainë si dhe ka paralajmeruar Iranin se “do të përballet me fuqine dërrmuese të ShBA nëse përdor armët bërthamore kundër aleatit strategjik, shtetit Demokratik të Izraelit, apo kundër statuskuosë dhe interesave gjeopolitike të USA në Lindjen e Mesme”. Kjo “gjuhë e forcës”, u konfirmua edhe ne takimin me presidentin Zelensky në Washington: “nëse do ishte z. Trump President, Putini që e njeh mirë vendosmërinë, prandaj as nuk do kishte ndërmarrë këtë marrëzi në shkurt 2022”, ndërsa garantoi se: “do ta mbyllë shume shpejt luftën”. Gjithësesi mbetet të elaborohet si/kur (?), ndërsa zgjedhjet provuan se 60 % e amerikanëve besojnë se USA duhet të jetë më e ashpër ndaj Rusisë por edhe ndaj Iranit dhe terroristeve në lindjen e mesme.   

NË SHTESË, Pse/Sa fitorja e Presidentit Donald Tump mbart edhe “pesë mesazhe shpresë” (?):

Së pari, uroj që kjo fitore të shërbejë zgjimin e aspiratës fisnike të Shqiptrarëve për tu përballur dhe tejkaluar “shtetin e pushtuar nga politikanët e korruptuar, demokracia fasade, pluralizmin e privatizuar nga Kryetarët e pavdekshëm, si dhe fuqina elektorale e Partisë në Pushtet” !

Së dyti, përtej garës së peshtirë, se kush të gjejë fjalët më të madhërishme, për ta uruar Presidentin e sapo zgjedhur z. Trump, jo emrat e pronarëve të Partive apo Pusht-etarëve të emëruar, por; “partneriteti strategjik me USA mbetet me rëndësi kritike, në mos jetik për interesat reciproke RSh-ShBA në rajon dhe mesdhe si dhe ardhmërinë euroatlantike te Shqipërise dhe Kosovës”.  

E thënë fare shkoqur, mbetem shumë i sigurt se kushdoqoftë që përçudnisht përpiqet të shpërdorojë Presidentin e ShBA për ta “bërë palë në axhendën e tyre bolshevike” do të (keq) zhgënjehet. Kjo pasi z.Trump ka konfirmuar se qëndra e gravitetit të angazhimeve të Tij mbetet ShBA, pra: “nuk ka as kohë as vullnet dhe as plan, të merret me çdo pushtetar të korruptuar, apo çdo egocentrik që i del/dalldis rrugës”. 

Së treti, Pa kujtuar dalldisjet e (mbi) Pushtetit që: “Trump” përbën kërcenim për USA dhe marrëdhëniet me Shqiperinë”(!?), si në 33 vitet që po lëmë pas, edhe gjatë Trump-2 do të dështojnë me turp edhe opozitarët vulëhumbur në Tiranë si dhe sovranistët -markist të Prishtinës zyrtare, që mesazhet diplomatike, fotot me Presidentin Trump apo me Senatorët, darkat informale apo “mëngjeset e luftjeve”, etj; “t’jua shesin shqiptarëve si mbështetje partiake apo edhe me keq, personale”. Në të kundërt, si dhe Presidëntet e USA në 112 vjet, edhe z. Trump ka ri-konfirmuar fuqishëm se prioritet nr.1 nuk janë emrat e pronarëve/kryetarëve të partive politike, por për ShBA: “kanë qenë dhe mbeten vetëm Shqiptarët si dhe ndërdhuria e interesat gjeopolitike të ShBA me ato të RSh në rajon, mesdhe etj”. Kaq e thjesht!

Së katërti,, konsideruar peshën/mesazhet e kësaj “fitore spektakolare” besoj edhe më fort se pas 33 vjetesh,Shqipëria ka domosdosmëri jetike të ” vetë-prodhojë një Trump dhe një Lëvizje Trumpiste” për t‘u përballur dhe tejkaluar krizën më të rendë të demokracisë, pluralizmin fasadë, pasojat e shtetit të dështuar, duke j’u ri-kthyer me këllqet e Saj të djathtës moderne, ku të privalojnë: “Familja, Atdheu, Zoti, Vota, Tregu, Interesat  Kombëtare, balancat demokratike të pushteteve dhe orientimi Euroatlantik i Kombit”.  

Së pesti, shpresoj po ashtu që krahas mbështetjes konstante nga USA për “njohjen  e pavarësisë 112 vjet më parë; çlirimin e Kosovës 1999; anëtarësimin në NATO 2009, etj”, do të skalitet në memorjen e mirënjohjes (mbarë) Kombëtare edhe “Marrevëshja e Paqes e nënshkruar në Shtëpinë e Bardhë, nën përkujdesjen e Presidentit Donald Trump-1 (shtator 2020)” nga  dy vendet sovrane (Kosovë-Serbi), ose një: “paketë me investime  gjeostrategjike si autostrada e paqes Beograd-Prishtinë, Port rajonal në ujërat e thella të Adriatikut, si dhe qershia mbi torte, njohja nga Izraeli e Kosovës, etj”.  Për hatër të së vërtetës, duhet të shtojmë se, asnjë njohje e Re për Kosovën përgjatë Presidencës Biden-Harris !? 

Duke kujtuar këtë, besoj edhe më shumë që kjo marrëveshje paqe (+), e përditesuar, do të “imponohen nga Presidenca Trump-2”, përkundër riciklimit të oshilacioneve të Millosheviçit, sovranistëve marksist,etj bollshevik mëndjendryshkur jo vetëm në Kremlin, Banja Luka, Beograd, Prishtine dhe Tiranë. 

Së fundmi, mbetem shpresëplotë se përball dalldisjes së makinerisë elektorale të pushtetit si dhe përtej “luftës së pisët” për në listën e të ndenjurave të opozitës në kuvendin e ardhshëm (përfshi trima/et pas betejave turpëruese “për vulën” të Gaze/ërve në 8 janar 2022, etj apo dhe krye-Euroatlantikasin qesharak që edhe me (i thënçin) Qeveri Teknike në 2017, PD mori “Noc-Rrokun”, pra 7 ministra delirant  dhe 43 Deputet seksere), shqiptarët e frymëzuar edhe nga kjo fitore historike e z. Donald Trump, do të zgjojnë vetëdijen fisnike, duke j’u bashkuar misionit të së djathtës moderne, që Shqipëria të bëhet demokratike edhe për inat të këtij sekti politikanësh zullumqarë, shtetarësh kusarë, philanthopistë globalë, sovranistësh marksist dhe sekserëve të gjithë-pushteteve që 33 vitet e fundit kanë pushtuar vlerat konservatore dhe sundojnë me “kollare demokratike” kombin tonë të bekuar 

Zoti e bekoftë fitoren e Presidencës Trump-2, partneritetin strategjik ShBA-RSh si dhe ri-ngjalljen e shpresës së Shqiptarëve, për ta bërë Kombin (R.Sh/Kosovë) si ShBA dhe gjithë Europa Demokratike.  

Autori: Gjeneral ® Piro Ahmetaj:

Ekspert për SK, Rajonin dhe NATO-n,

Zv/President i Këshillit të Atlantikut; & ish:

Këshilltar për Sigurinë Kombëtare në PD,

Këshilltar i Presidentit të RSh; Zv/ShShPFA,

Përfaqësues Ushtarak në SHAPE/NATO. 

Nderimi i veteranëve: Një ditë për të reflektuar mbi shërbimin, sakrificën dhe qytetarinë

by

Nga Rafael Floqi

Photo Copyright©“ Memorie.al 

Dita e Veteranëve shënohet çdo vit më 11 nëntor. Kjo datë shënon armëpushimin e nënshkruar në vitin 1918 që i dha fund Luftës së Parë Botërore, në orën 11 të ditës së 11-të të muajit të 11-të. Fillimisht e njohur si Dita e Armëpushimit, ajo u festua për herë të parë në vitin 1919 për të nderuar ata që shërbyen në Luftën e Parë Botërore. Në vitin 1954, pas Luftës së Dytë Botërore dhe Luftës së Koresë, Kongresi i SHBA e ndryshoi emrin në Ditën e Veteranëve për të nderuar të gjithë veteranët ushtarakë amerikanë, jo vetëm ata që shërbyen në Luftën e Parë Botërore. 

Dita e Veteranëve është më shumë sesa thjesht një moment për parada, fjalime ose zbritje çmimesh me pakicë. Është një ditë për të reflektuar thellë mbi jetën dhe sakrificat e burrave dhe grave që kanë shërbyer në ushtrinë e Shteteve të Bashkuara. Është një ditë për të nderuar guximin e tyre, përkushtimin e tyre dhe ndjenjën e tyre të thellë të detyrës për të mbrojtur liritë që i kemi të dashura. Por është gjithashtu një kohë për t’u përballur me përgjegjësinë më të gjerë që ne të gjithë ndajmë – si shoqëri ashtu edhe si qytetarë – për të siguruar që sakrificat e bëra nga veteranët të mos pranohen vetëm me fjalë, por të kenë mbështetje të prekshme në veprimet tona. 

Dita e Veteranëve është një kohë që kombi të ndalojë, reflektojë dhe nderojë burrat dhe gratë që kanë shërbyer në ushtrinë amerikane. Por ndërsa mblidhemi për të treguar respektin tonë, duhet të kujtojmë se shërbimi ushtarak në Amerikë nuk është vetëm historia e një grupi apo një tradite – është një histori e thurur nga prejardhje, kultura dhe përvoja të ndryshme të të gjithë amerikanëve. Midis këtyre grupeve, shqiptarët amerikanë shquhen për kontributet e tyre të qëndrueshme në forcat e armatosura, si dhe për sfidat  unike me të cilat përballen si veteranë. Përfshirë edhe 3 heronjtë shqiptarë: marinsi i parë nga Shqipëria që u vra në Irak Ervin Dervishi, dhe marinsi shqiptar nga Lezha Gentian Marku, dhe marinsi, Nicholas O. Cherava.

Për shumë prej nesh, Dita e Veteranëve është një festë që qëndron në kryqëzimin e reflektimit personal dhe kujtesës kolektive. Ndërsa ndalojmë për të nderuar ata që kanë shërbyer, na kujtohen realitetet komplekse dhe shpesh të dhimbshme të luftës, heroizmi që kërkohet përballë rrezikut të madh dhe ndikimet afatgjata që shërbimi ushtarak mund të ketë në jetën e individëve dhe familjeve. Veteranët tanë përfaqësojnë më të mirën prej nesh – ata që kanë dalë vullnetarë, ndonjëherë me kosto të madhe personale, për të mbrojtur vlerat e demokracisë, lirisë dhe drejtësisë. 

Historia e shqiptaro-amerikanëve në ushtrinë amerikane është e pasur dhe e gjatë, e shtrirë në breza dhe konflikte të shumta. Emigrantët shqiptarë kanë qenë prej kohësh krenarë për shërbimin e tyre dhe shumë që erdhën në Amerikë si refugjatë ose duke kërkuar mundësi iu bashkuan ushtrisë, duke e parë atë si një mënyrë për të provuar besnikërinë e tyre ndaj shtëpisë së tyre të re. Gjatë të dy Luftërave Botërore, Luftës së Koresë dhe Luftës së Vietnamit, si dhe konflikteve më të fundit në Lindjen e Mesme, shqiptarët amerikanë i janë përgjigjur thirrjes së detyrës me dallueshmëri.

Ish ushtarakëve amerikanë me origjinë shqiptare, të cilët gjatë Luftës së Dytë Botërore, u inkuadruan në radhët e Forcave të Armatosura të Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe luftuan në frontet e Paqësorit (kundër Japonisë) dhe në atë të Evropës (kundër Gjermanisë). Nuk ka një statistikë të saktë, por besohet se numri i emigrantëve shqiptarë, të rreshtuar në ushtrinë amerikane gjatë periudhës së Luftës së Dytë Botërore, ishte relativisht i lartë. Madje një ndër eksponentët më të njohur të Shërbimit Informativ të SHBA-së, gjatë viteve 1939 – 1945 (OSS), i quajtur Thomas Stephan (Thoma Stefani) u atashua në Shtabin e Përgjithshëm të UNCSH .

Fotoja në fjalë është bërë disa vite pas përfundimit të luftës, ku tashmë ish-ushtarakët shqiptaro-amerikanë do të gëzonin edhe statusin e “Veteranit të Luftës së Dytë Botërore”. Nga e majta në të djathtë, Angelo Andoni, George Ratska, James Kosmo, George Chani, Louis Kosmo, Nick Toska, William Kosmo, Steve Peters, dhe James Kristo. Ulur, Dr. Andrea Elia, Paul Apostoli, Al Tromara, Peter Chani, John Chicos, dhe Peter Lucas.

Në fakt, shqiptarët amerikanë kanë qenë pjesë e disa prej momenteve më të rëndësishme në historinë ushtarake të SHBA-së. Një shembull i spikatur është shërbimi i kolonel Elez Biberaj, një oficer i dekoruar i Ushtrisë Shqiptaro-Amerikane që shërbeu si në Luftën e Koresë ashtu edhe në atë të Vietnamit një gazetar e drejtues e Zërit të Amerikës. Karriera e tij nuk ishte vetëm një dëshmi e guximit dhe aftësisë së tij personale, por e përkushtimit më të gjerë të shqiptarëve amerikanë për të mbrojtur vlerat e lirisë dhe demokracisë. Një shembull domethënës është Ronald Nasson.

Me 25 Janar 2024 Komuniteti Shqiptaro-Amerikan vajton humbjen e Ronald Nasson, një figurë e respektuar dhe kryetar i Shoqatës së Veteranëve Shqiptaro-Amerikanë, i cili ndërroi jetë në moshën 91-vjeçare. I lindur më 8 gusht 1932, në Jamaica Plain nga emigrantët shqiptarë Andrew Nasson dhe Natalie Apostoli, Ronald Nasson u rrit nën ndikimin e kulturës dhe patriotizmit shqiptar. Prindërit e tij, të cilët mbërritën në SHBA në vitin 1915, u bënë shtetas amerikanë deri në vitin 1920. Edhe pse shërbeu në ushtrinë amerikane dhe ndoqi arsimin e lartë, Nasson ruajti një lidhje të thellë me trashëgiminë shqiptare. Nasson u rekrutua në Ushtrinë Amerikane në vitin 1950, i shtyrë nga një ndjenjë detyre dhe patriotizmi. Më vonë shërbeu në Luftën e Koresë si marins, një përvojë që i la atij një respekt të thellë për shokët e tij ushtarë, por edhe kujtime të frikshme nga lufta.

Pas kthimit në SHBA, Nasson u përkushtua për të mbështetur veteranët e tij, duke u bashkuar me Shoqatën e Veteranëve Shqiptaro-Amerikanë në vitin 1946 dhe më pas duke e udhëhequr si kryetar. Ai luajti një rol kyç në ruajtjen e trashëgimisë së veteranëve shqiptaro-amerikanë dhe në forcimin e komunitetit mes tyre.

Nasson gjithashtu luajti një rol të rëndësishëm në përkujtimin e kontributeve të ushtarëve shqiptaro-amerikanë gjatë Luftës së Dytë Botërore në Shqipëri. Ai ishte forca lëvizëse pas themelimit të një memoriali në Korçë, që nderon 26 amerikanët me prejardhje shqiptare që shërbyen në Shqipëri gjatë luftës. Kjo iniciativë u realizua në vitin 2014 me një ceremoni shtetërore të mbajtur me pjesëmarrjen e figurave të shquara, përfshirë edhe vetë Nassonin. 

Veteranë të tjerë shqiptaro-amerikanë kanë shërbyer me dallueshmëri në njësitë ushtarake elitare si Forcat e Marinës së SHBA-së dhe Army Rangers. Shumë shqiptaro-amerikanë shërbyen gjithashtu në role më pak të publikuara, duke filluar nga Garda Kombëtare e Ushtrisë Amerikane te rezervat, duke kontribuar në mënyra që shpesh janë më pak të dukshme, por po aq të vlefshme. Shërbimi i tyre është shënuar nga një ndjenjë e thellë patriotizmi, shpesh e nxitur nga një histori vështirësish ose zhvendosjeje në vendin e tyre – një histori që, për shumë, përfshin arratisjen nga shtypja ose lufta në Ballkan.

Megjithatë, si të gjithë veteranët, edhe shqiptaro-amerikanët përballen me sfidat afatgjata të përshtatjes me jetën pas shërbimit ushtarak. Kalimi nga lufta në jetën civile mund të jetë veçanërisht i vështirë për ata që kanë shërbyer në zonat e konfliktit ose familjet e të cilëve janë zhvendosur nga dhuna. Për këta veteranë, ndjenja e detyrës ndaj vendit ndonjëherë mund të ndihet në kundërshtim me traumën që mbartin me vete. Megjithatë, si të gjithë ata që shërbejnë, veteranët shqiptaro-amerikanë janë elastik, duke gjetur forcë në komunitet dhe ndjenjën e përbashkët të shërbimit që vjen me shërbimin ushtarak.

Por ndërsa i nderojmë këta veteranë në Ditën e Veteranëve, duhet të pyesim veten: a po bëjmë mjaftueshëm për të siguruar që ata të marrin mbështetjen që meritojnë? Për shqiptarët amerikanë dhe për veteranët e çdo prejardhjeje, ekziston një nevojë urgjente për kujdes të aksesueshëm të shëndetit mendor, mbështetje për riintegrimin e familjes dhe shtigje drejt punësimit të qëndrueshëm pas shërbimit. Shumë shpesh, veteranët – veçanërisht ata nga komunitetet pakicë – e gjejnë veten duke luftuar për të lundruar në një sistem që është i pafinancuar ose i pajisur keq për të përmbushur nevojat e tyre. Për shumë veteranë, kjo shkëputje nga shërbimet ushtarake në të cilat u mbështetën gjatë shërbimit të tyre mund të jetë një nga aspektet më të vështira të kalimit në jetën civile.

Veteranët shqiptaro-amerikanë, si të gjithë veteranët, meritojnë më shumë se një njohje njëditore. Ata meritojnë politika që shtrihen përtej retorikës dhe shkojnë në thelbin e sigurimit që veteranët nga të gjitha prejardhjet – qofshin ata emigrantë të gjeneratës së parë apo amerikanë të gjeneratës së katërt – të kenë burimet dhe mundësitë që u nevojiten për të lulëzuar pas shërbimit. Ne u detyrohemi atyre jo vetëm të njohim sakrificën e tyre, por të sigurojmë që ata të mbështeten siç duhet në jetën e tyre pas shërbimit.

Për më tepër, Dita e Veteranëve shërben si një kujtesë për kontributet e vazhdueshme të veteranëve për shoqërinë tonë. Shumë veteranë shqiptaro-amerikanë kanë vazhduar t’i shërbejnë komuniteteve të tyre në mënyra të tjera, duke përfshirë shërbimin publik, sipërmarrjen ose si avokatë të kolegëve veteranë. Kjo ndjenjë e vazhdueshme e shërbimit është një trashëgimi që të gjithë duhet ta nderojmë, jo vetëm duke vlerësuar kontributet e tyre në të kaluarën, por duke mbështetur përpjekjet e tyre në të ardhmen si qytetarë.

Monda Hamitaj dhuroi 2 mijë dollarë për shtëpinë e re të Vatrës

by

Shkrimtarja e shquar e letërsisë për fëmijë, sekretare e degës së Vatrës Ridgewood Monda Hamitaj është vatranja e parë e cila dhuroi 2 mijë dollarë për shtëpinë e re të Vatrës. Krahas shtëpisë së vjetër të Vatrës që do qëndrojë si Muze, Arkiv e Bibliotekë Shkencore e Vatrës, Shtëpia e re e Vatrës do të shërbejë për të zhvilluar të gjitha aktivitetet patriotike, atdhetare e komunitare të Federatës Vatra e gazetësDielli. Kjo shtëpi do të jetë qendër kombëtare që do ta bashkojë të gjithë shqiptarët e Amerikës. Federata Vatra fton të gjithë vatranët, shoqata e organizata, biznesmenë shqiptarë anembanë botës që të kontribuojnë për qendrën më të madhe kombëtare shqiptare në Amerikë.