Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Sot vendi shqiponjave është vendi pa shtëpi për krijuesit dhe pa gazetë të tyre

by

I vetmi vend në botë pa Lidhje të Shkrimtarëve.

-7 tetor 1945 dhe 7 tetor 2024- 79 vjetori-

LSHA e krijuar nga Sejfulla Malëshova, Poradeci, Bulka, Luarasi, Shuteriqi, Agolli, Kadare, Spahiu.

· – Shoqata “Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve” u zhbë me një gjakftohtësi në vitin 2006.

– T’u marrësh shkrimtarëve godinën e tyre historike dhe të mbyllësh gazetën më të vjetër dhe më të bukur letrare është vrasje, që i është bërë letërsisë shqiptare.

-Shqipëria sot përbën një çmim për Guines, sepse është i vetmi vend europian që nuk ka asnjë shoqatë për shkrimtarët dhe artistët, asnjë institucion të tyre.

· – Si kryetar i saj i parë u zgjodh Sejfulla Malëshova, dhe president nderi, Fan Noli.

· – Midis krijuesve më të njohur ishin Poradeci, Bulka, Luarasi, Shuteriqi, Asllani, Pasko, Prenushi, Spasse, Haxhiademi etj

· -Lidhja e shkrimtarëve u anulua dhe u zhbë me një gjakftohtësi idioteske.

· -Shkrimtarët sot nuk botojnë asnjë gazetë dhe asnjë revistë dhe nuk përbëjnë asnjë lloj komuniteti me një status të përcaktuar.

· -Shkrimtarët sot nuk kanë asnjë vlerësim real, janë në një gjendje ekonomike të mjerueshme.

· – Shteti nuk duhet të arrinte deri aty sa të merrte godinën e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe të mos financonte gazetën “Drita”.

· – Jemi ndërgjegjja e një kombi, jemi përcjellësit e mendimit qytetar, civilizimit, demokracisë, jemi përçuesit e mendimit progresist.

· -Pa librat e shkrimtarëve nuk do të kishte histori Shqipëria, nuk do të kishte gjithë këto këngë, poezi, legjenda, portrete. Historia do të ishte e zbrazët.

· -Roli i shkrimtarëve, poetëve dhe artistëve në historinë e një vendi është determinant.

Albert Z. ZHOLI

Me krijimin e Lidhjes së Shkrimtarëve në vitin 1945, me një varg veprash të reja letrare, me aksione të herëpashershme për të hequr nga qarkullimi vepra dhe autorë që nuk i shërbenin regjimit, kupola e PPSH, ishte e kënaqur me gjendjen e letërsisë shqipe, sepse mendonte se do t’i shërbente regjimit. Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë (LSHA) ishte organizatë jofitimprurëse e krijuar nga një grup shkrimtarësh e artistësh shqiptarë për të propaganduar krijimtarinë letrare e artistike të autorëve shqiptarë, për të vlerësuar e rivlerësuar veprat më të mira të letërsisë, muzikës, pikturës e skulpturës shqiptare, vlerat tradicionale dhe ato bashkëkohore, dhe për të nxitur krijimtarinë e talenteve të reja. LSHA mbronte dhe nxitëte tendencat më të mira të zhvillimeve të letërsisë dhe artit në shërbim të shoqërisë e kombit shqiptar, sipas modeleve më të mira të vlerave letrare e artistike të kombeve të qytetëruara.

Por…

Ka më shumë se 25 vjet që Godina e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve Shqiptarë është marrë në mënyrë të padrejtë nga shteti. Shumë vite më parë në periudhën që LSH ishte në gjyq me shtetin për pronësinë e godinës gazeta “Telegraf” ka realizuar dhjetëra intervista me shkrimtarë dhe poetë dhe ende vazhdon. Aktualisht bashkë me godinën edhe Lidhja duket pa jetë. Sot shkrimtarët shqiptarë janë të vetmit në botë, pa një godinë të tyre dhe pa një shtyp të tyre. E famshmja gazeta “Drita” ka po kaq vite që është mbyllur. Shkrimtarët shqiptarë, s’dinë ku të takohen, ku të qajnë hallet dhe ku të gjejnë vetveten. Ngushëllimin e gjejnë vetëm tek çantat e rënda në kurriz që mbartin brenda libra, projekte, skica letrare, të cilat i hapin dhe i bëjnë prezent mes shokësh nëpër tavolinat e kafeneve të panumërta të Tiranës.

Bashkimi…

Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë dikur ishte organizatë krijuesish, me qendër në Tiranë, që përmblidhte shkrimtarë, kompozitorë, artistë, krijues të arteve figurative dhe kritikë të vlerave letrare e artistike. Lidhja e Shkrimtarëve u krijua më 7 tetor të vitit 1945, ndërsa Lidhja e Artistëve në vitin 1949. Kongresi i Parë, i mbajtur më 1957, i bashkoi këto dy organizata në një institucion të vetëm: në” Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë”. Në krijimin dhe drejtimin e organizatës së parë të krijuesve shqiptarë merrnin pjesë disa nga intelektualët më të shquar. Si kryetar i saj u zgjodh Sejfulla Malëshova, president nderi, Fan Noli. Midis krijuesve më të njohur ishin Poradeci, Bulka, Luarasi, Shuteriqi, Asllani, Pasko, Prenushi, Spasse, Haxhiademi etj. Këtë bashkim vullnetar të krijuesve të të gjithë vendit në fillim e përbënin 70 anëtarë. Për më shumë se 60 vjet, Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve kishte organet e saj letrare dhe artistike: revistën “Literatura jonë”, më pas “Letërsia jonë” (1947), më vonë revistën mujore “Nëntori” (1954), të përjavshmen “Drita” (1961), revistën në frëngjisht “Les lettres Albanaises” (1978), “Bota Letrare” dhe “Revista letrare” si botime alternative pas viteve 1990, ndërsa aktualisht organizata e shkrimtarëve dhe artistëve shqiptarë, për mungesë fondesh, nuk boton asnjë organ dhe është inegzistente “de facto”. Në fillim kishte 70 anëtarë, duke përfshirë edhe gazetarë e gjuhëtarë dhe një seksion të letrarëve të rinj. Që në hapat e saj të parë zhvilloi një luftë të ashpër, duke mbështetur ideologjinë e “partisë” kundër koncepteve reaksionare dhe idealiste të letrarëve antipopullorë. Madje, kjo përcaktohej edhe me statusin e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë ku qëllimi i saj mbetet bashkimi i forcave krijuese për shërbim ndaj socializmit. Me gjithë kushtet e vështira të një shoqërie të prapambetur dhe të një regjimi totalitar, që e kufizonte së tepërmi lirinë e të shprehurit, që ushtronte një orientim dhe censurim vigjilent të partisë-shtet mbi krijimtarinë, madje edhe duke persekutuar dhe dënuar disa shkrimtarë e artistë, mjaft talente, anëtarë të LSHA, të cilët gëzonin të drejta si leje krijuese, orare pune të reduktuara, studio dhe mjete të ndryshme lehtësuese për krijimtarinë e tyre, krijuan vepra që dilnin jashtë kornizave të metodës së ashtuquajtur të realizmit socialist, sidomos në ato fusha të artit e të letërsisë ku tradita kombëtare ishte fare e pakët. Pas viteve 1990, krijuesit shqiptarë, shkrimtarë e artistë anëtarë të organizatës sonë, besuan shumë në çlirimin e tyre dhe të krijimtarisë artistike në përgjithësi. Madje e besuan shumë dhe shpresonin për një mbështetje të madhe. Në nxitimin për të kapur kohën e humbur, disa vepra u shquan dhe sidomos u rivlerësuan figura të persekutuara të së shkuarës si Konica e Fishta, gjë për të cilën organizata dha kontributin e saj me rivlerësime të shumta. Gjatë këtyre dy dekadave me një demokraci tepër problematike dhe mjaft të politizuar, Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë ka qenë për shumë vjet lajkatarja e partisë në pushtet, e cila, bashkë me marrjen e pushtetit politik, caktonte edhe kryetarin e krijuesve shqiptarë. Më në fund, nuk mundi të shkëputej prej politikës, dhe për shumë vjet organizata u përpëlit si ai fëmija midis dy shemrave, herë e përbuzur nga një parti dhe herë e persekutuar nga partia tjetër politike. Sidoqoftë, pavarësia e një bashkimi krijuesish dihet që ka çmim të lartë për vetë krijuesit dhe duhen përpjekje të vazhdueshme për ta përballuar. Në statutin e saj të ri , neni 1, përcaktohet qartë natyra thelbësore e shoqatës si një shtëpi e përbashkët e artit dhe letërsisë duke mos ndryshuar emërtimin “Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë” është një institucion i lirë dhe i pavarur, një bashkësi krijuesish profesionistë, i hapur për çdo shoqatë tjetër letrare dhe artistike, i pakushtëzuar nga bindjet politike, rrymat dhe platformat artistike”. Në strukturën organizative kanë funksionuar seksioni i letërsisë, i muzikës, i pikturës e skulpturës dhe ai i talenteve të reja. Për më shumë se 62 vjet të historisë së saj, Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë është drejtuar nga personalitete të shquara të kulturës sonë. Kryetarët e saj kanë qenë zotërinjtë: Sejfulla Maleshova (i vdekur), Dhimitër Shuteriqi (i vdekur), Dritëro Agolli (vdekur), Bardhyl Londo, Xhevahir Spahiu, Limos Dizdari, Zyhdi Morava (i vdekur) dhe Hysen Sinani. Po sot a ka LSHA? Po godina e saj ku është?!

Rrugëtimi i Lidhjes së shkrimtarëve dhe Artistëve

LSHA fillimisht u lançua si organizatë dhe përfaqësuese e vlerave letraro-kulturore të momentit. Ajo u ndërmor nga një “komision iniciator: Imzot Vinçenç Prendushi, Prof. Sejfulla Malëshova, Prof. Aleksandër Xhuvani, Ali Asllani, Prof. Skënder Luarasi, Dr. Lazgush Poradeci, Dr. Dhimitër Pasko, Selim Shpuza, Sterjo Spase, Dhimitër S. Shuteriqi, Shevqet Musaraj” (Arkiva personale e Dhimitër Shuteriqit). Në momentet e lançimit, në statutin e Lidhjes së Shkrimtarëve, ishte vendosur vetëm një kusht për praninë në organizatë, i përcaktuar në nenin 4, ku thuhej: “Nuk pranohen në këtë LIDHJE ata shkrimtarë, publicistë dhe gazetarë që i kanë shërbyer me veprat e tyre okupatorit, në mënyrë direkte dhe deri në fund tue u ba armiq të popullit”(Revista “Bota e Re”, nr. 1, 1945). Ja si shkruan Albert Gjoka:
“Përplasja ideore nisi organet e sapo krijuara, të cilat u shndërruan shumë shpejt jo thjesht në një “media” për përcjelljen dhe promovimin e arritjeve letrare, por në një arenë dhe më pas në një armë ideologjike. Revista e parë “Bota e re” doli në korrik të vitit 1945, si vijim i “Bota e re” e Korçës, për të mbështetur “traditat pozitiviste dhe progresive të Rilindjes kombëtare” (Bota e Re, nr. 1); “me u ba pasqyrë e zhvillimit kultural”, me përkrahur të “gjitha energjive mendore që e duan lirinë dhe përparimin”, dhe për të “mbështetur talentet e reja”(Bota e Re, nr, 1). …

LSHA u zhbë

Shoqata “Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve” u zhbë me një gjakftohtësi mbas vitit 2006. Iu muar dhe godina që në letra juridikisht ishte pronë e shkrimtarëve dhe artistëve. Shqipëria sot përbën një çmim për Guines, sepse është i vetmi vend europian, që nuk ka asnjë shoqatë për shkrimtarët dhe artistët, asnjë institucion të tyre, nuk botohet asnjë gazetë dhe asnjë revistë dhe nuk përbëjnë asnjë lloj komuniteti me një status të përcaktuar dhe nuk kanë asnjë vlerësim real, janë në një gjendje ekonomike të mjerueshme, nuk u përfillen të drejtat e autorit, nuk fitojnë asgjë nga botimi i veprave të tyre, përkudrazi duhet të paguajnë vetë për botimin e këtyre veprave. Pra, çdo gjë është një katrahurë. Kjo tregon se sa mbrapa është Shqipëria, me të gjitha shtetet e tjera, jo vetëm në Europë, po në të gjitha kontinentet e tjera, në vlerësimin e kulturës dhe të njerëzve, që e bëjnë në kondita të pazakonta dhe të vështira këtë kulturë për të mos ndërprerë vijimësinë e saj.

Çfarë janë shkrimtarët?

Shteti nuk duhet të arrinte deri aty sa të merrte godinën e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe të mos financonte gazetën “Drita”. Nuk duhet ta bënte këtë veprim. Të mirë, të këqij, ne jemi. Por jemi krijues. Jemi ndërgjegja e një kombi. Jemi përcjellësit e mendimit qytetar, civilizimit, demokracisë. Jemi përçuesit e mendimit progresist. Pa librat e shkrimtarëve nuk do të kishte histori, Shqipëria, nuk do të kishte gjithë këto këngë, poezi, legjenda, portrete. Historia do të ishte e zbrazët. Roli i shkrimtarëve, poetëve dhe artistëve në historinë e një vendi është determinant. Studiuesi Behar Gjoka pas marrjes së godinës së LSHA është shprehur se:”Tani jemi në një situatë, ku libri gati- gati po shndërrohet në mall. Libri nuk është mall. Libri është simbol. Është pasqyrë e një kohe të caktuar, e një rrethane të caktuar. Është një marrëdhënie, e cila e kapërcen kohën. I kapërcen këto lloj sinorësh, të cilat në fund fare nuk ka se si të na krijojnë mundësinë të komunikojmë realisht. Letërsia shqipe tashmë gjendet tani diku në periferi, të mendjes së Institucioneve shqiptare, në periferi të vëmendjes së lexuesit shqiptar, vëmendjes së botuesve shqiptarë. Është tek e fundit në nderin e atyre që marrin përsipër që kjo zonjë e rëndë (siç është letërsia), të mos lihet të largohet (të përzihet) nga jeta e përditshme, sepse, nesër jeta do të jetë pak më e shëmtuar se sa sot. Shkrimtarët nuk bëjnë kompromise, nuk janë servilë, nuk janë sahanlëpirës, nuk dinë të bëjnë korrupsion. Ata janë paraprijës të mendimit njerëzor dhe qëndrojnë në pararojë të çdo lëvizje qytetare. Marrja që i është bërë Godinës sonë është atentati më shkatërrues për krijuesit tanë. Të gjithë llojet e sporteve, shoqatat, bizneset kanë godinat dhe statuset e tyre, ne s’kemi asgjë. Sot shkrimtarët shqiptarë janë të vetmit në botë, pa një godinë të tyre dhe pa një shtyp të tyre. E famshmja gazeta “Drita” ka po kaq vite që është mbyllur. Shkrimtarët shqiptarë, s’dinë ku të takohen, ku të qajnë hallet dhe ku të gjejnë vetveten. Ngushëllimin e gjejnë vetëm tek çantat e rënda në kurriz që mbartin brenda libra, projekte, skica letrare, të cilat i hapin dhe i bëjnë prezent mes shokësh nëpër tavolinat e kafeneve të panumërta të Tiranës.

Organet dhe drejtuesit e LSHA

Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve kishte organet e saj letrare dhe artistike: revistën “Literatura jonë”, më pas “Letërsia jonë” (1947), më vonë revistën mujore “Nëntori” (1954), të përjavshmen “Drita” (1961), revistën në frëngjisht “Les lettres Albanaises” (1978), “Bota Letrare” dhe “Revista letrare” si botime alternative pas viteve 1990. Ndërkaq si organ promovues i artit dhe të kulturës, në të kalonin emra të mëdhenj të kësaj fushe. Disa nga kryetarët, të cilët drejtonin LSHAK janë: Sejfulla Maleshova, Dhimitër Shuteriqi, Dritëro Agolli, Bardhyl Londo, Xhevahir Spahiu, Limos Dizdari, etj.

Sejdo Harka, shkrimtar

Pse politika e sotme shqipe është larguar nga shkrimtarët, madje, u ka marrë dhe godinën e Lidhjes? S’ka se si të ndodhë ndryshe. Shkrimtarët nuk bëjnë kompromise, nuk janë servilë, nuk janë sahanlëpirës, nuk dinë të bëjnë korrupsion. Ata janë paraprijës të mendimit njerëzor dhe qëndrojnë në pararojë të çdo lëvizje qytetare. Marrja që i është bërë Godinës sonë është atentati më shkatërrues për krijuesit tanë. Të gjithë llojet e sporteve, shoqatat, bizneset kanë godinat dhe statuset e tyre, ne s’kemi asgjë. Mosegzistenca e LSHA mbetet veprimi më i shëmtuar. Ndërsa më i shëmtuari i të gjithë kohërave mbyllja e gazetës “Drita”. T’u marrësh shkrimtarëve godinën e tyre historike dhe të mbyllësh gazetën më të vjetër dhe më të bukur letrare është vrasje që i është bërë letërsisë shqiptare.

Pirro Loli, shkrimtar

Një shtet pa Lidhje është si një shtëpi pa dritare, e errët, pa dritë. Zakonisht zaptimet bëhen nga të huajt. Zaptimi i godinës sonë nga shteti ynë ishte qëndrimi më ogurzi ndaj kulturës, artit dhe letërsisë sonë kombëtare. Pas kësaj u duk një shpërfillje totale ndaj shkrimtarëve, një burokraci agresive dhe indiferente njëkohësisht. Një godinë e disa zyra mund të gjenden kudo, por një ministri kulture të lëvizi gjërat e letërsisë, të organizojë e të përgjigjet për librin dhe artin, qenka e vështirë…Po të mëdhenjtë tanë, bejlerët e letërsisë, pse nuk e mbrojtën godinën e tyre nga zaptuesit, pse nuk kanë nxjerrë një fjalë nga goja për mungesën totale absolute të çdo organizimi të shkrimtarëve – ata hoqën b… mënjanë dhe lundrojnë akoma me famën e atij regjimi. Mendoj se sot, në emër të lirisë së fjalës, ata e kanë frikë organizimin, klubin a shoqatën. Kur heshtin të mëdhenjtë e letrave, hesht dhe shteti antiletrar. Mund të jemi nga vendet e rralla në botë që shkrimtarët nuk ekzistojnë në asnjë organizim.
Foto: Gazeta Telegraf

NJË LEXIM I PËRDITËSUAR ROMANEVE TË ISMAIL KADARESË

by

Kosta Nake/

“Përbindëshi”, Vepra 1, Onufri 2007

Letërsia antike mbetet një thesar që shekujt e kanë kaluar nëpër prizmin e tyre dhe, jo vetëm e kanë mbajtur të gjallë në kujtesën e njerëzimit, por edhe kanë hedhur dritë mbi gjërat e njohura duke shkërmoqur thërrmija diamantesh. Me romanin “Përbindëshi” Kadareja bëri këqyrjen e parë të vëmendshme te Troja, Iliada dhe Homeri.

Është mahnitëse që të arrish të heqësh paralele imagjinare mes një historie tepër të largët dhe fatit të një çifti të ri, pastaj si magnet, të tërheqësh ngjarje dhe karaktere që janë të gjithëkohshëm. Paridi rrëmbeu Helenën, Gent Ruvina rrëmben Lenën; Menelau i çoi fiset greke në Trojë për ta rimarrë Helenën, Maksi i çon shokët e vet në rrethinat e kryeqytetit për ta ndëshkuar Lenën dhe rrëmbyesin. Gjithçka fillon me furgonin e braktisur jashtë qytetit nga Cen Tufina pas një aksidenti dhe autori jo vetëm e tjetërson në një kalë të drunjtë, por fut brenda tij edhe një grup njerëzish që sakaq të kujtojnë grekët brenda Kalit të Trojës.

Në kapitullin V, Gent Ruvina, duke parë nga dritarja e hotelit barakat me katrama nën shiun e mëngjesit, hamendëson për zgjimin e parë të Helenës në Trojë. Kaq mjafton që të hyjë në ca labirinthe gjuhësorë të cilët dikush tjetër mund t’i shohë sikur kanë ngrirë përjetësisht. Dhe ja ku dalin dy xhevahiret e para: Troja është Iljoni, domethënë “Ylli Jonë, kurse Iliria është Ylli i Ri. (f.263) Pra nuk është një gërmim për të shuar kureshtjen, por për marrë diçka të çmuar për historinë tonë të munguar.

“Kamarja e turpit”, Vepra 8, Onufri 2008

“Kamarja e turpit” u shfaq së pari tek lexuesit dhe adhuruesit e romancierit si pjesë e triptikut “Ura me tri harqe” (1978) me titullin “Pashallëqet e mëdha”. Duke e rilexuar pas disa dekadash sakaq përfytyron një kompleks analogjik: Ali Pasha i Tepelenës – pashallarët e 33 viteve tranzicion, Sulltani – SPAK-u, Kamarja e Turpit – Burgu 313.

Tani që perdja e idealeve të dhjetorit 1990 është shqyer duke u kthyer në një cergë mjerane, pas figurave që pretenduan t’ia ndryshonin faqen Shqipërisë dhe të zbardhnin fatin e shqiptarëve, u zbuluan zullumqarët që luftuan për të krijuar çifligjet e tyre që me mandatin e parë qeverisës. Në Kamaren e Turpit ku janë ekspozuar me radhë disa koka ministrash, Tunxh Sar Aksham Hatai është vënë në kërkim të kokës së një zëvendëskryeministri dhe Sulltani ka një listë të gjatë kokash që presin të ekspozohen duke iu përgjigjur zhgënjimit të madh të njerëzve idealistë që besuan se demokracia ishte një kapërcim i thjeshtë ylberi.

Më e pabesueshmja ka ndodhur: pushteti që u ndërtua me parafabrikate demokratike, shumë shpejt u vesh me mekanizma despotike duke krijuar me shpejtësi një shpurë itharësh që ndezën projektorët e bajraktarizmit dhe lëshuan plugjet e ankthit dhe frikës. “Shqiptarët ishin zemërakull me Aliun (lexo: me pushtetarët e sotëm) dhe nuk iu përgjigjën thirrjes së tij sepse ai i kishte shtypur, i kishte varur, i kishte pranguar.” (f.299)

Për tri dekada u krijua ideja se Sheshi i Demokracisë nuk ka më nevojë për Kamare Turpi, se kishte perënduar dielli i shuar me përgjakjen rreth e rrotull qafës. Përpjekjet e ethshme për krijim çifligjesh u fshehën pas iluzionit se Shqipëria, falë përpjekjeve, ishte bërë e përkëdhelura e Europës dhe dinjitarët e saj kishin gjetur gjithandej miq euroatlantikë. Vetëpëlqimi i tyre u rrit në grotesk kur, ashtu si Ali Pasha, në planin e brendshëm u përpoqën të ngjajnë me Skënderbeun ose Ismail Qemalin, pasi edhe këta si dhe Skënderbeu e ndryshuan “kahjen e historisë duke e kthyer Shqipërinë drejt Perëndimit.” (f.321) Por, ashtu si Ali Pasha, në planin e jashtëm guxuan të ngrenë krye kundër Amerikës sepse i përkasin një vendi që “të ngec në grykë… Shqip… Shqipre… një lloj shpendnaje, me pupla të përgjakura, që bien nëpër erë, vërtiten, ah, nëpër rrebesh, s’di ta them, o Allah.” (f.396)

“Eskili ky humbës i madh” (1990)

“Eskili ky humbës i madh” është një etalon se si mund të bëhet një studim shterrues për një autor dhe veprën e tij. Është vendosja e një guri kilometrazhi në rrjetin e udhëve të antikitetit që Kadare jo thjesht i shkeli si adhurues, por u ndal gjatë si studiues për t’i vëzhguar me vëmendje, për të bërë zbulime befasuese dhe për të hedhur hipoteza. Siç dëshmoi vetë autori tek “Ftesë në studio”: “Kur kam shkruar librin për Eskilin, kam dashur, veç të tjerash, të vë në provë ndërgjegjen time: a mund të shkruaja diçka për një popull tjetër (për një popull tjetër ballkanas), me të njëjtin përkushtim siç do të bëja për popullin tim?” (botim i vitit 1990, f.273)

Kadare kërkoi thellë te koncepti i së drejtës si një prej ideve gjeniale të Eskilit dhe ja ku zbulojmë pse pati një ndjesi të veçantë: ta ilustronte me artefakte shqiptare.

Shtatë tragjeditë e mbetura kaluan në sitën e analizës së autorit. “Koeforet” me pëlhurën-rrjetë që Klitemnestra ia hodhi Agamemnonit para se ta godiste dhe njollat e thara të së cilës na kujtojnë menjëherë këmishën e përgjakur te romani “Prilli i thyer”.

Duke iu rikthyer luftës greko-trojane, Kadare e konsideronte si pretekst rrëmbimin e Helenës dhe i mëshonte “shkeljes së zakonit të mikut” dhe “tryezës së dhunuar” që përbën një gur themeli në kanunin shqiptar.

Një ndërkallje e neneve nga Kanuni i Lekë Dukagjinit është një këmbëngulje për të thënë se nuk ka një ishull grek të lulëzimit të letërsisë, por një shtrat ballkanik që e ushqeu atë dhe këtu shpërtheu pezmi i Kadaresë që pas Perandorisë Romake edhe studiuesit e tjerë të metropoleve botërore janë treguar shpërfillës ndaj këtij trualli që ka pjellë kryevepra të mahnitshme.

Kur kthen dyshen e fundit të faqeve të librit, sheh se surprizat nuk kanë të mbaruar. Te raportet e Eskilit me konkurrimin dhe të Eskilit me Greqinë unë lexoj raportin e Kadaresë me Çmimin Nobel dhe me Shqipërinë, pa e vënë dorën në zjarr dhe pa ngulur këmbë si mushka. Po citoj dhe secili le të bëjë vlerësimin e vet.

“Kishte kohë që në trurin e tij shkumëzonte pakënaqësia. Vendimi i jurisë ishte pika e fundit e derdhur në një gotë të mbushur prej kohësh. Nuk i mbetej veçse të shfrynte me vete: në djall të vinin të gjitha… Në djall çdo gjë, në djall të vente Greqia bashkë me grekët. Vend zemërngushtë, mosmirënjohës, kujtesëshkurtër. Ai qe përpjekur ta bënte të pavdekshme, por ajo s’e meritonte.” (f.152)

“Piramida” (1991)

Ka qenë pjesë e përmbledhjes “Ëndërr mashtruese”. Pasi pushtoi letrarisht Europën dhe Azinë, perandori Kadare hodhi vështrimin te kontinenti i tretë, Afrika, me synimin që ta fuste brenda zotërimeve të veta Egjiptin dhe një nga simbolet më të njohura botërisht, piramidat e Gazës. Romani dëshmon se pati bërë përgatitje speciale para mësymjes.

Kam patur mbi tavolinë rrugë të shkelura nga shkrimtari francez Eric Faye, kritiku gjerman Andreas Breitenstein, gazetari Andre Clavel, Gjekë Gjolekaj, gazetari shqiptar me banim në Amerikë, prandaj rileximi im u kufizua te rrafshi i nëndheshëm i tekstit, pra ku Egjipti është Shqipëria, ku Keopsi është Enver Hoxha, ku egjiptianët janë shqiptarët.

Kryeprifti Hemiunu, që para se të fillojë ndërtimi i piramidës i thotë faraonit dy gjëra thelbësore: “Ideja e piramidës lindi në një kohë krize,” se ajo “…është në radhë të parë pushtet, shtypje, burg, para, po aq sa ç’është trullosje e turmave, ngushtim i mendjes, vyshkje e vullnetit, mërzi dhe humbje.”

Përbetimet e zbuluara nga policia e fshehtë e faraonit Keops, të kujtojnë grupet armiqësore të viteve ’70 në Shqipëri me akuzat për tradhëti e sabotim, që çuan në arrestime, tortura, internime dhe ekzekutime me vdekje. Ceremonia e dekorimit të kryepriftit Hemiunu, pasohet nga goditja e tij, ashtu si ndodhi me nomeklaturën më të lartë të shtetit diktatorial. Situata e nderë i tjetërsoi njerëzit, “…ata flisnin si në kllapi, dënonin armiqtë e shtetit me një dehje të sinqertë, përdëlleheshin për faraonin sovran.”

“Në një drekë zyrtare Keopsi tha fjalët e famshme: Piramidën e kanë halë në sy armiqtë tanë, por sa më shumë ta përgojojnë ata, aq më lart ne do ta ngremë atë drejt qiellit.” (f. 54) Pas këtyre fjalëve ne i kemi gati deklaratat bombastike: Shqipëria është shkëmb graniti në brigjet e Adriatikut. Ne në gojë të ujkut hedhim valle. Armiqtë na kanë në grykën e pushkës, ne i kemi në grykët e topit.

Në kapitullin e shtatë të “Piramidës” përshkruhet një fragment kohor nga një periudhë e gjatë, një gjeneratë ku koha nuk matet me javë apo me vite, por në gurë, secili me peshë disa ton dhe në mijërat e vdekjeve të tmerrshme dhe të panevojshme, që shkaktohen prej transportit dhe vendosjes së tyre. Me një ironi të jashtëzakonshme dhe të goditur, viktima kurorëzuese e piramidës përfundon vetë Keopsi. Sepse piramida, e parë nga ideatorët e tij si një simbol përulës ndaj pushtetit të tij të plotë dhe të pakundërshtueshëm, arrin të duket në sytë e tij si një kujtesë për vdekjen personale. Rrokullisja e gurit të shtatë duke filluar nga qielli është aludim për rrokullisjen e afërt të sistemit.

Deklarimi është i drejtpërdrejtë: “Piramidat, duke mos dhënë asgjë, jashtë çdo lëshimi, ishin mishërim i pastër i sundimit.” (f.84) Kurse në faqen 93, kur në vend ka ardhur një klimë mosbesimi mes njerëzve, njëri prej tyre thotë: “…jam i dyzetenjëshit unë, more vesh, shko gjej ndonjë tjetër për ta trembur…, mua më merr të keqen, se ti i kishe buzët me qumësht kur unë e lashë krahun te…”

Varianti i parë i veprës i përfshirë në përmbledhjen “Ëndërr mashtruese” u shkrua në vitin 1989. Botimi si roman më vete më 1992 rriti numrin e kapitujve nga shtatë në gjashtëmbëdhjetë dhe kapitulli “Antipiramida” ka një shtesë ku mjedisi shqiptar i krijuesve që filloi të gëlonte nga disidentët pas vitit 1991 bën muuu!

“Të tjerë rrëfenin bëmat e tyre, si e kishin namatisur shkallanën e dyzetenëntë, si e kishin pshurrur në të pesëdhjetë e tretën,…. poetët tregonin vjershat ku sipas tyre kishin patur nënkuptime kundër Keopsit si dhe ankthin që i kishte sfilitur për atë shkak… Amenherunemefi rrëfente për shembull torturën që kishte hequr kur kishte shkruar sidomos dy vargjet: “Mullibardhat tek iknin varg, unë i pashë e qava pak…” (f. 123)

Kapitulli “Kafkana” me Timurin e çalë dhe stepën pranë Ispahanit në Azi sjell një model tjetër të ushtrimit të sundimit absolut e barbar për të nënvizuar faktin se të gjitha diktaturat, pavarësisht formës dhe mjeteve, në thelb janë e njëjta gjë, mekanizëm për thyerjen e vullnetit të popullit.

Epilogu është shpërthyes ndaj diktaturës në Shqipëri. “Shfaqja e dytë ndodhi gjashtëqind vjet më pas, në dheun e vjetër të ilirëve ku banonin tani pasardhësit e tyre me emrin shqiptarë. Si në një koitus kozmik… piramida plakë lëshoi jo një por qindra mijëra pjella të saj. Ato quheshin bunkerë dhe secili, sado i vockël ishte në krahasim me nënën, e bartte tërë tmerrin dhe marrëzinë e saj.” (f. 137-38)

“Nëpunësi i Pallatit të Ëndrrave” (1980)

Ku dhemb dhëmbi vete gjuha. Ky është vështrimi im për dy kapitujt nga përmbledhja “Gjakfohtësia” që shërbyen si trase për romanin e ardhshëm. Në kapitullin e parë është dita e parë e punës së Ebu Qerimit në Tabir Saraj. Këtu mund të gjurmosh aluzione për Tiranën. Në kapitullin e dytë autori “pushton” pallatin nga brenda duke zbuluar se si funksionon ai. Pastaj del dhëmbi i prishur. Ebu Qerimi u përket Qyprillinjve – të përkëdhelurve dhe të ndëshkuarve të perandorisë, që kanë një epos të famshëm. Këtu është vendi i duhur për të përcjellë mesazhe. Cili ishte raporti i Shqipërisë me Perandorinë Osmane?

“… Ju shqiptarët kujtuat me të drejtë se ata (turqit – K.N.) po vinin t’ju pushtonin, kurse ata nuk bënin gjë tjetër, veçse ju sillnin dhuratë një perandori të tërë.” (f.536) “Turqit na dhanë neve shqiptarëve atë që na mungonte, hapësirat e mëdha.” (f.537)

Biseda mes Qyprillinjve kulmon me një aluzion për izolimin e Shqipërisë socialiste: “Ata do ta fitojnë ndonjë ditë pavarësinë vërtet, por do të humbin… këtë hapësirë vigane ku fluturojnë si era, do të mbyllen në atë truallin e tyre të ngushtë, krahët do t’u pengohen e do t’u përplasen nga një mal në tjetrin, si shpendët që s’marrin dot fluturimin, do të vyshken, do të squllen e më në fund do të thonë: ç’fituam kështu?” (f.537-538)

Të shkruaje kështu 40 vjet më parë nuk ishte pa rrezik. Mjaftonte një sy vigjilent, një trokitje në Tabir Saraj dhe të tjerat vinin sakaq.

“Stinë e mërzitshme në Olymp” (2002)

Ja ku vjen zbritja në fushën e përballjes, një dalje nga hullia e romanit për të rikrijuar një tragjedi. I bindur për analogjinë që vendos autori me realitetin shqiptar dhe me sistemet diktatoriale të të gjitha kohëve, për herë të parë në anët e faqeve kam përdorur fjalët “tak”, “trak”, “trak- truk”, “shtrak”, “shtraka-shtruk” sipas intesitetit me të cilin ekspozohet aktualiteti pavarësisht se dukjet janë në qiell, në tokë, apo nëntokë. Këto shënime janë aq të shumta, sa do të zinin një hapësirë të konsiderueshme, prandaj do mundohem të bëj një përzgjedhje pikante.

“Në Olymp diçka po ndodh. Kurse ca syleshë ose që hiqen ashtu, duan të na bindin për të kundërtën: punët venë mirë e më mirë, e ardhmja është e ndritur, uniteti midis zotave s’ka qenë kurrë kaq i fortë.” (f. 17)

Ne, që e kemi jetuar atë kohë, i kemi dëgjuar sa herë deklaratat për unitet brenda radhëve të partisë.

“Nuk është hera e parë që ndodh kjo: hapet fjala se po bëhet një mbledhje për thatësirën dhe pastaj del se qenka zbuluar një komplot.” (f. 24) “Tani pritet një valë e re spastrimesh.” (f. 87)

Vitet ’70 të shekullit që lamë pas, ishte krijuar ideja sikur atmosfera ishte mbushur me grupe armiqësore.

“Kur ka ndonjë përleshje, na thërresin. Përherë si rrogëtarë. Pastaj, me të mbaruar punë, na vënë shkelmin.” (f. 34)

Edhe pse këto fjalë vendosjen në bisedën midis të burgosurve politikë, ajo ka vlerë përgjithësuese për shumë shtresa të popullsisë, madje shtrihet edhe mbi tranzicionin tonë, po të mbajmë parasysh se tragjedia u shkrua në vitin 1996.

“Kështu ka qenë gjithmonë në Olymp. Të gjithë e përfytyrojnë jetën këtu si parajsë. Muzikë, këngë të nimfave, pasdite të prillit me gotën e nektarit përpara, duke filozofuar. Kurse në të vërtetë, është tjetër gjë. Ankth, dyshime. Komplote të qena e të paqena.” (f. 38) “Kur me një banor të Olympit jam kaq i pamëshirshëm, e merrni me mend si do të jem me ju të tjerët.” (f. 88)

Këtu nuk është e vështirë të thuash që jemi te Blloku i nomeklaturës komuniste.

Të dënuarit në farefis dhe dëbimet (f. 44); krahasimi mes Athinës dhe Spartës, mes demokracive demagogjike dhe diktaturave të deklaruara hapur (f. 78); Eskilit i kërkojnë që dramën, para se ta sjellë në teatër, duhet ta çojë te strategu (f. 82), çka nënkupton censurën; braktisja e Athinës prej Eskilit (f. 108), na shkon menjëherë në mend ikja e vetë Kadaresë.

Antagonizmi Zeus – Promethe mund të shikohet në disa rrafshe duke kapur përmasa universale. Nga njëra anë kemi një zot/njeri të kapur fort pas fronit të pushtetit që për ta mbajtur atë, gjithkush i duket komplotist, nga ana tjetër kemi një zot/njeri tjetër që ekzistencën e vet e lidh me njerëzimin. Regjimet tiranike janë mostra që kryejnë krime të përbindshme.

Në dukjen e trembëdhjetë, rikthimi i Prometheut në Olymp duket si komedia “Shumë zhurmë për asgjë”, por nuk është kështu dhe shpjegimin e bën vetë Zeusi: “Ka patur raste kur heronjtë e pamposhtur që s’i theu as shpata e as rrufeja, i mposhti froni ose posti i lartë.” (f. 154)

Ka dhe një shpjegim tjetër për këtë antagonizëm dhe është përsëri Zeusi që flet: “Unë kam menduar se njeriut nuk i duhet dhënë as përkryerje e as liri pa cak. Ti ke qenë për të kundërtën. Unë kam menduar se truri njerëzor është bisha më e lemerishme, ndaj duhet të jetë i lidhur me vargonj. Ti, përkundrazi, ke qenë për lirinë dhe harlisjen e tij.” (f. 174)

Pastaj vjen një shpjegim kadarejan që lidhet me ndarjen e aktit të sjelljes së zjarrit me mosmirënjohjen njerëzore, madje ka një fare pezmi se njerëzimi po shkon drejt një krize të ngjashme me këtë që po ndodh në Ukrainë dhe Liban.

Fjalë zemre dhe drithërima shpirti në letrat Ludwig van Beethoven, dërguar “Të dashures së pavdekshme”

by

Ludwig van Beethoven (17 dhjetor 1770 – 26 mars 1827) ishte jo vetëm një nga gjigandët e muzikës, por edhe pena më delikate e një dashurie që u bekua me pavdekësi. I takon vetëm që një burrë me një kapacitet kaq të jashtëzakonshëm për të lartësuar shpirtin me bukuri të jetë autori i disa prej letrave më befasuese të dashurisë të të gjitha kohërave.

Beethoven nuk u martua kurrë, por në të dyzetat e tij të hershme ai ndihet thellësisht i dashuruar me një grua misterioze që mbetet e njohur si “e dashura e pavdekshme”, termi përjetësisht magjepsës i dashurisë me të cilin kompozitori i madh i drejtohej asaj në letrat e tij. Identiteti i saj i vërtetë ka nxitur libra të tërë, por historianët aktualisht besojnë se ajo ishte Antonie Brentano, një aristokrate vjeneze e martuar me një biznesmen nga Frankfurti.

Mesazhet e Bethoven-it për këtë “të dashur të pavdekshëm”, të cilat përfshijnë të vetmen letër dashurie, u gjetën midis sendeve të tij personale. Ata nuk u dërguan kurrë me postë, një dëshmi kjo, e bukur dhe tragjike për faktin se lidhja e tyre, si të gjitha punët, ishte edhe e mallkuar dhe e gjallëruar nga vetëdija se dy të dashuruarit, të cilët nuk mund të kishin kurrë plotësisht njëri-tjetrin.

Të përfshira në 50 letrat më të mëdha dashurie të të gjitha kohërave, qëndrojnë si një kujtim i marrëdhënies së përjetshme midis zhgënjimit dhe kënaqësisë. Ashtu si muzika e Beethoven-it, ato mbeten një kryevepër e gjeniut romantik.

Në të parën prej këtyre letrave, të qëndisura të dielën, më 5 korrik 1812, Beethoven shkruan:

“Engjëlli im, vetvetja ime… Pse gjithë ky pikëllim i thellë, kur flet nevoja. Dashuria jonë mund të durojë pa sakrifica, pa kërkuar gjithçka nga njëri-tjetri. A mund ta ndryshosh faktin që nuk je tërësisht e imja, që unë nuk jam tërësisht i yti?

-I dashur Zot, shiko Natyrën me gjithë bukurinë e saj dhe qetëso zemrën për atë që duhet të jetë.

-Dashuria kërkon gjithçka, dhe me të drejtë… Pa dyshim që do të takohemi së shpejti; dhe sot nuk më mungon koha t’ju tregoj për mendimet që gjatë këtyre ditëve të fundit kam rrokullisur rreth jetës sime

– Nëse zemrat tona do të ishin gjithmonë të bashkuara ngushtë, sigurisht që nuk do të kisha mendime të tilla.

-Zemra ime mbushet nga dëshira për të të thënë kaq shumë gjëra

– Oh – ka momente kur e shoh se ligjerimi im është mjaft i papërshtatshëm

– Ji e gëzuar – dhe bëhu përgjithmonë besnikëria ime, e dashura ime e vetme, e gjitha, siç jam edhe unë i yti.”

Në mbrëmjen e ardhshme, Bethoven është si një vorbë e zjarrtë i mallit, ai më dehës dhe çorientues i emocioneve:

Çfare jete!!!!

Sic eshte tani!!!!

Pa ty – e ndjekur nga mirësia e njerëzve aty-këtu, një mirësi që unë mendoj, që dëshiroj të meritoj, po aq pak sa e meritoj – homazh i njeriut për njeriun – që më dhemb – dhe kur e konsideroj veten në hapësirën e universit, çfarë jam unë dhe cili është ai njeri – të cilin dikush e quan më të madhin e njerëzve – dhe megjithatë – nga ana tjetër, aty qëndron elementi hyjnor tek njeriu…

Sado që të më duash – dashuria ime për ty është edhe më e madhe – por kurrë mos u fsheh nga unë – natën e mirë

– I dashur Zot – kaq afër!

Deri tani!

A nuk është vërtet dashuria jonë e ngjizur në Qiell – dhe, për më tepër, si e kapluar drithërueshëm në kupën qiellore?”

Në mëngjesin e 7 korrikut, malli i tij bie në dëshpërim, ai shkruan:

“Edhe kur jam në shtrat, mendimet e mia nxitojnë drejt teje, e dashura ime e pavdekshëm. Herë pas here me gëzim, pastaj përsëri me trishtim. Duke të të pritur, të di, nëse Fati do ta dëgjojë lutjen tonë

– Për të përballuar jetën duhet të jetoj së bashku me ty ose të mos të shoh kurrë…

Oh Zot, pse duhet të ndahet nga ajo që është kaq e dashur. Megjithatë, jeta ime në Vjenë për momentin është një jetë e mjerueshme. Dashuria juaj më ka bërë më të lumturin dhe më të palumturin ndër të vdekshmit…”

Ky nxitim i çmendurisë dashurore ndiqet nga një periudhë qetësie, gatishmërie racionale. Në një ndjenjë që të kujton letrën e paharrueshme të këshillave të John Steinbeck për dashurinë – “Nëse është e drejtë, ndodh … Asgjë e mirë nuk ikën.”, Bethoven e nxit të dashurin e tij dhe, ndoshta mbi të gjitha, veten e tij, ai shkruan:

Të jemi të qetë. Sepse vetëm duke e përjetuar me maturi jetën tonë, do të mund të arrijmë qëllimin tonë për të jetuar së bashku.

– Jini e qetë!

– Më doni!

– Sot – dje – çfarë mall i përlotur për ty – për ty – jeta ime. Gjithçka imja je ti. Urimet më të përzemërta, për ty.

– Oh, vazhdo të më duash – kurrë mos e gjyko keq zemrën më besnike të të dashurit tënd.

Ky epistolar është padyshim kryevepra të zhanrit suprem romantik, e cila në përvojën botërore lartësohet me shpirtra të qiellt që shkruaj me zjarr letrat që djegim zemra dhe përvëlojnë kurme. E ky qiell ku rri ylli i Ludwig van Beethoven, shkëlqejnë edhe vezullimet dashurore të Vladimir Nabokov, Frida Kahlo, Albert Einstein, Rainer Maria Rilke, Charlotte Brontë, Franz Kafka, Margaret Mead, Allen Ginsberg dhe Oscar Wilde.

Përgatiti: Albert Vataj

Uragani Helene mund të kushtojë 200 miliardë dollarë. Askush nuk e di se nga do të vijnë paratë

by

Nga Rafael Floqi/

Edhe pse shkalla e plotë e shkatërrimit në rajonet malore të Karolinës së Veriut dhe Tenesit mbetet e panjohur, është e qartë se Uragani Helene është një nga stuhitë më vdekjeprurëse dhe më shkatërruese në historinë e fundit të SHBA. Që nga e premtja, stuhia kishte shkaktuar të paktën 230 vdekje dhe kishte shkatërruar ose dëmtuar mijëra shtëpi dhe ndërtesa të tjera.

Në një vlerësim paraprak të dëmit të publikuar të enjten, parashikuesi privat AccuWeather përcaktoi koston financiare të dëmeve të uraganit Helene në 225 deri në 250 miliardë dollarë, më shumë se dyfishi i asaj që vlerësoi në ditët e para pasi stuhia arriti në Florida javën e kaluar – dhe shumë më tepër. sesa uraganet e mëdha të fundit si Sandy i 2012-ës dhe Harvey i 2017-ës. Kjo numër masiv përfshin koston e rindërtimit të shtëpive, bizneseve, rrugëve dhe infrastrukturës në rrugën e stuhisë nga Florida në Tenesi, si dhe pagat dhe produktin ekonomik që do të humbasin gjatë rindërtimit shumëvjeçar.

Një fakt tjetër që e bën shkatërrimin e Helenes kaq të paprecedentë është se pothuajse asnjë nga ato qindra miliarda dollarë humbje nuk do të paguhet nga sigurimet. Ndërsa stuhia shkaktoi pjesën më të madhe të dëmeve të saj përmes përmbytjeve, të cilat mbulohen nga një program sigurimi nga përmbytjet e drejtuar nga qeveria, shumë pak banorë të maleve jugore të Apalasheve sigurime për politika për përmbytjet – madje edhe ata që jetojnë në zona të përcaktuara nga përmbytjet federale. Deri më tani, këto viktima të stuhisë në Karolinën e Veriut dhe Tenesi nuk kanë asnjë garanci për ndihmë gjithëpërfshirëse publike ose private ndërsa përpiqen të rindërtojnë jetën e tyre përsëri. Situata qëndron në kontrast të plotë me stuhitë e tjera vdekjeprurëse të kohëve të fundit si Uragani Ian në vitin 2022, ku dëmi i erës u pagua nga sigurimi standard i pronarëve të shtëpisë dhe përmbytjet u kufizuan në zonat e ulëta bregdetare ku banorët zakonisht kanë sigurim qeveritar për përmbytjet.

“Një grup i tërë i këtyre komuniteteve [malore] nuk kanë akses në asnjë nga këto gjëra që mund t’ju ndihmojnë të rindërtoni,” tha Carolyn Kousky, një eksperte për sigurimin e fatkeqësive, e cila është nënkryetare për ekonominë dhe politikat në organizatën jofitimprurëse Environmental Defense. Fondi. “Do të jetë vërtet zemërthyes. Do të kalojë një kohë shumë e gjatë para se të rindërtohen.”

Helene ka të ngjarë të shkaktojë rreth 6.4 miliardë dollarë dëme të siguruara, sipas firmës së modelimit të katastrofave Karen Clark & ​​Company – një shifër e vogël për një goditje të drejtpërdrejtë nga një uragan i kategorisë 4, ku erërat arritën 140 milje në orë. Është mezi sa gjysma e totalit të dëmeve të siguruara nga zjarret e vitit 2018 në Kaliforni, dhe vetëm 10 për qind sa dëmet nga uragani Ian.

Primet e sigurimit të pronarëve të shtëpisë po rriten pothuajse kudo në Shtetet e Bashkuara pasi siguruesit merren me fatkeqësi të kushtueshme, rritje të kostove të ndërtimit dhe zhvillime të reja në zonat e cenueshme. Ata ka të ngjarë të vazhdojnë të rriten në shtete të tilla si Karolina e Veriut, ku komisioneri i sigurimeve sapo miratoi një rritje dyshifrore të normës së primit.

Por fatkeqësitë e fundit si Ian dhe zjarret e Kalifornisë kanë bërë që shumë sigurues të falimentojnë ose të ndalojnë shitjen e mbulimit në shtetet e prekura. Këto kolapse tregu kanë detyruar shumë pronarë të shtëpive të shkojnë pa sigurime ose ta blejnë atë nga “siguruesit e mundësisë së fundit” të mbështetur nga shteti. Pavarësisht dëmit historik të Helene, shtetet si Karolina e Veriut dhe Tenesi ka të ngjarë të mos shohin një kolaps të ngjashëm në disponueshmërinë e sigurimeve.

Nuk jam e sigurt se do të ketë një ndikim të madh në tregun e sigurimeve, sepse nga perspektiva e industrisë së sigurimeve, kjo nuk është një humbje shumë e madhe

Kjo për arsyen e thjeshtë se shumica e kompanive private ndaluan ofrimin e mbulimit të përmbytjeve rreth një shekull më parë, pas një serie përmbytjesh shkatërruese në lumin Misisipi. Qeveria federale më pas ndërhyri në përpjekje për të mbrojtur shtëpitë e shumta ujore të Amerikës nga humbjet nga përmbytjet. Si rezultat, kompanitë e sigurimeve sot paguajnë kërkesat për dëme për zjarret në Kaliforni dhe stuhitë e erës në Midwest, por jo për ngjarjet e mëdha të reshjeve si Uragani Helene.

Programi Federal Kombëtar i Sigurimit nga Përmbytjet supozohet të shërbejë si një zëvendësim publik për mbulimin e humbur privat, por nuk po funksionon. 5 milionë shtëpitë në program priren të jenë shumë të cenueshme ndaj përmbytjeve, gjë që ka çuar në përsëritjen e ngjarjeve të humbjeve dhe ka shtyrë programin me miliarda dollarë në borxhe. Agjencia Federale e Menaxhimit të Emergjencave, ose FEMA, është përpjekur për dekada të tëra që të regjistrojë më shumë njerëz në program, përfshirë ata që jetojnë larg brigjeve, por edhe tarifat e saj të subvencionuara janë të paarritshme për shumë pronarë shtëpish. Si rezultat, pjesëmarrja mbetet e kufizuar: në Asheville, qyteti i madh më i goditur në Karolinën e Veriut, më pak se 1 përqind e banorëve kanë sigurim nga përmbytjet.

Edhe duke pasur parasysh boshllëqet e mëdha të mbulimit, Helene do të vazhdojë të shkaktojë një nga pagesat më të mëdha të sigurimit të përmbytjeve FEMA në vitet e fundit, ndoshta në shumën prej miliarda dollarësh. Por Swiss Re, kompania masive globale e risigurimeve që vepron si një mjet mbështetës për programin kombëtar, konfirmoi se shumica e njerëzve që pësuan dëme gjatë Helene nuk do të marrin asgjë fare.

Mjerisht shumë nga dëmet nga këto përmbytje shkatërruese nuk do të mbulohen nga sigurimet, mungesa e mbulimit “do ta vështirësojë edhe më shumë detyrën e rindërtimit të komuniteteve të prekura.

Pa sigurim, i cili është shpesh linja e parë e mbrojtjes kundër dëmeve nga katastrofa, shumica e pronarëve të shtëpive që panë dëme nga përmbytjet do të jenë më vete ndërsa rindërtojnë. Disa viktima do të marrin disa mijëra dollarë nga FEMA për kostot e riparimit, dhe disa të tjera do të jenë në gjendje të sigurojnë kredi rindërtimi me interes të ulët nga Administrata e Biznesit të Vogël. Departamenti i Strehimit dhe Zhvillimit Urban ka gjithashtu një historik të shpenzimit të miliarda dollarëve për nevojat e rimëkëmbjes afatgjatë pas fatkeqësive të mëdha, duke paguar për riparimet e shtëpive dhe zhvillimin e banesave të reja.

Por këto para ndihme mund të duhen muaj ose vite për të arritur në zonat e goditura rëndë, tha Kousky, dhe nuk do t’i afrohet mbulimit të kostos së rindërtimit për shumicën e njerëzve, veçanërisht ata në familje me të ardhura të ulëta. Këto programe janë krijuar qëllimisht për të mos zëvendësuar sigurimin.

Pavarësisht sasisë masive të vëmendjes së medias që ka gjeneruar Uragani Helene dhe shkallës historike të humbjeve të pasiguruara, Kousky tha se është pesimiste se stuhia do të ndryshojë shumë në lidhje me politikën e SHBA-së për fatkeqësitë, qoftë duke inkurajuar më shumë njerëz të blejnë sigurime për përmbytjet apo duke rritur ndihmën për fatkeqësitë. viktimat.

“Ka pasur kaq shumë ngjarje, ato marrin vëmendje dhe duket se janë thirrje zgjimi dhe përgjigja jonë ka qenë e pamjaftueshme çdo herë,” tha ajo.

Histori: Presidenti Rugova: I vetmi kompromis për Kosovën është Pavarësia

by

-“I vetmi kompromis për Kosovën është pavarësia, dhe ky është optimumi i gjithë shqiptarëve në rajon”, theksonte shumë prerë  Presidenti Rugova në  6 Tetor 2005, në takimin e parë  me Grupin Negociator, formimi i të cilit me përfaqësim nga maxhoranca e opozita dhe shoqëria civile ishte një moment me shumë rëndësi për unitetin në vend si dhe për bisedimet për statusin e Kosovës të udhëhequra nga i dërguari i posaçëm i Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së, Presidenti Martti Ahtisaari, e pastaj edhe nga Treshja SHBA-BE-Rusi në angazhimet shtesë/

Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë Behlul Jashari

PRISHTINË, 6 Tetor 2024/ Para 19 viteve,  pikërisht ishte 6 Tetori 2005 kur Pavarësia e Kosovës, në të mirë të gjithë qytetarëve të saj, dhe si i vetmi kompromis, theksohej e ritheksohej si vazhdimisht nga Presidenti historik i Kosovës Dr. Ibrahim Rugova.

“I vetmi kompromis për Kosovën është pavarësia, dhe ky është optimumi i gjithë shqiptarëve në rajon”, theksonte shumë prerë  Presidenti Rugova në  6 Tetor 2005, në takimin e parë  me Grupin Negociator, formimi i të cilit me përfaqësim nga maxhoranca e opozita dhe shoqëria civile ishte një moment me shumë rëndësi për unitetin në vend si dhe për bisedimet për statusin e Kosovës të udhëhequra nga i dërguari i posaçëm i Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së, Presidenti Martti Ahtisaari, e pastaj edhe nga Treshja SHBA-BE-Rusi në angazhimet shtesë.

 Presidenti historik i Kosovës Dr. Ibrahim Rugova – Presidenti i lëvizjes së fuqishme gjithëpopullore demokratike për lirinë dhe pavarësinë e Kosovës, në ditën e përvjetorit të themelimit të LDK-së,  partisë-lëvizje, që e udhëhiqte që nga fillimi, ritheksonte se pavarësia është e padiskutueshme, tek fliste jepte mesazh, si një amanet, në Rezidencën në lagjen Velania të Prishtinës, në 23 Dhjetor 2005, më pak se një muaj para se të kaloi në amshim në 21 Janar 2006.
“Objektivi kryesor është pavarësia e Kosovës. Do të punojmë në të gjitha segmentet që të jetë një pavarësi e qëndrueshme, që do t’u përgjigjet të gjithë qytetarëve të Kosovës, në të mirë të gjithë qytetarëve të Kosovës”,  theksonte Presidenti Rugova në atë takim të fundvitit të tij të fundit, ku  paralajmëronte formimin edhe të dy ministrive të reja – të Ministrisë së Mbrojtjes dhe asaj të Punëve të Jashtme të Kosovës.

Në Rezidncën Presidenciale në Velani, ku regjistrova për të fundit herë deklaratat e Presidentit historik Rugova,  në 23 Dhjetorin 2005, ai kishte takime të veçanta – priti kryetarët e degëve të LDK-së në Kosovë dhe diasporë me rastin e 16 vjetorit të themelimit të LDK-së, e më pas kishte takim pune me kryeministrin e atëhershëm të Kosovës Bajram Kosumi.

Pavarësinë e Kosovës, të shpallur në 17 Shkurtin historik 2008, nga shtetet fqinje, vetëm Serbia nuk e ka njohur ende. Nga shpërbërja e ish Jugosllavisë, nga elementet konstituive të federates me të drejtë vetoje, mes të cilave ishte edhe Kosova që u bë shtet, shtete të reja të rajonit dolën gjithësej shtatë – edhe Sllovenia, Kroacia, Bosnja e Hercegovina, Maqedona, Mali i Zi dhe Serbia.

NGA ARKIVI-6 TETOR 2005: PRESIDENTI RUGOVA ME GRUPIN NEGOCIATOR: KOMPROMIS PËR KOSOVËN ËSHTË PAVARËSIA

PRISHTINË, 6 Tetor 2005-QIK – I vetmi kompromis për Kosovën është pavarësia, dhe ky është optimumi i gjithë shqiptarëve në rajon, tha sot Presidenti i Kosovës Ibrahim Rugova pas takimit me Grupin negociator për statusin, në rezidencën e tij në Velani.


Presidenti Rugova takimin e quajti të frytshëm, konstruktiv e miqësor, ndërsa tha se kanë biseduar për planin operativ të funksionimit të delegacionit të Kosovës, për dokumentet e ndryshme që do të aprovohen.

“Natyrisht do të kem një dozë të besueshmërisë të një diskrecioni sepse është delegacion shtetëror dhe për gjëra të rëndësishme do t’ju njoftojmë”, tha Presidenti. “Ne do të vazhdojmë punën mbi këtë plan apo skicë të punës të delegacionit të Kosovës.

Përcaktimi ynë dhe vullneti politik i popullit është pavarësia e Kosovës, pra këto biseda janë për pavarësinë e Kosovës, ndërsa unë edhe të gjithë ne insistojmë për një njohje të drejtpërdrejtë të pavarësisë së Kosovë që do të ishte edhe më e lehtë sepse do ta qetësonte popullin tonë edhe këtë pjesë të Evropës dhe të botës”, u shpreh pas takimit Presidenti Rugova.

Ai bëri të ditur se Grupi, për çdo rast, po përgatitet, dhe se të gjithë janë dakord që nëse fillon zgjidhja e statusit në rrugë ndërkombëtare, nëpërmjet negociatave, atëherë, delegacioni do të jetë “i gatshëm, i aftë dhe i përgatitur”, ta udhëheqë Kosovën drejt bërjes së pavarësisë.

Pyetjes nëse mund të ketë kompromis rreth statusit të Kosovës, Presidenti Rugova u përgjegj në mënyrë kategorike, duke thënë: “Kompromis për Kosovën është pavarësia e saj dhe ky është optimum i gjithë shqiptarëve në rajon, andaj nuk kemi kërkuar një bashkim me Shqipërinë që do të krijonte probleme të reja. Prandaj një Kosovë e pavarur do të qetësonte këtë pjesë të Evropës dhe të botës”, nënvizoi Presidenti Rugova, duke ripërsëritur bindjen e plotë se nuk ka shteg tjetër veç pavarësimit të vendit.


Ndërkaq në pyetje tjetër nëse grupi do të ketë platformën për bisedime, Presidenti është përgjigjur qartazi: “Ne platformen e kemi dhe ajo është pavarësia. Neve na duhet operacionalizimi i punës së këtij grupi apo delegacionit të Kosovës nëse do të ketë biseda për pavarësinë e Kosovës dhe të ardhmen e Kosovës. Ne insistojmë në njohje të drejtpërdrejtë dhe ajo pakoja përcjellëse që do të ketë pavarësia e Kosovës”, tha Presidenti Rugova.


Kryekuvendari i Kosovës, Nexhat Daci, sukses më të madh e ka quajtur që Grupi Negociator, apo siç e quajti ai, pesëshja dhe koordinatori i grupit, “janë absolutisht në një frekuencë”.


“Ky delegacion i Kosovës do ta marrë mandatin në parlamentin e Kosovës dhe kufiri më i ulët siç e tha Presidenti është pavarësia e Kosovës”, tha Daci. Ai theksoi se çdo gjë do të rrjedhë nëpërmjet Parlamentit, ndërsa deputetët do të informohen për punën e delegacionit. Delegacioni do t’ia japë mendimet dhe udhëzimet e veta koordinatorit, i cili pastaj mendimet profesionale i sjell, dhe pas miratimit nga delegacioni i Kosovës, ato bëhen publike edhe për parlamentin”.


Lideri i PDK-së Hashim Thaçi u shpreh se delegacioni i Kosovës duhet të prezantojë fuqinë politike të partive politike në Kosovë, duke shtuar se çdo dokument i delegacionit në mënyrë konsensuale dhe me miratimin e Kuvendit të Kosovës duhet të fuqizohet dhe të institucionalizohet, dhe pastaj të prezantohet edhe në raport me ndërkombëtarët.


“Besoj se javën e ardhshme do të jemi së bashku edhe në parlamentin e Kosovë sashtu siç jemi zotuar se do ta ruajmë atë unitet të qëndrueshëm për rikonfirmimin e vullnetit të qytetarëve të Kosovës për shtet të pavarur dhe sovran”, tha Thaçi.


Ndërkaq lideri i ORA-s, Veton Surroi tha se platforma e grupit është e qartë. “E ka pikënisjen, e ka pasur dhe do ta ketë për pavarësinë. Eshtë një elaburim më i gjatë, i cili ka konsensus të plotë dhe duhet të paraqitet në Kuvendin e Kosovës. Si i tillë bëhet obligues për çfarëdo procesi negociator”, tha Surroi.

CLINTON PARA PESËMBËDHJETË VITEVE NË KOSOVË TREGOI SE SI RUGOVA KËRKOI NGA AI TË NA NDIHMOJ

Ne 20 vjetorin e Lirisë – ndërhyrjes shpëtimtare të NATO-s në Kosovë, në Prishtinë ka qëndruar ish-Presidenti i Amerikës, Bill Clinton. Kjo ishte vizita e tij e katërt në Kosovë, ndërsa një vizitë shtetit për të cilin kontribuoj për liri dhe pavarësi Clinton e pati edhe në vitin 2009.

Presidenti i 42-të amerikan, kur erdhi në nëntor të vitit 2009 mbajti një fjalim në Parlamentin e Kosovës, teksa përshëndetjen e nisi duke ndarë një kujtim që kishte me ish-Presidentin e Kosovës, Ibrahim Rugova.“Dua ta përkujtoj ish-Presidentin Rugova, i cili ishte një njeri i shkëlqyeshëm. Kuj­toi dhuratën që ai më ofroi, një gur unik, gjysmë kristali. Ishte ky gur që u bë i njohur edhe në Shtëpinë e Bardhë, si “Guri i Rugov­ës” në kohën që merreshim me problemet e Kosovës… Presidenti Rugova më dha këtë kristal të bukur. Unë ia shpjegova atij se jam rritur në një vend që në aspektin gjeologjik ngjan me Kosovën. Meqë vendlindja ime, Arkanzasi, ishte burimi më i madh i krista­leve të papërpunuara. Kur ia tregova Presidentit Rugova, atëherë ai tha se: – Ti duhet të na ndihmosh, meqenëse kemi një pikë të përbashkët, sepse është fati i tillë” – kujtonte Presidenti Amerikan Clinton këtë episod me Presidentin Historik të Kosovës.