Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

BE më shumë shqetësohej për hapjen e Ambasadës së Kosovës në Izrael se sa për lidhjet e Serbisë me Rusinë

by

Prof. Dr. Sylë Ukshini/

Kur Izraeli e njohu Kosovën, në Bruksel kishte nervozizëm të papërmbajtur, sepse njohja nga Izraeli rrëzonte pretendimet BE se fillimisht duhet të ndodhë normalizimi i marrëdhënieve Kosovë-Serbi pastaj të vijnë njohjet nga 5 vendet e BE-së. Ndërkohë që Serbia, e cila është bërë vend i preferuar i vendeve të BE-së në kohën kur zyrtaarët e sja mbajnë marrëdhënie të ngrohta me vëllezërit rus. Nëse për ambaasadën kosovare në Izral Stano deklaronte se këto “vendime e largojnë Kosovën nga qëndrimet e BE-së,” për Serbinë, e cilaa është në procesin e anëtaarësimit në BE dhe akomaa nuk ka vendosur sanksione ndaj Rusisë, ai thotë butësisht dhe shumë butësisht se këto marrëdhënie serbo-rus në kohën e agresionit rus ndaj Ukrainës “nuk janë në pajtueshmër me vlerat evropiane dhe procesin e anëtarësimit në BE.” Kjo deklaratë e Stanos duhet të shërbejë si motiv shtesë që MPJD të pyes, përmes përrfaqësuesve të saj diplomatik, vendet anëtare të BE-së, nëse ato kanë ndryshuar qëndrimin ndaj Rusisë, pasi në kphën që Serbia hidhet me dashuri në krahët e Rusisë, Franca dhe Gjermania me nxitim zbarkojnë në Beograd për të firmosur kontrata të majme me lidershipin e qeverisë neomilosheviqiane.

Për momentin BE mjaftohen me masat ndëshkuese ndaj Kosovës paasi katër kryetarët në veri të vendit kanë hyrë në zyrat e tyre të punës në kundërshtim me vullnetin e Beogradit, si dhe për shka të mbylljes së zyrave ilegale të Serbisë në Kosovës. BE, po ashtu, mjaftohet me njohjen e pasaportave të Serbisë ku territori i Republikës së Kosovës paraqitet si territor serb. BE-ja, angazhohet, për mënjaniminne valutës EURO dhe rikthimin dinarit në beri të Kosovës, gjithnjë “në pajtueshmëri me vlerat evropiane” dhe me qëllim të “evitimit të krizës humanitare”.

DEKORIMI NGA VLERËSIMI DERI TË POLITIZIMI 

by

Dukuria e vlerësimit paraqet moment të veçanë për indvidin  apo subjektin përkatës sepse dekorimi është akt qytetarie për kohën që  është e njohur në mjediset e ndryshme, por  si në të kaluarën në monizëm edhe në kohën tonë në pluralizëm është e pranishme qasja subjektive, sepse kanë mbetur pa u  dekoruar të merituarit,  nga del se kjo dukuri ka marrë përmasa te politizimit në vendet e ish kampit socialist, ku as Mali i Zi nuk është përjashtim

Nail  Draga

Çështja e dekorimit nuk është dukuri e re e as e panjohur, sepse vlerësimi i personave apo subjektëve të ndryshme ka qenë traditë e mëhershme  varësisht prej vendeve dhe pushtetit të tyre. Në këtë aspekt kjo  dukuri  shoqërore nuk ka mundur të eliminojë qasjen subjektive, ku ma së shumti është dëshmuar në mjediset multinacionale, sidomos në kohën e monizmit në vendet e Evropës Juglindore.

Monizmi

Në sajë të rrethanave të reja pas Luftës së Dytë Botërore, vendet e ish kampit socialist pothuaj ishin analoge ku çështja e dekorimit nuk kishte ndonjë ndryshim përmbajtësor. Në vend të parë ishin të rënët gjatë luftës duke pasuar me strukturat udhëheqëse e më pas vinin qytetarët e ndryshëm të cilët ishin të rekomanduar nga partia-shtet. Dhe nuk ka si të ishte ndryshe, sepse në konceptin e ideologjisë dekorimi ishte pjesë e meritave dhe të heroizmit të dëshmuar më përkushtim e sakrificë për pushtetin e kohës. Nga ana tjetër në këtë gamë të dekorimit nuk bënin pjesë ata të cilët nuk ishin anëtar të partisë, apo persona me biografi të mirë, sepse ata llogaritëshin si armiq potencial, të partisë e të shtetit. 

Jugosllavët e dekoruar në Shqipëri  nuk janë shlyer nga evidenca

Nëse analizohen regjistrat e dekorimeve del qartë së çdo gjë ishte planifikuar të realizohej sidomos gjatë festave shtetërore dhe përvjetorëve të ndryshëm. Kujtojmë me këtë rast Vendimin e  Kryesisë së  Këshillit Antifashist Nacional-Çlirimtar të Shqipërisë  nr.117, më datë 5 shtator 1946 ku janë dekoruar një numër i konsideruar individësh nga ish-Jugosllavia të cilët kanë qenë pjesëmarrës aktiv në Luftën e Dytë Botërore dhe pas saj. Dhe për ironi të fatit, ndonëse Shqipëria e ish-Jugosllavia i prishën marrëdhëniet në vitin 1948, ata dekorata zyrtare ende qendrojnë të evidentuara edhe pse ka qenë e udhës të shfuqizohen dhe të shlyhen nga evidenca zyrtare e Kuvendit të Shqipërisë. Kujtojmë me këtë rast se nga numri i 55 të dekoruarve jugosllav,  një numër i tyre janë dëshmuar si antishqiptar, por,  nga miratimi i pluralizmit(1990) këtë çështje në Shqipëri askush se ka trajtuar, që është turp që nuk mund të arsyetohet më asgjë! 

Një qendrim i tillë  servil i pushtetit në Shqipëri flet mjaft për rrethanat e kohës, që dëshmohet përmes dokumentëve të ndryshme arkivore që i janë prezentuar opinionit nga viti 1991 e më pas.

Pluralizmi

Më rënien e sistemit monist në vendet e ish kampit socialist, nga viti 1990 e më pas, edhe këtu u fillu më dekorim të personave të ndryshëm. Fjala është për të përsekutuarit në monizëm të cilët kanë qenë të denuar e të përsekutuar. Por, në këtë  aspekt përjashtim bën vetëm një vend e ky është Mali i Zi, sepse këtu ende ekziston mentaliteti i kohës së monizmit, ndonëse të modifikuar.

Pikërisht në këtë aspekt, jemi dëshmitarë se janë bërë lëshime të mëdha, me apo pa  vetëdije, që ka irrituar opinion e gjerë. Fjala është për veprime subjektive, sepse kjo çështje u privatizu, duke marrë qasje personale, partiake apo klanëve të ndryshme. Dhe nga një qendrim i tillë, persona me merita minimale ishin të parët në dekorime, ndërsa të merituarit real, ishin menjanuar, duke mos treguar kujdesin e duhur ndaj tyre. 

Deri më tash kemi pasur rast të dëgjojmë se dekorata kanë ndarë  institucionët shetërore, por edhe ata lokale  ndërsa nga miratimi i pluralizmit edhe  subjektet nga shoqëria civile. Madje duhet thënë pa hezitim se shpesh herë  dekoratat nga shoqëria civile janë më të qelluara së ata qeveritare,  duke qenë shëmbull për të tjerët, si të vlerësohen të merituarit e jo qasjet subjektive.

Ndonëse të drejt për të propozuar kanë individët apo subjektët e ndryshme, fjalën e fundit e ka komisioni përkatës, i cili sipas përbërjes duhet të jetë nga perosna me autoritet personal e profesional. Por, sa janë të tillët në nivelin e duhur mbetet të shihet, sepse të tillët vlerësohen nga opinioni i gjerë.

Ulqini, i vonuar me dekorime

Varësisht prej rrethanave shoqërore dukuria e dekorimit në Komunën e Ulqinit, nuk ka qenë në nivelin e duhur si më parë edhe më pas në pluralizëm. Nëse në monizëm, pushteti i kohës nuk ka treguar interesim në këtë aspekt, një gjest i tillë në pluralizëm nuk mund të arsyetohet më asgjë, sepse në komunat tjera raste të tilla ka pasur vazhdimisht, por Ulqini ishte i veçantë në këtë aspekt, ku i kanë kontribuar  edhe subjektet politike të shqiptarëve. Pikërisht duke marrë parasysh këtë apati, një çështje e tillë është shqyrtuar dhe inicuar nga subjekte të shoqërisë civile, për të dekoruar disa personalitete me çmimin “Mirënjohja e Ulqinit”. 

Pas shqyrtimit të propozimeve nga Këshilli për dhënien e propozimeve  për  emërtimin e rrugëve, shesheve dhe institucioneve në komunën e Ulqinit, me shumicë votash u vendos  që me këtë çmim të dekorohen këto personalitete: dr.Simë Dobreci, dr.Ruzhdi Ushaku, dr.Bahri Brisku, mr.Riza Rexha dhe dr.Pavle Mijoviq(pas vdekjës), që është miratuar ne mbledhjen e Kuvendit të Ulqinit  me datën 17.12.2014.

Ishte ky rasti i parë që Kuvendi i Ulqinit, të dekorojë personalitete të nderuara, që kanë dhënë kontribut në veprimtarinë e tyre studiuese, shkencore e kulturore,  ndërsa më pas janë dekoruar individë të ndryshëm nga komuna e jashtë saj.

Vlerësimi, akt qytetarie

Me rastin e organizimit të veprimtarive të ndryshme, është bërë praktikë që në fund nga organizatori të ndahën dekorata të ndryshme, si diploma, fletëfalenderimi, mirënjohje, certifikata etj. Një veprim i tillë, është akt qytetërues dhe vlerësues, por është edhe iritues sepse ka pasur raste qe nuk janë vlerësuar  ata të cilët e kanë merituar, por iu është dhënë të tjerëve që nuk e kanë merituar të dekorohen.   Nuk ka dilemë se raste të tilla  irrituese  ka mjaft  në tërë hapësirën etnogjeografike shqiptare, që paraqet çështje për hulumtim të veçantë.   

C:\Users\123456\Desktop\49475357-f2e5-443a-bd53-f1491efc832f.jfif

Theksojmë më këtë rast se nga ana e institucionit të Presidentit të Republikës së Shqipërisë, ka vite që persona të ndryshëm dekorohen me titullin “Nderi i Kombit”, “Mjeshtër i Madh”  apo tituj të tjerë në vend dhe në botën e jashtme. Një veprim i tillë nderon individët  e ndryshëm, por, kemi pasur rast të degjojmë së janë  dekoruar  individë pa ndonjë  meritë, nga del se kemi të bëjmë me qasje subjektive që  nuk mund të arsyetohet më asgjë.

Në këtë aspekt veçohet koha kur president i Republikës së Shqipërisë ishte Ilir Meta(2017-2022), sepse janë dhënë shumë dekorata, ku si të tilla edhe kanë humbur  rëndësinë e tyre, që nuk nderon subjektin përkatës madje  dhe irriton qytetarët.

Nuk është dekoruar Dioguardi(!?)

Si rast tipik  i mos dekorimit  kemi të nderuarin Joe Dioguardi, themelues i LQSHA në NY-SHBA i cili ka meritë të madhe në lidhje me ndërkombëtarizimin e çështjes së Kosovës, por nuk është dekoruar me titullin “Nderi i Kombit”, ndërsa iu është dhënë disa të tjerëve në diasporë, që nuk mund të krahasohen më asgjë me z.Dioguardi! E pse është vëpruar kështu, mbetet çështje për diskutim nga institucioni i Presidencës, që përfaqëson shtetin amë-Shqipërinë!

Dekorimi nga Presidenti i Shqipërisë

Në lidhje me këtë çështje dua të theksoj se për Ulqinin data 1 prill 2017, është veçantë, sepse në komplkesin “LAMIGA”  nga ana e Presidentit të Republikës së Shqipërisë z.Bujar Nishani me titullin “Nderi i Kombit” janë dekoruar dy personalitete të njohura: dr.S.Dobreci e dr.R.Ushaku. Ishte ky një moment emocional dhe vlerësues për veprimtarinë e këtyre dy personalitetëve më përmasa mbarëkombëtare, që është pritur me admirim nga opinioni i gjerë në këtë mjedis.

C:\Users\123456\Desktop\Foto Nga ndarja e dekoratës Nderi i Kombit 1 prill 2017.jfif

Foto: Të dekoruarit me titullin “Nderi i Kombit” nga presidenti i Republikës së Shqipërisë z.Bujar Nishani, dr.Simë Dobreci dhe dr.Ruzhdi Ushaku, së bashku me Nazif Cungun(kryetari i komunës së Ulqinit  dhe Loro Ndrekiqin-kryetari i Kuvendit(Ulqin,1 prill 2017)

 (Shtator 2024)

LAMTUMIRË KOLEG I DASHUR – SHKRIMTARI DHE GAZETARI I ZËRIT TË AMERIKËS ASTRIT LULUSHI NDËRROI JETË

by

Nga Frank Shkreli

A person standing at a podium with a flag Description automatically generated
A person in a suit Description automatically generated

                                                                               Astrit Lulushi

4 Shtatori më solli një lajm të rëndë për mua dhe për të gjithë ata që e kanë njohur dhe kanë pasur privilegjin të punonin me Astrit

Lulushin. Lajmin e zi ma përcolli i vëllai i Astritit, Albert Lulushi, gjithashtu një koleg imi i familjes së nderuar Lulushi: “Wanted to send a brief message about Astrit. He passed away this morning. Thank you for being an important part of his life.”  Astrit Lulushi e humbi betejën e fundit nga një sëmundje e rëndë në veshke që e kishte ndjekur me kohë.

Është një fjalë e vjetër ndër ne shqiptarët kudo që jemi, me shprehjen se “Të gjithë jemi bijat dhe të bijt e vdekjes.”  E verteta e idhtë është se kjo thënje është tepër e ftohtë në çdo rast vdekjeje, por në këtë rast, të kësaj humbjeje të rëndë — siç është kalimi në amshim, mengjesin e 4 Shtatorit, 2024, të kolegut tonë Astrit Lulushi. Kjo shprehje nuk i teri as lotët e derdhura nga familjarët dhe të dashurit e tij, miq e kolegë. As nuk zvogëlojnë aspak dhimbjet për humbjen e një kolegu të dashur për të gjithë ata që e kanë njohur si tepër të dobishëm për familjen e tij, për Zërin e Amerikës në gjuhën shqip, ku ka punuar për 30-vite dhe për të gjithë ata me të cilët ishte në kontakt sa ishte gjallë.  Astrit Lulushi ka lindur në vitin 1953 në Tiranë. Ai u arratis nga regjimi komunist Bolshevik sllavo-komunist në vitin 1985 dhe një vit më vonë filloi punë tek “Zëri i Amerikës”, ku e ndjente veten shumë të privilegjuar, ndërsa familja e tij iu bashkua disa vite më vonë, pas shembjes së Murit të Berlinit.  

Vdekja është gjithmonë një ngjarje e kobshme dhe në rastin e Astritit, disi e parakohëshme, pasi e mori në moshën 71-vjeçare. Por, pasi ky, përfundimisht, është fati i të gjithë ne – s’i ikim dot, por me lutje e pranojmë si diçka që i dorëzohemi, duam, s’duam.  Ndërkaq, në raste të tilla, ato që na mbeten, janë kujtimet dhe trashëgimia lenë pas — janë ato kujtime nga e kaluara që e bëjnë shkuarjen në amshim, ndoshta pak më të lehtë. 

Prandaj, sot e kujtoj Astrit Lulushin si koleg të nderuar dhe të respektuar nga të gjithë bashkpuntorët e tij, gjatë periudhës që kemi punuar bashk në Zërin e Amerikës – megjithse nuk ishim në marrëdhënie të përditshme pune.   Astriti ka filluar punën në shërbimin shqip të Zërit të Amerikës, në vitin 1985, pothuaj menjiherë pasi ishte arratisur nga Shqipëria komuniste. E kujtoj si një gazetar me përvojë, si producent i përpikët i Shërbimit shqip për programet e radios dhe më vonë të televizionit. Por edhe si folës, përkthyes, gazetar e shkrimtar.  Ishte shumë i dashur për të gjithë.

Gjatë punësimit, tek VOA-shqip, Astrit Lulushi trajtonte lloj-lloj temash e subjektesh për transmetim, përfshir shkencë dhe mjekësi. Ishte i njohur dhe shumë i respektuar edhe në komunitetin shqiptaro-amerikan, pasi ka shërbyer shpesh si korrespondent i Zërit të Amerikës, duke mbuluar zhvillimet e komunitetit dhe duke intervistuar personalitetet e dalluara shqiptaro-amerikane.  

Pas 30-viteve punë, Astriti kishte vendosur të dilte në pension nga Zëri i Amerikës 5-vjet më parë, në korrik të vitit 2019. Me atë rast, Drejtoresha e atëhershme e Zërit të Amerikës, Amanda Bennet i dorëzoi Astrit Lulushit dekoratën, “Çmimi i Karrierës”, për arritjet e tija profesionale.  Me atë rast Astriti u drejtoi, nga një studio e Zërit të Amerikës,  fjalët e fundit si gazetar i këtij enti të madh amerikan lajmesh,  dëgjuesve dhe shikuesve të VOA-s shqip:

 “Sot është dita ime e fundit si punonjës i Zërit të Amerikës. Pas 30-vjet punë tani erdhi koha për të dalë në pension. Njeriu ikë nga vendlindja dhe vjen në Amerikë për të kërkuar liri dhe mirëqenje. Këtu, unë i gjeta të dyja. Gjithashtu ndjehem i privilegjuar që m’u dha mundësia për të shërbyer në një agjenci si Zëri i Amerikës, që zë vendin e nderit mes vendeve të lira. Largohem i përmbushur dhe i nderuar që kam qenë në shërbimin tuaj – ju dëgjues dhe shikues të mrekullueshëm të programeve të Zërit të Amerikës. Ju falemnderit!” 

Ishin këto fjalët e Astritit në ditën e pensionimit drejtuar dëgjuesve dhe shikuesve të Zërit të Amerikës. Por duken mjaft të përshtatshme këto fjalë edhe sot që kolegu ynë i dashur, është ndarë përgjithmonë prej kësaj bote: “Në Amerikë gjeta lirinë dhe mirëqenjen” — “Largohem i përmbushur dhe i nderuar”, është shprehur ai, si një falënderim ndaj Amerikës që e ka strehuar, ashtu si edhe shumë prej nesh që kemi gjetur strehim dhe liri në këtë vend të bekuar –të arratisur nga anë e mbanë trojet shqiptare.

Edhe ne që e kemi njohur e punuar me Astritin gjatë dekadave – ndonëse të pikëlluar për humbjen e tij — ndihemi të pëmbushur dhe të nderuar që e kemi njohur.  Ai do vazhdojë të jetë me ne – nepërmjet trashëgimisë kulturore dhe një publicistike me gjallëri mahnitëse që ka lenë pas: të pakën mbi një dyzinë librash të botuar dhe qindra e qindra artikuj.  Por, shkuarja në amshim e Astritit gjithsesi do të varfërojë gazetarinë dhe letërsinë shqipe jo vetëm në diasporë por edhe anë e mban trojeve shqiptare ku ai ishte pothuaj i pranishëm, vazhdimisht. 

Por megjithkëtë, zbrastia e tij do të ndjehet shumë, sidomos në rrethin e tij familjar, në radhët e kolegëve të tij gazetarë dhe në komunitetin shqiptaro-amerikan, pjesë e të cilit ishte për pothuaj 50-vjet, si gazetar i Zërit të Amerikës dhe si publicist pas daljes në pension.  Familjes së ngusht, pikëspari bashkshortes Lilianës, familjarëve të tij në Amerikë dhe në Atdhe – u shprehi ngushëllimet më të sinqerta dhe përdhimtimet e mia më të thella – me nderim e respekt – duke u përkulur para kujtimit të paharrueshëm të Astritit. 

Frank Shkreli

A person holding a certificate Description automatically generated

Me rastin e daljes në pension, Drejtoresha e atëhershme e Zërit të Amerikës, Amanda Bennet i dorëzoi Astrit Lulushit dekoratën, 

“Çmimi i Karrierës”.

A person sitting at a table Description automatically generated

Astrit Lulushi në sallën e konferencave të entit Euro-Aziatik të Zërit të Amerikës

Çfarë e bën të vërtetë një kujtim?

by

Nga Jim Davies, përktheu Rafael Floqi/

Aftësia jonë për të imagjinuar është një fuqi e jashtëzakonshme. Por duke qenë se përdor të njëjtën makineri të trurit si mendimet dhe perceptimet e tjera, dhe për shkak se ne mund të kujtojmë atë që imagjinojmë, ne përballemi me një problem serioz: Si mund të sigurohemi se mund të dallojmë ndryshimin midis kujtimeve të gjërave që kanë ndodhur nga kujtimet e gjërave që ne thjesht imagjinuar?

Dallimi i kujtimeve të gjërave që kanë ndodhur me të vërtetë nga ato që nuk kanë ndodhur është një proces mendor i njohur si monitorimi i realitetit. Kur shikojmë diçka në mjedis, sinjalet e fuqishme nga sytë kalojnë nëpër korteksin vizual, duke çuar në njohje në pjesë të rendit më të lartë të trurit. Gjatë imagjinatës, informacioni vjen nga drejtimi tjetër: zonat e rendit më të lartë të korteksit vizual aktivizohen së pari. Për shkak se imagjinata është shpesh e qëllimshme, ne gjithashtu shohim më shumë rekrutim të korteksit frontal, i rëndësishëm për kontrollin kognitiv.

Këto dallime janë thelbësore kur bëhet fjalë për përcaktimin e burimit të kujtimeve, një detyrë në të cilën korteksi paraballor medial i përparmë – që mendohet të jetë kritik për vëmendjen dhe për kujtesën e punës, hapësinore dhe afatgjatë – duket se luan një rol të rëndësishëm. Kur kjo pjesë e mendjes po bën punën e saj, ne jemi mjaft të mirë në dallimin e kujtimeve të asaj që pamë nga ajo që imagjinonim.

Por jo gjithmonë kjo funksionon. Tani ka dekada kërkimesh mbi kujtesën e rreme që shqyrton se si njerëzit nganjëherë ngatërrojnë imagjinatat e kujtuara me përvoja të vërteta të kujtuara – demonstruar për herë të parë në vitet 1990 nga puna e Elizabeth Loftus, dhe një fenomen që ka pllakosur gjithçka, nga dëshmitë e dëshmitarëve okularë deri te terapia e bisedave. Por a mund t’i rikategorizojnë njerëzit disi këto kujtime të rreme, për të cilat mund të jenë shumë të bindur se kanë ndodhur me të vërtetë, në burimin e duhur, si të imagjinuar dhe jo reale?

Ne mbështetemi në kujtesën tonë për të kuptuar realitetin në të cilin jetojmë.

Një studim i kohëve të fundit nga psikologia e Kolegjit Universitar të Dublinit, Ciara Greene dhe kolegët e tij, përsëritën punën e hershme të Loftus-it duke u dhënë qëllimisht pjesëmarrësve të studimit një kujtim të rremë (sikur ka humbur në qendër tregtare si një fëmijë i vogël). Rreth 52 për qind e pjesëmarrësve besuan se incidenti i sajuar u kishte ndodhur në të vërtetë atyre.

Greene për atë që mund të ndodhë në këtë proces tha se: “Ka shumë prova që sugjerojnë se kujtimet e vërteta priren të kenë më shumë detaje shqisore si erërat dhe tingujt – dhe priren të kenë më shumë emocione,” tha ajo. Sa më gjallërisht ta imagjinoni kujtimin, aq më shumë duket si jeta reale.

Greene dhe kolegët e saj donin të shihnin nëse thjesht duke u shpjeguar njerëzve se kujtesa e tyre ishte e rreme do t’i bënte ata të ndryshonin mendje. Dy deri në katër javë pasi studiuesit u dhanë pjesëmarrësve kujtesën e rreme – duke u përpjekur të mashtronin rrjetin e tyre të monitorimit të realitetit – pjesëmarrësit u informuan plotësisht dhe u thanë se incidenti që ata ishin shtyrë të besonin se ishte i vërtetë, ishte në fakt i sajuar. Në një sondazh tre ditë pas kësaj, vetëm 8 përqind e njerëzve thanë se ende besonin se kujtesa e rreme kishte ndodhur në të vërtetë.

Nëse e gjykojmë realitetin e kujtesës bazuar në gjallërinë e saj, atëherë pse mund të funksionojë ky përmbledhje? Debriefing në vetvete nuk i bën kujtimet më pak të gjalla. Kjo për shkak se monitorimi i realitetit mund t’i futë “kujtimet” në kategorinë e rreme përmes dy mënyrave kryesore. E para është vlerësimi i pasurisë së kujtesës. Nëse një kujtim duket shumë i vërtetë, pa ato përshtypje të tjera pasuruese, duket se ka më shumë gjasa të mos na ketë ndodhur vërtet. E dyta përfshin konkluzionet. Kjo do të thotë, ne arsyetojmë, në një nivel, se një kujtim duhet të jetë imagjinuar fillimisht, për ndonjë arsye apo tjetër. Nëse kemi një kujtim të gjallë të fluturimit në ajër me krahët e shtrirë, mund të konkludojmë se duhet ta kemi ëndërruar ose imagjinuar sepse e dimë se njerëzit nuk mund të fluturojnë.

Duket se, edhe pse kujtimet e pjesëmarrësve për incidentin e rremë ishin po aq të gjalla sa më parë dhe incidenti ishte plotësisht i besueshëm, mjaftonte të dëgjonin se kujtesa ishte e rreme që shumica prej tyre të mos besonin se kishte ndodhur në të vërtetë. T’i thuash dikujt diçka është një mesazh për pjesën e kontrollit ekzekutiv të mendjes, ku jeton edhe monitorimi i realitetit.

Literatura psikologjike është e mbushur me gjetje të irracionalitetit njerëzor dhe shtrembërime të perceptimit. Ajo që e bën punën si ajo e Greene-it kaq të rëndësishme është se tregon se si përdorimi i aftësive tona racionale ndonjëherë mund të kapërcejë përfundimet tona të paracaktuara – dhe se si mund t’i formojmë besimet tona për të qenë më të sakta.

Pjesëmarrësve sigurisht që nuk iu fshi nga kujtesa incidenti i humbur në qendër. Por shumica e rikrijuan atë si diçka që kishin krijuar brenda, në vend që të kishin një burim në një përvojë reale.

Ne mbështetemi në kujtesën tonë për të kuptuar realitetin Por aftësia jonë për të simuluar botën në kokat tona—duke bërë rrota të shumta mendore të kujtimit dhe imagjinatës, dhe të kujtuarit e asaj që kemi imagjinuar—paraqet një problem që mendja duhet ta zgjidhë, të cilën ajo e bën në mënyrë të papërsosur. Është mirë të dish se logjika e thjeshtë dhe dëgjimi i së vërtetës mund të ofrojnë një zgjidhje të shpejtë, të paktën në këtë lloj organizimi eksperimental. Megjithëse të gjithë e dimë se dallimi i realitetit jashtë laboratorit mund të jetë pak më i ndërlikuar.

Kalendar -7 Shtator 1990: Kosova drejt Lirisë e Pavarësisë, Republikë me Kushtetutën e miratuar në Kaçanik

by

-Para 34 viteve, në 7 Shtator 1990, Kosova drejt Lirisë e Pavarësisë u shpall Republikë me Kushtetutën e miratuar nga Kuvendi i saj në një mbledhje në Kaçanik, që pasonte Deklaratën Kushtetuese të 2 Korrikut 1990 e pasohej me Referendumin për Kosovën shtet sovran dhe i pavarur të mbajtur nga 26 deri në 30 Shtator 1991 me votimin pro 99,87 për qind, si dhe nga zgjedhjet e para pluraliste parlamentare dhe presidenciale të 24 Majit 1992/

 -Presidenti historik i Kosovës, Dr. Ibrahim Rugova në  mesazhet e 7 Shtatorit -Viti 1998: Miratimi i Kushtetutës së Republikës së Kosovës më 7 Shtator të vitit 1990 shënon aktin fundamental për shtetin e Kosovës. Viti 2005: Dhashtë Zoti që sa më shpejt ta gëzojmë njohjen direkte të pavarësisë së vendit tonë nga Shtetetet e Bashkuara të Amerikës dhe Bashkimi Evropian, çfarë do të qetësonte popullin e Kosovës dhe këtë pjesë të Europës e të botës/

Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë Behlul Jashari

PRISHTINË,  Shtator 2024/  Para 34 viteve, në 7 Shtator 1990, Kosova u shpall Republikë me Kushtetutën e miratuar nga Kuvendi i saj në një mbledhje në Kaçanik, që pasonte Deklaratën Kushtetuese të 2 Korrikut, poashtu të vitit 1990, e pasohej me Referendumin për Kosovën shtet sovran dhe i pavarur të mbajtur nga 26 deri në 30 Shtator 1991 me votimin pro 99,87 për qind dhe pjesëmarrjen masive 87,01%  të 1.051.357 qytetarëve me të drejtë vote.

Republika e Kosovës me Kushtetutën e vet e institucionet demokratike të zgjedhjeve parlamentare e presidenciale që pasuan, të 24 Majit 1992, atëherë nuk u njoh ndërkombëtarisht, megjithatë ishte dhe njihej si deklarim i fuqishëm i vullnetit  të popullit mbi 90 përqind shumicë shqiptare, si edhe pjesëtarëve të komuniteteve pakicë.

Në krye të Kuvendit të Kosovës në atë kohë të vendimeve e ngjarjeve historike ishte Ilaz Ramajli. Ishin këto ngjarje e zhvillime drejt lirisë dhe pavarësisë së Kosovës, gjithnjë në rrethana të rënda të okupimit e shtetrrethimit ushtarako-policor që kishte vendosur Beogradi, kur në mënyrë kundërkushtetuese dhe përgjakshëm me kushtetutën serbe të tankeve u rrënua autonomia që kishte Kosova me Kushtetutën e vitit 1974 element konstituv me të drejtë vetoje i federates. Ajo Kushtetutë ishte e para në historinë kushtetuese të Kosovës, ndërsa e dyta ishte ajo e 7 Shtatorit 1990.

“Deklarata Kushtetuese e 2 Korrikut dhe Kushtetuta e Republikës së Kosovës e 7 Shtatorit 1990, jo vetëm që ishin akte kushtetuese juridike, por në kohën kur u nxorën ishin edhe akte mbrojtëse dhe pozicionuese në raport me situatë e krijuar në ish Jugosllavi”, ka theksuar Ramajli në një nga intervistat që kam zhvilluar për Agjencinë Shtetërore-Zyrtare të Lajmeve të Shqipërisë.

Nga shpërbërja e ish Jugosllavisë, nga elementet konstituive të federatës, mes të cilave ishte edhe Kosova që u bë shtet, shtete të reja të rajonit dolën gjithësej shtatë: Kosova, Sllovenia, Kroacia, Bosnja e Hercegovina, Maqedona, Mali i Zi dhe Serbia.

“Akti i nxjerrjes së Kushtetutës u bë pikërisht në kohën kur më nuk kishte asnjë dyshim se Jugosllavia kishte hyrë në rrugën e pakthim të shpërbërjes së sajë. Nxjerrja e Kushtetutës dhe shpallja e Republikës së Kosovës nga Kuvendi me 7 Shtator 1990 ishte dhënie e formës kushtetuese juridike të vullnetit të shprehur unanimisht nga shumica dërmuese e qytetarëve të Kosovës, dhe nga subjektet e atëhershme politike në Kosovë”, është shprehur Ilaz Ramajli në intervistën ekskluzive që kam zhvilluar në 20 vjetorin e Referendumit për Kosovën Shtet Sovran dhe të Pavarur të mbajtur nga 26 deri më 30 Shtator 1991.

Ndërsa në 30 vjetorin e Kushtetutës së 7 Shtatorit 1990, Ramajli për median kosovare theksonte se ndonëse për shkak të rrethanave Kushtetuta e Kaçanikut nuk ka pasur mundësi të që të zbatohet plotësisht në territorin e Kosovës, ajo ka qenë njëra ndër aktet më të përparuara në regjion.

“Deklarata e Pavarësisë e 2 korrikut dhe Kushtetuta e Republikës së Kosovës e shpallur më 7 shtator 1990 u shndërruan me kohë në busullë të lëvizjes sonë paqësore politike dhe besoj se po këto akte kanë qenë edhe pikënisje e të gjitha sakrificave. Mbështetur në Kushtetutën e Kaçanikut u organizua komplet jeta në Kosovë jashtë sistemit të Serbisë dhe mundësoi që shqiptarët e Kosovës dhe popujt e tjerë joserbë të organizojnë rezistencën e tyre jo të dhunshme e më vonë edhe luftën çlirimtare”, ka thënë Ramajli.

Në Kosovën e lirë nga qershori 1999, prej vitit 2001 deri para 16 viteve, Kosova ka pasur një Kornizë Kushtetuese, e miratuar nga Organizata e Kombeve të Bashkuara (OKB), e cila ishte dokument më shumë inicial kushtetues, por ka mundësuar zhvillimin e vendit nga një krijesë de fakto e pavarur, ndonëse nën protektorat, në një entitet shtetëror të pavarur, edhe pse nën mbikëqyrje ndërkombëtare për një kohë.

Kosova para 16 viteve miratoi Kushtetën e Republikës, e cila në nenin 1 e përcakton “shtet i pavarur, sovran, demokratik, unik, dhe i pandashëm”.  Ishte viti 2008 kur nga Kuvendi i Kosovës u miratua Kushtetuta – akti më i lartë  juridik i shtetit në ditën e 9 Prillit, më pak se dy maj pas shpalljes së pavarësisë në 17 Shkurtin historik, ndërsa ka hyrë në fuqi në 15 Qershor.

Atëherë, dekretimi i 41 ligjeve, të  dala nga paketa e Propozimit Gjithpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës të Kryenegociatorit Martti Ahtisaari – Emisarit Special të OKB-së, ishte një nga zhvillimet më të rëndësishme të ditës së hyrjes në fuqi të Kushtetutës.

Zhvillimet më të rëndësishme brenda 16 viteve ishin në 2012-tën, kur Kuvendi, në 7 Shtator që ishte ditë e përvjetorit të Kushtetutës së vitit 1990,  ka miratuar amendamentimin e  Kushtetutës së Republikës lidhur me përfundimin e mbikëqyrjes  ndërkombëtare të pavarësisë së Kosovës, ndërsa në 10 Shtator pasoi vendimi i Grupit Drejtues Ndërkombëtar, i mbledhur në Prishtinë, për përfundimin e mbikëqyrjes ndërkombëtare.

“Përmbyllja e mbikëqyrjes është vlerësimi më i lartë ndërkombëtar, që i është bërë shtetit të Kosovës pas shpalljes së Pavarësisë”, u vlerësua atëherë.

Grupi Drejtues Ndërkombëtar (ISG) për Kosovën, i cili përbëhej nga vendet që e kanë njohur pavarësinë, ishte formuar në 28 Shkurt të vitit 2008 dhe synonte të orientojë dhe mbikëqyrë zhvillimin demokratik të shtetit të ri, të nxisë qeverisjen e mirë dhe shumetnicitetin.

Kosova e pavarur e shpallur para më shumë se 16 viteve në 17 Shkurt 2008 deri tani është njohur nga 117 shtete anëtare të OKB-së dhe njohja më e re është nga Izraeli, për të cilën delegacioni i Kosovës u njoftua derisa ishte në Uashington në Shtëpinë e Bardhë në 4 Shtator 2020.

PRESIDENTI HISTORIK DR. IBRAHIM RUGOVA: 7 SHTATORI 1990, THEMEL I SHTETËSISË SË KOSOVËS

 -Miratimi i Kushtetutës së Republikës së Kosovës më 7 Shtator të vitit 1990 shënon aktin fundamental për shtetin e Kosovës/

Presidenti historik i Republikës së Kosovës, Dr. Ibrahim Rugova, vlerësonte se miratimi i Kushtetutës së Republikës së Kosovës në 7 Shtator të vitit 1990 shënonte aktin fundamental për shtetin e Kosovës. Po risjellim dy mesazhe të Presidentit Rugova për 7 Shtatorin, të vitit të luftës 1998 dhe të vitit të lirisë 2005 – të fundit të Presidentit historik për ditën historike të Kushtetutës së Republikës së Kosovës:

 VITI  1998: DEKLARATË E PRESIDENTIT TË REPUBLIKËS SË KOSOVËS DR. IBRAHIM RUGOVA ME RASTIN E 7 SHTATORIT 

PRISHTINË, 7 Shtator 1998/ Me rastin e 7 Shtatorit – Ditës së miratimit të Kushtetutës së Republikës së Kosovës – Presidenti i  Republikës Dr. Ibrahim Rugova dha një deklaratë në të cilën thuhet:

Pas shpalljes së Deklaratës së Pavarësisë së Kosovës më 2 korrik të vitit 1990, miratimi i Kushtetutës së Republikës së Kosovës më 7 shtator të vitit 1990 shënon aktin fundamental për shtetin e Kosovës. Kjo ngjarje e rëndësishme në historinë më të re të Kosovës, ka vënë themelet juridike e politike të shtetësisë së Kosovës.

Sot, tetë vjet pas miramitit të këtij akti të lartë, populli i Kosovës edhe pse në gjendje okupimi dhe i ballafaquar me ofensivat e egra të forcave serbe, me një vullnet të fortë po ndërton shoqërinë demokratike e civile në Kosovë. Dhe, përkundër vuajtjeve nëpër të cilat po kalon, ai është i përcaktuar që me mjete politike ta realizojë pavarësinë e Kosovës.

Në këto çaste të vështira që po përjeton, populli i Kosovës me përkrahjen dhe ndihmën e botës demokratike e sidomos të SHBA-ve dhe Unionit Evropian, do të dijë ta kapërcejë këtë gjendje të rëndë.

Zoti e bekoftë popullin e Kosovës!

VITI 2005: PRESIDENTI RUGOVA U DREJTOI NJË MASAZH QYTETARËVE TË KOSOVËS ME RASTIN E 7 SHATORIT


PRISHTINË, 7 Shtator 2005/ Presidenti i Kosovës, Dr. Ibrahim Rugova, ka përgëzuar qytetarët e Kosovës me rastin e 7 Shtatorit, ditës kur para 15 vjetësh u miratua Kushtetuta e Republikës së Kosovës në Kaçanik.

  
Në mesazhin e Presidentit Rugova thuhet:


Me rastin e 7 Shtatorit, në 15 vjetorin e miratimit të Kushtetutës së Republikës së Kosovës, Ju shpreh urimet e mia të përzemërta.


Dita e 7 Shtatorit e vitit 1990 është një ditë e rëndësishme në historinë tonë të re, sepse u miratua Kushtetuta e Republikës së Kosovës, që u bë pas shpalljes së Deklaratës së Pavarësisë në korrik të po atij viti.

Kjo i vuri themelet e shtetit të Kosovës, që u vërtetua me Referendumin për pavarësi dhe hapi perspektiva për ndërtimin e jetës shtetërore demokratike.

Dhashtë Zoti që sa më shpejt ta gëzojmë njohjen direkte të pavarësisë së vendit tonë nga Shtetetet e Bashkuara të Amerikës dhe Bashkimi Evropian, çfarë do të qetësonte popullin e Kosovës dhe këtë pjesë të Europës e të botës.