Astrit Lulushi/

Historia e rebelimit që u shndërrua në revolucion, një histori e viteve 1763–75, është pothuajse e pamundur të sintetizohet në një ese, një kapitull, apo edhe në një libër. Çfarë mund të themi atëherë? Ndoshta vetëm kjo: revolucioni u bë nga një “koalicion i grupeve të ndryshme shoqërore”, i motivuar nga një sërë ankesash individuale, shpesh në kundërshtim me njëra-tjetrën. Patriotët nuk ishin aspak gjithmonë demokratë, dhe besnikët nuk ishin të gjithë monarkistë tiranë. Skllevërit dhe indianët nuk ishin adhurues të nocioneve hipokrite, ekskluziviste të kolonistëve për lirinë dhe shpesh favorizonin kurorën. Ka shumë për t’u krenuar në revoltën koloniale dhe shumë për t’u turpëruar gjithashtu. Ndonjëherë miti është më i fuqishëm, më ndikues se realiteti. Pa dyshim që kjo ka qenë e vërtetë për çuarjen deri në Revolucionin Amerikan. Të kritikosh motivet dhe taktikat e patriotëve ose të Etërve Themelues do të thotë të ftosh qortim dhe mbrojtje pasionante. Në fund të fundit, nëse Pilgrims dhe Plymouth Rock përfaqësojnë mitin e parë të origjinës së zgjedhur, atëherë, me siguri, Revolucioni Amerikan duhet të qëndrojë si i dyti. Kush jemi ne, të paktën kush mendojmë se jemi, është e mbështjellë në mënyrë akute në narrativën revolucionare. Të vësh në dyshim atë llogari do të thotë të na pyesësh ne. Megjithatë, kjo është ajo që ndershmëria intelektuale dhe sfidat e tanishme kërkojnë – të shqyrtojmë origjinën themeluese të Amerikës, lythat dhe të gjitha, dhe të përpiqemi drejt një bashkimi vërtet më të përsosur.

“Lufta e pavarësisë nuk kishte të bënte vetëm me sundimin e shtëpisë, por me atë se kush do të sundonte në shtëpi”. — Historiani Carl Becker

Çfarë lloj revolucioni ishte? Radikal apo konservator? Ushtarak apo social? Farsë sinqerisht demokratike apo hipokrite? Ndoshta pak nga të gjitha. Ajo që me siguri nuk ishte, ishte ajo që paraqitet në fillin e rehatshëm, patriotik, të shkollës së mesme, me të cilën të gjithë jemi mësuar. Megjithatë, as nuk ishte diçka jashtë një fabule të privilegjit të bardhë që mund të hidhet poshtë plotësisht. Le të fillojmë me pikturën e famshme në faqen përballë, të porositur nga Kongresi i SHBA-së dhe e ekspozuar në Kapitol Rotunda. Ky interpretim ngre disa pyetje: Kush, saktësisht, e fitoi luftën dhe çfarë lloj lufte ishte ajo? Çfarë nuk përshkruhet? Dhe pse? Artisti kap momentin e dorëzimit britanik pas betejës së Yorktown në 1781. Është gjithçka kaq e rregullt, kaq simetrike, me ushtarë të rregullt të ushtrisë kontinentale të montuar dhe në këmbë në të djathtë dhe ushtarë francezë po aq të mprehtë, të mbushur me uniforma të bardha të pastra, në të majtë. Të kuqtë e përulur qëndrojnë poshtë një oficeri amerikan dhe ofrojnë dorëzimin e tyre, ndërsa gjenerali Xhorxh Uashington e vështron nga pas, djathtas. Sikur ky të ishte portreti i vetëm i disponueshëm për pasardhësit, shikuesi mund të supozonte se Lufta e Pavarësisë ishte një çështje ushtarake mjaft konvencionale, e zhvilluar rregullisht midis dy ushtrive zotërinjsh. Imazhi popullor është diçka e tillë: ushtria kontinentale – me njëfarë ndihme nga francezët – mundi britanikët dhe fitoi një komb të ri, të pavarur. Nuk kishte papastërti, pa ndyrë, asgjë të çrregullt apo komplekse. Nuk kishte gra, as zezakë, as amerikanë vendas, sigurisht nuk kishte besnikë apo milici të pahijshme koloniale. Ndoshta kjo është mënyra se si amerikanët pëlqejnë të kujtojnë Revolucionin, se si mësuesit e shkollave fillore e transmetojnë këtë të kaluar epike. Siç e kemi parë në kapitujt e mëparshëm, mënyra se si e kujtojmë të kaluarën është po aq magjepsëse dhe udhëzuese sa edhe realiteti i ngjarjeve. Kjo është veçanërisht e vërtetë për Revolucionin Amerikan, i cili, është miti i origjinës së dytë të Amerikës, një sagë e lirisë koloniale që godet njëherë e përgjithmonë tiraninë britanike, një histori e kryesuar vetëm nga vendosja fillestare e kolonive. Sikur të ishte kaq e thjeshtë. Kur vlerësojmë Revolucionin Amerikan, në thelb duhet të analizojmë përgjigjet gjithëpërfshirëse për pyetjet e mëposhtme: Si dhe pse rebelët – ushtria e të cilëve nuk fitoi kurrë një betejë në fushë të hapur – mundën perandorinë më e fuqishme në botën perëndimore? Si u jetua dhe përjetua përvoja sociale dhe ushtarake e revolucionit nga një popullsi e ndryshme koloniale? Dhe së fundi, çfarë do të thoshte të “fitosh” dhe cilët ishin saktësisht fituesit dhe humbësit e luftës? Duke kërkuar t’u përgjigjemi këtyre pyetjeve, mund të mos na pëlqejë gjithmonë ajo që gjejmë, ose mund të hutohemi nga konglomerati i rrëmujshëm i përvojës Revolucionare. Megjithatë, ndoshta do të zbulojmë gjithashtu diçka të thellë se kush ishim ne si amerikanë, kush u përpoqëm të ishim dhe sa larg kemi arritur në arritjen e revolucionit tonë të madh. Nga Lexington në Bunker Hill ne lamë kolonistët tanë të ankthshëm – dhe të pashpresë të ndarë – amerikanë në prag të rebelimit, vetëm dymbëdhjetë vjet pas disfatës së Francës në Luftën Shtatë Vjecare. Me përfitimin e pashmangshmërisë, revolucioni duket i pashmangshëm, megjithatë asgjë nuk ishte e paracaktuar. U desh një shkëndijë për të përfshirë kontinentin në gjakderdhje. Do të vinte në Massachusetts. Në prag të luftës, britanikët, si shumë ushtri të rregullta perandorake përpara tyre, besonin se mund t’i frikësonin rebelët me një shfaqje të uniformave mbresëlënëse, marshime me hapa të mbyllur dhe një shfaqje themelore të forcës. Brenda dhe rreth Bostonit, britanikët kërkuan të kapnin depo të mëdha armësh koloniale dhe, në këtë drejtim strategjik, marshuan nga qyteti drejt fshatit Concord në prill 1775. Por shfaqja e hapur e forcës ushtarake në fakt ngriti tensionet, u radikalizua popullsia dhe shkaktoi konflikt. Përveç kësaj, kapja e armatimeve të centralizuara nuk do të funksiononte në vetvete në Amerikë, për shkak të një karakteristike të kolonistëve: ata ishin të armatosur. Konsideroni, për një moment, pasojat radikale të një popullsie të armatosur. Amerikanët ishin unikë në atë që, ndryshe nga anglezët, skocezët apo irlandezët, pothuajse të gjithë të bardhët ishin pronarë të armëve. Mjetet ishin aty. Dukej se lufta do të vinte përfundimisht; ishte çështje se kur dhe ku. Rreth orës 4:00 të mëngjesit të 19 prillit 1775, rregulltarët britanikë, në rrugën për në Concord, u përplasën me një shfaqje të vogël koloniale të forcës: shtatëdhjetë apo më shumë milicë ishin mbledhur – me musketa – në gjelbërimin e qytetit Lexington. Një oficer britanik i urdhëroi ata të shpërndaheshin. Ata nuk e bënë. Askush nuk e di se kush qëlloi i pari, por ishin ushtarët britanikë që gjuajtën të fundit, të paktën për momentin. Kur u largua tymi, disa kolonistë – nënshtetas anglezë – shtriheshin të vdekur, të tjerë u plagosën dhe pjesa tjetër kishin ikur. Rruga për në Concord ishte e hapur dhe britanikët e morën atë.

Pastaj, gjatë rrugës për në bazën e tyre në Boston, diçka ndodhi. Kolonistët nga qytetet fqinje, shkaktuan qindra viktima në rradhët e trupave britanike që tërhiqeshin. Ishte një ditë e përgjakshme dhe ndryshoi rrjedhën e historisë amerikane.