Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Joe must go! Biden, vetëm Zoti i plotfuqishëm mundet

by

Analizë nga Rafael Floqi 

Image

Biden duket se në samitin e NATO-s pohon se ai është ende në detyrën e presidentit Presidenti amerikan Joe Biden dhe homologët e tij perëndimorë po shënojnë 75-vjetorin e NATO-s. Samiti po zhvillohet pikërisht në kohën kur Rusia po kryen ofensivën e saj të fundit në Ukrainë dhe forca politike e aleancës po testohet në disa fronte. Udhëheqësit e NATO-s të mbledhur në Uashington duke filluar të martën, planifikojnë të mbështesin mbështetjen transatlantike për Ukrainën në betejën e saj kundër Rusisë. Por për presidentin mikpritës Joe Biden, samiti është bërë po aq për të demonstruar se ai është i aftë të përmbushë kërkesat rënduese të presidencës edhe për katër vjet të tjera. 

Takimi i NATO-s , një Joe- show

Krerët e shteteve nga Evropa dhe Amerika e Veriut po përballen me perspektivën e kthimit të skeptikut të NATO-s, Donald Trump, teksa Biden përpiqet të shpëtojë fushatën e tij të rizgjedhjes, e cila ka qenë në një kthesë pas një debati të frikshëm të 27 qershorit kundër Trump-it. Presidenti tha se puna e tij në samitin, ku NATO feston 75 vjetorin, do të ishte një mënyrë e mirë për të gjykuar aftësinë e tij të vazhdueshme për ta bërë këtë punë. Ai tregoi mbi punën e tij për të mbledhur anëtarët e NATO-s në përgjigjen e saj të ashpër ndaj pushtimit rus të Ukrainës si një shembull kryesor i udhëheqjes së tij të qëndrueshme, dhe ndër arsyet që ai meriton edhe katër vjet të tjerë në Shtëpinë e Bardhë. 

“Aleatët tanë po kërkojnë udhëheqjen e SHBA-së”, tha Biden në një intervistë për MSNBC të hënën. “Kush tjetër mendoni se mund të hyjë këtu dhe ta bëjë këtë? Unë e zgjerova NATO-n. Unë e forcova NATO-n. U sigurova që ne jemi në një pozicion ku kemi një koalicion të … kombeve në mbarë botën për t’u marrë me Kinën, me Rusinë, me gjithçka që po ndodh në botë. Ne po bëjmë përparim të vërtetë.” 

Të frikësosh me imazhin e gogolit “Trump”

Imazhi që senatorët kryesorë të arrijnë marrëveshje për nivelet e shpenzimeve për vitin e ardhshëm, duke krijuar përplasje me Dhomën e Përfaqësuesve Imazhi Trump kthehet në gjurmët e fushatës me afatin e VP-së që po afrohet mes thirrjeve që Biden të tërhiqet 

Biden thotë se nuk do të tërhiqet. Por nëse e bën, ja pse Harris është favoriti për ta zëvendësuar atë Biden po përpiqet të bindë votuesit dhe donatorët se ai është ende në detyrë. Ai e ka bërë çështjen e tij në gjurmët e fushatës, në një letër sfiduese drejtuar ligjvënësve demokratë dhe gjatë intervistave miqësore në media gjatë disa ditëve të fundit. Megjithatë, ai përballet me skepticizëm nga disa aleatë të vjetër. Gjashtë anëtarë demokratë të Dhomës së Përfaqësuesve i kanë bërë thirrje publikisht Bidenit të largohet nga fushata e tij; ligjvënës të tjerë në biseda private i kanë kërkuar atij të largohet dhe disa donatorë të profilit të lartë kanë ngritur shqetësime për qëndrueshmërinë e tij në garën kundër Trump dhe kjo do të jetë një provë për Presidentin Biden. 

Shtëpia e Bardhë shpreson t’u tregojë demokratëve të lëkundur se Biden ka ende atë që duhet gjatë asaj që pritet të jetë disa ditë të ngarkuara me takime zyrtare të nivelit të lartë, biseda mënjanë me liderët, darka dhe pritje të gjata diplomatike dhe një konferencë shtypi në fund të samitit. Disa zyrtarë të lartë të administratës që folën në kushte anonimiteti për të diskutuar bisedat e brendshme thonë se presidenti shfaq një zotërim të fortë të çështjeve më të gjera – pushtimi i Rusisë në Ukrainë, kërcënimi i paraqitur nga Kina – por për veprimet specifike dhe në rritje që vendet ose grupet mund të ndërmarrin porsa i përket këtyre konflikteve, Biden është shfaqur në rastin më të keq ndonjëherë i hutuar ose nuk është dukur se ka një njohuri të mprehta se si t’i trajtojë ato. 

Krizë besimi mbi gjendjen mendore të Biden-it

Sidoqoftë, zyrtarët thonë se nuk ka – të paktën jo ende – një krizë besimi mbi gjendjen e përgjithshme mendore të Bidenit. Kancelari gjerman Olaf Scholz u tha gazetarëve të martën përpara se të nisej nga Berlini për samitin se ai nuk kishte ndonjë shqetësim për shëndetin e Biden. “Nga shumë biseda që kam pasur me presidentin amerikan, e di se ai e ka përgatitur këtë samit shumë mirë dhe shumë saktë së bashku me ne”, tha Scholz. Imazhi 09 korrik 2024, Brandenburg, Sch’nefeld: Kancelari Federal Olaf Scholz (SPD) bën një deklaratë përpara se të niset për samitin e NATO-s në Uashington në Aeroportin BER. 

Samiti do t’i japë Biden mundësinë e tij të parë për t’u takuar ballë për ballë me kryeministrin e ri britanik Keir Starmer. Biden e telefonoi Starmerin javën e kaluar për ta uruar për fitoren e tij dhe planifikon ta presë të mërkurën për bisedime në Shtëpinë e Bardhë. Udhëheqësi i Partisë Laburiste nuk kishte asnjë shqetësim për mprehtësinë mendore të Biden gjatë bisedës së tyre telefonike, sipas një zëdhënësi të kryeministrit i cili foli në kushte anonimiteti për të diskutuar mbi thirrjen private.

Kreu i Partisë së Ligës kundër emigrantëve të Italisë, zëvendëskryeministri Matteo Salvini, ofroi se “gjendja shëndetësore e Biden nuk më duket shumë e mirë”. “Të jesh i shëndetshëm për kreun e SHBA-së më duket shumë i rëndësishëm”, shtoi Salvini, një anëtar i vogël i qeverisë së krahut të djathtë të kryeministrit Giorgia Meloni.

Mbledhja e liderëve nga 32 vendet e NATO-s — plus partnerët e Paqësorit, Australia, Japonia, Zelanda e Re dhe Koreja e Jugut, si dhe Ukraina — pritet të jetë një nga paraqitjet e fundit të Biden në një forum ndërkombëtar përpara ditës së zgjedhjeve dhe përpara javës së ardhshme të 

Konventës Kombëtare Republikane në Milwaukee

E gjitha për 2 përqind

Biden ka kërkuar të nxjerrë në pah angazhimin e tij ndaj aleancës, ndërkohë që u ka bërë votuesve argumentin se Trump do t’i kthente shpinën NATO-s nëse do të kthehej në Shtëpinë e Bardhë.

Trump ka kritikuar në mënyrë të përsëritur anëtarët e tjerë të NATO-s të cilët nuk arritën të përmbushin një objektiv të rënë dakord për të shpenzuar të paktën 2% të prodhimit të brendshëm bruto për mbrojtjen. Ankthi evropian u rrit në shkurt kur Trump paralajmëroi aleatët e NATO-s në një fjalim të fushatës se ai “do të inkurajonte” rusët “të bënin çfarëdo dreqin që duan” ndaj vendeve që nuk i përmbushin qëllimet e shpenzimeve të mbrojtjes, nëse ai kthehet në Shtëpinë e Bardhë.

Trump ka kritikuar Biden për sigurimin e një “rrjedhjeje të pafund të thesarit amerikan” në Ukrainë. Republikani kohët e fundit është shprehur i hapur për huadhënien e parave dhe ka thënë se pavarësia e Ukrainës është e rëndësishme për Shtetet e Bashkuara.

NATO dhe Ukraina 

Ndihmësit e Biden janë tërhequr, duke vënë në dukje njoftimin e NATO-s muajin e kaluar se 23 nga 32 vendet anëtare po arrijnë objektivin e shpenzimeve të mbrojtjes të aleancës këtë vit. Nëntë vende anëtare po përmbushnin qëllimin kur Biden mori detyrën në 2021.

Biden gjithashtu ka marrë meritën për zgjerimin e NATO-s. Si Finlanda ashtu edhe Suedia janë bashkuar pas pushtimit rus të Ukrainës në shkurt të vitit 2022.

“Kjo nuk është rastësisht,” tha zëdhënësi i Sigurisë Kombëtare të Shtëpisë së Bardhë, John Kirby. “Kjo është për shkak të lidershipit. Kjo për shkak të një administrimi të vazhdueshëm të aleancës dhe partneriteteve të tjera në mbarë botën. Të dhënat e presidentit flasin vetë.”

NATO pritet të shpallë detajet e rrugës së Ukrainës drejt anëtarësimit në aleancë gjatë samitit. NATO, e cila është ndërtuar rreth marrëveshjes themelore se një sulm ndaj një anëtari është një sulm ndaj të gjithë anëtarëve, ka pohuar se nuk do ta sjellë Ukrainën në vathë derisa të përfundojë konflikti me Rusinë.

Kirby tha se udhëheqësit do të diskutojnë gjithashtu përpjekjet për të krijuar një qendër koordinimi në Gjermani për të ndihmuar në trajnimin, pajisjen dhe koordinimin e logjistikës për forcat e Ukrainës për pranimin e saj të pritshëm eventual në NATO.

SHBA dhe aleatët planifikojnë të zbulojnë hapat gjatë samitit për të forcuar mbrojtjen ajrore dhe aftësitë ushtarake të Ukrainës për ta ndihmuar atë të pengojë agresionin rus, tha Kirby.

Sa i përket shëndetit të Bidenit, Ian Brzezinski, një bashkëpunëtor i lartë në institutin e mendimit në Uashington, Këshilli Atlantik, tha se ai duhet të përdorë samitin për të “ndryshuar ndjeshëm përshtypjen” që ai la me performancën e tij të dobët të debatit.

Panik në Shtëpinë e Bardhë 

Performanca e tmerrshme e Presidentit Joe Biden në debatin presidencial të 27 qershorit ka ngritur shqetësime për moshën, shëndetin dhe aftësinë e tij për të udhëhequr qeverinë federale. Zyrtarët e administratës kanë fajësuar përgjigjet e tij të ngatërruara dhe ndonjëherë të padeshifrueshme në debatin me republikanin Donald Trump për një ftohje, jet lag dhe përgatitje të dobët në Camp David. 

Por në moshën 81-vjeçare, Biden ka zbuluar se shëndeti i tij është një çështje kyçe për shumë votues që shkojnë në zgjedhjet e nëntorit. Dr. Kevin O’Connor, mjeku i Bidenit, dha komentin e tij të parë që nga debati të hënën vonë, pasi sekretarja e shtypit e Shtëpisë së Bardhë, Karine Jean-Pierre u përpoq të adresonte pyetjet në lidhje me shëndetin e presidentit në konferencën e lajmeve të së hënës. Demokratët kanë qenë në gjendje të plotë paniku për kandidaturën e Presidentit Biden dhe aftësinë për të mposhtur Donald Trumpin qysh nga performanca e zymtë e debatit të Bidenit javën e kaluar. 

A qe vetëm një natë e keqe?  

Në një përpjekje për të shuar këtë shqetësim, Biden u ul për një intervistë televizive me George Stephanopoulos të ABC të premten mbrëma. 

Biden mund të ketë qetësuar disa nerva mes disa aleatëve politikë të tij me atë intervistë, por ai nuk tregoi lehtësinë dhe koherencën që demokratët do të donin të shihnin. Mendimet e tij ishin, nganjëherë, të shpërndara dhe më pak se të qarta.

“Sapo pata një natë të keqe”, tha Biden për debatin. “Nuk e di pse.”

Demokratët nga i gjithë vendi po peshojnë nëse presidenti Joe Biden duhet të mbetet kandidati i partisë për president.

Ai tha se kishte qenë duke udhëtuar javët e mëparshme, kishte një të ftohtë, madje ishte testuar dhe për COVID.

A do ta blejnë këtë zyrtarët demokratë dhe më e rëndësishmja, a janë të bindur votuesit të besojnë se ai do të jetë edhe për katër vjet në detyrë? Biden këmbëngul se ai është i gatshëm për këtë detyrë, por mosha e tij po tregon qartë edhe më shumë se sa ka treguar në vitin e kaluar ose më shumë – dhe pikërisht në kohën e gabuar. Duke hyrë në debat, steka e pritshmërive ishte shumë e ulët. Gjithçka që Biden duhej të bënte për ta sqaruar, ishte të tregonte pak energji dhe vetëm energji. Ai nuk e bëri atë. Dhe tani steka është ngritur. Çdo paraqitje publike, fjalim dhe debat (nëse ka edhe një tjetër) do të zmadhohet.

Biden kokëfortësi presidenciale 

Biden përsëriti përsëri se ai nuk do të dalë nga gara, dhe madje shkoi aq larg sa të pretendonte se në thelb askush tjetër nuk mund ta bënte punën aq mirë sa po e bën ai për të qenë një kandidat më i mirë kundër Trumpit. 

Biden minimizoi pyetjet në lidhje me pozicionin e tij politik, dyshimet për aftësinë e tij për të udhëhequr ose për të mposhtur Trump. “E kam parë nga shtypi.” “Unë nuk mendoj se shumica dërrmuese janë atje.” “Unë nuk besoj se ky është vlerësimi im i miratimit.”

Biden sfidues tha se “vetëm Zoti i Plotfuqishëm” mund ta bindë atë të largohet nga gara e vitit 2024

Ai po shmangte dhe racionalizonte dobësitë e tij, por të kuptosh pse Biden nuk është larguar mënjanë është të kuptosh politikën e tij dhe thelbin e asaj se kush është ai si person. Ai është përballur me një mori sfidash personalisht dhe politikisht, dhe ato pengesa kanë përcaktuar se kush është ai. Biden është mësuar që njerëzit t’i thonë se ai nuk mund ose nuk duhet të bëjë diçka dhe ai beson se kundërshtarët kanë qenë prej kohësh gabim.

Sigurisht, ato pengesa janë të gjitha shumë të ndryshme nga ajo me të cilën ai përballet aktualisht, sepse siç historiani Douglas Brinkley tha dikur për ish-presidentin George W. Bush: “Kokëfortësia është një cilësi pozitive e udhëheqjes presidenciale – nëse keni të drejtë, për atë që jeni kokëfortë”. 

E njëjta gjë mund të thuhet edhe për Biden-in apo ndonjë president, për këtë çështje.

Joe must go !

Vetëm “Zoti i Plotfuqishëm” mund ta detyronte Biden-in nga gara – ose ndoshta aleatët e tij më të afërt në udhëheqjen demokratike.

“Nëse Zoti i Plotfuqishëm do të zbriste dhe do të thoshte, “Xho, dil nga gara”, unë do të dilja nga gara,” tha Biden. “Po Zoti i Plotfuqishëm nuk zbret.”

Po, nuk ka gjasa që të ndodhë një ardhje e dytë për t’i thënë Bidenit të braktisë pozicionin, por Biden duket se e ka lënë derën paksa të hapur për të dalë, nëse aleatët e tij kryesorë të Kongresit ia kërkojnë  këtë, përkatësisht lideri i pakicës në Dhomën e Përfaqësuesve Hakeem Jeffries, ish-kryetarja e Dhomës së Përfaqësuesve Nancy Pelosi. Rep. Jim Clyburn dhe udhëheqësi i Senatit Chuck Schumer.  Por ata në takimin me donatorët theksuam pas takimit se ata e mbështesin Bidenin. Për të qenë të qartë, askush nuk e ka bërë thirrje që ai të braktisë, megjithëse Pelosi ndryshoi melodinë e saj dhe tha se është një pyetje legjitime të pyesësh nëse performanca e Biden ishte një “episod” apo një “kusht”.

“Nëse aleatët tuaj, miqtë dhe mbështetësit tuaj në Partinë Demokratike në Dhomën e Përfaqësuesve dhe Senatin ju thonë në mënyrë të besueshme se ata janë të shqetësuar se ju do të humbni Dhomën dhe Senatin nëse qëndroni brenda, çfarë do të bëni? ?” Stephanopoulos e pyeti Biden-in.

“Unë nuk do t’i përgjigjem kësaj pyetjeje,” tha Biden. “Kjo nuk do të ndodhë.”

Pra, në perspektivë, duket se e ardhmja e Bidenit në këtë garë, nuk është vetëm e tij.

GABIMI I VITIT 1986

by

Nga FEDERICO RAMPINI – “Corriere Della Sera”, 1 korrik 2024 – Përktheu: Eugjen Merlika/

Një fill i kuq bashkon votën e Francës dhe rizgjedhjen e mundëshme të Donald Trump-it. Dy liberaldemokracitë më të lashta të Perëndimit rrotullohen në dy kriza paralele. Pothuaj dyzet vite më parë paralajmërimi I trampizmit ndodhte jo rastësisht në rrethnajën pariziane. Viti ishte 1986. Isha korrespondent nga Parizi kur president ishte François Miterrand, një vigan i së majtës evropiane, së paku si shtat kulturor.

Megjithatë nën sytë e tij ndodhte diçka  që askush nuk e kuptoi atëherë në udhëheqjen e partisë socialiste franceze. Vitet Tetëdhjetë panë sukseset e para të Ballit Kombëtar, n’atë kohë i drejtuar nga babai i Marine Le Pen, Jean Marie. Ai arriti të bënte të zgjidhej në Ishullin e Francës, një departament që përfshin qytetin e Parizit. Filloi në këtë periudhë një zhvendosje e klasës puntore. Rrethnaja pariziane që kishte qenë komuniste prej një përjetësie, filloi të votojë djathtas. Dhjetëvjeçarë më parë se kjo dukuri të bëhej e fuqishme në të gjithë Perëndimin, kishte ndodhur aty dhe arsyeja ishte njëra: imigracioni.

E majta mitterrandiane nuk mund të kuptonte  sepse ishte vendosur mirë në lagjet shik të kryeqytetit (si Bregu i Majtë), ku imigrantët janë vetëm të dobishëm: drejtojnë metronë, mbledhin plehërat, shërbejnë në restorantet, vijnë e pastrojnë shtëpitë, ndërmjet gjërave të tjera. Ndërsa në rrethnajë, ku jetojnë puntorët metalmekanikë të Renosë, algjerianë, marokinë e tunizianë ishin komshijtë e shtëpisë në sheshpushimin përballë. Bijtë e tyre ishin të rinjtë që trajtonin vajzat e bardha si plaçkë seksuale. Herë herë ishin shpërndarësit e drogës së lagjes. Ndonjëherë këta djem “beur” (brezi i dytë me origjinë arabe) ndiznin automobilët; por jo BMW e Mercedes të lagjeve të pasura. Vërshonte që atëherë një ligjësim “nga e majta” i agresivitetit në emër të gabimeve të kolonializmit për t’u ndrequr; edhe se puntorët francezë nuk kishin patur asnjë dobi, ishin ata të paracaktuarit e afruar të zemërimit e duhej t’a pësonin duke heshtur, në emër të “fajeve të të bardhëve”. Hapeshin xhami të reja dhe medrese fondamentaliste të paguara nga vajgurdollarët sauditë. Policia, e efektëshme në zonat shik të lagjeve pesë, gjashtë e shtatë, në rrethnajat rrezikonte sa më pak të mundëshme, duke i u lënë të tjerëve kontrollin e territorit.

Drejtuesit e së majtës tërheqëse, nga Mitterrani tek ministri Kulturës Xhek Lang, përuronin vepra të çmueshme në qendër, si Louvri i Madh dhe Muzeu d’Orsay. Puntorët filluan të dyshojnë se e majta kishte zgjedhur të tjera shtresa e të tjera interesa për të mbrojtur.

Çfarë gabimesh të së majtës kishin “fabrikuar” Le Penin? Një nga frazat më në përdorim që bënte të njiheshin opinionistët përparimtarë ishte që “duhet të qëndrojmë nga ana e më të dobtëve”. Nënkuptimi: me që të dobtit ishin të huajtë mundësisht edhe pa dokumenta, aq më mirë nëse kanë dhe lëkurën të zeshkët. Së paku një pjesë e së majtës, ka vendosur se janë gjithmonë e vetëm këta viktima të caktuara të padrejtësisë. Aq më keq për pensionistët e varfër, me nënshtetësi kombëtare, që në mbrëmje kanë frikë të kthehen në shtëpi se nën të komandojnë shpërndarësit e drogës. U përgjigjen me citime statistikash, për të treguar se nuk ka asnjë lidhje ndërmjet të huajve dhe kriminalitetit. Pra nëse ata shohin afrikanët veriorë që shpërndajnë drogë pa u hyrë ferrë në këmbë në këmbësoret e lagjes së tyre, është një iluzion optik. Për më tepër, të bëhen afrime ndërmjet zanatit të shpërndarësit dhe prejardhjes së tij etnike, është një refleks racist. Duhet të heshtë pensionisti i varfër, të ketë turp kur ka mendime të tilla të fëlliqura.

Kjo lidh votën në Francë me atë që mund të ndodhë në Shtetet e Bashkuar….. edhe duke mos mbajtur parasysh shpartallimin e Joe Biden-it në televizion.

Revolucioni amerikan i viteve 1765 – 1787 frymëzoi atë francez të 1789. Ato dy Republika së bashku i dhanë jetë deklaratave të të drejtave njerëzore që vazhdojnë të na frymëzojnë edhe më shumë se dy shekuj mbrapa. Binjakëria vazhdon në rënien.

Këmbëngulja për të thënë se një “baticë e zezë “ fashiste  qëndron pezull mbi dy demokracitë më të lashta, është një justifikim për të mos sqaruar përgjegjësitë. Është e rehatëshme të flitet për “murtajën e zezë” sikur t’ishte një epidemi. Kështu shmanget përmëndja e emrave të fajtorëve, shmanget paditja e gabimeve t’atyre që po i dorëzojnë së djathtës  këtë mbizotërim.

“Corriere della Sera”, 1 korrik 2024     Përktheu Eugjen Merlika

ZGJEDHJET PRESIDENCIALE NË IRAN DHE NDIKIMI I TYRE

by

Dr. Evarist Beqiri

Në Iran, të premten e shkuar u zhvillua ruandi i dytë i zgjedhjeve presidenciale. Fitues u shpall kandidati reformist Masoud Pezeshkian me 30.5 milion vota. Pezeshkian fitoi 53.6% të votave duke mundur kandidatin  ultra-konservator Saeed Jalili, i cili mori 44.3% të votave. Pjesëmarrja në votime ishte 49.8% e zgjedhësve. Ndërkohë që raundi i parë i votimeve shënoi pjesëmarrjen më të ulët të zgjedhësve në votime qysh prej vendosjes në Iran të Republikës Islamike në vitin 1979…

Fillimisht duhet qartësuar se çfarë nënkupohet me termin “reformist” në Iran. Në një vend ku nuk lejohen partitë politike, sistemi teokratik përdor element të sistemit demokratik siç janë zgjedhjet. Dhe në zgjedhje lejohen që të marrin pjesë fraksionet ideologjike të elitës qeverisëse të Republikës Islamike. Pra, me termin “reformist” nuk kuptohet një politikan, i cili përkrah vlerat e sistemit të demokracisë liberale. Si reformistët ashtu edhe konservatorët iranian janë Islamist, por reformistët besojnë se moderimi i ideologjisë së regjimit mund të jetë më i dobishëm për klasën sunduese dhe shoqërinë iraniane.

Presidenti i ri është një kardiokirug 69 vjeçar me prejardhje nga pakica azero-kurde. Ai do të jetë edhe presidenti më i moshuar që zgjidhet në këtë post në Iran. Këshilli Gardianëve, të cilët shqyrtojnë paraprakisht kandidaturat presidenciale, e pranoi kandidaturën e tij në këto zgjedhje, pas refuzimit që ata i bënë kandidaturës së tij në zgjedhjet presidenciale të viti 2021. 

Pas protestave masive që shpërthyen në Iran në shtator 2022, menjëherë pas vdekjes së 22 vjeçares Mahsa Amini, në duart e policisë së moralitetit, fitorja e Pezeshkian duket si një shenjë që regjimi po dëgjon zërin e protestës masive popullore. Njëkohësisht, zgjedhja e tij shpërfaq edhe ndasitë që ekzistojnë brenda së plotëfuqishmes Gardë Revolucionare Islamike, ku një pjesë e saj e ka përkrahur kandidaturën e Pezashkian dhe jo atë të rivalit të tij konservator. 

Masoud Pezeshkian pas humbjes së bashkëshortes dhe djalit të tij të vogël, në një aksident automobilistik në vitin 1994, vendosi të mos rimartohej duke i rritur i vetëm  të tre fëmijët e tij. Dhe përgjatë fushatës elektorale presidenciale ai është shfaqur në publik përkrah vajzës së tij, Zahra. Pezashkian ka shërbyer si ministër i shëndetësisë në vitet 2001-2005, përgjatë mandatit të dytë të presidentit reformist Mohammad Khatami. Përgjatë fushatës elektorale presidenciale ai e ka shfaqur veten si një njeri i popullit, i cili do to jetë zëri atyre që nuk kanë zë…

Pezashkian është anëtar i parlamentit iraninan që prej vitit 2008. Ai u shfaq si një zë kritik ndaj dhunës së ushtruar nga organet shtetërore përgjatë protestave popullore të vitit 2009, 2018 dhe 2022. Zgjedhja e tij ka ngjallur disi shpresën në shoqërinë iraniane, të rraskapitur nga sanksionet e gjata ekonomike perëndimore. Asnjë ekonomi në historinë botërore nuk ka arritur që rritet, duke qëndruar e izoluar në një kafaz… 

Prandaj, Pezashkian synon që të ringjall Marrëveshjen Bërthamore Iraniane të arritur në vitin 2015, dhe të heq sanksionet ekonomike ndaj Iranit. Ai ka premtuar ndjekjen e një politike miqësore me të gjitha vendet e huaja, duke përjashtuar Izrealin. Kjo nënkupton se Irani do të vijojë të mbështes Aksin e Rezistencës. Dhe pikërisht një nga telefonatat e para të urimeve për zgjedhjen e tij ai e mori nga Presidenti rus Vladimir Putin, i cili syonon garantimin e ndihmës iraniane për Luftën në Ukrainë. Nëse Irani do të vijojë forcimin e aleancës me Rusinë dhe mbështetjen e proksive të tij në Liban, Palestinë dhe Jemen, pak gjasa ka që dialogu me vendet perëndimore të ketë sukses.

Gjithsesi, zgjedhja e Pezashkian është pritur mirë veçanërisht nga të rinjtë, femrat, si edhe nga minoritet etnike në Iran, të cilët kërkojnë mbrojtjen e të drejtave të tyre. Se sa do të jetë në gjendje presidenti Pezashkian që të sjell ndryshime sociale në Iran, kjo ngelet për t’u parë. Duke pasur parasysh që fjalën e fundit në politikën e jashtme dhe atë të brendshme në Iran e ka lideri suprem Ali Khamenei, hapësirat e manovrimit të tij janë të kufizuara. 

Megjithatë, si një njohës i mirë i sistemit politik iranian, Pezashkian do të përpiqet që të ringjall ekonominë dhe të krijojë një mjedis më pak shtypës. Dhe patjetër që zgjedhja e një fytyre më të moderuar mund t’a lehtësojë dialogun me vendet perëndimore, por kjo do të varet sidomos edhe nga fakti se kush do të jetë fituesi i zgjedhjeve presidenciale në SHBA…

Angazhimi intelektual modern i Ismail Kadaresë për Çamërinë

by

Dr. Dorian Koçi/

Në vitin 2016 pata kënaqësinë që Prof Xhufi të më ftonte për të qenë bashkëautor në shkrimin e librit “Çamëria vështrim historik dhe identitar”, një punim i drejtuar nga Prof. Pëllumb Xhufi, e shkruar sëbashku me Prof. Pëllumb Xhufin, Profesor Bashkim Kuçukun dhe Profesor Hajredin Isufin. Në këtë ndërmarrje fisnike na bashkoi dëshira për të shkruar një rrugëtim historik, identitar e kulturor të Çamërisë ndër shekuj si pjesë e pandarë e historisë, identitetit dhe kulturës shqiptare. Për kënaqësinë tonë të veçantë kësaj ndërmarrje profesionale dhe kulturore iu bashkangjit dhe shkrimtari ynë Ismail Kadare që shkruajti Hyrjen e tij. Në kundërshtim nga çu dëgjua dhe u shkrua në këto ditë ,duke mos respektuar as kodin njerëzor të mirrësjesjelljes kur shuhet një njeri, për rolin jo aktiv të shkrimtarit dhe intelektualit Kadare për çështjen kombëtare, kjo Hyrje tregon qartë angazhimin e plotë të tij në një diskurs modern që i bën nder kulturës dhe identitetit tonë. Çamëria shkruan Kadare-bën pjesë në një nga hartat më të dhimbshme të Europës, atë që ka njohur shpërnguljen. Është një hartë për të cilën flitet me kujdes, për të mos nxitur acarime të reja, në këtë botë të shqetësuar. Ndërkaq, heshtjet, gjithashtu mund të acarojnë, ndoshta më keq. Kontinenti ynë europian është plot me shembuj të tillë dhimbjesh. . Në rastet e shumta kur flitet për këtë dramë, është theksuar, se Çamëria nuk është kurrsesi një fantazmë që ngrihet për të errësuar marrëdhëniet e fqinjësisë midis grekëve dhe shqiptarëve. Përkundrazi, kur popujt e lehtësojnë ndërgjegjen e tyre nga peshat e vjetra, ata afrohen më fort, dhe, rrjedhimisht, duke u kuptuar më mirë, e duan edhe më shumë njëri-tjetrin. Ky libër i ri për historinë e Çamërisë është në vazhdën e një tradite të tillë pozitive, larg mllefeve dhe smirave kombëtariste. Në të flitet gjerësisht për të vërtetat historike, mbështetur në dokumente të autoreve shqiptare dhe të huaj, pa paragjykimet e njohura, ato që me aq lehtësi e kthejnë çdo mirëkuptim në moskuptim dhe çdo afrim në të kundërtën e vet. Pasqyrimi gjerësisht i traditave kulturore të Çamërisë, duke nisur nga kultura urbane, nga muzika, këngët polifonike, vallet dhe veshjet e një bukurie të rrallë, është një riafirmim i thelbit pozitiv të këtij libri.

Libri u përkthye dhe u botua dhe anglisht dhe frëngjisht dhe duhet thënë se falë edhe Hyrjes së shkruar nga Kadare, shkrimtarit që është përkthyer në 45 gjuhë, ai egziston si referencë në çdo punim bibliografik duke ndërkombëtarizuar edhe çështjen çame kulturialisht. Europa, Shqipëria humbi më 1 korrik një figurë e personalitet që shenjoi kulturën dhe identitetin tonë për gjysëm shekulli. Shqipëria do të ketë gjithnjë e më tepër nevojë për mesazhet e veprës së Kadaresë që plazmojnë identitetin europian të shqiptarëve.

Ismail Kadare:

Çamëria, harta e dhimbshme e Europës*

Njerëzit janë mësuar prej shekujsh me hartat dhe leximin e tyre, sado të larmishme të jenë ato. Harta shtetesh dhe popujsh, harta historike, klimatike, detare apo tokësore, ngulitën qysh në bankat e shkollës në kujtesën e nxënësve, me emrat dhe ngjyrat e tyre dalluese. Më pas, me shtimin e dijenive, njerëzit mësojnë se ka harta të vjetra dhe të reja, në të cilat disa nga emërtimet mungojnë ose janë zëvendësuar me të tjera. Kjo është e njohur dhe e shpjegueshme, si pasoje e zhvillimeve të historisë, kryesisht, të luftërave dhe shpërnguljeve. Kur viset e populluara zbrazen nga gjindja e vet njerëzore, letërsia dhe arti janë të fundit që i braktisin. Mund të thyhen ushtritë, të tërhiqen rojet e fisit, të heshtë diplomacia, arti nuk bindet. Ai kthehet e rikthehet atje, të logu i vjetër.

Atje ku ndodhi shkulja, këputja mizore, krimi. Atje ku të tjerët i ndal shenja e kufirit të ri, traktatet ose rendi i ri i botës. Këto radhë janë pjesë nga parathënia, shkruar për një antologji letrare-artistike për Çamërinë, përzgjedhur nga miku im i ndjerë, Ali Podrimja, më 2004. Çamëria bën pjesë në një nga hartat më të dhimbshme të Europës, atë që ka njohur shpërnguljen. Është një hartë për të cilën flitet me kujdes, për të mos nxitur acarime të reja, në këtë botë të shqetësuar. Ndërkaq, heshtjet, gjithashtu mund të acarojnë, ndoshta më keq. Kontinenti ynë europian është plot me shembuj të tillë dhimbjesh. Në antologjinë me motive letrare artistike për Çamërinë, është theksuar në mënyrë të ndjeshme se kjo përmbledhje nuk është as thjesht politike, as nismëtare e ndonjë fushate.

Është, në radhë të parë, një libër njerëzor. Libër me vjersha, poema dhe art, shkruar nga njerëzit për njerëzit. Është një dhimbje, që nuk ikën ngaqë dikush e shpall të paligjshme. As duke bërë sikur nuk e di. E, aq më pak, kur sillesh pa nderim ndaj saj. Në rastet e shumta kur flitet për këtë dramë, është theksuar, se Çamëria nuk është kurrsesi një fantazmë që ngrihet për të errësuar marrëdhëniet e fqinjësisë midis grekëve dhe shqiptarëve. Përkundrazi, kur popujt e lehtësojnë ndërgjegjen e tyre nga peshat e vjetra, ata afrohen më fort, dhe, rrjedhimisht, duke u kuptuar më mirë, e duan edhe më shumë njëri-tjetrin. Ky libër i ri për historinë e Çamërisë është në vazhdën e një tradite të tillë pozitive, larg mllefeve dhe smirave kombëtariste. Në të flitet gjerësisht për të vërtetat historike, mbështetur në dokumente të autoreve shqiptare dhe të huaj, pa paragjykimet e njohura, ato që me aq lehtësi e kthejnë çdo mirëkuptim në moskuptim dhe çdo afrim në të kundërtën e vet. Pasqyrimi gjerësisht i traditave kulturore të Çamërisë, duke nisur nga kultura urbane, nga muzika, këngët polifonike, vallet dhe veshjet e një bukurie të rrallë, është një riafirmim i thelbit pozitiv të këtij libri.

Një popull që gjen kohën e nevojshme të përpunojë me kaq finesë këta tinguj e këto ngjyra të jetës, pohon një prirje humane e mirëkuptim me botën. Vëmendja ndaj teksteve të autorëve të huaj e shqiptare, që nga Maksim Artioti i mesjetës së vonë, lindur në Artë, e gjer të Abedin Dino i Parisit të viteve 1930, pinjollit më të ri të dinastisë së Dinenjve, mik i Gertrude Shtejn, Tristan Cares e Pikasos, janë disa nga shembujt e një vizioni humanist e kulturor të Çamërisë, larg spekulimeve të ngushta politike të ditës.

Problemi çam ka mbi njëqind vjet që është i pranishëm në zonën juglindore të Europës. Ai është i ngjashëm me probleme të tjera, herë më të vjetra e herë më të reja, që janë shfaqur e shfaqën në pjesë të ndryshme të kontinentit tonë. Në pamje të parë shpesh ato duken të ndërlikuara e të pandryshueshme, madje të pazgjidhshme, ngaqë lidhen me emancipimin e përgjithshëm të njerëzimit, i cili, ndonëse, jep përshtypjen e një zhvillimi me ritëm të shpejtë, në të vërtetë qëllon të jetë më i ngadaltë sesa duket. Krijimi i Europës së bashkuar, në mesin e dytë të shekullit njëzetë, ka qenë një lajm i madh jo vetëm në përmasa kontinentale, por ato botërore.

Bashkë me zhvillimet e reja ekonomike, politike e kulturore, ai krijoi premisat e një çlirimi të brendshëm shpirtëror, falë të cilit u ringjallën shpresa për zgjidhje të çështjeve që ngjanin më parë pa asnjë shpresë, përveç mjeteve të armëve dhe të luftës. Një vizion i ri për kufijtë dhe bashkëpunimin midis shteteve çon vetvetiu drejt mirëkuptimit të mëtejshëm midis kombeve, çka është baza që secili prej tyre të ndihet më i plotë brenda thesarit të përgjithshëm njerëzor, që popullon planetin tonë.

* Hyrja e librit

7 Alfabetet e Gjuhës Shqipe

by

Nga Ndrek Gjini

MA University of Galway, Ireland/

Alfabeti i gjuhës shqipe është një variant i alfabetit latin. Akti më i hershëm i njohur deri më tani i shkrimit shqip vjen nga një dokument i kishës katolike franceze të vitit 1332. Ky dokument është shkruar ose nga kryepeshkopi Guillaume Adam ose murgu Brocardus Monacus. Në këtë dokumnet thuhet: (“Megjithëse shqiptarët kanë gjuhën e tyre që është një gjuhë krejtësisht e ndryshme nga latinishtja, ata megjithatë përdorin shkronja latine në të gjithë librat e tyre”). Ky dokument provon se shqiptarët e shkruanin gjuhën shqipe që para vitit 1332. Pra, jo domosdoshmërisht ata përdornin vetëm shkrimin latin.

Gjeografi franko-danez Conrad Malte-Brun në studimet e tij është marrë seriozisht me krjimin dhe zhvillimin e një alfabeti shqip në shekullin e 18-të. Në librin e tij rreth Gjeografisë Universale të botuar në 1826, Malte-Brun përmend një “alfabet kishtar të shqipes, i cili përbëhet nga tridhjetë shkronja. Pas tij Johann Georg von Hahn, Leopold Geitler, Gjergj Pekmezi dhe të tjerë vazhduan studimet për të njëjtën temë. Që atëherë janë zbuluar shtatë alfabete origjinale të gjuhës shqipe.

Alfabeti Elbasanit i shekullit 18-të përdoret për të shkruar dorëshkrimin e Ungjillit të Elbasanit. Ky alfabet mendohet gjerësisht si vepër e Gregorit të Durrësit. Sipas Robert Elsie, “Alfabeti i Dorëshkrimit të Ungjillit të Elbasanit i përshtatet mjaft mirë gjuhës shqipe. Në të vërtetë, në përgjithësi, mund të konsiderohet më i përshtatshëm se alfabeti i sotëm i shqipes, bazuar në një model latin.

Alfabeti i Elbasanit përdor një karakter për fonemë, me përjashtim të n-së, për të cilën ka dy karaktere, dhe g-së, për të cilën ka tre karaktere (dy prej të cilave kufizohen në huazime specifike greke Dallimi midis shqipes r dhe rr dhe). ndërmjet l dhe ll krijohet nga një pikë mbi karakterin Një pikë mbi një d krijon një nd akute, si në greqisht, për të treguar një fjalë ose frazë.

Në tërësi, sistemi i shkrimit i përdorur në dorëshkrimin e Ungjillit të Elbasanit është i qartë, relativisht i saktë dhe duket se është i menduar mirë nga shpikësi i tij.

Fjalët e padeshifruara nga Dorëshkrimi i Ungjillit të Elbasanit. Në faqen e parë të vetë dorëshkrimit të Ungjillit të Elbasanit është një vizatim dhe rreth 12 fjalë, ndoshta emra personal, të shkruara në një shkrim që ndryshon krejtësisht nga ai i pjesës tjetër të dorëshkrimit. Ky sistem shkrimi ende nuk është deshifruar, megjithëse studiuesi elbasanas Dhimitër Shuteriqi ka bërë përpjekje për ta deshifruar.

Alfabeti i Todhrit i shekullit 18-të që i atribuohet Theodhor Haxhifilipit. Ky alfabet u zbulua nga Johann Georg von Hahn (1811–1869), konsulli austriak në Janinë dhe babai i studimeve shqiptare. Hahn botoi atë që ai e konsideronte si alfabetin ‘origjinal’ të shqipes në monumentin e tij Albanesische Studien (1854) dhe ai thotë që zbuloi në të një derivat të shkrimit të lashtë fenikas.

Studimi i këtij alfabeti u mor më pas nga Leopold Geitler (1847–1885) i cili e konsideroi shkrimin Todhri si të ardhur kryesisht nga shkronjat kursive romake, tezë të cilën e ka mbrojtur edhe studiuesi slloven Rajko Nahtigal (1877–1958).

Alfabeti i Todhrit është një sistem i ndërlikuar shkrimi prej pesëdhjetë e dy karakteresh, i cili është përdorur në mënyrë sporadike për komunikim me shkrim brenda dhe rreth Elbasanit që nga fundi i shekullit të tetëmbëdhjetë. Ai nuk përputhet sa duhet me gjuhën shqipe, madje jo aq mirë sa alfabeti i dorëshkrimit të Ungjillit të Elbasanit, me të cilin nuk ka asnjë lidhje.

Një tjetër alfabet origjinal I shqipes gjendet në Kodikun e Beratit, (të mos e ngaterrojmë këtë me Codex Beratinus I dhe II). Ky dorëshkrim prej 154 faqesh, që tani ruhet në Bibliotekën Kombëtare të Shqipërisë në Tiranë, është në fakt një dorëshkrim i thjeshtë letre dhe nuk duhet të konsiderohet si një ‘kodik’ i ndriçuar me pergamenë në traditën perëndimore. Duket se ka qenë vepër e të paktën dy autorëve dhe është shkruar midis viteve 1764 dhe 1798. Dorëshkrimi zakonisht i atribuohet një Konstandini të Beratit (rreth 1745 – rreth 1825), i njohur në shqip si Kostandin Berati. apo Kostë Berati, i cili mendohet se ka qenë një murg dhe shkrimtar ortodoks nga Berati. Konstandini i Beratit thuhet se e ka poseduar dorëshkrimin nga viti 1764 deri në vitin 1822, megjithëse nuk ka të dhëna se ai ishte autori i tij.

Kodiku i Beratit përmban tekste që janë të ndryshme në greqisht dhe të ndryshme në shqip.Këto janë tekste liturgjike biblike dhe ortodokse në shqip të shkruara me alfabetin grek, të gjitha pa dyshim të përkthyera nga greqishtja ose të ndikuar fort nga modelet greke. Aty gjënden; një poemë shqipe me dyzet e katër vargje me tekstin përkatës greqisht të njohur si Zonja Shën Mëri përpara kryqit; dy fjalorë greqisht-shqip me gjithsej 1710 fjalë; shënime të ndryshme fetare; dhe një kronikë e ngjarjeve midis 1764 dhe 1789 e shkruar në greqisht.

Në faqen 104 të këtij kodiku, janë dy rreshta shqip të shkruara me një alfabet origjinal prej 37 shkronjash, të ndikuar, siç duket, nga shkrimi glagolitik. Në faqen 106, autori jep edhe një pasqyrë të sistemit të shkrimit apo si të thuash alfabetit që ai krijoi.

Alfabeti i Veso Beut. Ky është një tjetër alfabet origjinal i gjuhës si shqipe I krijuar nga Veso bBeu, i cili është një nga krerët më të shquar të Gjirokastrës, nga familja e Alizot Pashës. Veso Beu thotë se e mësoi këtë që në rininë e tij nga një hoxhë shqiptar si shkrim sekret që e trashëgoi familja e tij dhe e përdori vetë për korrespondencë me të afërmit e tij.

Alfabeti i Vellaras-it i cili përdorej në Shqipërinë e Jugut. Ky alfabet e kishte marr emrin nga mjeku, tekstshkruesi dhe shkrimtari grek Ioannis Vilaras (Shqip: Jan Vellara). Djali i mjekut Vilaras studioi mjekësi në Padova në 1789 dhe më vonë jetoi në Venecia. Më 1801 u bë mjek i Veliut, djalit të të famshmit Ali Pashë Tepelenës (1741–1822).

Vilaras mbahet mend kryesisht si një poet modern grek dhe duket se nuk ka qenë fare shqipfolës. Ai është autor i tetëdhjetë e gjashtë faqeve me shënime gramatikore dygjuhëshe, të datës 1801, të cilat pa dyshim u krijuan për t’u mësuar ghuhën shqipe greqishtfolësve të tjerë. Shqipja në fjalë është një dialekt toskë i shkruar me një alfabet origjinal prej tridhjetë shkronjash bazuar në latinisht dhe në një masë më të vogël në greqisht.

Dorëshkrimi i veprës iu dhurua Bibliothèque Nationale në Paris (shtojca grec 251, f. 138–187) në 1819 nga François Pouqueville (1770–1839), konsull francez në Janinë gjatë mbretërimit të Ali Pashë Tepelenës. Pouqueville ishte i vetëdijshëm për vlerën e veprës, duke vënë në dukje: “Je possède un manuscrit, une grammaire grecque vulgaire et schype qui pourrait être utile aux philologues”, por zgjodhi të mos e botonte në rrëfimet e tij të udhëtimit. Shënimeve gramatikore u bashkëngjitet edhe një letër e datës 30 tetor 1801, e shkruar në shqip me dorëshkrim të Vellarës nga fshati Vokopolë, në jug të Beratit, ku mjeku kishte qenë i detyruar të ndiqte Veliun e tij gjatë fushatës ushtarake të këtij të fundit kundër Ibrahimit të Beratit. Pjesë e dorëshkrimit janë edhe disa fjalë të urta, si në greqishten e sotme ashtu edhe në gjuhën shqipe.

Alfabeti i Vithkuqit (1844). Nga viti 1824 deri në 1844, Naum Veqilharxhi zhvilloi dhe promovoi një alfabet me 33 shkronja, të cilin e kishte shtypur në një libër drejtshkrimor shqip me tetë faqe në vitin 1844. Ky libër i vogël drejtshkrimor u shpërnda në të gjithë Shqipërinë e Jugut, nga Korça në Berat, dhe u prit, si duket, me shumë entuziazëm. Në vitin pasardhës, 1845, broshura u shtua në dyzet e tetë faqe në një botim të dytë tashmë po aq të rrallë, të titulluar Faré e Re – Abétor Shqip per Djélm Nismetore (Një libër i ri drejtshkrimor shqip për nxënësit e shkollave fillore).

Megjithatë, fama e këtij alfabeti origjinal, që ngjan në shikim të parë me një lloj Armenishtje me shkronja latine, në fakt ishte shumë e kufizuar, pjesërisht për shkak të vdekjes së parakohshme të autorit një vit më vonë dhe pjesërisht pa dyshim për shkaqe financiare dhe teknike. Si i tillë, ky alfabet i Veqilharxhi-t , ndonëse I hartuar në mënyrë të shumë të mirë fonetike dhe asnjanës nga ana rrëfimtare, nuk mundi t’i rezistojë kohës.

Duhet theksuar se gjuha shqipe ka patur shumë versione të vjetra të alfabetit të saj në latinisht, greqisht dhe mjaft gjuhëve të tjera të vëndeve të botës lindore. Por të gjitha këto përpjekje nuk mundën t’i mbijetojnë kohës.

Dhe këto përpjekje vazhduan deri në Kongresin e Manastirit të mbajtur në qytetin e Manastirit nga 14 deri më 22 nëntor 1908, ku u bë Standardizimi i Alfabetit të Gjuhës Shqipe.

Kështu pra, në ditët e stome, 22 Nëntori është një ditë përkujtimore në Shqipëri, Kosovë, Maqedoninë e Veriut, dhe në diasporën shqiptare, e njohur si Dita e Alfabetit.

Përpara Kongresit të Manastirit, gjuha shqipe përfaqësohej nga një kombinim i gjashtë ose më shume alfabeteve të ndryshme, plus një numër nënvariantesh të tyre.