Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

8 Korrik, 80-vjetori i të madhit Aristidh Kollja \Kola 

by

Pranë Akademise së Shkencave në Tiranë më,29 Qershor 2024 u mbajt ceremonia përkujtimore  e 80 vjetorit të  ditëlindjes së Kollosit të Arbërorëve të Greqisë Aristidh Kola\ Kollja.

Qéndra Albanologjike A. Bellusci mbi gjuhën dhe kulturën arbëreshe, e cila ka një lidhje shumë vëllazërore me këtë figurë, arsyea miq të hershëm me arbëreshin At Antonio  Belleusci u prezantua nga unë (Ornela Radovicka), dhe në të njëjtën kohë përfaqësuese të LKSHM. 

Takimi ishte në orën 10.Ishte ditë e shtunë dhe organizatori miku, vëllai i të madhit Aristidh Kola\Kollja ishte i pranishëm disi më herët. Në dorë mbante si diçka të çmueshme, ishte një  fotografi e A.Kolës të shkrepur prej tij. 

Ora po kalonte dhe vura re që pjesmarrja nuk ishte ajo që meritonte një kollos si Aristidh Kola. Këtë shqetësim e preku edhe Orgoanizatori i saj Z. Traboin gjatë fjalës së tij.  

Dua të shpreh deri diku indinjatën time se fatkeqësisht në Shqipërinë tonë gjërat po shkojnë akoma në përpjesim të zhdrejtë, për sa i përket figurave të mëdha që duhet ti përkasin kombit. Kam idenë se sa më shumë të bëkërke për kombin, sa më i ndershëm të jesh, aq  më tepër anashkalohesh, teorema të qenit “pelivan”, jep  propabilitet më të madh për të qenë i vlerësuar.

Mendoj se secili në atë sallë  i ka shkuar ndërmend pyetja: Ku janë istitucionet? 

Ku janë akadamikët??? 

Pse kjo indiferencë ndaj njerëzve të tillë?

Harruan këta akademik, që arvanitasit( arbëror të Greqisë), apo  arbëreshët e Italisë  si ndihuan në karrjerën e shumë akademikëve??? 

Më vjen ndër mend një letër i arvanitasit Jorgo Margu,themeluesi i revistës “Dialogoi”, i cili ka dërguar një letër At Belluscit, (të cilën e ruajmë në bibliotekë) ku thuhet se; për botimin “Thimi Mitko-Vepra”, Tiranë 1981, arvanitasi Maruga kishte dhënë një kontribut të madh me informacione e  materiale. Profesorët e Akademisë  kontributin e tij e kishin bere “kontribute” te tyre dhe nuk e kishin përmendur aspak Marugën e shkretë as edhe në “Parathënie”.Professor Qemal Haxhihasani sikur edhe  nje fije “Falenderimi”.

Kur më rrëfente Maruga- vazhdon Bellusci-  Ai i kishte sytë e mbushur me lot, dhe po me pika loti më shkroi kete leter.

Këtë letër Bellusci ia kishte treguar edhe Aristidhit Kolljes ku ai pasi e kishte dëgjuar, i ishte përgjigjur:”Margua këtë bashkpunim nuk e kishte dashur si lavdi për veten e vet, që në fund të fundit edhe e meritonte, sepse  ishte puna e tij, mundi i tij, djersa e tij (dhe nuk ka turp më të madh mos të kesh ndershmërinë intelektuale, ti vjedhësh punën tjetrit dhe të marrësh meritat) por Maruga  këtë bashkpunim më tepër se sa për vete  e pati  kërkuar si bashkpunim  me tokën mëmë. 

Ai kishte dashur te behej diçka të zyrtarizuar ku të vihej në dukje bashkëpunimi kulturor arbëror-shqiptar për të kapërcyer muret e politikantëve dhe pëngesat ideologjike të rregjimit të asaj kohe”.

Nëse këto raste i përkisnin epokës së regjimit, sot nuk është se jemi  më mirë, përmend këtu akademikun Tito Johalas,(prej të cilit  mësojmë  si nga Bellusci, por edhe nga arvanitasi Jorgo Mihas që është ende gjallë, pjesë e Shoqatës Marko Bociari)që Tito Johalas, mohonte jo vetëm  origjinën arvanitase, por ende sot vazhdon e të thotë që Arvanitasit erdhën nga Shqipëria rreth shek XV-XIV?  Pikërisht kjo vepër e tij  publikohet nga Akademia e Shkencave me lekët e shqiptarëve!!! 

Çfarë akademik kërkojmë që të marrin pjesë në ceremoni të tilla, kur ne qarqet e tyre,  ndodhin fenomene, te tilla si Mungese Ndershmerie intelektuale, ku përvetësohet puna e tjetrit,(në edukatën time ky akt quhet vjedhje) si në rastin e Marguës, apo publikohet vepra e Tito Johalas, një figurë kaq e diskutueshme për mos të thën anti arbërore! 

Si mund të marrin pjesë akademik të shkencës, ku personazhet si Kollja\ Kola  janë “Jo të rehatshëm” për të mos thënë te bezdisshem per Istitucionet e larta!!!. 

Por le të lëmë mënjanë për një çastë, çdo dritë- hije të botës akademike e të kthehemi  në 80 vjetorin e ditës së Aristidh Kollja\ Kola  e të përmendim këtë bashkpunim midis      

 Në vijim materiali i përgatitur me rastin e 80 vjetorit të lindjes së Aristidh Kollja.

Të nderuar miq të të Madhit Aristidh Kollja . Nuk mohoj që jam shumë e emocionuar që ndoshem sot midis jush pak javës të humbjes së kollosit të Arbërisë, vëllait shpirtëror të Kolljas, At Antonio Bellusci, të cilët përfaqësonin dy flatrat e atij ëngjëlli që ishin kudo, kurdo herë, për çështjen e kombit. At punuan me vetmohim e sakrifica për të mbajtur gjallë identitetin, çëshjtjen e Arbërisë, dhe të Arbërorëve të Greqisë. Për të dy këta gjigand të Arbërisë do të ketë vetëm ditëlindje.      

Në këto pak rreshta dua të përqëndrohem në miqësinë midis At Belluscit dhe Vëllaut të tij Aristidh Kollja. 

Si u njoh, Aristidh Kollja me At Belluscin?

Për herë të parë At Bellusci niset në Greqi në vitin 1962 dhe qendron vetëm për pak kohë, por sa shkeli  atë territor ndjeu që ajo tokë i përkiste, ata vëllezër flisnin të njëjtën gjuhë dhe kishin të njëjtat zakone.

Fillimet ishin me metropolitët, por  të paktë ishin ata që i dhanë një dorë, më të shumtët i kthyen krahët dhe At Bellusci kërkoi të  lidhej me intelektualët. 

Të parin arbëror që njohu ishte Jorgo Maruga. Një inxhinier i zoti por edhe një studiues i arbërorëve të Greqisë.  Kur e takoj për herë të parë unë- thotë At Bellusci kisha themeluar revistën Vatra Jonë 1966 dhe zgjati deri në vitin 1971. Ishte në tre gjuhë italisht, anglisht dhe shqip. Flas me Marugën nëse ishte e mundur që ai të hapte një revistë dhe të flisnin për botën arbërore.     

Ishte mars 1976, kur Jorgo Maruga themelon revistën e parë për arbërorët e Greqisë dhe e quajti “ Dialogoi” ku trajtoheshin argumente historike,gjuhesore, etnografike e letrare te arvanitasve.

Ishin fillimet e viteve 1980- rrëfen At Bellusci dhe isha në Athinë, kisha ndaluar në një librari sepse sa herë që largohesh blija libra për bibliotekën time që e kisha themeluar rreth viteve 1960. Si njeri kurjoz futem në bisedë me librashitsin dhe midis të tjerave më thotë se  në Athinë është një  Jurist i zoti por që merret edhe me studime mbi botën arbërore. quhet Aristidh Kollja dhe libërshitësi arvanitas i kishte dhënë   nr e shtëpisë.

U njohëm Në datën 5 Shtator 1980 tek rruga Solonos Nr77 ku gjendet “Vivliopolin” i Orestit Jorgo Metaksà 

Kush ishte Aristidh Kollja për Atë Belluscin?

Aristidh Kollja, për At Blleushin ishte kapaciteteti i kalibrit më të lart intelektual,një nga figurat më  ekselent të botës arbërore,një njeri gjenial në shpirt,i guximshëm, patriot,arvanitas që preku  argumentat e botës pellazgjike,u interesua për botën arbëreshe, dhe u bë mbrojtës i denjë i çështjes  së Kosovës. Historia, gjuha, folklori, arbërore ishin ajo diafragmë që i jepnin jetë dhe përkushtim këtij arbërori, por që nuk u vlerësua nga istitucionet e larta për kontributin të çmueshëm që ai dha botës arbërore.   

Ja se shprehet  At Bellusci  në kujtimet e tij:

“Kur e takova për herë të parë Aristidhin, më tërhoqi vëmendjen kultura e lartë e këtij arbërori,stili i të shkruarit, aftësia që ai paraqiste në shtrimin e problemeve historike shqiptare, por mbi të gjitha dashamirësia që shprehte për shqiptarët.

Jam një pellazgo-ilir thoshte gjithë krenari dhe  vështrimi i tij merrte një madhështi  kozmike sa herë që e thoshte. Kur bisedonte më afrohej  me një mënyre vëllazërore me ato gjestet e tij  sa fisnik po aq edhe bir  terreni, e nuk linte rast pa më thënë: Vëlla Ndon ne duhet të nxjerrim në pah, autoktoninë tonë!

Që nga ai moment që u pamë nuk u ndamë kurrë, u lidhëm më shumë me njeëri tjetrin dhe nisëm projektet në të mirë të Arbërisë.

At Bellusci e Aristidh Kolla mbjatën edhe një lidhje epistolare

Një mori letrash janë midis Beluscit dhe Kollja\ Kola 

Në një letër të vitit 1983 Kollja  i  shkruanteAt Belluscit: Vëlla Ndoni- unë lexova Kosta Rodi me titull “Arvanitët zgjohen”, 1978. Grumbullova të gjithë bibliografinë arvanitase, por nuk u mjaftova tek kjo. Fillova studimet, kuptova se duhej t’bëja një vështrim të tërë historisë greke që të kuptoja problemet e arvanitasve dhe sa munda, i përmblodha dhe  duke dhenë edhe  mendimet e mia  krijova  librin “Arvanitasit dhe origjina e grekeve”, që u botua me 1983. 

Ishte i lumturuar për këtë libër dhe kjo gjë më bënte optimist  për ri-zgjimin e ndërgjegjes arbërore në Greqi- shprehet At Bellusci-

Kur kthehm në verë,  takoj Aristidhin dhe e pyes: Si po shkon vepra?

– Vëlla Ndon, po shon disi mirë.

Ma ke pagëzuar si duket.Tani Arvanitasit nuk do mbajnë pranë biblën po Librin e Kolljas-  mu përgjigj ai me atë humorin e tij.  

Nuk do ishte keq i thashe Unë- se sot për sot  arvanitasit  kanë më tepër nevojë për zgjimin kombëtar se sa për biblën.

Biblën e priftit e kanë në çdo neuron.   

– O Vëlla  Ndoni ç-po më tha? Ti nuk je nga ata priftërinjë që gjynjëzohen në çdo moment dhe sytë e duart i mbajnë nga qielli.

  E thënë nga një prift si ju ka vlere 10 fish.

Qeshëm të dy.

Shpesh në atë buzëqeshjen e tij shikoja mirësinë ku bashkohej ajo dozë e malinkonisë.  

Një ditë më arrin një letër. E cila më entuziazmoi shumë- thotë AT Bellusci në kujtimet e tij. Ja se çfarë thuhet në të:

“Vëlla Ndon, nuk ka më të bukur se gluha shqipe. Në gjimnaz,fillova të dalloja ngjashmërinë e disa fjalëve me gjuhën e Homerit dhe latinishten, por nuk kisha kuptuar akoma lidhjen e thellë të saj me këto gjuhë, sepse shkolla shqipe nuk kishim, kisha mësuar shqip prej familjes e brenda meje kisha gjakun arbëror. E ndieja këtë gjuhë të materializuar me ndërgjegjen time, e ndieja që e kisha

në deje. Afrimiteti me ty më bëri të thelloja akoma më tepër njohuritë e të kërkoja të vërtetën historike. Po thelloj njohuritë mbi adhurimet e grekëve të vjetër dhe pellazgëve, përkufizimet e toponimeve madje dhe thjesht emrat e heronjve e gjysmëperëndive, që gjejnë shpjegime vetëm nëpërmjet shqipes së vjetër, gjuhës sonë arbërore. Vëlla Ndon,

më e keqja është se akoma historianët grekë, bashkëkohësit e tu e të mitë, shkruajnë historinë e Greqisë dhe nxjerrin jashtë saj pellazgët dhe arvanitët. Por një histori greke, e cila nuk merr në konsideratë pellazgët dhe arvanitët, nuk është as greke dhe as histori nuk mund të jetë”.

Aristidhi ishte i bindur për origjinën dhe gjuha e tij, për këtë më tha se ishte duke përgatitur fjalorin arvanitas-grek, i cili do të mund të bënte dallimin e gjuhës arvanitase me atë zyrtare

greke. Kishte kohë që kishte hedhur idenë e botimit të një fjalori me alfabet latin të shqiptarëve të Greqisë për ta afruar me gjuhën shqipe dhe komunikimin me historinë, kulturën e artin shqiptar.

Aristidhin e karakterizonte ajo fije  trimërie dhe guximi që iu atribohet vetëm njerëzve fisnik, dhe ai  ishte. Për këtë virty At Bellusci sjellë një episod në kujtimet e tij.  

Kujtoj një rast që jam ndier shumë i fyer- thotë At Bellusci- Isha në një nga udhëtimet e mia etnografike në Suli të Moresë, ku doja të bëja intervista mbi arvanitasit. Iu afrova një grupi arvanitas dhe i pyeta arbërisht, por ata m’u përgjigjën në greqisht: “Këtu nuk ka

arvanitas!!!”.

Më trajtuan shumë keq. U ula në një lokal të  e Sulit ku Aristidh Kollja kishte një mik të tij, i cili duke më parë të dëshpëruar dhe të fyer, i telefonon Aristidhit, dhe me i rrëfen se çfarë kishte ndodhur. Aristidhi i thotë mos të largohesha, sepse do vinte ai. Ndërsa qëndroja në lokal i zhgënjyer sepse Suli ishte historia, ishte legjenda,nisa të shkruaja disa vargje.

 “ Ti Sul i Moresë

Nuk je një vashëz e papjekur, Sulima!

Në Morënë tënde flasin legjendat për Sulin e Madh!

Me historinë tënde të lashtë,

por dhe me motërzat e tua për krah;

Krisohor dhe Kokla

Psari dhe Kuvëlla.

Por ti sot, Sulima,

e vetmuar te çuka e një mali shtrihesh si një kufomë,

Varfëria e shpirtit tënd dhe padituria

shpirtin arbëror moroit po shuajnë,

e fytyrën tënde turpëruan.

Sulima,

Ti, mëma e  trimit Kollokotronit

Frikacake u tregove, kur më the:

“Edo den iparachun arvanitas!”

Si ta zuri ajo gojë këtë rrenë?

Kur bir arbëror ti ishe vetë.

Mos u bëj dele, Sulima,

Se ujku të hëngri dhe akoma po të ha!

Arbërisht foli Erës, Sulima

se edhe qielli që të dritëson

do të bëhet më i kthjellët

nëse mban frymën tënde arbërore.

Do mbash lart edhe nderën e Suljotit.

Sulima Kiparissias (More), 13.9.1983.

Kështu ishte Aristidhi një trim i guximshëm, një leader i lindur për çështjen arbërore.

Aristidhi, ishte edhe një aktivist i denjë për çështjen e Kosovës.

Një dite më telefon Aristidhi. Unë, sapo isha kthyer nga Amerika për problemet mbi çështjen e Kosovës ku isha takuar me Senatorin arbërsh Dioguardi dhe kishim përgatitur një konferencë me një pjesëmarrje të gjerë i rrëfej për atë çka kishte ndodhur dhe i rrefej ne detaje per c’ka kishte ndodhur.

Kalojnë disa kohë dhe Aristidhi më më thotë se kishte nxjerrë  librin “Greqia në kurthin e serbeve të Millosheviçit”. Një libër që tregon për komplotët dhe masakrat çnjerëzore serbe kundër kombeve të ish- Federatës Jugosllave dhe kryesisht të shqiptarëve.

I thash të kishte kujdes, duke ditur situatën në Greqi. Mu pergjigj, qe e kete e perceptonte, ndihej te ishte në shenjestër, edhe pse deri diku kishte  pasur disi liri te shprehej nëpër  disa studio televizive në Greqi per masakrat qe beheshin ne Kosove.

Kollja ishte edhe nje intelektual.Ai kishte atë dhuntinë të ishte si një figurë polietrike. Kalonte me lehtësi nga Historia te pulicistika, dhe pastaj tek letërsia. Një herë  krijoi një projekt, midis arbëreshëve të Italisë dhe arvanitasve, mbi këngën “e Bukura e Strigar” (Strigari, është një katund arbëresh  në Shën Kosmo albanese, në Calabri dhe është qyteza e poetit të madh  Zef Serembes, këtij arbëreshi që i këndoj të dashurës së tij që emigroi në Brazil, që vdiq herët, por që vargjet e tij  shkruar nëpë  sokaket e këti fshati), nje projekt  ku u lidhen dhe u krijuan  ura midis  dy vellezerve, arberesh e arvanitas, ne fushe te letresise dhe artit.

Pyesja shpesh intelektualët arvanitas të shoqatës Bocari pse nuk ishte zyrtarizuar gjuha arbërore në Greqi.???

Përgjigjen më të sakt e kam marrë nga Aristidh Kollja në “Relazionin mbi  pakicat gjuhësore  bërë në Greqi në 1987” organizuar nga Komuniteti Europian.

U mblodhën ne Greqi  arvanitas dhe individë, por dhe grupe partish për të shprehur mendimet e tyre mbi pakicat minoritare ne Greqi dhe perdorimi i gjuhës tek arbërore e Greqise.

Përgjigja e Kolljas ne kete Relacion ishte:

Ne arvanitasit kemi nxjerrë sytë me gishtat tanë që nga momenti, kur fshehëm (apo mohuam) origjinën tone etnike, dhe gjuhën tonë”.

 Problemet tona sipas një rendi janë kështu:

Mos të fshehim, origjinën dhe gjuhën.

Të njohim historinë tonë.

Të mbledhim material të folklorit tonë.

Të mësohet gjuha shqipe dhe të publikohen sa më shumë libra.

Këto pika janë prioritetet tona.

Problemi tjetër është se Qeveria Greke deklaronte me të madhe se arbëroret-arvanitë nuk ekzistojnë, dhe ne  zyrtarisht në Greqi nuk njihemi.

Nuk njihemi sepse nuk njihemi me kushtetutë, dhe kur nuk njihesh me ligj nuk ka edhe si të mbrojë ligji .

E para e punës është të njihemi si popullsi  me të drejtën e gjuhës shqipe, dhe në pushtet.

Nuk njihemi por egzistojmë, sepse egziston historia,toponimet e vjetra,  egzistojmë në folklor,në poezitë gojore lirike dhe epike- dhe e  thoshte vazhdimisht, e më ton pët t’iu treguar të tjerëve: Hapni sytë. Nuk po kuptoni që po shuhemi përfundimisht!?

At Bellusci në referencat e tij gjatë këtij relacioni suvencionuar nga Europa  shprehet:

Priftërinjë në Greqi nuk mbështesin çështjen e gjuhës arbërore, ata propagandonin që gjuha shqipe arvanitikia ishte gjuha e djallit. 

Deri nga vitet 1970 fëmijët, të rinjë, flasin në mënyrë shumë të qartë gjuhën arbërore\ shqipe. Unë në fshatin tim kam folur gjuhën arbërore. Vetëm kur ikëm nga fshati dhe shkuam në universitete vumë re se kishte plot student të tjerë që flisnin të njjtën gjuhë kështu u njohëm pranë nesh.

Konfermohet  se shqiptarët sot në Athinë  janë mëse dy milionë njerëz.Të gjithë këta arbërorë i dinë rrënjët e tyre, por  shumica nuk kanë  ndërgjegjen arbërore, edhe pse fatkeqësisht shumë kanë humbur gjuhën  e janë shpërndarë në Athinë, në Patra, në Selanik.

Unë mendoj se t’iu heqësh arbërorve të drejtën për të mësuar gjuhën  është  krimi më i madh që i bëhet demokracisë. Në shoqaten tonë Arbërorët e Greqisë kërkojmë që të organizohen mësime të gjuhë shqipe për të mëdhenjë e për të vegjël.

Edhe pak më parë gjatë vizitës së Presidentes së Kosovës në Bibliotekë ai është shprehur. Pse të vazhdojmë të jemi të padukshëm edhe sot në 2023 kur flitet shumë për demokracinë, në një Greqi ku lindi demokracia, ku arbërorët janë autokton, dhe fatkeqësisht ndihen e trajtohen të padukshëm?

Personalisht pyes veten: Çfarë kërkon Europa sot  prej atyre vendeve të cilat kërkojnë të bëhen pjese  e saj..?Konkretisht, çfarë i kërkon Europa  Shqipërisë që ajo të bëhet pjesë e BE?

Kushtet themelore që të vë kjo Euuropë janë:

a(Kërkojnë siguresën, b)Të respektojnë të drejtat e pakicës minoritare.

Greqia këtë kriterin e dytë  nuk e ka marrë fare parasysh dhe nuk e njeh me kushtetutë.

Përse Greqisë nuk nuk i është kërkuar dhe ti kërkohet ky kusht?

Për shtetin Grek o je grek o je i huaj.

Pakica kombëtare nuk egziston.

Kjo është për të ardhur keq, por akoma më e trishtueshme është kur mendon se  shumica e anëtarëve të qeverisë  në Greqi sot kanë rrënjë arvanitase dhe nuk bëjnë asgjë për një identitet që bota mbarë e ëndërron, një identitet të lashtë, të një populli  që flasim gjuhën e folur më të lashtë në Europë, dhe që tregon autoktoninë e një populli.

Magjia dhe Miti

Vepra më intersante që e tërhoqi  Aristidh Kolljen prej veprave të miat ishte Magjia dhe Miti- rrëfen At Bellusci.

Aristidh Kollja ishte një figurë interesante. Ai ishte  një njeri i ligjit ku profesioni kërkon limite, standarte, përkufizime, inteligjencë, dhe shpirttë reduktuar,  ndërsa shpirti i Kolljes ishte Cartesiane. Ai La profesionin e tij, dhe  dhe përhapi atë shpirtin e tij  si notat e një pentagrami e fluturonte në këtë kozmo të mitit, të magjisë që e çonte në një botë paralele.

E admiroja sepse e perceptoja madhështinë  introspektive të tij  sa profan aq universal por dhe aq njeri i perëndisë . 

Në maj 2000 , Kollja më e fton në Athinë për  prezantimin e librit të tij me titullin :“Antonio Bellusci dhe Magjia e tradizionit popullor“. Në ketë libër ai trajton një matërie  shumë të vështirë dhe delikate ku vihen në pah sentimentet dhe besimet më atavike të popullit arbërsh“ Një maestër i sentimentit.

Kur arrita në Athinë në 20 maj në vitin 2000, me komunikohet nga miku Jorgo  Gerou, që  Aristidhi është shtruar në spitalin Evamgjelisomoit. Mbrin në Athinë 23 Maji.  Shkoj menjëherë në spital për ta vizituar dhe bisedojme me deshpërim reciprok. Vë re se Miku im ishte shtruar në korridor. Mu duk si çudi që nuk kishte  një shtrat për këtë vëlla kaq të çmuar, që kishte bërë për arvanitasit. Nuk gjendej një vëlla arvanitas, mjek, infermier, i njohur që të paktën të kurohej në mënyrë dinjitoze?

U ndjeva keq. Më pa dhe e pash ndër sy. U kuptuam pa folur. Kisha një ndjesi të çuditshme dhe i thash se  promovimin e librit do ta bëjmë një herë tjetër kur të bëhesh më mirë.

Inzistoi dhe më tha se do të bëhej pa prezencën e tij, sepse  nuk e dinte nëse do egistonte ndonjë “një herë – tjetër” për të.  Nuk kishte gjë më të dhimshme për mua në ato momente.

Largohem disi i trishtuar.

Promovim u bë në 24 Maj  në sallën Stampa Esterea në prezencen e Ambasadorit të asaj kohe dhe pa prezencën e Vëllaut tim Aristidh. Largohem nga Atthina ditën 26 Maji 

Në korrik i shkruaj një letër dhe pyes si ishte. Më thotë që nuk ishte mirë dhe se diçka të çuditshme kishte ndodhur në jetën e tij.

Ishte i bindur se dikush i kishte bërë keq.

Në Tetor Aristidhi vdiq. Për varrimin e tij nuk mora pjesë.  Nuk kisha kujt ti jepja ngushëllime përvëllaun tim. I dërgova familjes, Z Nensi një telegram, ngushëllimi, por nuk mohoj faktin se i madhi Aristidh Kollja mu duk se u abandonua nga të gjithë.

Me humbjen e Aristidhit nuk më bënin këmbët të shkoja në atë Greqi.Përpara syve më kujtohej ai  korridori i spitalit, ku ishte vëllau im, i shtrirë i sëmurë ku  nuk i kishin dhënë dinjitetin që meritonte këtij njeriu me shpirt sa universi.

Nuk e hoqa kurrë nga mendja kete Vëlla. Sa herë kam patur raste të takoj të politikës kam shprehur dëshirën  që Aristidh Kollja  meriton ndonjë shtator në qendrën e Tiranës apo Kosovës. I Pëlqente idea e shtatorve. Kritikonte faktin se në Shqiëpri nuk ka shtotore të Aleksandrit të madh, të Pirros, apo të shumë heronjëve që i quajtën Romak apo më vonë grek por që ishin pellazgo Ilir.

Kritikonte faktin që  rojet  e Shtetit të kishin uniformën me  fustanella, e jo si ato fustanellat qesharake të rojeve te parlamentit grek që iu ngjanin si “ Mini gonna” por ato fustanella të gjata, burrërore,fisnike që mbanin arbërorët. 

Aristidhi ishte Mirësia e kombit i personifikuar. Njeriu që lidhi Kosovën, arbëreshët, Shqipërinë, arbërorët e Greqisë!  

Me vdekjen e Aristidhit u mbyll një epokë e lavdishme,një urë që kishim lidhur e krijuar si dy popuj vëllezër të ndarë nga aksidentet historike.

Ne si Qëndër albanologjike me gjuhën dhe kulturën arbërore mbajmë lidhje me arvanitasit  ende. Me 28 shtator 2023, nisem nga stacioni metro  “Viktoria” në një takim me arvanitasin Jorgo Miha, një inxhinier i zoti, preofesor dhe studiues i botës arbërore.  Më thotë At Bellusci të merrja disa libra dhe ti bëja një intevistë. Më priste në një qendër komerciale. Nuk kishin endenjë qendër  si shoqatë, dhe se  Qëndra Boçari shumë nuk ishin më dhe ishte shpërndarë.

E përshëndes, dhe Ai, ngrihet  butë butë në këmbë, ashtu si e kemi zakon ne shqiptarët duke venë dorën pranë zemrës dhe me një buzëqeshje ku mirësia dhe gëzimi shkrihen, na përqafon krahë hapur e menjëherë më thotë: “Antonio Bellusci  si  është. Ai “Pafsania e Arvanitasve”.

Kishim dy njerëz të mëdhenjë At Belluscin dhe Aristidh Kolljan. Dy vëllezër të vërtetë. Miha vazhdon punën e tij arbërore nëpër rrjete sociale. Por me një dallandyshe nuk vjen pravera i thonë një fjalë, por për të shkuar pas një leader i cili ka një  qëllim për kombin kjo mund të arrihet.   

Mund të themi që Miqtë të tjerë arbërorë që mbetën në Greqi e lanë atë trashëgimi të krijuar dhe lulëzuar ose nga frika ose nga paaftësia ose mangësitë kulturore. Figura e atij brezit të viteve 70\80 deri nëvitet 2000 siç ishte figura e Kolljas\ Kola ,jurist, studiues, publicist, shkrimtar,e mbi të gjitha atdhetare  në mbrojtjen e cështjes së Kosovës dhe të arbërorëve të Greqisë, ngelen si ai ylli polar, figura polietrike te pavdekshëm në zemerat e atyre që duan Kombin. 

At Bellusci, gjithmonë na thoshte.

Kosovën deri diku e i dhame  nje drejtim ku mund te eci me kembet e saj edhe pse ka shumë probleme, por me Çamërinë cfarë do te bëhet.Ajo është lënë në heshtje, as edhe emrin “Gjenocid” nuk ia njohin ne tragjedine e saj. Prandaj mos harroni Çamërinë se pa u zgjidhur Çamëria vështirë të zgjedhim çështjen Arbëror të Greqisë.   

Kush merrte pjesë ne kete ngjarje:

Miku i Aristidh Kolla, Z. Traboin,shkrimtar, publicistë, poet,  i akorduar titulli “Mjeshtër i Madh”,  por me sa kuptova atë që e bënë atë më shumë krenar është kontributi i madh që dha në vitet e emigrimit ku u lidh dhe mbështeti mikun e tij të madh Aristidh Kolla për çështjen arbërore e  Arbërorëve të Greqisë. Është për tu përmendur në vitet e tij të emigrimit  edhe gazeta “Egnantia”.

Traboini vlerësohet për përpjekjet e tij për realizuar aktin më të madh që i është bërë figurës së madhe të Arisidh Kolljes deri më sot, duke iu dhënë titulli “Nderi i kombit”.  

Në këtë takim kishin ardhur nga Gjakova studiuesja dhe poetja Migena Arllati dhe bashkshorti i saj Behar Arllati, Z. Agim Gjakova një figurë shumë interesante për shqiptarët e Kosovës dhe të Shqipërisë. 

Mbi kujtimet e tyre mbi Aristidh Kolljen folën  deputeti Kostaq At Papa,  Zoti Zenel Hoxha punonjës në dhomën e Tregëtisë dhe pranë konullatës në Londër, Poeti Albert Zholi poet, Shkrimtar, Gazetar, Kryeredaktor gazeta Laberia, Zonja Angjelina Xharra kineaste, Mësuesja e Diasporësnë Turqi Mimoza Elezi,  Aktivistja Elida Jorgoni, studiuesja Zyba Hysa, Zotërinjtë Naun Kule, Mark Palnikaj,Tasim Mehmeti, Agron Gjedia, Nikolla Lokaj,. Në pjemarrjen e ceremonisë së 80- Vjetorit  të gjigandit Aristidh Kolla nuk merrnin pjesë akademikë të të lartë të botës shqiptare si edhe kanale televizive, të cilat  ishin informuar. Mori pjesë drejtuesi i televizionit ALPO të Gjirokastrës Mik i Aristidh Kollja

Komisioni kishte përgatitur edhe disa “Çertifikata Mirënjohje” të cilat iu shprndanë miqëve, shokëve si edhe gjithé atyre që kishin dhënë  kontribut pér botén arvanitase si edhe  për këtë mik të shqiptarëve që i donte aq shumë.

E rëndësishmja e këtij takimi ishte se u hodh kërkesa dhe u firmos një peticion që njëra prej shkollave të kryeqytetit ti vihet emri “Aristidh Kola”.

Përgatiti materialin

Ornela Radovicka Qëndra Albanaologjike  kërkime e studime mbi gjuhën dhe kulturën arbëreshe At Bellusci Frascineto (Cs)Itali

8 Korrik 2024 

C:\Users\iljas\Downloads\20240707_112017.jpg

Aristidh Kollja\Kola. Mik dhe Vëlla i ngusht i Atë Bellusci. Revista Lidhja\ A. Bellusci 

C:\Users\iljas\Downloads\20240703_175601.jpg

Në fund të ceremonisë përkujtimore të ditëlindjes të të madhit Aristidh Kollja, miku i tij i ngusht,hulumtuesi, shkrimtari Kolec Traboini shpërndahu disa kopje të librit të tij dedikuar kërij vëllait arbëror të Greqisë që bëri shumë për, për çëshjten arvanitase, krijoi lidhje me arbëreshët e Italisë, ndihmoj si askush tjetër  shqiptarët e Shqipërisë e migrant në Greqi, dhe bëri një punë të madhe për sensibilizimin për  çështjen e Kosovës Republikë e pavarur, sa shpesh vuri disa herë në rrezik edhe jetën e tij.     

Ornela Radovicka, miqësia e Atë Bellusci me Aristidh Kolës\ Kollja, dhe misioni i tyre në çështjen kombëtare, çështjen e Kosovës, çështjen Arvanitase 

C:\Users\iljas\Downloads\Kolljas Aris-5.jpg

Arkivi Qëndra Albanologjike gjuha dhe kultura arbëreshe A Bellusci 

C:\Users\iljas\Downloads\Marougas Jorgos (2).jpg

Letra e  Jorgo Marugës, Arkivi Qëndra albanologjike  gjuha dhe kultura arbërshe A. Bellusci 

Festivali Tradicional i Kishës së Shën Palit në Michigan

by

Katër net shqiptarie në mes fishekzjarresh 

Nga Rafael Floqi 

Në mjediset e jashtme të Kishës Katolike të Shën Palit në Rochester Hills në Michigan u organizua festivali i 33-të tradicional i cili grumbulloi mbi mijëra pjesëmarrës në katërt netët e tij me shoqërimin e muzikës kombëtare që frymoi shqip, gëzoi shqip e këndoi kuq e zi deri në orët e vona të natës, shoqëruar nga një background fishekzjarrësh të festimeve patriotike të 4 Korrikut.

Shqiptarët e duan Shqipërinë, e duan dhe Amerikën, por e duan sipas mënyrës së tyre, kuq e zi gjë që reflekton qysh ne mjediset e jashtme të Festivalit të 33-të të zbukuruar si asnjëherë tjetër me punën voluminoze të vullnetarëve të heshtur si Mark Gjokaj me shokë, që vijëzuan të gjithë parkinglotin e Kishës, i cili s’kishte vend për të strehuar makinat e shumta të pjesëmarrësve, të cilat u detyruan të parkoheshin edhe në brigjet e ngritura në pyllin pas kishës. 

“Ky festival tashmë tradicional, thotë famullitari i kësaj kishe, Dom Fred Kalaj, po e kryen më së miri funksionin e tij, duke grumbulluar në këtë ditë, jo vetëm besimtarët e famullisë, por edhe të gjithë bashkatdhetarët. Ky festival lidh gjatë këtyre ditëve Festën e Shën Palit më 29 Qershor, me ditën e Pavarësisë Amerikane 4 Korrikun. Festivali i Kishës shërben ai një mundësi jo vetëm për ruajtjen e traditës, por mbledh rreth kishës edhe të rinj shqiptarë edhe të besimeve të tjera, duke na ruajtur kështu sa të mundemi nga asimilimi.” 

Në mjediset e jashtme të festivalit shquheshin tendat e ndryshme të shitësve ambulantë, të cilët shesin relikte dhe objekte me vlera kombëtare, e gjer tek biskotat ( cookies) që një vajzë e re e cila ka krijuar në shtëpi një biznes për to dhe i shet në Instagram ato, gjer tek firma e mirënjohur e tregtimit të ushqimeve Zadrima, që importon nga Shqipëria ushqime bio dhe unikale të krahinës së Zadrimës, e gjer tek firma Iskander Gear me djemoshat e rinj nga New Yorku që kanë krijuar dhe prodhojnë në kompaninë e tyre veshje të rinjsh si T-shirts dhe Hoodies me simbole kombëtare. 

“Kemi disa vite që vijmë këtu thotë, Artani, drejtues i kësaj firme, produktet tona parapëlqehen nga të rinjtë, ndaj vijmë në Miçigan pasi grumbullohen shumë të rinj shqiptarë në këtë festival.

Nata e parë ku interpretoi grupi lokal, Liridona, Marjan Micakaj e Anton Ulaj i mbodhi të gjithë bashkatdhetarët në ditën që përkonte me 4 korrikun ditën Pavarësisë së Amerikës, me një sfond fantastik, ku po t’i shikoje me dron pamjet e festivalit do të kuptoje që ishte një sukses i mirëfilltë, sukses që do të vazhdonte edhe në netët në vijim.

Vlerat e një pune të mirë artistike për të gjithë drejtuesit e artistikë të Festivalit, drejtoren artistike të eventit Joli Agolli Paparisto, që ishte e kudogjendur  dhe e angazhuar me drejtimin e gjithë eventit, sa e kishim te pamundur ta intervistonim, si dhe koodinatorin Ervin Hoti, i kudogjendur që nga drejtimi në skenë, nga manaxhimi i karrikeve të të ftuarve e gjer tek furnizimi me qebapë të shijshëm për guzhinën. si dhe drejtorin artistik Anton Junçaj, drejtuesi i një grupi të mirënjohur “ Rrapsha në mërgim” , i cili ka në shtëpinë e tij një muze të vërtetë etnografik, një nga xhubletat e këtij muzeu u vesh nga një nga vajzat në këtë event.  Është e qartë një lavdërim për ta, se pa punën e përkushtimin e tyre vështirë se arrihej ky event.

Dita e dytë me 5 korrik iu kushtua festivalit të grupeve artistike dhe titullohej Festa e Xhubletës, kushtuar kësaj veshje madhështore të lashtë Malësisë së Madhe që është një trashëgimi e qartë e kulturës sonë ilire. Kjo veshje ka arritur deri në ditët tona me bukurinë dhe vlerat e saj historike dhe kulturore. Ajo përfaqëson një institucion të lashtë kulture matriarkale, ku emblema më e dukshme për të gjitha është forma e kambanës së xhubletës. Shenjat simbol në ekzemplarët e tyre janë trashëguar me mijëvjeçarë, por ende rreth 80% të zbukurimeve të kësaj veshjeje të bërë prej pëlhure të leshtë vazhdojnë që të jenë të pashpjeguara edhe pas 4000 vitesh. Xhubleta është një pasuri e jashtëzakonshme me rrënjë që nga lashtësia, dhe është simbol i nënës Shqipëri edhe në balada e personazhe historikë.  

Programi Artistik Folklorik filloi me parakalimin e grupeve të veshura me veshjet karakteristike kombëtare që i mbushi mjediset e jashtme me ngjyra të vërteta kombëtare si një Festival i vogël i Gjirokastrës, në skenën e posaçme të ngritur me mjeshtëri ku shquheshin në led wall bizneset donatore, të kompanive të ndryshme shqiptare.

Festivali u hap  me intonimin e hymneve kombëtare a kapela, mrekullisht nga Kristina Bzhetaj  një soprano e vërtetë e vazhdoi me programin me pjesëmarrjen e grupeve të valleve, si : Grupi “Gjergj Kastrioti” i Kishë së Shën Palit, “Illyrianët” i Kishës Zoja Pajtore -Grupi i valles “Shqiponjat e Vogla” nga Toronto -Grupi i valleve “Rapsha në Mërgim”, Grupi i valleve Rozafati nga New Yorku, Ansambli Folklorik Autokton Rrugova, që sollën një det i tërë kostumesh, një larmi interpretimi dhe një laryshi vallesh që nga veriu në jug, si : Vallja e Rugovës, Vallja Arbëreshe, Vallja Çame, vallja e Tiranës dhe vallja Kosovare, të interpretuara me pasion nga grupet e ndryshme të së gjitha moshave. Një meritë dhe vlerësim për punën e palodhur të koreografes, Joli Agolli Paparisto si në përgatitjen e numrave të vallëzimit në përgatitjen e fëmijëve të gjithë grupmoshave dhe si në drejtimin e festivalit. A jo drejton vetë si grupin Gjergj Kastrioti Skënderbeu dhe grupin e Valleve Ilyrianët. Ky nuk ishte një festival me çmime për interpretimet e valltarëve apo grupeve, por një promovim i vlerave kombëtare artistike edhe tek të rinjtë dhe fëmijët. Ndoshta nuk kishte aq disiplinë artistike gjë që është e vështirë me improvizim regjisorial pa prova paraprake, por vallet më të arritura të grupit Gjergj Kastrioti, të grupit Rapsha në mërgim dhe disa të grupit Rozafa dhe interpretimet e fëmijëve të vegjël të binin gjithnjë në sy.

Festivalet dhe grupet folklorike portretizohen si ikona të gjalla në fytyrat e këtyre fëmijëve që gëzojnë. Pastaj në këtë festival fëmijësh e të rinjsh, duket se një dorë e çuditshme i bashkon interpretimet me ato buzëqeshje mirënjohje prindërish që me celularët e tyre marrin mbresat nga interpretimi i fëmijëve të vet dhe ja shpërndajnë gjithë botës me mediat sociale.  

Për profesionizmin e treguar u shqua edhe Grupi Shqiponjat e vogla” që solli para shikuesve dhe fansave të tyre ( Prindërve të ardhur nga Toronto), valle motive arbëreshe sikur të ishin në Jugun e Italisë dhe vallen çame të Osman Takës. Vajza si yje dhe djem mjaft të shkathët krijuan nja tablo mjaft interesante me veshjet e tyre. Qysh në fillim më ranë në sy veshjet e tyre dhe veçova një vajzë me veshje tiranase me dimiq. A ky është “fuston Tirone” i thashë Ramazan Këllezi  drejtuesit të grupit, i cili ma pohoi gabimin duke e quajtur fustan : “dimiqet” .     

Është e vështirë të drejtosh një event të tillë dhe drejtuesja artistike, siç e quajnë të gjithë fëmijët me dashuri Joli me pasionin përkujdesjen stilin e saj e veçantë drejtues e cila ka jo vetëm dashurinë e respektin e artistëve të vegjël të gjitha moshave por dhe të prindërve të tyre.  

Ta dini se nuk ka grupe artistike të fëmijëve pa përkushtimin, entuziazmin dhe pasionin e nënave të tyre.  Ka në sytë e nënave të tyre shumë gëzim, ka dhe një si farë shpagim-pendese që vjen pikërisht nga interpretimi i shpenguar dhe i arrirë i atyre vogëlushëve, dhe një si farë pendese të prindërve që janë larguar nga Atdheu dhe kështu vallet e fëmijëve e shpaguajnë atdhedashurinë e tyre. Por edhe grupi i New Jorkut solli profesionalizëm në interpretim, u shqua edhe këngëtarja e re dhe valltarja e re Mikaela Nonaj si edhe vogëlushet nga Michigani Albana Gojçaj dhe Misi Gojçaj. 

Vlera të mirëfillta artistike , me vlerë autoktone sa edhe entnografike solli grupi Rrugova me vallet e tij patriotike të trimërisë që paraqisnin vale trimërie,  të njëjtin karakter kishin edhe vallet e grupit ‘Rrapsha në Mërgim ” drejtuar nga Anton Junçaj. Ky grup vallesh ka krijuar traditë tashmë në interpretimet e tij me një repertor stabël me vlera të mirëfillta sa etnografike dhe artistike.  

Programi u drejtua nga Mark Paparisto dhe Anxhela Corri, por qershia mbi tortë e këtij eventi ishte paraqitja e një dyzinë xhubletash historike që nga 200 vjeçare gjer tek më e reja 30 vjeçare, xhubleta të gjysheve dhe stërgjysheve, të veshura nga mbesat e tyre me një hijeshi karakteristike malësore, xhubleta që ato mund  t’i vishnin edhe në dasmat e tyre. 

Xhubleta e Malësisë së Madhe është një trashëgimi e qartë e kulturës sonë të lashtë.  Për vlerat etnologjike të Xhubletës, pronë kulturore e UNESKO-s foli studiuesi, Visar Rafuna, që theksoi rëndësinë e kësaj veshje dhe përzgjedhjen e saj në pasuritë e UNESKO-s. Ai tha se ndërsa në shekujt e mëparshëm, xhubleta ishte shumë më e pasur nga pikëpamja kromatike, por tani sundon ngjyra e zezë.” 

Të gjithë vajzat në fjalët e tyre theksuan sesi ishte ruajtur xhubletat dhe sa krenare ishin ato që vishnin xhubletat e gjysheve të tyre, pasi siç thotë legjenda “Një ditë, një princ i huaj iu afrua vajzës dhe i kërkoi t’ia shiste xhubletën e saj. Por vajza refuzoi, sepse e kishte trashëguar nga gjyshja e saj dhe e konsideronte një pasuri të çmuar. Princi u zemërua dhe i hodhi një mallkim: “Nëse nuk më jep xhubletën, do të bëhesh një zanë e mallkuar!”

Vajza nuk e besoi mallkimin, por pas disa ditësh, ndodhi një gjë e çuditshme. Ajo u kthye në një zanë të zezë, e dënuar të fluturojë përjetësisht në errësirë. Megjithatë, xhubleta e saj mbeti në tokë, e fshehur në një shpellë të thellë. Kjo legjendë është një pjesë e trashëgimisë kulturore të Malësisë së Madhe dhe tregon për rëndësinë e pasurisë së trashëguar dhe respektin ndaj traditave.

Pas kësaj u ndanë mirënjohje Këshilli drejtues të kishës për mbështetësit e Festivalit nga dom Fred Kalaj dhe Ervin Hoti.  Natyrisht një punë e tillë me mjaft improvizim ka dhe vend për kritika, siç u shprehën të pranishmit, se kishte më shumë protagonizëm të ndonjë grupi dhe pakënaqësi në ndarjen e mirënjohjeve. Por kryesorja është e gjitha pozitive pasi vlerat kombëtare cilësohen dhe vlerësohen dhe ruhen dhe kjo ka rëndësi.  Ishte e vështirë të intervistoje atë ditë drejtuesen koreografen e mirënjohur gjithnjë të palodhur Joli Agolli Paparisto gjithnjë e kudo gjendur dhe natyrisht ishte mjaft mbresëlënës edhe vallëzimi i saj tok me grupin në fund të koncertit. 

Drejtori i Festivalit Gjergj Kola Lajcaj duke vlerësuar donatorët tha se masat, që shihni kanë filluar qysh me mbarimin e festivalit të kaluar dhe veçoi përkushtimin e jashtëzakonshëm të vullnetarëve, si atë atyre të shërbimeve ushqimore dhe të atyre që merreshin me rregullin dhe sigurinë, madje pa praninë e asnjë punonjësi policie.   

Dita e shtunë ishte dita e gëzimit të të rinjve nën muzikën e Dj Bertit (Albert Abedini ) dhe Dj Don D dhe të ngjethej trupi. kur shihje mbi 500 të rinj që kërcenin nën tinguj e himnit rinor kombëtar, Kuq e Zi. 

Nata përmbyllëse ishte me zërat kumbues të dy këngëtarëve nga Kosova Valon Biba dhe Gjon Lleshi vazhdoi po këtë atmosferë. Ishte interesant se kishte më shumë vajza se djem, madje dhe disa gra edhe pse të shëndosha kërcenin shumë bukur, gjë që tregon se rrembi dhe shpirti shqiptar jeton e do të jetojë i pashuar në zemrat e shqiptarëve këtu në diasporë edhe pse ka disa të rinj që flasin shqip me vështirësi ata frymojnë shqip e kjo duhet të vazhdojë, ndaj duhen më shumë aktivitete të tilla kuq e zi.

Kritika e politikës së identitetit është raciste ose e vonuar

by

Artan Nati/

Një debat i ashpër mbi drejtësinë sociale dhe politikën e bazuar në identitet duket se ka shpërthyer vitet e fundit në botën perëndimore dhe pak fusha të jetës mbeten të paprekura nga konfliktet kulturore. Për disa, politika e bazuar në identitet është përqafuar si një strategji efektive për të luftuar diskriminimin dhe margjinalizimin. Për të tjerët, mund të duket se politika e identitetit ka rezultuar në luftëra kulturore që përfshijnë konflikte të dhunshme dhe një shkëmbim shkatërrues të etiketimeve.

Politikat e bazuara në identitet shpesh lidhen me çështje të debatueshme si aborti, homoseksualiteti, të drejtat transgjinore, pornografia, multikulturalizmi dhe racizmi. Konfliktet e identitetit përfshijnë gjithashtu orientime themelore si feja dhe ideologjia, si dhe çështje politike që variojnë nga liria e fjalës deri te shpërndarja e pasurisë dhe privilegjeve.

Debatet mbi këto çështje kanë sfiduar pikëpamjet e vendosura mbi barazinë dhe kanë sjellë një kërkesë alternative për barazi të bazuar në identitet si një qasje më e mirë. Edhe vetë termi politika e identitetit është i debatuar, pasi shumë do të pretendojnë se ai është në thelb i njëanshëm dhe përdoret nga ata që kundërshtojnë betejat për drejtësi sociale nga grupet e margjinalizuara.

Kërkesa për njohjen e identitetit të dikujt është një koncept kryesor që shpjegon shumë nga ajo që po ndodh sot në politikën botërore. Pjesa më e madhe e asaj që ndodh sot në botë apo edhe në nivel personal e më gjerë nuk mund të shpjegohet thjesht  me motivimin ekonomik, por  është e rrënjosur në të vërtetë në kërkesën për njohje, dinjitet dhe shpesh për supremaci. Sipas Hegelit, historia njerëzore u nxit nga një luftë për njohje. Ai argumentoi se e vetmja zgjidhje racionale për dëshirën për njohje ishte njohja universale, në të cilën njihej dinjiteti i çdo qenieje njerëzore. Njohja universale është sfiduar që atëherë nga forma të tjera të pjesshme të njohjes bazuar në komb, fe, sekt, racë, etni ose gjini, ose nga individë që duan të njihen si superiorë. Rritja e politikave të identitetit në demokracitë moderne liberale është një nga kërcënimet kryesore me të cilat përballen ato, dhe nëse nuk mund të kthehemi drejt kuptimeve më universale të dinjitetit njerëzor, ne do ta dënojmë veten në konflikt të vazhdueshëm.

Pavarësisht nga pozicioni i dikujt ndaj luftërave aktuale të kulturës, duket e qartë se ato përfshijnë si luftën për drejtësi sociale, ashtu edhe luftën për pushtet. Dhe pyetja është si më poshtë:  A ofron politika identitare, siç po manifestohet aktualisht, një rrugë të përshtatshme drejt drejtësisë sociale, apo është kthyer në një recetë për antagonizmin kulturor, polarizimin politik dhe forma të reja padrejtësie?

Popullsia me ngjyrë ankohet se shumica e udhëheqësve janë të bardhë, gjë që është e vërtetë. Feministet ankohen se shumica janë burra, gjë që është gjithashtu e vërtetë. Së shpejti, gratë me ngjyrë do të ankohen si për seksizmin e burrave me ngjyrë radikalë, ashtu edhe për racizmin e nënkuptuar të feministeve të bardha,  të cilat vetë po kritikohen nga lezbiket për supozimin e natyrshmërisë së familjes heteroseksuale. Ajo që të gjitha këto grupe duan nga politika është më shumë se drejtësi sociale dhe në fakt po prodhon antagonizëm të brendshëm.

Ekziston një hipotezë se politika e identitetit dhe “korrektësia politike”, veçanërisht në të majtë, gjeneroi një reagim të ashpër që zgjodhi Trump në 2016 dhe shancet janë që ai të rizgjidhet në nëntor përsëri. Ky reagim ndonjëherë kuptohet si një kthesë e vetëdijshme ndaj politikave të identitetit të së majtës, duke prodhuar identitetin e shtresës së mesme të bardhë, dhe nganjëherë si thjesht acarim i thjeshtë i shtresës së mesme i [të bardhëve] amerikanë me elitat kulturore dhe një afrim drej gatishmërisë së Trump për të injoruar tabutë dhe devotshmëritë e tyre. Një pjesë e pretendimit në lidhje me politikën e identitetit është se ajo është vetë-shkatërruese dhe kështu duhet të hidhet poshtë, pavarësisht nga meritat e saj thelbësore. Në gjuhën e filozofisë politike, pretendimi është se vëmendja ndaj shqetësimeve të pakicave shkel një kërkesë që normat ose idealet të demonstrojnë stabilitet kur veprohet. Duke pasur parasysh rëndësinë e kësaj ideje, duket se është e rëndësishme të tregohet se është e gabuar përpara se të kthehemi te meritat aktuale të politikës së identitetit.

Në botën bashkëkohore, diversiteti  në bazë të racës, përkatësisë etnike, fesë, gjinisë, orientimit seksual etj, është edhe një fakt jetësor edhe një vlerë. Për shumë arsye është një gjë e mirë për shoqëritë. Ekspozimi ndaj mënyrave të ndryshme të të menduarit dhe të vepruarit shpesh mund të stimulojë inovacionin, kreativitetin dhe sipërmarrjen. Njerëzit shpesh i rezistojnë homogjenizimit në kultura më të mëdha, veçanërisht nëse nuk kanë lindur në to. Ata duan që vetja e tyre specifike të njihet dhe jo të shtypet. Ata duan të ndiejnë një lidhje me paraardhësit e tyre dhe të dinë se nga kanë ardhur. Edhe nëse nuk janë pjesë e kulturës, ata duan të mbajnë gjuhët indigjene të botës që po zhduken shpejt, dhe praktikat tradicionale që kujtojnë mënyrat e mëparshme të jetës. Gjërat nuk duhet të jenë në këtë mënyrë. Identitetet kombëtare mund të ndërtohen rreth vlerave politike liberale dhe demokratike, dhe përvojave të përbashkëta që ofrojnë indin lidhës rreth të cilit mund të lulëzojnë komunitete të ndryshme. India, Franca, Kanadaja dhe Shtetet e Bashkuara janë shembuj të vendeve që janë përpjekur ta bëjnë këtë. Një ndjenjë e tillë gjithëpërfshirëse e identitetit kombëtar mbetet kritike për ruajtjen e një rendi të suksesshëm politik modern për një sërë arsyesh. Një demokraci liberale është një kontratë e nënkuptuar midis qytetarëve dhe qeverisë së tyre, dhe midis vetë qytetarëve, sipas së cilës ata

heqin dorë nga disa të drejta në mënyrë që qeveria të mbrojë të drejta të tjera që janë më themelore dhe më të rëndësishme. Identiteti kombëtar ndërtohet rreth legjitimitetit të kësaj kontrate; nëse qytetarët nuk besojnë se janë pjesë e të njëjtit shtet, sistemi nuk do të funksionojë. Por cilësia e demokracisë varet nga më shumë sesa thjesht pranimi i rregullave bazë të sistemit. Demokracitë kanë nevojë për kulturën e tyre për të funksionuar. Ato nuk prodhojnë marrëveshje automatike; në të vërtetë, ato janë domosdoshmërisht koleksione pluraliste të interesave, opinioneve dhe vlerave të ndryshme që duhet të pajtohen në mënyrë paqësore. Demokracitë kërkojnë diskutim dhe debat, gjë që mund të ndodhë vetëm nëse njerëzit pranojnë disa norma të sjelljes për atë që mund të thuhet dhe të bëhet. Qytetarët shpesh duhet të pranojnë rezultate që nuk u pëlqejnë ose preferojnë, në interes të një të mire të përbashkët; një kulturë tolerance dhe simpatie reciproke duhet të kapërcejë pasionet partiake. 

Për kryetarin historik të Akademisë së Shkencave prof. Aleks Buda: in memoriam

by

#Ashsh

#institutetealbanologjisë

#AleksBUDA

Figurë emblematike e akademizmit në Shqipëri; themelues i Akademisë së Shkencave dhe drejtues për tri dekada i saj; historian dhe etnolog; “i martuar” me Mesjetën dhe “i dashuruar” me arkeologjinë; ideator e frymëzues i projekteve më të rëndësishme shkencore të periudhës (corpora Academiae); njohës i thellë i të gjitha periudhave të mëdha të historisë kombëtare; promovues e mbrojtës kryesor i paradigmës shkencore të albanologjisë; përfaqësues dinjitoz i shkencës shqiptare në Botë; formues e riformues i disa brezave shkencëtarësh.

Sot, në 31-vjetorin e ndarjes nga jeta.

Akademia e Shkencave e Shqipërisë

VATRA DHE KISHA “ZOJA E SHKODRËS” PROMOVUAN VEPRAT E HISTORIANIT GJON IVEZAJ

by

Sokol Paja/

New York, 7 korrik 2024 – Federata Pan-Shqiptare e Amerikës “Vatra” në bashkëpunim me Kishën Katolike “Zoja e Shkodrës” promovuan në Qendrën Kulturore “Nënë Tereza” katër veprat historike të z.Gjon Ivezaj. Me pjesëmarrjen e gjerë të komunitetit shqiptar në New York, aktivistëve e veprimtarëve të komunitetit, mediave, shoqatave si Malësia e Madhe, Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë etj, në fjalën e hapjes Dom Pjetër Popaj, famullitari i Kishës “Zoja e Shkodrës” falenderoi kontributin historik e bibliografik të veprave të Gjon Ivezaj dhe theksoi rëndësinë e arkivave dhe historianëve shqiptarë për të shkruar të vërtetat historike të kombit tonë. Sekretari i Vatrës Dr.Pashko Camaj theksoi nevojën e ruajtjes dhe përcjelljes së trashëgimisë historike të shqiptarëve. Gazetari Frank Shkreli në kumtesën e tij renditi kontributin e Gjon Ivezaj në promovimin e traditave, gjuhës, kulturës, vlerave autentike atdhetare të Malësisë. Sipas z.Shkreli botimet janë një kontribut i shkëlqyer për Shkrelin historik dhe Malësinë e Madhe në përgjithësi. Ai u ndal te figura e personalitete të rëndësishme kombëtare nga kjo krahinë si At Zef Pllumit, Dasho Shkrelit, At Anton Lulit e Azem Shkrelit etj.

Studiuesi Dr. Paulin Marku në kumtesën e tij rwferoi rreth librit “Rrënjët e Malet e Malësisë së Madhe” theksoi se autori Ivezaj sjell me punimin e tij ngjarje dhe të dhëna të rëndësishme mjaft të hershme historike nga gjurmime antike, për prjardhjen ilire, ndikimet dhe pushtimet romake si dhe stilin romak. Hapsirë në këtë libër i jepet rolit kanonik dhe rëndësia e Dioklese gjatë shekullit V-XI, pozitat juridike të popullsisë si dhe disa të dhëna rreth toponimit të Dioklesë. Me interes në këtë libër është edhe kulrivimi i besimit fetar, roli i klerit katolik në krahinën e Malësisë, tha Dr. Marku. Studiuesja e historisë dhe letërsisë zonja Valdete Dida Cenalia në kumtesën e saj paraqiti aspekte të veçanta të të bjeshkuemit në trevat e Malësisë dhe aspekte bujko-blegtorale të trevave historike të Malësisë së Madhe. Prozatori Mëhill Velaj në kumtesën e tij diskutoi rreth librit “Gjurmime historike në rrënjët kombëtare” ku theksoi se ky libër studimor ndjek një rend kronologjik historik duke filluar me studime Ilire mbi përhapjen e fiseve Ilire në Ballkan ku përmes kronikash historike dhe autorëve antik jepen të dhëna faktike për shtrirjen dhe realitetin historik të fiseve Ilire dhe superstrukturën e tyre shoqërore dhe gjurmët e vlefshme në arealin e kulturës antike e atë mesdhetare deri në fazën e pavarësisë së Shqipërisë si një lloj kapërcyelli e përmbyllje studimore në vazhdën e shekujve. Në përfundim të promovimit fjalën falenderuese e mori autori i librave Gjon Ivezaj i cili falenderoi e shprehu mirënjohje të lartë për Kishën Katolike me në krye Dom Pjetër Popaj, Federatën Vatra me në krye Dr.Elmi Berishën, familjen e tij Ivezaj, kumtuesit shkencorë për referimet dhe shpjegoi me detaje aspektet e botimeve të tij shkencore e publicistike referuar në burime arkivore e dokumentare historike. Autori dhe familja në përfundim të promovimit shtroi një koktail për të gjithë pjesëmarrësit. Ky ishte një aktivitet i shkëlqyer atdhetar, kulturor e komunitar në shërbim të identitetit historik e kulturës shqiptare në mërgatën e Shteteve të Bashkuara të Amerikës.