Dr. Paulin Marku*/

Isa Boletini ishte luftëtari e atdhetari i çmuar që luftoi në mbrojtje të trojeve shqiptare gjatë Lëvizjes Kombëtare Shqiptare dhe për Shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë. Isa Boletini frymëzonte dhe bashkëpunonte me bashkëkombësit tonë në epokën e lavdishme të betejave dhe luftërave të shumta për çlirimin e vendit, për një Shqipëri të Lirë dhe të Pavarur, ku një rol të rëndësishëm në historinë tonë kombëtare. Lëvizja kombëtare e shqiptarëve do të mbahet mend në histori si sfida më e madhe e ekzistencës së kombit dhe të trojeve tona etnike, si dhe të rrezikut të madh të copëtimit të territorit shqiptar dhe betejave të shumta për të ardhmen e Shqipërisë së lirë dhe të pavarur. Isa Boletini, së bashku me shumë patriot të tjerë, u përballen me beteja e kryengritje në viset shqiptare. Isa Boletini i lindur më 1862 në Boletin të Mitrovicës dhe rritur me vlera patriotike e atdhetarie. Pas vdekjes së vëllait të madh, Ahmetit, ai mbeti i pari i shtëpisë. Perandoria Otomane besonte se do t’i nënshtronte lehtë Boletinët por ata e kuptuan shumë shpejt se paskan gabuar me perceptimin e tyre për nënshtrimin e Isa Boletinit.

Në betejën e vitit 1895 u sulmua Mitrovica nga Hafiz Pasha dhe xhandarët turq nën komandën e Mehmetit, të cilët u përballën me rezistencë të ashpër, kryesuar nga Isa Boletini me 20 shokët e tij që gjendeshin dhe shumë shpejt iu bashkuan edhe atdhetarë të tjerë. Në vitet 1901-1902, Isa vihet në krye të qëndresës popullore në Kosovë dhe në viset tjera kundra ndërhyrjeve të sulmeve huaja. Veprimtaria e tij luftarake ishte gjithnjë e në rritje, i cili mblidhte rreth vetes trima e atdhetar të shumtë. Pasi Turqit e Rinj morën pushtetin, pati kryengritje kundra qeverisë xhonturke për shkak të mos zbatimit të premtimeve elektorale dhe të politikave centralizuese me përqendrim të pushtetit në Stamboll. Vlen të theksohet se gjatë viteve 1909-1912 pati beteja e kryengritje të mëdha dhe rezistenca e shqiptarëve ishte e madhe, ku një ndër prijësit kryesor të betejave kryengritëse ishte edhe Isa Boletini, i cili udhëhoqi betejat në Vilajetin e Kosovës dhe shtriu bashkëpunimin me shqiptarët nga vise të ndryshme shqiptare.

Viti 1912 shënon ngjarjen historike për shqiptarët dhe për ndryshimet gjeopolitike e ushtarake në Ballkan, dhe në Perandorinë Osmane. Mbledhja e disa intelektualëve shqiptarë në Taksim të Stambollit, e mbajtur në janar 1912 ishte dakortsuar që kryengritja e përgjithshme shqiptare të fillonte në pranverë të vitit 1912 për çlirimin e tokave shqiptare nga sundimi osman dhe t’i mbronin nga copëtimi i ekspansionizmit serb, malazez, grek etj…Isa Boletini ishte një prijës e lider ushtarak i dalluar, i dalë nga fryma atdhetare popullore me dukuri e veçori patriotike. Ai ka kontribute të çmuara, së bashku me krerë të tjerë kryengritës duke bashkëpunuar me intelektual e politikan të kohës, me në krye diplomatin Ismail Qemali.

Isa Boletini ishte figurë e shquar gjatë Lëvizjes Kombëtare Shqiptare dhe ka një rëndësi të veçantë në plejadën luftarake për plotësimin dhe jetësimin e idealeve të parëve tanë, një dëshmi e fortë dhe e vështirë në realizimin e aspiratave kombëtare shqiptare në luftën për Liri e Pavarësi. Duhet të themi me bindje se jeta dhe vepra e Isa Boletinit dhe bashkëkombësve të tij, si shumë personalitetet të tjerë të pushkës e të penës si, Ismail Qemali, Hasan Prishtina, Luigj Gurakuqi, Negjib Draga, Syrja bej Vlora, Preng Bib Doda, Idriz Seferi, Bajram Curri, Ded Gjo Luli, etj… , që jetuan në epokën e lavdishme të çlirimit të atdheut tonë kombëtar duke luftuar për të drejtat tona për Liri e Pavarësi, për mbrojtjen dhe ruajtjen e gjuhës e trashëgimisë shqiptare dhe për mbrojtjen nga copëtimi i tokave shqiptare. Shqiptarët u bashkuan në kauzën e përbashkët dhe triumfuan në çështjen kombëtare shqiptare, të dëshiruar prej shekujsh, të cilët arritën të shpallin Pavarësinë e Shqipërisë më 28 nëntor 1912 në Vlorë dhe krijuan qeverinë e parë shqiptare. Ata i drejtuan telegrame ndërkombëtarëve për Shpalljen e Shtetit të ri modern të Shqipërisë dhe kërkonën mbështetjen e tyre.

Isa Boletini shkoi në Vlorë me një numër të madh luftëtarësh dhe ishte në mbrojtje të qeverisë së Ismail Qemalit. Për veprimtarinë luftarake në mbrojtje të tokave shqiptare shkruante edhe shtypi i kohës dhe relatuan diplomatë të huaj. Ata e cilësonin Isain si atdhetar e luftarak i epur për liri, si “shpirti i luftarak i kryengritjeve shqiptare” dhe e konsideronin si njohës i skemave taktike të luftimeve ushtarake që gëzonte përkrahje të madhe popullore, ku mendohet se ai udhëhiqte me mijëra veta, pra, ndër çetat më të mëdha të kohës. Mund të thuhet me bindje se Ismail Qemali i besonte dhe kishte konsiderate për Isa Boletinin dhe e konsideronte krahë të djathtë mbrojtës ushtarak të qeverisë së Vlorë. Ndaj, nuk është rastësore që në delegacionin që formoi Ismail Qemali për të shkuar në Londër nga fundi i marsit 1913, ai pati me vete Isa Boletinin, si pjesë të delegacionit që përfaqësonte Kosovën për peshën e atdhetarisë dhe të qëndrimit të palëkundur edhe për mbështetjen që i dha Qeverisë së Vlorës.

Ndaj edhe emërtimi i rrugës këtu në Staten Island, New York që sot po inaugurojmë me emrin Isa Boletini, pranë diplomatit e politikanit shqiptar Ismail Qemal Vlora, përurua më 3 qershor 2023 këtu në Staten Island dhe sot jemi mbledhur në përurimin e rrugës Isa Boletini, që i atribuohen tipare të njeriut që nuk reshti së luftuar si një prijës e luftëtar për shqiptari qysh prej Lidhjes Shqiptare të Prizrenit e deri në ditën e vrasjes më 16 janar 1916. Isa frymëzohej në pohimin e tij, se “Unë jam mirë kur është mirë Shqipnia”. Për veprimtarinë e Isa Boletinit janë mbajtur dhe botuar kumtesa e studime shkencore, simpoziume, monografi dhe zëra në fjalor historik-enciklopedik nga autor shqiptar e të huaj. Figura e Isa Boletinit meriton plotësisht vlerësim dhe nderim sepse është imazhi burrëror e luftarak, një figurë e fuqishme e kohës së Shqipërisë së trazuar.

Në mbyllje të këtij fjalimi me rastin e përurimit të rrugës Isa Boletini këtu në Staten Island, N.Y. uroj të gjithë ata që iniciuan dhe realizuan me sukses emërtimin e kësaj rruge, kryesuar nga Nazer Nika dhe të gjithë ata që mundësuan këtë emërtim rruge. Këtë ligjëratë po e mbyll me një thënje të shprehur në kujtimet e Tafil Boletinit për qëndrimin e Isa Boletinit në Londër, i cili shprehej, “nuk kam ardhur në Londër vetëm për Mitrovicën por për çdo pëllëmbë tokë shqiptare”. E gëzofshim rrugën Isa Boletini! Urime!

*Ligjërate e mbajtur me rastin e inaugurimit të rrugës Isa Boletini në Staten Island, New York, më 30 nëntor 2025.

(Isa Boletini lindi në Boletin Mitrovicë, më 15 janar 1864 dhe vdiq më 23 janar 1916 në Podgoricë)

Nga kabinetet unitariste të fillimit të pluralizmit deri te teknikat bashkëkohore të kontrollit institucional, çështja shqiptare nuk trajtohet si partneritet konstituiv, por si problem për t’u administruar. Ky proces, që po zhvillohet sot, është rikthim i sofistikuar i logjikës së vjetër etnokratike, por me mjete moderne dhe të heshtura.

Nga Prof. dr. Skënder Asani

Historia e shqiptarëve në Ballkan nuk është thjesht një kronikë e ngjarjeve të së kaluarës, por një testament i palëkundur mbi fuqinë e mbijetesës, qëndresës dhe vizionit strategjik. Në një hapësirë ku shumë popuj u zhdukën, u tretën ose u nënshtruan, shqiptarët ruajtën identitetin, gjuhën, hapësirën kulturore dhe subjektivitetin e tyre politik. Ata funksionuan si një arkitekturë e vetëdijshme mbrojtjeje kolektive, që i ka përballuar sistematikisht të gjitha format e mohimit, shpërbërjes dhe imponimit. Por ky kapital historik i qëndresës nuk është ftesë për qetësi; përkundrazi, ai është një paralajmërim i matur se epoka moderne kërkon vigjilencë shumë më të mprehtë, sepse mekanizmat e sotëm të rrezikut janë më të sofistikuar, më të padukshëm dhe më të përshkueshëm se çdo kërcënim që kemi njohur më parë.

Pas pluralizmit të vitit 1991 dhe deri tek qasjet e Kryeministrit Mickovski, shihet një linjë e vazhdueshme politike që synon të minimizojë rolin shqiptar, të relativizojë subjektivitetin e tyre kushtetues dhe të kthejë shtetin drejt një paradigme mononacionale të maskuar me gjuhë reformash. Nga kabinetet unitariste të fillimit të pluralizmit deri te teknikat bashkëkohore të kontrollit institucional, çështja shqiptare nuk trajtohet si partneritet konstituiv, por si problem për t’u administruar. Ky proces, që po zhvillohet sot, është rikthim i sofistikuar i logjikës së vjetër etnokratike, por me mjete moderne dhe të heshtura.

Gjatë shekujve të sundimit osman, shqiptarët u mbajtën në hije, të privuar nga gjuha dhe njohja e tyre etnokulturore, ndërsa fqinjët ndërtonin shtetet e tyre kombëtare. Ky boshllëk historik i ekspozoi ndaj shtrëngesave të administratës së lartë osmane, presioneve të jashtme dhe zbehjes së vetëdijes kombëtare. Në këtë klimë të brishtë, Rilindja Kombëtare u shfaq si akt i qartë politik dhe vizionar, duke shfrytëzuar dobësimin të Perandorisë dhe lëvizjen xhonturke për të imponuar kërkesat shqiptare. Kuvendi i Ferizajt (1908) me ultimatumet ndaj Stambollit shënoi ndërhyrjen e parë të fuqishme të shqiptarëve në ndryshimet e brendshme të Perandorisë, duke krijuar terrenin për veprim të organizuar kombëtar. Klubi “Bashkimi” dhe Kongresi i Manastirit dëshmuan se alfabeti i përbashkët ishte instrument shtetformues që parapriu pavarësinë e vitit 1912. Ky moment shënoi kthesën ku dobësia osmane u shndërrua në mundësi historike, duke provuar se uniteti dhe identiteti nuk dhurohen, por fitohen me vizion dhe vendosmëri.

Përmes dekadave të trazuara, qenia shqiptare ka mbijetuar nën një presion të pandërprerë, ku synimet për ta zbehur identitetin e saj janë shfaqur në forma të ndryshme shtetërore e administrative. Politikat e periudhës së Mbretërisë SKS, nga kolonizimet e detyrueshme te reforma agrare arbitrare, synuan të ndryshonin fizionominë demografike të trevave shqiptare dhe të zhvendosnin popullsinë vendase, por organizimi politik dhe vetëdija kolektive penguan realizimin e skenarëve më radikalë, duke dëshmuar se vullneti i një populli nuk nënshtrohet lehtë. Edhe pas Luftës së Dytë Botërore, përpjekjet për t’i kufizuar gjuhën, arsimin dhe shenjuesit kombëtar u shndërruan në një cikël tensioni që kulmoi me vitin 1968 dhe gjeti një frymëmarrje të pjesshme në Kushtetutën e 1974-s, e cila, megjithë kufizimet, lejoi rihapjen e një hapësire të domosdoshme për rikthimin e vetëdijes dhe dinjitetit kolektiv.

Historia e shqiptarëve nuk është thjesht rrëfim i vuajtjes, por dëshmi e një betejë të vazhdueshme për mbijetesë politike, territoriale dhe kulturore; një betejë që paralajmëron fuqishëm se çdo heshtje, indiferencë apo shmangie e përgjegjësisë institucionale nuk është vetëm mohimi i së kaluarës, por rrezik i drejtpërdrejt për të ardhmen e një komuniteti që ka treguar se qëndresa dhe dinjiteti i tij nuk mund të shkelet.

Shpërbërja e Jugosllavisë i gjeti shqiptarët e Maqedonisë të gatshëm për të qenë faktor shtetformues. Ata garantuan orientimin euroatlantik të shtetit të ri dhe i dhanë legjitimitet ndërkombëtar. Por ky kontribut u nënvlerësua, sepse arkitektura institucionale vazhdoi t’i trajtonte shqiptarët si rrezik, jo si partner. Diskriminimi sistemik, refuzimi i gjuhës shqipe dhe të drejtave elementare kulmuan në konfliktin e vitit 2001, prej nga lindi Marrëveshja e Ohrit. Ajo riktheu ekuilibrin kushtetues, institucionalizoi gjuhën shqipe, vendosi përfaqësimin proporcional dhe garancitë e vetos strategjike, duke e bërë shtetin të funksionojë mbi baza barazie.

Por sot, kërcënimi nuk vjen nga jashtë. Ai ngrihet nga brenda, nga strukturat që Marrëveshja e Ohrit duhej të demokratizonte. Projekti politik i Kryeministrit Mickovski përbën një strategji të heshtur dhe të sofistikuar: zhbërjen graduale të subjektivitetit politik shqiptar përmes ndryshimeve administrative, demografike dhe juridike, duke nisur nga premtimi parazgjedhor i fushates se zgjedhjeve parlamentare të vitit të kaluar të regjistrimit elektronik të popullsisë, i cili synon (paraljmëron) kategorizimin e shqiptarëve në baza fetare dhe uljen artificiale nën pragun kushtetues 20%. Debati për çështjen e bullgarëve në Kushtetutë është vetëm perde tymi për të fshehur objektivin e vërtetë: reduktimin e shqiptarëve në komunitet dekorativ, jo në partner shtetformues. Kjo strategji ka për synim orientimin e shtetit drejt një modeli mononacional, një rikthim të rrezikshëm në logjikën etnokratike që destabilizoi rajonin për një shekull.

Rreziku është i prekshëm dhe i afërt.

Dobësimi i subjektivitetit kushtetues dhe fragmentimi i përfaqësimit politik do të krijojnë hapësirë për retorikë ekstremiste, projekte destabilizuese dhe tensione të reja ndëretnike. Proceset administrative dhe demografike mund të fshehin një asimilim të sofistikuar, duke kthyer çështjen shqiptare në labirintet e errëta të mohimit historik. Dështimi për të vepruar tani do të hapë rrugën për një transformim të maskuar që mund të ketë pasoja të pakthyeshme.

Në këtë moment historik kritik, shqiptarët duhet të mobilizohen për të mbrojtur subjektivitetin kushtetues dhe orientimin euroatlantik përmes një platforme politike të unifikuar dhe strategjike. Uniteti politik dhe kohezioni institucional duhet të jenë parësor. Një koalicion gjithëshqiptar, bashkëpunimi i palëkundur midis institucioneve qendrore dhe strukturave lokale, dhe parandalimi i përçarjeve politike janë çelësi i mbijetesës dhe fuqisë kolektive. Veprimi ligjor dhe kushtetues është i domosdoshëm: monitorimi i të gjitha projekt-ligjeve dhe ndryshimeve që cenojnë subjektivitetin, angazhimi në gjykata dhe institucione ndërkombëtare, dhe sigurimi i përfaqësimit të barabartë në institucionet shtetërore.

Diplomacia dhe strategjia ndërkombëtare duhet të forcojnë lidhjet me faktorët euroatlantikë dhe të nxisin njohjen e rolit shqiptar si partner stabilizues, duke parandaluar çdo influencë destabilizuese. Strategjitë kulturore dhe arsimore duhet të konsolidojnë identitetin kombëtar, të promovojnë gjuhën dhe kulturën shqiptare si pjesë integrale të shtetit dhe të krijojnë një narrative pozitive për rolin shqiptar në shoqëri dhe shtet. Vigilanca dhe transparenca elektronike janë të domosdoshme për të monitoruar regjistrimet dhe ndryshimet demografike, për të zhvilluar mekanizma të pavarur raportimi, dhe për të mbrojtur të drejtat dhe përfaqësimin shqiptar.

Ky është momenti më kritik i historisë së shqiptarëve në Maqedoninë e Veriut. Çdo përçarje e brendshme ka qenë dhe mbetet kërcënim për ekzistencën tonë kombëtare, dhe çdo unitet ka shërbyer si çelës për mbijetesë dhe afirmim. Ky tekst nuk është thjesht një apel politik: është një alarm historik, një urdhër strategjik dhe një thirrje e papërmbajtshme për veprim të menjëhershëm.

Ruajtja e subjektivitetit kushtetues, forcimi i kohezionit institucional dhe politik, garantimi i orientimit euroatlantik dhe mbrojtja e barazisë si standard i paprekshëm janë jo vetëm detyra, por kushtet e domosdoshme për të siguruar stabilitet, drejtësi dhe perspektivë të një shteti modern, demokratik dhe euroatlantik, për shqiptarët dhe për të gjithë qytetarët e Maqedonisë. Çdo vonesë, çdo indiferencë, do të ishte hap i rrezikshëm në drejtim të zhdukjes së mundësive për një të ardhme të barabartë dhe të sigurt.

Nga Kristina Nano

Kryetare e LRE – Rinisja | Doktorante në Leadership, James Madison University (JMU), SHBA

Ka njerëz që futen në histori si fitimtarë.

Disa të tjerë rrinë më thellë se kaq, bëhen themel. Ibrahim Rugova i përket këtij brezi të dytë. Ai nuk shihet vetëm si Presidenti i parë i Kosovës, as vetëm si udhëheqës i rezistencës paqësore. Ai qëndron si një nga arkitektët e rrallë të shqiptarizmit modern, ura më e qetë dhe më e fortë mes traditës dhe Perëndimit, gandiani ynë i heshtur, gur-themel i një kombi që kërkoi lirinë pa braktisur dinjitetin.

Rugova nuk e ngriti kombin e vet me zhurmë, por me peshë. Nuk e ndërtoi historinë me britma, por me heshtje që mësonin. Kur Rugova doli në skenën politike, shqiptarët e Kosovës jetonin të shtrënguar mes shtypjes dhe heshtjes botërore. Federata e Jugosllavisë po shpërbëhej, Serbia po shtrëngonte lakun, bota perëndimore po kërkonte ekuilibra të rinj, jo patjetër të drejtë.

Ishte shumë e lehtë që aty të lindte një lider i zemëruar, një komandant që shfrynte, një tribun që fiton turmat me mllef. Kështu e njeh Ballkani arketipin e udhëheqësit. Rugova zgjodhi diçka tjetër. Në vend që t’i fliste popullit me gjuhën e plagës, ai i foli me gjuhën e dinjitetit. Në vend që t’u premtonte fitore të shpejta, u propozoi një qëndresë të gjatë.

Në vend që ta ushqente vetëimagjinimin viktimor, u mësoi atyre vetëdijen e një kombi që pretendon barazi. Ai e pa kombin e vet jo si turmë që kërkon hakmarrje, por si bashkësi që kërkon vendin e vet në tryezën e kombeve. Kjo e bën themelues në kuptimin më të thellë të fjalës. Shumë shqiptarë të Kosovës e mbajnë mend një skenë të thjeshtë. Një sallë plot në Prishtinë, vite të vështira. Njerëzit prisnin fjalë të mëdha, prishje tavolinash, kërcënime.

Rugova hyn, ulet qetë, rregullon me dorë të lehtë shallin e famshëm, shikon sallën për pak çaste dhe thotë thjesht: “Ne duam liri, jo hakmarrje.” Pauzë. Sallë e ngrirë. Në çdo vend tjetër, kjo fjali mund të dukej naive. Aty, në atë çast, ajo ishte revolucionare.

Sepse u tha njerëzve:

“Plaga juaj është e vërtetë, por përgjigjja jonë nuk do të jetë kurrë kopje e dhunës që kemi pësuar.” Kjo është heshtja që bëhet arkitekturë lirie. Jo boshllëk. Strukturë. Heshtjet e Rugovës nuk ishin bosh. Ato ishin pjesë e një arkitekture të brendshme. Ai heshti kur të tjerët kërkonin britma, sepse e dinte se fjala e tepërt prishet në ditën kur duhet të thotë “jo” me peshë.

Ai heshti shpesh kur e sulmonin nga brenda, sepse e dinte se përçarja e shfaqur është armë në duart e atij që shtyp. Ai heshti edhe kur do të kishte të drejtë të fliste me egërsi, sepse e dinte se e ardhmja e Kosovës nuk mund të ndërtohej mbi gjuhë që djeg ura.

Në një Ballkan ku politika bërtet, Rugova zgjodhi ta ngrinte lirinë mbi fjalë të pakta dhe mbi heshtje ku të tjerët mësojnë të mendojnë. Heshtja e tij nuk ishte mungesë karakteri. Ishte forma e tij e karakterit. James MacGregor Burns e përkufizon liderin transformues si atë që nuk menaxhon thjesht interesa, por i kthen vlerat në energji politike.

Ai nuk u thotë njerëzve vetëm çfarë duan të dëgjojnë, u mëson çfarë duhet të bëhen. Rugova shndërroi një popull të plagosur në subjekt politik me dinjitet. Transformimi që solli ai nuk ishte vetëm institucional, por antropologjik, nga shqiptari i Kosovës i mësuar të rrijë i përulur në administratë, tek njeriu që troket si i barabartë në derën e kancelarive botërore, nga mentaliteti “fatin na e bëjnë të tjerët”, tek vetëdija “jemi autorë të fatit tonë”, nga figura e viktimës, tek figura e popullit që zgjedh të mos bëhet xhelat.

Weber-i dallon etikën e bindjes nga etika e përgjegjësisë. Rugova pati bindjen absolute te liria, por çdo hap e vendosi nën dritën e përgjegjësisë, çdo veprim, çdo fjalë, çdo heshtje u mendua jo vetëm si reagim ndaj Serbisë, por si mesazh për Perëndimin dhe për brezat që vijnë.

Ai e dinte se historia nuk mbaron me fitore të rrëmbyera, por me mënyrën si arrin tek to. Robert Greenleaf pyet: “A bëhen njerëzit më të lirë, më të drejtë, më të aftë, prej mënyrës si unë udhëheq?” Rugova e trajtoi këtë pyetje jo si citim, por si ushtrim ditor. Ai nuk e kërkoi pushtetin si shpërblim, por si barrë. Nuk e ngriti veten mbi kombin, e vendosi veten mes tij. Nuk e përdori besimin e njerëzve për të rritur egon, por për ta rritur legjitimitetin e çështjes së Kosovës.

Durimi i tij u keqkuptua shpesh. Dikush e quante i butë, dikush i ngadalshëm, dikush i tepërt i qetë. Ai e pranoi rrezikun e keqkuptimit, por s’e shiti parimin për një duartrokitje më shumë. Në leadership-in shërbyes, kjo është prova e vërtetë, të mos e kurorëzosh veten mbi kauzën, por ta shërbesh kauzën duke e ditur se një ditë mund edhe të të mohojnë ata për të cilët punon.

Të quash Rugovën “Gandi i Ballkanit” është pjesërisht e vërtetë, pjesërisht e varfër. E vërtetë, sepse ai pati guximin të zgjedhë rrugën e rezistencës paqësore në një rajon të dhunshëm. E varfër, sepse nuances së tij i nevojitet një emër më i thellë, gandizëm modern në kushte ballkanike. Ai nuk imitoi Gandhi-n, e lexoi. Dhe e përktheu.

Në vend të marshimeve të shesheve të Indisë, ai ndërtoi shtetin paralel, shkolla, shërbime, institucione që funksiononin si Kosovë e padukshme brenda një shteti që e mohonte ekzistencën e saj.

Në vend të filozofisë së urisë, ai ndërtoi filozofinë e arsyes, takime, memorandume, libra, gjuhë politike.

Pacifizmi i tij nuk ishte pritje pasive, por akumulim legjitimiteti.

Fakti që në ditët vendimtare Kosova u perceptua si çështje e drejtë, jo si rrezik, lidhet drejtpërdrejt me mënyrën se si u përgatit terreni moral në vitet e heshtjes.

Kur NATO ndërhyri, Kosova nuk u pa si palë tjetër e një konflikti tribal, por si popull që kishte zgjedhur për vite ta mbante dinjitetin lart dhe të mos e përdhosë lirinë në emër të hakmarrjes.

Rugova ishte perëndimor në thelb, jo në fasadë.

Jo sepse i duhej të dukej “modern”, por sepse e ndjente kombin e vet pjesë të natyrshme të Evropës.

Jo sepse kërkonte vetëm ndihmë, por sepse e besonte vërtet modelin demokratik perëndimor.

Jo sepse shihte Perëndimin si tutor, por si bashkëbisedues të barabartë në dinjitet.

Kur ulej përballë zyrtarëve amerikanë dhe europianë, nuk kishte ndjenjë inferioriteti as fjalë të kota entuziaste.

Kishte gjuhë të matur, respekt për aleatin dhe një bindje të qartë, Kosova duhej t’i ngjante aleatëve në vlera, përpara se të kërkonte të njëjtat rezultate në hartë.

Në një kohë kur “proPerëndimorizmi” shpesh reduktohet në fotografi dhe slogane, Rugova mbetet manual i lidhjes së vërtetë, duke ngritur nivelin moral të shtëpisë tënde, duke treguar se din ta mbash fjalën dhe marrëveshjen, para se të kërkosh garanci nga të tjerët.

“Rugova ishte kritik letrar” tingëllon shpesh si shënim biografik anësor.

Në të vërtetë, është një nga çelësat e figurës së tij.

Njeriu që rri gjatë me tekstin mëson të shohë dy gjëra, se realiteti është po aq narrativ sa edhe fakt, se kombet e tregojnë veten përmes rrëfimeve, po aq sa përmes traktateve.

Rugova ishte lexues i madh i letërsisë shqipe.

Nën tekstet e prozës dhe të poezisë ai shihte hartën e plagëve dhe të ëndrrave kombëtare, Gurit, Mallit, Lirisë, Frikës.

Kur ai kaloi nga libri në politikë, nuk erdhi me fjalor të ri.

Erdh me vetëdijen se shqiptarët e Kosovës nuk kishin nevojë vetëm për shtet në letër, por për një tregim të ri për veten, jo më “të harruarit”, por “ata që dinë ta kërkojnë vendin e tyre me dinjitet”.

Shalli, qëndrimi i tij i qetë, distanca nga retorika e dhunshme, nuk ishin stil personal.

Ishin skenografi e menduar, mënyra e një intelektuali për t’i thënë botës se ky popull nuk ka për të folur më me gjuhën e shekujve të errët.

Në këtë kuptim, Rugova nuk i shkroi vetëm librat e tij.

Ai i shkroi faqet e para të historisë së Kosovës së pavarur.

Ta bësh Rugovën vetëm të përsosur, do ishte padrejtësi.

Pacifizmi i tij pati kufijtë e vet njerëzorë dhe historikë.

Kishte kohë kur durimi i shoqërisë kosovare vinte në skaj.

Njerëzit prisnin lëvizje më të shpejta.

Brezat e rinj donin më shumë veprim.

Disa mendonin se qetësia po ngatërrohej me dobësinë.

Histori tjetër nisi me UÇK-në, me luftën, me NATO-n.

Rugova nuk kontrollonte dot të gjitha dinamikat në një terren të tillë të minuar.

Por pikërisht këtu shihet madhësia e tij, ai nuk braktisi asnjëherë parimin, edhe kur rrethanat e tejkalonin.

Ne mund të debatojmë pafund mbi raportin mes pacifizmit dhe rezistencës së armatosur.

Ajo që historia tashmë e ka gjykuar është kjo, pa themelin moral që ndërtoi Rugova, Kosova do ta kishte shumë më të vështirë të merrte atë mbështetje që mori.

Themeli nuk i zgjidh të gjitha.

Por pa themel, asnjë liri nuk zgjat gjatë.

Rugova nuk ishte thjesht lider i Kosovës. Ishte figurë e gjithë shqiptarisë.

Ai tregoi se mund të jesh kombëtar pa u kthyer në tribal, të duash pa kompleks gjuhën, kulturën, historinë tënde, pa ngritur mure urrejtjeje ndaj tjetrit.

Po kështu, tregoi se mund të jesh pro–Perëndimit pa u shitur, të kërkosh integrim, pa fshirë identitetin, të respektosh aleatët, pa u shndërruar në satelit.

Në një kohë kur politika shqiptare e sotme shpesh endet mes dy karikaturave, nacionalizëm folklorik dhe “evropianizëm” pa përmbajtje, Rugova rri si busull e rrallë, trup shqiptar, mendje europiane, zemër e qetë.

Sot kemi shumë liderë që flasin.

Disa bërtasin.

Disa premtojnë të pamundura.

Rugova na lë një pyetje të thjeshtë, që i tejkalon të gjitha teoritë:

A po e çoj popullin tim në një nivel më të lartë morali dhe lirie, apo po e përdor për të mbrojtur veten dhe rrethin tim?

Teoritë e leadership-it mund të rendisin dhjetëra cilësi.

Ai e ktheu në tri gjeste, mënyra si rrinte, mënyra si fliste, mënyra si heshtte.

Ai nuk e ngriti veten mbi kombin.

Nuk e përdori kombin si strehë.

Nuk ia lejoi vetes luksin ta kthejë çështjen e Kosovës në biografi personale.

Prandaj, portreti i tij nuk zbehet.

Jo sepse historia e tij ishte e lehtë, por sepse ishte e ndershme.

Në epoka të zhurmshme, qetësia shpesh quhet dobësi.

Rugova tregoi se qetësia, kur buron nga bindja, është strategji.

Ai e mësoi Kosovën të presë pa u dorëzuar, të mos reagojë siç i dikton dhuna e tjetrit, por siç i përshtatet dinjitetit të vet.

Ai i tregoi botës se një komb i vogël mund të jetë i madh jo duke e rritur volumin, por duke mbajtur peshën.

Sot, teksa shqiptarët në Shqipëri, Kosovë dhe Diasporë përballen me korrupsionin, kapjen e shtetit, zhgënjimin me politikën, emigrimin masiv, figura e Rugovës kthehet si pasqyrë dhe si gur prove.

Shembulli i Rugovës na mëson se:

Lidershipi nuk matet me volum, por me peshë. Nuk matet me numrin e “like”-ve, por me cilësinë e vendimeve. Nuk matet me sa shpejt ngrihesh në fjalim, por sa gjatë mbahesh në parim.

Në një botë ku shumë liderë të shteteve të mëdha luajnë me populizmin, një lider i madh i një shteti të vogël zgjodhi t’i mbijetojë epokës jo si spektakël, por si ndërgjegje.

Në ditën e lindjes së Ibrahim Rugovës, nderimi më i thellë nuk është të përsërisim se ai ishte “i madh”.

Nderimi më i thellë është të guxojmë pyetjen:

Po ne, sa larg jemi nga modeli që ai mishëroi?

Sa herë politika jonë zgjedh të qetësojë egon dhe jo kombin, Rugova na mungon.

Sa herë ndonjë lider zgjedh të rrijë në anën e ligjit edhe kur i dhemb, Rugova buzëqesh.

Sa herë një shqiptar i thjeshtë zgjedh dinjitetin në vend të urrejtjes, Rugova jeton.

Ibrahim Rugova, kritik letrar, mendimtar, President, themelues i Kosovës së lirë dhe një nga themeluesit e shqiptarizmit të matur, europian dhe të përgjegjshëm.

Një njeri që i mësoi kombit të vet se heshtja nuk është boshllëk, por mund të jetë arkitekturë e lirisë.

Gjon F. Ivezaj/

28 Nëntori është datë e shenjtë në kujtesën kombëtare shqiptare; një ditë që nuk i përket vetëm kalendarit, por vetë shpirtit të kombit. Ajo është përkufizimi i sakrificës, besës dhe krenarisë sonë. Përpara kësaj date, qëndron një histori e gjatë, e dokumentuar në arkiva, kronika, dorëshkrime françeskane, akte diplomatike dhe dëshmi të gjalla të popullit tonë në shekuj.

Që nga shekulli VII, trojet shqiptare u përballën me depërtimet e popullatave sllave, të dokumentuara në Kronikën e Teofanit, në aktet e Kostandinopojës, në Notitia Episcopatum, ku përmenden tensionet dhe shtytjet demografike që prekën qendrën iliro-shqiptare. Megjithatë, shqiptarët, siç dëshmojnë edhe studiuesit bizantinë, ruajtën gjuhën, zakonet, organizimin fisnor dhe lirinë shpirtërore.

Me ardhjen e Perandorisë Osmane, shqiptarët u përballën me pesë shekuj të vështirë, të përshkruar në raportet e Propaganda Fides, në arkivat venedikas, në relacionet e ipeshkvijve të Arbërit dhe në kronikën monumentale të Marin Barletit. Raporti i Ipeshkvit Pjetër Mazreku (1623) shënon: “Shqiptarët mbajnë fort gjuhën dhe zakonet e të parëve, edhe pse i rrethon errësira e kohës.” Ndërsa Imzot Frang Bardhi, në relacionet e tij, denoncon shpërnguljet, djegiet, taksat e rënda dhe trysnitë shpirtërore që rëndonin mbi popullin arbëror.

Mbi të gjitha, shqiptarët e ruajtën veten përmes besës, zakonit, fesë, gjuhës dhe mendjes së pavarur, të cilat u bënë shtylla mbijetese.

Kjo histori e rezistencës arriti kulmin e saj me epopenë madhështore të Gjergj Kastriotit – Skënderbeut, “Atletit të Krishtit”, siç e cilësoi Papa Piu II në letrat e tij drejtuar kancelarive europiane. Në arkivat e Vatikanit, të Raguzës, të Napolit dhe të Venedikut ruhen mijëra dokumente që dëshmojnë rolin e Skënderbeut si mbrojtësi i digës shqiptare kundër Perandorisë Osmane. Për 25 vjet, ai udhëhoqi një rezistencë që ndryshoi hartën politike të Europës.

Pas rënies së Principatës së Kastriotëve, shqiptarët vazhduan të rezistonin si male të gjalla. Këtë e dëshmojnë betejat e Hotit, Grudës, Kelmendit, Mirditës, Dukagjinit, Labërisë dhe Çamërisë, të dokumentuara në arkivat austro-hungareze, në raportet e konsujve francezë dhe britanikë, të cilët mbetën të mahnitur nga qëndresa shqiptare.

Viti 1911 shënoi ringritjen e dytë të Flamurit. Në majën e Deçiqit, më 6 prill, malësorët e Malësisë së Madhe nën udhëheqjen e Dedë Gjo’ Lulit ngritën flamurin e Skënderbeut para botës. Kjo ngjarje u transmetua nga gazeta “La Nazione Albanese”, nga agjencitë austro-hungareze dhe nga konsujt europianë, të cilët e quajtën atë “drita e parë e lirisë shqiptare”.

Por kulmi i historisë sonë vjen më 28 Nëntor 1912, në Vlorën historike, kur Ismail Qemali shpalli Pavarësinë e Shqipërisë. Krahas tij qëndronin dy shtylla kolosale të kombit:

Luigj Gurakuqi – mendtari, ministri, dijetari, njeriu i Kongresit të Manastirit, arkitekti i arsimit kombëtar. Arkivat e Manastirit, korrespondenca e tij, memorandumet e firmosura në Cetinë dhe Vjenë e tregojnë si një nga mendjet më të ndritura të kombit.

Imzot Nikoll Kaçorri – nënkryetar i qeverisë së parë shqiptare, besimtar i flaktë dhe patriot i pathyeshëm. Arkivat e Vatikanit dhe relacionet e misionarëve dokumentojnë rolin e tij vendimtar në legjitimitetin e shtetit shqiptar.

Të gjithë së bashku, nën hijen e Flamurit të Skënderbeut, i dhuruan kombit shqiptar ditën e ringjalljes, ditën e lirisë, ditën e pavarësisë.

Flamuri ynë nuk është pëlhurë. Ai është gjak, besë dhe jetë. Në figurën e shqiponjës dykrenare përkufizohet vetë historia e popullit shqiptar. Krahët e shqiponjës tregojnë luftën dhe flijimin, zemra e saj tregon lirinë, ndërsa fluturimi i saj tregon bashkimin shpirtëror të të gjitha trojeve shqiptare, kudo ku gjendet gjaku ynë në botë.

Sepse shqiptarët, kudo janë — në Shqipëri, Kosovë, Mal të Zi, Maqedoni të Veriut, Preshevë, Çamëri, arbëreshët e Italisë, diaspora e Amerikës dhe Europës — e ndjejnë veten shqiptarë të shqipes. Flamuri i bashkon, besa i forcon, historia i fisnikëron.

28 Nëntori është dita kur kujtojmë se jemi popull i lashtë, popull që i ka dhënë Europës kulturë, gjuhë, rezistencë dhe fisnikëri. Dita kur kujtojmë se liria është amanet dhe detyrë, jo dhuratë. Dita kur përulemi para të rënëve tanë dhe betohemi se amanetin e tyre do ta çojmë përpara.

Zoti e bekoftë Shqipërinë dhe mbarë kombin shqiptar!
Rroftë flamuri i shenjtë i Skënderbeut!
Rroftë shqiponja jonë dykrenare, simbol i lirisë dhe i përjetësisë

Skënder Karaçica/

Diaspora shqiptare në Amerikë nuk ka tjetër atdhe, pos tokës së shqiptarizmës! Në faqet e gazettes “Dielli”, e kemi më afër tokën, diellin, gjuhën, flamurin shqiptar

Sot,populli shqiptar dhe diaspora në Amerikë ka festë të gëzimit, të kujtesës historike,në betejat e shekujve të përgjakur  në kërkim të frymës së lirë në tokën tonë. Festa e Nëntorit për Pavarësinë e Shqipërisë-Dita e Flamurit po hedhë dritë në faqet e gazetës,,Dielli,, më e vjetra e  fjalës dhe të lajmit shqip,këndej detit në Amerikën  e largët.

Popull im i dashur Shqiptar! E keni ruajtur ndër shekuj tokën, diellin, gjuhën, flamurin të prëgjakur për Ty Shqipëria jonë…!Të duam e bukura e dheut,me emrin Shqipëria zyrtare dhe Shqipëria tjetër Kosovë(term Dritëro Agolli) Dhe, diaspora shqiptare këndej detit në Amerikë, bënë thirrje me dritën e diellit, ne nuk kemi tjetër atdhe pos tokës së shqiptarizmës…!

Thirrje para diellit për Tiranën dhe Prishtinën, merrni frymë bashkë dhe nisuni në udhën e demokracisë  e të shtetit ligjor, që në shekullin e ri,mos të vonohemi në histori, tashti me fajin tonë! Me flamurin kuqezi do të participojmë tipare të vlerave kombëtare të kombit shqiptar me popujt e lirë të Evropës dhe në miqësi të përjetshme me Amerikën!

Gëzuar Festa e Nëntorit -Dita e Flamurit Shqiptar!

Me gazetën “Dielli” festa bëhet më mashështore!