PËRFAQËSIMI AUTENTIK ELIMINON ASIMILIMIN POLITIK

November 18, 2021 by s p

Nail Draga/

Në sajë të analizës tridhjetëvjeçare te pluralizmit politik, kur bëhët fjalë për përfaqësimin autentik të popujve pakicë në Mal të Zi, del qartë se pushtetit i intereson përfaqësimi sa më formal i partive nacionale në parlament, pa ndikim në vendimmarrje dhe në popullsinë e përfaqësuar, duke injoruar raportin e partneritetit si parim i demokracisë parlamentare, që është në kundërshtim me barazinë qytetare e nacionale sipas standardëve ndërkombëtare

Organizmi i qytetarëve përmes subjekteve politike apo atyre nga shoqëria civile mori përmasa të mëdha mënjëherë pas miratimit të pluralizmit(1990). Dhe nuk ka si të ishte ndryshe, sepse sistemi monist ndalonte organizimin e lirë të qytetarëve, sepse çdo gjë e kishte nën kontroll partia-shtet përmes organizatave te tyre, përmes parullës ideologjike të “vëllazërim-bashkimit”, që ishte fasadë e vendeve të ish kampit socialist.

Nga një politikë të tillë përfide të ideologjisë së kohës më së shumti ishin të dëmtuar kombësitë, që ishte sinonim për pakicat kombëtare, përkatësisht popujt e ndarë. Në ketë aspekt ne pozitë më të pavolitshme ishin ata që ishin numërikisht më të pakët, ku shqiptarët në Mal të Zi, ishin rast tipik i kësaj kategorie. Kemi të bëjmë me kohën e sfidave dhe mbijetesës për ruajtjën e identitetit kombëtar në këtë mjedis.

Propaganda kundër partive nacionale

Nga ana e pushtetit themelimi i partive nacionale nuk është pritur mirë, sepse përmes tyre demaskohej politika moniste në lidhje me çështjet e pabarazisë nacionale për pjesëtarët e popujve pakicë, në Mal të Zi. Ishte koha e mohimit të lirisë se fjalës dhe shprehjes së mendimit, për rreth pesë dekada të kohës së monizmit, me pasoja për pjesëtarët e popujve pakicë. Duke qenë të vetëdijshëm se pluralizmi politik ishte realitet se ka kaluar koha kur të gjithë i kishte nën obrrelen e vet, pushteti u angazhu me propagandë përfide kundër partive nacionale, sidomos për shqiptarët dhe boshnjakët.

Një propagandë e tillë ishte në sinkron me kohën kur shteti i përbashkët ish-Jugosllavia ishte në prag të shkatërrimit si rezultat i politikës hegjemoniste serbe, që si aleat besnik në atë kohë e kishte edhe Malin e Zi.

Të pa përgatitur emocionalisht se koha e monizmit ka përfunduar pushteti nuk kishte guxim të pranojë pabarazinë praktike të popujve pakicë andaj ka munguar shpjegimi nga ana e tyre se cilat ishin arsyet e formimit të subjekteve të tilla politike që ishin në favor të përfaqësimit politik të popujve përkatës në këtë mozaik multinacional.

Pikërisht në rrethana të reja(1991), në vend që DPS-i të kishte qendrim kritik për kohën e kaluar e madje të kërkonin falje ndaj popujve pakicë siç quhen këtu pakicat kombëtare, ata vazhduan kursin e vjetër si në monizëm pa përfillur kërkesat e pakicave. Qendrimi i tillë i ngurtë dhe propaganda ndaj subjekteve nacionale të posaformuara, duke proklamuar konceptin e shtetit qytetar nën vellon e hegjemonizmit dëshmoi strategjinë e pushtetit ndaj subjekteve të tyre!

Koha e mbijetesës dhe fushata antishqiptare

Nëse në monizëm, koncepti i përfaqësimit autentik ishte sintagmë e panjohur, sepse çdo gjë filtrohej nga partia-shtet, me qellim të përfaqësimit formal me pjesëtarë të pakicës kombëtare, me individ me identitet të zbehtë kombëtar. Dhe nga të tillët ku në rend të parë ishte përshtatshmëria politike ka qenë iluzion të angazhoheshin në avancimin e pozitës dhe statusit të shqiptarëve. Edhe pse ka pasur përjashtime, ata ishin të rrallë, sikurse ishte periudha kohore nga viti 1968 e më pas, kur edhe u realizuan disa të drejta të mohuara të shqiptarëve në Mal të Zi. Ndërsa periudha më e errët është koha pas vitit 1981, kur u zyrtarizu politika antishqiptare nga pushteti i kohës, për të luftuar gjoja dukuritë e “nacionalizmit” e “irredentizmit” shqiptarë në Mal të Zi, që pati efekte negative në këtë mjedis, sidomos në fushën e arsimit. Dhe nga një veprim i tillë i pushtetit shqiptarëve iu mohuan edhe ato pak të drejta të realizuara në praktikë, që zgjati deri më miratimin e pluralzmit politik(1990). Ishte kjo koha e mbijetesës së shqiptarëve në hapësirën e tyre etnogjeografike me pasoja shumëdimensionale, që janë të pranishme deri në ditët tona.

Nga opozitë në koalicionin qeveritar

Me miratimin e pluralizmit, përfaqësimi i shqiptarëve filloj të realizohej përmes përfaqësuesve të tyre nga ana e subjektëve politike nacionale. Eshtë tjetër gjë se sa është arritur në këtë drejtim, por angazhimet nuk kanë munguar përmes deputetëve në Kuvendin e Malit të Zi. Duhet cekur se nga viti 1991-1997, çdo tentim i përfaqësuesve shqiptarë në Kuvendin e Malit të Zi injorohej, sepse kishim vazhdimësi të mentalitetit politik si në monizëm, ndërsa ndryshimi filloj nga viti 1997. Ishte kjo kohë e kthesës politike, me ndarjen në dy pjesë së partisë shtet(DPS), ku shqiptarët për të parën herë u bënë pjesë e Qeverisë(1998), me vendin e ministrit në Ministrinë e popujve pakicë. Duke qenë pjesë e koalicionit qeveritar, disa çështje filluan të ndryshojnë në aspektin pozitiv, por është dashur të arrihet më shumë sepse shqiptarët kanë dhënë kontribut në demokratizimin e Malit të Zi, ndërsa votat e tyre ishin vendimtare në pavarësinë e këtij vendi(21 maj 2006).

Përfaqësuesi i partisë nacionale, në nivele të ndryshme qeveritare duhet të angazhohet për përfaqësim të denjë autentik në resorët përkatës për të dëshmuar jo vetëm përfaqësim nacional por edhe dëshmi profesionale. Andaj subjektët politike duhet të jenë të kujdesshëm kur përzgjedhin individët të cilët duhet të jenë profesionist të dëshmuar dhe të guximshëm për tu ballafaquar me çështjet e ndryshme, e jo oportunist apo vazal të pushtetit, sepse të tillët janë të dëmshëm për subjektin që e përfaqësojnë.

Përfaqësimi autentik obligim e përgjegjësi

Në spektrin politik dallimi ne mes partive politike nacionale e atyre qytetare është se ata nacionale janë në mbrojtje të drejtave të popullatës përkatëse ndërsa ata qytetare janë identike si nga koha e monizmit, me përfaqësim të përgjithshëm të qytetarëve. Nëse ne monizëm ishte rrezik të trajtohej pozita dhe statusi i pakicave kombëtare në pluralizëm një mundësi e tillë është praktike. Pikërisht në lidhje me këtë çështje u themeluan partitë nacionale, që të jenë zëdhënëse e popujve të tyre, për avancim të pozitës dhe statusit të tyre. Dhe nga një moment i tillë na paraqitet edhe sintagma përfaqësimi autentik, që nënkupton përfaqësuesit e partive nacionale, duke eliminuar një mundësi të tillë atyre shqiptarëve që janë në partitë qytetare-malazeze. Dhe nuk ka si të jetë ndryshe sepse shqiptarët në partitë malazeze nuk kanë trajtuar kërkesat e shqiptarëve për barazi nacionale e qytetare. Më një fjalë ata janë aty për interesa të ngushta personale dhe si të tillë janë të pazëshëm për çështjet preokupuese të popullsisë shqiptare, sepse të tillat sipas tyre janë në ingerencë të partive nacionale. Pikërisht një qasje e tillë dëshmon dallimin ne mes shqiptarëve në partitë qytetare-malazeze dhe ata nacionale!

Injorohet parimi i partneritetit

Në sajë të analizës tridhjetëvjeçare te pluralizmit politik, kur bëhët fjalë për përfaqësimin politik të popujve pakicë del qartë së pushtetit i intereson përfaqësimi sa më formal i partive nacionale në parlament, pa ndikim në vendimmarrje dhe pa efekte pozitive për popullsinë e përfaqësuar, duke injoruar raportin e partneritetit si parim i demokracisë parlamentare.

Madje në këtë linjë nga ana e pushtetit(DPS) janë bërë ndryshime në ligjin zgjedhor(2011) ku pakicave(boshnjake e shqiptare) iu është rezervuar 0.7% e votave të vlefshme për pjesëmarrje në ndarjen e mandatëve që më së shumti mund të jenë 3 mandate deputeti, ndërsa për kroatët kjo përqindje është 0.35%. Nga një formulim i tillë shqiptarët humbën të drejtat e arritura, që u dëshmu nga zgjedhjet vijuese(2012) e më pas. Ndryshimi i ligjit zgjedhor, në favor të popujve pakicë, sipas standardëve ndërkombëtare duhet të jetë obligim shtetëror, sepse vetëm përfaqësimi autentik eliminon asimilimin politik.

Përfundimisht del qartë se pushtetit i konvenon që pakicat të jenë të përfaqësuar sa me pak deputet, e mundësisht edhe ata të jenë formal me kostumin e pushtetit, pa ndikimin e duhur në vendimarrje, ku në një situatë të tillë pakicat humbin peshën e tyre politike, ndërsa pushteti ka realizuar objektivin e vet duke zbehur apo eliminuar identitetin politik të popujve pakicë.

(Nëntor 2021)

FUNDI I ADELINËS DHE SHTETI I MUNGUAR

November 17, 2021 by s p

“ISHTE NJË AMAZONË PA SHQYT”

Myrta Merlino kujton gruan e vdekur pa shtetësi

Nga GIUSI FASANO

Vetëm dhe e dëshpëruar. Në xhep një leje qëndrimi me tre ”x” në vënd të kombësisë: Apolide. Në kokë më shumë guxim për të vdekur se sa për të jetuar.

Adelina 113 kapërceu parmakun e Urës Garibaldi e i u dorëzua errësirës, zbrazësirës, vdekjes. Dy kalimtarë e panë të shkonte drejt vdekjes, por ishin shumë larg për t’u përpjekur t’a shpëtonin. Binte shi me gjyma, mbi rrahjet e fundit të zemrës së saj e lotët, nëse ka qarë, janë humbur në shi. I janë afruar të parët policët e një patrulle të policisë hekurudhore. Kishte vdekur në vend, nën rrebeshin romak të natës ndërmjet të shtunës e të djelës së shkuar.

Jeta kishte qënë e egër me atë grua deri në çastin e fundit. Por, për të qënë të sinqertë, me atë qe i egër edhe Shteti italian, që ishte dashur t’a ndihmonte në shenjë mirënjohjeje për atë që kishte bërë ajo. Ndërsa e braktisi mbasi e kishte kthyer në një simbol. Myrta Merlino, gazetare, shkrimtare dhe autore programesh televizive, thotë se Adelina 113 “ishte një luftëtare, një amazonë pa shqyt”, e kishte ftuar shumë herë në emisionin Era që fryn (7), e me zor i mban lotët kur flet, sepse ka qënë e fundit së cilës i ka kërkuar ndihmë gjatë emisionit, tre ditë para se të vetëvritej, “dhe un nuk dita t’a kap vështrimin e saj të fundit”, vetëqortohet Myrta. “Me të kam humbur un, ka humbur Shteti tek i cili ajo besonte shumë, herë herë aq i verbër e i padrejtë. Ka humbur sistemi me burokracinë e tij vetëm në një kah. Ka humbur televizioni, që përtej të treguarit është i pafuqishëm.Qava nga zemërimi e shpresoj që ajo të na ketë falur të gjithëve”.

Të kërkohej ndihmë për Adelinën do të thoshte vetëm një gjë: të kishte nënshtetësinë italiane. Ishte ëndrra e saj e vetme.

Kishte lindur në Durrës, në Shqipëri, më 1974. Në moshën 22 vjeçare ishte gënjyer nga miklimi i një t’ardhmeje të shkëlqyer në Itali. Ajo si mijra të tjerë “t’inkurajuar nga bukuria e parë në televizion”, arriti në gomone në këtë Vënd që “i shëmbëllente një ëndërre të shtrirë për së gjati për t’u tharë”, për t’a thënë me poetiken Bukë e kurajë të Ivano Fossatit.

Njerëzit e premtimeve të gënjeshtërta e kthyen në një kurvë e në një skllave me fuqinë e grushtave. “Më prenë një këmbë me gërshërë e në plagët më hodhën kripë për të më dhembur më shumë” , tregoi ndërmjet mijë gjërave të tjera, kur më së fundi doli, mbas katër vitesh. Ishte betuar në vetvete se nuk do të kishte vdekur skllave e kështu në një natë, në Vareze, vendosi që asnjë nuk do t’a përdhunonte më. Thirri 113 e i u dorëzua në besë Shtetit. Që atëherë për karabinierët dhe policinë, që e kanë ndihmuar gjithmonë, u bë ”Adelina 113”, një lloj pseudonimi që e mbajti edhe gjatë hetimeve dhe proçeseve të lindura nga bashkëpunimi me Drejtësinë (emri i saj i vërtetë ishte Alma Sejdini).

Me dëshmitë e saj bëri të arrestohen 40 shqiptarë që vendosnin për jetën dhe vdekjen e femrave të përfunduara në kthetrat e tyre (shfrytëzues, pastaj të dënuar deri në njëzet vite burg). Ka bashkëpunuar gjithmonë me Prokuroritë e forcat e rendit pa ngurim e frikë, ka qënë një shëmbull për dhjetra e dhjetra femra që, në sajë të saj i u kundërvunë organizatave kriminale të kurvërisë, e ka shpënë zërin e saj në Senat, edhe në komisionin e Çështjeve Kushtetuese si eksperte në gjëndjen dramatike të prostitutave. Ka folur nëpër shkolla, ka vënë në shërbim kohën dhe energjinë e saj kudo ku kishin nevojë për të. Një qytetare model pa nënshtetësi. Një paradoks.

Kishte qënë vetë Myrta Merlino, më 2019, t’i a paraqiste rastin ministrit të atëhershëm të punëve të Brëndëshme, Matteo Salvini. Ai ishte interesuar që ajo të merrte një leje qëndrimi të posaçme, në pritje të praktikës burokratike për nënshtetësinë. Por pastaj, ndërmjet këmbimit të qeverive dhe gjatësisë së çdo hapi burokratik, Adelina 113 u gjënd përsëri me përfundimin e lejes së qëndrimit. Vetëm se këtë herë kishte edhe një tjetër arsye më shumë për t’u ndjerë e vetme dhe e dëshpëruar: një tumor shumë agresiv që e kishte shtrënguar të bënte cikle rrënuese kemioterapie dhe një dobësim të vazhdueshëm.

Nëse kishte mbetur ende në këmbë kundrejt një fati kaq të zi, ishte se vazhdonte të ushqente atë ëndërr: të shuante nga jeta e saj turpin e tre “x”. “Un jam një fantazmë pa Shtet” përsëriste gjithmonë.

“E dashuronte Italinë e ndjehej thellësisht italiane”, kujton Myrta. “Në Shqipëri nuk dua të kthehem as e vdekur”, i kishte thënë herën e fundit që kishin biseduar. E kështu do të jetë. Do të mbetet këtu përjetë, asnjë “x” nuk do t’a kthejë mbrapa.

“Corriere della Sera”, 11 nëndor 2021 Përktheu Eugjen Merlika

NUK MUND TË KETË ARDHMËRI ME SHIKIM NË RETROVIZORËT E HISTORISË

November 16, 2021 by s p

Nga prof.dr. Skender ASANI

Rajoni gjeografikisht dhe kulturalisht i takon Evropës dhe Perëndimit në përgjithësi, prandaj zhvendosja nga dhomat e tymosura të historisë në ambientet ajrosura të së ardhmes i bëjnë mirë shëndetit të popujve të Ballkanit dhe ardhmërinë e tyre e vendosin në rrugë me shpejtësi më të mëdha.

Marrëdhëniet në mes të popujve në Ballkan gjithmonë kanë qenë të ngarkuara me tensione dhe raporte të pasqaruara etnike si pasojë qasjes së gabuar të elitave politike për t’i tejkaluar ato probleme. Ka kohë që flitet për një paqe të përgjithshme në Ballkan, mirëpo si duket oligarkive politike iu konvenon status-quoja, të cilët, të ndihmuar edhe nga forcat antperendimore, kryesisht të ardhur nga Moska, kanë shpikur lloj-lloj pengesash për të frenuar proceset euro-integruese. Një prej atyre pengesave është zhvendosja e procesit politik në katakombet e historisë, siç po ndodhë aktualisht edhe në kontestin e pazgjidhur në mes të Maqedonisë sl Veriut dhe Bullgarisë. Kjo e fundit ende nuk e ka shfuqizuar veton e saj në BE për fillimin e negociatave për anëtarësim të Maqedonisë së Veriut, ndërkohë që Shkupi zyrtar gabimisht iu ka referuar historisë si një aleat që do të mund ta nxirrte nga ngërçi i marrëdhënieve të tensionuara me Bullgarinë.

Maqedonia e Veriut dhe Bullgaria duhet sa më parë ta rikthejnë agjendën e mirëkuptimit reciprok në një proces politik i cili do t’i largonte mjegullat e historisë nga tryeza e negociatave. Nuk ka zgjidhje të mosmarrëveshjeve me formula historike të shek. 19, për arsye se tani jetojmë në një realitet të ri, politik, social e ekonomik.

Kjo vlen edhe për kontestin në mes të Kosovës dhe Serbisë, të cilat duhet të shmangen nga hijet e së kaluarës dhe t’i mbështeten plotësisht procesit eurointegrues të BE, që parasëgjithash kërkon fqinjësi të mirë dhe besim reciprok në mes të palëve.

Shtetet e rajonit tani kanë arritur t’i përshtaten një harte të re gjeopolitike, pas shpërbërjes së Jugosllavisë dhe sot kemi komplet një realitet të ri. Maqedonia është e pavarur, Kosova gjithashtu, ndërkohë që Bullgaria e Serbia duhet ta pranojnë dhe respektojnë këtë realitet. Por edhe elitat politike në Prishtinë dhe në Shkup duhet të bëjnë përpjekje maksimale që të lirohen nga grackat e vijave të kuqe që vijnë si pasojë e qasjes historiciste të problemeve.

Nuk mund të ecet përpara duke e mbajtur shikimin në retrovizorin e historisë sepse aksidentet në rrugëtim janë të pashmangshme. Rajoni gjeografikisht dhe kulturalisht i takon Evropës dhe Perëndimit në përgjithësi, prandaj zhvendosja nga dhomat e tymosura të historisë në ambientet ajrosura të së ardhmes i bëjnë mirë shëndetit të popujve të Ballkanit dhe ardhmërinë e tyre e vendosin në rrugë me shpejtësi më të mëdha.

Shkup, 15 nëntor, 2021

(Autori është drejtor i Institutit të Trashëgimisë Shpirtërore dhe Kulturore të Shqiptarëve në Shkup)

Mid’hat Frashëri: “Partia ime është Shqipëria”

November 15, 2021 by s p

Anton Cefa

Njerëzit e mëdhenj shpesh e bëjnë veten të paharrueshëm edhe vetëm me një fjalë, një porosi, një thirrje, duke mbetur kështu të përjetshëm në kujtesën kombëtare.

Mithat Frashërin e kujtojmë kështu me sentencën e famshme “Partia ime është Shqipëria”. Një devizë që të merr sytë me dritën e idealit dhe të ngrohë me afshin e dashurisë për Atdheun. Flakërimë e vetëtimtë ndërgjegjeje kombëtare dhe zjarr i pashuar atdhetarizmi. Sado ta mbulojë hiri i murmë i kohës, do të përshkënditë gjithnjë si shpuzë e zjarrtë.

Shqipërinë e krijuan njerëzit e mëdhenj si Mithati. Ajo ka qenë me fat. Nuk i kanë munguar kurrë. Shqipërinë e kanë prishur njerëzit e vegjël. Edhe këtu ka qenë me “fat”. Nuk i kanë munguar kurrë. Përkundrazi, i ka pasur me tepri. Edhe sot e kësaj dite prishanakët vazhdojnë zanatin e tyre të përjetshëm.

Në ato kohë kur Shqipërisë i mungonte çdo gjë, edhe vetvetja, kur ideja kombëtare në hauzin e errët e kaotik të kohës përpëlitej në dhimbjet e lindjes, kur kultura qe veç djerrinë e asgjë më shumë dhe kur organizmit politik shtetëror i kishte humbur emri prej shekujsh, Zoti i fali asaj, ndër të tjerë, edhe treshen e vëllezërve frashëriotë: Abdylin për t’i vënë themelet shtetit, Samiun për të ravijëzuar platformën ideologjike të lëvizjes kombëtare dhe Naimin për të ndezur flakëzën e qiriut të fjalës, flakëz fjale e flakëz shpirti, dhe për të kultivuar përmes saj farën e edukatës kombëtare.

Mithati qe i vetëm. Duhej të kryente detyrat e të treve. Dhe i kreu. Qe i fundit. Duhej t’i kryente një herë e mirë. Dhe u përpoq tërë jetën pa kursyer asgjë. Me fjalë, si ideator i Shqipërisë së qytetëruar; me vepra, si demiurg i saj. Ai botoi një bibliotekë të tërë shkencore duke na mësuar të lexojmë abetaren e vetes, të kohërave dhe të popujve, shkroi një letërsi të tërë artistike, duke na shpirtësuar me frymën e shenjtë të idealit dhe të dashurisë dhe, kur Shqipëria rrezikohej të humbte në vorbullën tejet të trazuar e tejet të përgjakshme të Luftës së Dytë Botërore, i dha asaj alternativën e shpëtimit.

“Partia ime është Shqipëria”. Me këto fjalë mua dhe ju na troket në kujtesë dhe do të na trokasë gjithnjë, ai Mithati, filizi i fundit i trungut frashëriot, atij trungu që i dha aq rrënjë truallit tonë dhe aq e aq degë qiellit tonë. Ndoshta sepse në ato fjalë, më shumë se kudo tjetër, përmblidhet jeta e tij, ideali dhe dashuria, puna dhe veprat.

U lind 125 vjet më parë. Nuk dua t’ia kujtoi vdekjen. Qe e errët. E errët, siç janë vdekjet që vijnë nga duar diktaturash. Jo pak njerëz të ndritshëm kanë vdekje të errëta.

“Partia ime është Shqipëria”. Ky qe ideali i jetës së tij. E lindi dhe e tharmoi që në fëmijëri të hershme, nën ndikimin e baba Abdylit, e urtësoi dhe e pasuroi me porositë e xhaxha Samiut dhe e shpirtësoi e i dha flatra me frymën e xhaxha Naimit. E leçiti me dritë në Manastir për t’i dhënë shkronjat alfabetit të gjuhës dhe abetares së atdhetarizmit, e shpalli me bujë në Vlorë, në atë më të bardhën ditë të 28-ës, përkrah Babait të Kombit dhe e mbrojti gjithnjë e gjithkund. Për hir të tij, iu kundërvu edhe Plakut, kur Janina rrezikohej prej të huajve, ashtu siç u rrezikua. Kështu iu duk, kështu e pleqëroi dhe kështu e veproi.

Dhe, më së fundi, e ngriti si një armë shpëtimtare, kur atdheu ra rishtas nën thundrën e të huajit. E ngriti si alternativën më të ndershme, kur të tjerë, të kulluar a të turbullt, i nënshtroheshin armikut me motivin për t’i shkyer një thelë sado të vogël për atdheun – duke folur për ata të shëndoshët, – a për të xhvatur sa më shumë për vete, a edhe thjesht për lakmira kolltukësh dhe kotësirash; dhe të tjerë, prishanakë të çmendur, që futeshin qorrazi a edhe syhapur në luftë, nën flamurin e turpshëm të ideologjisë së një Internacionaleje pansllaviste, për ta kthyer atë në një kasaphanë vëllavrasëse.

Në atë gjendje të tallazitur udhëkryqi për fatet e Shqipërisë dhe të kombit – sepse ai gjithnjë mendoi e punoi jo vetëm për gjysmështetin, por për shtetin shqiptar të të gjitha trojeve të veta – si një tribun i vërtetë, zgjodhi atë më të ndershmën rrugë, atë të bashkimit kombëtar, larg dasisë, kundër pasioneve egoiste që sjellin vetëm koncepte, qëndrime dhe institucione dasie.

U bë prijës i rinisë, i popullit, pa e lënë për asnjë moment rolin e mësuesit, të edukatorit. Dhe rinia e admiroi dhe i shkoi pas.

I armatosur me kulturat e qytetërimet e Lindjes e të Perëndimit, i rrahur me përvojat e jetës e të punës së dy botëve, në krahë politike dhe diplomacie, dhe i pajisur me një mendje të shëndoshë, me një zemër të madhe dhe me një vullnet të çeliktë, ai, dishepulli i idealeve demokratike, ai demokrati i vërtetë nuk krijoi parti, siç pritej, sado që e njihte aq mirë shkencën e demokracisë dhe gramatikat e partive, por krijoi një organizatë. Paradoks? – Jo, nuk ishte kohë paradoksesh. Ishte shtjellë ideali dhe domosdoshmëri, nevojë e kohës.

Përballë të huajit, populli është e duhet të jetë një. Vetëm një, i bashkuar; prandej ai duhej rreshtuar në një organizatë, siç është rreshtuar gjithnjë, kur në qiellin kombëtar kanë vetëtuar kërcnueshëm flakët kobndjellëse të rrezikut.

E krijoi dhe e drejtoi. Në fillim, në ditët e para të errësirës së huaj, si një rezistencë e gjithmbarshme sabotimesh e protestash dhe, në një fazë të dytë, si një luftë e armatosur çetash e më vonë njësitesh më të mëdha luftarake.

Komunistët hodhën baltë mbi të; po, a mbulohet ari me baltë? E quajtën “një nga përfaqësuesit kryesorë të reaksionit në Shqipëri, intelektual liberal, pseudopatriot e tradhtar” 1), etj., etj. Dokrra! Gjykimin e artë e jep historia. Ndërsa ata përfunduan në fëlliqësitë e plehrave, qelbësirat e të cilave po na zënë hundët edhe po na ndotin mushkëritë sot e kësaj dite, e nuk dihet se deri kur, historia e ngriti atë në piedestalin e Heroit Kombëtar. Qoftë i qetë në lavdinë e vet! Atdheu do të ketë nevojë gjithnjë për shpirtin e tij, për fjalën dhe veprën e tij; por atdheu është ende i sëmurë dhe nuk kujtohet se duhet t’i japë dy metër vend për t’i pushuar eshtërat e shenjta.

Pse të mos e themi: pati edhe një “dobësi”: nuk mundi ta ngrejë dorën në luftën vëllavrasëse të imponuar nga komunistët. Kjo “hije” e ndriçon edhe më tepër madhështinë e personalitetit të tij. Si për të vërtetuar atë që thuhet shpesh: “Përjashtimi përforcon rregullin”. Më vjen mbarë këtu t’u kujtoj lexuesve një bisedë mes Hasan Dostit, mikut dhe krahut të djathtë të Mithatit, dhe Mustafa Gjinishit, fill mbas mohimit të Mukjes dhe shndërrimit të luftës çlirimtare në luftë për pushtet nga ana e komunistëve:

“Dosti: kush do të fitojë?

Gjinishi: Po të bashkohemi, do të fitojë Shqipëria.

Dosti: Po të mos bashkohemi, do të fitoni ju, sepse ju e dini dobësinë tonë, që ne nuk mund t’ju konsiderojmë armiq dhe t’ju luftojmë në mënyrë të paskrupullt ashtu siç na luftoni ju.

Gjinishi: po fituat ju, jam i sigurt se nuk do të më hyjë gjemb në këmbë, përndryshe s’dihet si do të vejë fati yt dhe imi bashkë.” 2). Dhe dihet se si shkuan fatet e të dyve.

Natyrisht, në kushtet që po jetojmë, do të ishte paradoksale të pretendonim prej politikanëve dhe diplomatëve tanë të sotëm të bëjnë të tyren thirrjen frashëriote “Partia ime është Shqipëria”, por na vret në shpirt nëse nuk u kërkojmë ose së paku nëse nuk u kujtojmë që në veprimtarinë e tyre të mos nisen nga thirrje te kundërta.

“REVOLUCIONI” I SË DREJTËS N’EVROPË

November 15, 2021 by s p

Nga ANDREA MANZELLA

“Corriere della Sera”, 6 nëndor 2021 Përktheu: Eugjen Merlika

Kundërshtia polake kundrejt “parësisë” së të drejtës evropiane mbi atë kombëtare cek mjaft nga afër atë që Gjykata kushtetuese italiane e ka përcaktuar si “kyçi i kthesës” në Kushtetutën tonë dhe në historinë e zanafillës së saj. Kjo histori është në Manifestin, që pikërisht tetëdhjetë vite më parë, qytetarë të përjashtuar nga liria vetiake shkruan në Ventotene. Ai nuk qe vetëm një akt Qëndrese kundër “modelit” të Shtetit totalitar, atëherë mbizotëronjës n’Evropë (pra jo vetëm kundër atij fashist). Qe mbi të gjitha një akt i natyrës “revolucionare”, për arsye të mospranimit rrënjësor të dogmës së sovranitetit shtetëror absolut.

Qe e para Kushtetuta italiane e vitit 1948 që e shndërroi këtë program në një formulë juridike. Është neni 11: “Italia lejon kufizimet e sovranitetit të nevojshme për një rend që siguron paqe dhe drejtësi ndërmjet Kombeve”. Kufizimi i sovranitetit shtetëror nuk ishte vetëm një “revolucion” kushtetues italian: ishte një përmbysje e të gjithë koncepteve zotëruese të kushtetueshmërisë evropiane. Një vit më pas Kushtetuta e Bonnit do të vihet në të njëjtën hulli; pastaj Shtetet e zgjerimeve të mëtejshme, siç është historia.

Ay kusht i “kufizimeve” të sovranitetit do të bëhet pra modeli i inkrustimit të Kushtetutave kombëtare me një rend mbishtetëror: nga ata “kufizime” rridhte pikërisht “parësia” e saj. Në atë gërshetim të ndërsjelltë rendesh sendërtohet kështu, simbas kompetencave, një “bashkësi në ndryshueshmëri”. Nga një anë , një “kuadër institucional i vetëm” që lidh Shtetet që kanë marrë pjesë. Nga tjetra, trupëzimi në të drejtën e Bashkimit të “traditave kushtetuese të përbashkëta për Shtetet antarë” dhe “respekti i identitetit kombëtar” (për të cilat flasin nenet 4 dhe 6 të Traktatit evropian).

Por ç’është “identiteti kombëtar”? Deri tani ka qënë e arsyeshme të mendohej se në të hyjnë institute e proçedura të lidhura me historinë shoqërore të Shteteve, si për shëmbull lënda e së drejtës së familjes. Nuk është menduar kurrë se me të do të mund të fshiheshin siguri themelore për një shtet demokratik, si pavarësia e gjykatësve ose liria e votës. Edhe sepse, thjesht ato siguri janë kërkuar si kusht për t’u pranuar në Bashkim. Prej kësaj është e drejtë e Gjykatës evropiane për të vërtetuar mbajtjen e tij.

Profetik, në 1941, Manifesti mbështeste ligjëshmërisë e së drejtës së ndërhyrjes së rendit mbishtetëror në jetën institucionale të Shteteve antarë. “Është absurd parimi simbas të cilit çdo popull duhet lënë i lirë t’i japë vetes një qeveri despotike që beson më mirë në të, a thua se Kushtetuta e brëndëshme e secilit Shtet nuk përbën një interes jetik për të gjithë Vëndet e tjera evropiane”.

Në Bruksel Merkeli ka përdorur pak fjalë: “Kush ka hyrë në Bashkim i njeh traktatet që ka firmosur”. Ka pohuar kështu urtësisht mungesën e trajtimit të parësisë të së drejtës evropiane, që çfarëdo “pajtimi” nuk mund t’a përgënjeshtrojë. Sa na takon ne italianëve, nuk bëhet fjalë për të qënë pro ose kundër sovranizmit polak. Bëhet fjalë për të qënë apo jo nga ana e Kushtetutës sonë dhe historisë së saj.

“Corriere della Sera”, 6 nëndor 2021 Përktheu: Eugjen Merlika