Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

BASHKIMI EUROPIAN, GATI PLANI I HAPJES

by

The President of European Commission Ursula von der Leyen holds a press conference on the European Union (EU) response to the COVID-19 crisis at the EU headquarters in Brussels on April 15, 2020. (Photo by JOHN THYS / POOL / AFP) (Photo by JOHN THYS/POOL/AFP via Getty Images)

Bashkimi Europian po planifikon heqjen e përgjithshme të kufizimeve dhe hapjen e ekonomisë. Kjo mund të ndodhë pasi numri i infektimeve të bjerë ndjeshëm, sistemi shëndetësor të ketë kapacitete dhe mundësi për të kryer testime masive. Presidentja e Komisionit Von Der Leyen tha se vendet anëtare duhet të koordinojnë masat dhe të parandalojnë efektet negative në ekonomi.

Komisioni i Bashkimit Europian paraqiti udhërrëfyesin për të hapur gradualisht ekonominë e bllokut 27 anëtarësh. Presidentja e Komisionit Ursula Von Der Leyen tha se përpara heqjes së kufizimeve dhe hapjes së ekonomisë, vendet duhet të kenë ulje drastike të numrit të infektimeve për një periudhë të gjatë kohe bazuar mbi të dhëna të besueshme epidemiologjike, kapacitet të sistemit shëndetësor për të trajtuar rastet që mund të paraqiten dhe mundësi për të kryer testime masive.

Von Der Leyen shtoi se vendet anëtare duhet të koordinojnë masat për të hequr kufizimet si dhe për të parandaluar efektet negative në ekonomi

“Buxheti i ri BE-së duhet të shfrytëzojë investimet e mëdha për të rifilluar rritjen ekonomike,” tha Von Der Leyen.

Nga ana tjetër Komisioni do të organizojë më 4 maj një konferencë globale donatorësh për të financuar kërkimet për gjetjen e vaksinës për koronavirusin.

Ndërsa kreu i Këshillit Europian Charles Michel paralajmëroi se fatura financiare e pandemisë është ende e panjohur. Michel ju bëri thirrje udhëheqësve europianë që të tregojnë më shumë solidaritet në të ardhmen dhe të nxjerrin mësime nga kriza që shkaktoi kriza e koronavirusit.

Përveç krizës ekonomike, blloku u ndesh me një krizë politike. Gjermania dhe disa vende të tjera kundërshtuan emetimin e koronabondeve si borxh të përbashkët të eurozonës për të ndihmuar Italinë, Spanjën dhe Francën dhe u propozua aktivizimi i Mekanizmit të Europian të Stabilitetit. Propozim i cili u refuzua.Kreu i Këshillit, tha se synimi kryesor i Brukselit është rifutja në shina e tregut të përbashkët pas heqjes së masave kufizuese, ndërkohë më 23 prill gjatë samitit të BE-së do të diskutohen masa për të çliruar më shumë fonde për qytetarët europianë.

KELMENDËT E SREMIT – NJË DIASPORË E ZHDUKUR DHE HARRUAR

by

NGA ADIL FETAHU/ Kelmendi është një prej  dymbëdhjetë fiseve shqiptare që jetojnë në Veriun e Shqipërisë, duke përfshirë këtu edhe Dardaninë (Kosovën).  Fisi i Kelmendit shtrihet në Malësinë e Madhe, që i takonte Sanxhakut të Shkodrës, në pjesën më veriore dhe më të izoluar të Shqipërisë, me ngulimet kryesore në Vermosh, Tomara, Selca, Lepusha, Vukli dhe Nikçi.  Për shkak të afërsisë  dhe kontakteve me Shkodrën, ku  kishte klerikë nga Vatikani dhe Republika e Venedikut, Kelmendasit e Malësisë së Madhe i përkisnin besimit katolik. Nahija  e Kelmendit (Klementi) përmendet edhe në regjistrat e vitit 1497, kur ishte bërë regjistrimi i popullsisë për t’i paguar taksat shetit Otoman, por kelmendasit me forcë e refuzonin pagimin e taksave dhe sundimin otoman. Për shkak të kundërvënies dhe luftërave të pandërpera kundër pushtetit otoman, kelmendasit, sikur edhe arbëreshë të fiseve tjera, prej vitit 1437 deri më 1744, u detyruan të lëvizin nga trojet e tyre autoktone, të shpërngulën  dhe të emigrojnë në Itali, Dalmaci dhe në drejtime tjera deri në Srem e Hungari dhe në Bullgari.Dom Frrok Zefi,  në studimet dhe në librin  e tij “Shqiptarët Kelmendas në Hrtkovc e Nikincë (1737-1997)”, Zagreb 1997; mbështetur në burime arkivore, kryesisht kishtare, tregon se dyndjet e shqiptarëve nga trojet e tyre janë zhvilluar nga viti 1437 deri më 1747, se  një grup Kelmendas u shpërngulën në Bullgari, në Çiporovac, Kopillovac e Zhelezna, famullitar i të cilëve ishte françeskani Nikoll Kabashi, të cilin e quanin At Nikoll Shqiptari; një grup tjetër u shpërngul në Hungari në vitin 1690; në Zarë të Dalmacisë janë shpërngulur në vitet 1723-1727. Kronikat e Arqipeshkvisë së Shkupit (1629) bëjnë të ditur se në Malësinë e Madhe Kelmendasit katolikë nuk pranojnë pushtetin turk. Në bashkëpunim me Malazezët, Kelmendasit dekada me radhë luftuan kundër ushtrisë Osmane. Udhëtari i njohur turk, Evlia Qelebia, kur e kishte vizituar Shqiperinë e Veriut (1662), e ka përmendur fisin e Kelmendit, si popullsi   pa fe, që nuk e pranon pushtetin turk.  Në tetor të vitit 1680, imz.Pjetër Bogdani  vizitoi fshatrat rrreth Drinit të Bardhë, kur Kelmendasit kishin vrarë 120 turqë dhe kishin marrë  200 kuaj e kafshë tjera. Pas kësaj filloi përndjekja e Kelmendasve të Rugovës, të cilët u vendosën në Peshter të Jeni Pazarit, prej nga (në vitin 1739) kanë shkuar në viset nën pushtetin e Austrisë (në Srem). Më 19 korrik 1737, nga Shtabi i Teshnicës (afër Nishit) feldmarshali austriak Sekendorf, i ftoi të gjithë të krishterët, katolikë dhe ortodoksë,  të çohen në kryengritje kundër turqëve. Nga katolikët, atypëraty iu përgjegjën udhëheqësit  kelmendas  Bic Vata (i Shpajes), Gjon Pjetri (i Hotit) dhe Gjon Martini (i Grudës). Ftesën kelmendasve për kryengritje kundër pushtetit otoman ua bëri edhe  arqipeshkvi i Shkupit Mihajlo Suma dhe patriarku ortodoks Shakabenda, me prijësit e fiseve Vasojeviqi, Kuqi, Piperi  dhe Bratonozhiqi.  Në luftën e zhvilluar kundër ushtrisë turke,  kryengritja u thye dhe kelmendasit e të tjerët u detyruan të tërhiqen, bashkë me ushtrinë austriake. Gjatë tërheqjes, disa kryengritës kelmendas, ortodoksë, u vendosën në rranzat e Malit Rudnik dhe Avalla, ndërsa të tjerët, katolikë,  të udhëhequr nga kapedanët  e tyre, Dede  dhe Vata, bashkë me ushtrinë austriake kaluan lumin Sava dhe u vendosën në fshatrat e Sremit:  Hrtkovci, Nikinci, Shashinci, Bernandina, Mishkovci, Kereshinci, Jurjevci. Wikipedia kroate shënon se me atë rast, në Nikinci të Sremit ishin vendosur 1600 shqiptarë katolikë. Një degë e kelmendasve  shkuan në Bullgari. Sipas një raporti të arqipeshkvit të Shkupit, Matej Mazreku, në kohën e luftës austro-turke (1737), më se 20 shtëpi shqiptare të fisit të Kemendit janë shpërngulur në Hungari, ndërsa 30 shtëpi kishin mbetur në Serbi, të cilët ose u turqizuan ose u serbizuan. Me qenë se kelmendasit ishin vendosur vet në fshatrat e Sremit, administrata austriake e Osjekut, në vitin 1740 iu jep lejen që kelmendasit (e Rugovës, nga Peshteri) të vendosen në fshatin Nikinci. Fillimisht, kelmendasit ishin vendsour në brezin kufitar, për të ruajtur kufirin  e Monarkisë Habsburge ndaj Turqisë. Vendosjen e kelmendasve tjerë në Hrtkovci e ka bërë mbretëresha Marija Tereza, si shpërblim për besueshmërinë e tyre si roje  e kufirit.  Pas pushimit  të rrezikut dhe nevojës për roje të kufirit, që ka zgjatur deri në vitin1881, kelmendasit gjetën qetësinë në tokën e mirë  të Sremit dhe iu përveshën punës  në bujqësi e blegtori. Sipas ndarjes administrative, zhupania e Sremit,  ku ishin të vendosur  kelmendasit, kishte selinë në Vukovar, të banovinës Kroate, në kuadër të Mbretërisë së Hungarisë. Djemtë e kelmendasve të Sremit më të shumtën u shkolluan në Osjek për prftërinjë, por kishte edhe asi që shkolloheshin  edhe në qendra tjera, për profesione tjera dhe për oficerë ushtarakë e që arritën grada të larta. Nga kelmendasit e Hrtkovcit e Nikincit, përveç prelatëve të shquar katolikë: Antun Maletiq, Simon Deda, Karlo Gega, Jakob Losh, Augustin Prentiq, Andrija Marash, Gjelosh Pali, etj,  kanë dalë edhe personalitete tjerë të shquar, si avokati dr.Nika Nikiq, ministër në Mbretërinë e Jugosllavisë; shkrimtarët Mirosllav dhe Sllavko Magjer; profesori Gjon Losh-Marashi-q, gjenerali dhe heroji Nikolla Nikiq-Peko, etj.

Gjatë Luftës së Parë dhe Luftës së Dytë Botërore, ushtria serbe ka granatuar e bombarduar Kishën  dhe selitë e misioneve  katolike në Hrtkovci dhe Nikinci, ka djegur e shkatërruar objektet dhe dokumentacionin e famullisë, ashtu që është vështirë të gjendet dokumentacion autentik të vendit për rrjedhat historike të atyre banorëve.

Megjithëse shumica  dërmuese e shqiptarëve të Sremit ishin shpërngulur prej andej, në qershor të vitit 1971, Famullinë e kelmendasve në Hrtkovci e Nikinci e vizitoi ipeshki i Shkupit e Prizrenit,imz. Nik Prela, me dom.Gasper Gjini dhe profesor Zekeria Cana, të cilët i priti famullitari dom.Ilia Martinoviq dhe vajza e tij kelmendase Tereza Loshi, ndërsa në Nikinci iu shtroi darkë  Milo Pakiq e Manda Mançeta-Mishkoviq. Gjatë asaj vizite, imz. Nik Prela mbajti një meshë në kishën e Hrtkovcit, ku një pjesë të meshës mbajti edhe në gjuhën shqipe.

Asimilimi  i kelmendasve të Sremit

Për shkak të ardhjes së vazhdueshme të Kroatëve, Hungarezëve dhe Gjermanëve në tokën e plleshme të Sremit, me kohë ndodhi edhe asimilimi i kelmendasve të vendosur atje. Ata më së tepërmi u afruan me Kroatët, për shkak të përkatësisë së besimit katolik,  dhe erdhi deri te martesat e përziera midis tyre, por edhe me Hungarezë e Gjermanë, të të dy gjinive. Kjo ndikoi që kelmendasit e Hrtkovcit dhe Nikincit të asimilohen e të shkrihen  kryesisht në popullsi kroate. Qysh në regjistrimin e vitit 1890,  prej 2253 banorëve të Hrtkovcit, pjesa më e madhe e kelmendasve ishin deklaruar si Kroatë. Ndërkaq, në regjistrimin e bërë në vitin 1910, prej 2518 banorëve të Hrtkovcit, 1144 ishin deklaruar Kroatë, 644 Gjermanë, 619 Hungarezë, 70 Serbë, 20 Sllovakë dhe 21 të tjerë, dhe  përkah përkatësia fetare 2381 ishin romakokatolikë e 71 ortodoksë, pravosllavë. Kelmendasit e Hrtkovcit dhe vendeve tjera të Sremit, në ndërkohë janë shpërngulur  nëpër qendrat  të Kroacisë e më larg. Vetëm mbiemrat e disa familjeve: Nikiq, Vuksaniq, Cakiq, Losh-iq, Marash-iq, Pepiq, Koliq, Ivaniq dhe Pakiq asociojnë dhe mund t’ua kujtojnë prejardhjen  e dikurshme kelmendase. Profesori  i historisë, tash në pension, Marko Losh Marash-iq, që jeton në Rumë, tregon se edhe pse askush më nuk deklarohet si kelmendas, në shtëpinë e tij akoma i ruajnë disa tradita të këtij fisi kur është fjala për festat fetare. Në një bisedë në shtëpinë e tij, të cilën e kishte zhvilluar gazetarja Vanja Ratkoviq (më 20 janar 2020), profesori Losh-iq i kishte shpjeguar  asaj historinë e kelmendasve të Sremit dhe i kishte folur për personalitete të shquara  të asaj loze. Ndër të tjerë, i shquan dy sish, të dy me emra e mbiemra Nikolla Nikiq, por që njeni prej tyre, me pseduonimin Peko, ishte një kalorës  i shquar ushtarak dhe i shkolluar në Rusi,  ishte aleat i drejtpërdrejtë i Karagjorgjes dhe fitues i disa beteja në Kryengritjen e Parë Serbe, të cilit më 13 dhjetor 1810 iu organizua pritje soleme në Beograd, si  heroit dhe njenit nga bashëpunëtorët më të afërt të Karagjorgjes.  Pas vitit 1811  Peko është kthye në Rusi,ku ka marrë pjesë në luftën ruse kundër Napoleonit. Ka vdekë si general i ushtrisë ruse. Nikiqi tjetër, më i ri se i pari, ishte ministër i xehëtarisë  dhe besnik i Mbretërisë së Jugosllavisë. Gjatë Luftës së Dytë Botërore, duke mos dashur të bashkëpuojë as me okupatorin as me NDH,  ka ikur në Argjentinë (Buenos Aires). Vajza e tij Sinka Nikiq i është bashkuar të jatit në Argjentinë, në vitin 1947,dhe atje u martua me një milioner pronar i anijendërtimtarisë. Pasi Senka nuk kishte fëmijë,  për pas vdekjes tërë pasurinë ia kishte lënë kishës katolike të Argjentinës. I ati i saj, Nikolla ka vdekur në vitin1958. 

Origjina kelmendase e Karagjorgjes (?)

 Në fshatrat Shashinci, Jarkovci e Mishkovci, në të cilat struktura e popullsisë u dominua nga Serbët ortodoksë, kelmendasit u sërbizuan. Në shkrime e botime të ndryshme pohohet se udhëheqësi i kryengitjes së parë serbe (1804), Gjorgje Petroviq – Karagjorgje, ishte me prejardhje  shqiptare, nga Kelmendët të cilët ishin vendosur rrënzë Malit Rudnik në vitin 1737, në Serbi, asokohe nën pushtimin Osman (libri: “Karadjordjeviqi – sakrivena istina”; Karagjorgjeviqët – e vërteta e fshehur; bashkautorë: Millorad Boshnjak e Sllobodan Jakovleviq). Këtë e pohon edhe  profesori i Fakultetit të Shkencave Politike në Sarajevë, Besim Spahiq, që thotë se dinastika e Karagjogjeviqëve janë me prejardhje shqiptare, të fisit Kelmend (“Sputnjik”, 30 janar 2017), sikurse që e pohon edhe Jovan Mrshin Klimenti. Ithtarët e kësaj teorie thonë se fisi i Kelmendit në Shqipëri ishte ai që i garantone ushtrisë serbe tërheqjen nëpër Shqipëri gjatë Luftës së Parë Botërore. Rajko Veselinoviq në librin e tij “Istorija srpskog naroda, Cetvrta knjiga, tom I”, Beograd, 1986, fq.160; Historia e Popullit serb, Libri IV,bleni I), thotë: “Gjorgje Petroviqi, udhëheqësi i Kryengritjes së Parë Serbe është me prejardhje romako-katolike shqiptare, nga fisi i Kelmendit (shih: “Analitika”, 26 gusht 2017).

Krimi i Sheshelit ndaj banorëve të Hrtkovcit

Në luftën e fundit midis Serbisë e Kroacisë (1992-93), banorët kroatë të Hrtkovcit dhe Nikincit, shumë prej të cilëve kishin origjinën nga fisi i Kelmendit, për të shpëtuar nga masakrat serbe, u detyruan të shpërngulën  në Kroaci. Ata i përndoqi  krimineli i njohur serb, Vojisllav Sheshel, me çetnikët e tij. Në një miting të Partisë  Radikale, që mbajti në Hrktovci më 6 maj 1992, lexoi emrat e kroatëve “jolojal”, të cilët duhet të shpërngulen prej aty, ose do të zhduken me gjithë familjet e tyre. Në fjalimin e tij në miting, ditën e Shëngjergjit, ai i porositi Kroatët: “Në këtë fshat, Hrtkovci, në këtë trevë të Sremit serb, nuk ka vend për Kroatët…Edhe këta që i kanë mbyllë shtëpitë e kanë ikur, ndoshta duke shpresuar se një ditë do të kthehen, ne i porosisim – nuk kanë ku të kthehen më. Në shtëpitë e tyre do të vendosen refugjatët serbë. Vëllezër e motra serb-e, pasi që Tugjmani i ka ndjekur më se dyqintmijë serbë, një pjesë e tyre do të kthehen në Krajinën Serbe, por një pjesë  tjetër nuk do të mund të kthehen e të vendosen atje. Atyre serbëve ne duhet t’iu sigurojmë kulm mbi kokë dhe gojët e uritura t’i ushqejmë. Ne nuk kemi para t’iu ndërtojmë shtëpi e banesa, as të hapim vende të reja pune për ta. E buur, pasi nuk kemi (këto) mundësi, atëherë secilit refugjat serb duhet t’ia japim adresën e një familje kroate. Do t’ua jep milicia; milicia do të punojë ashtu qysh vendosë pushteti, e ne së shpejti do të jemi pushteti. Bukur, të gjitha familjet  refugjate serbe do të vijnë në dyertë serbe dhe Kroatëve që i gjejnë këtu, do t’ua japin adresat e tyre që i kishin në Zagreb ose në vendet tjera kroate. Po, po. Do të kemi mjaft autubusë që t’i përcjellim deri në kufi të Serbisë, e prej aty le të vazhdojnë në këmbë, poqese nuk shkojnë vet.”  Pas atij mitingu, filluan rrahjet, plagosjet e maltretimet e banorëve kroatë, ashtuqë  shumica u detyruan të shpërngulën. Për këtë krim të kryer ndaj banorëve kroatë të Hrtkovcit, Shesheli u gjykua me 10 vjet burgim ngaTribunali i Hagës dhe mu fjalimi i cituar më sipër ishte provë për Tribunalin që vërtetonte fajin e Sheshelit për shpërnguljen e dhunshme të Kroatëve.

Tash poullsinë e atyre vendeve e përbëjnë shumica serbe. Sipas regjistrimit të vitit 2002, popullsinë e Nikincit e përbënin: Serbë (69,22%), Hungarezë (11,31%), Kroatë (9,47%), etj.  Natyrisht, Kelmendasit nuk përmendën më, përveç në kronikat  kishtare dhe në ndonjë libër të historisë,të shkruara nga autorë të huaj. Ata janë zhdukur, por historia shqiptare nuk duhet t’i harrojë. Librat e Don Frrok Zefiq, dhe ai i Marko Losh – Marashit, janë lëndë e mirë për mbamendje për kelmendasit e Sremit.

DOES GOING BACK TO WORK DEPEND ON THE RIGHT ANTIBODIES?

by

Selected and edited by Rafaela Prifti/

The latest news briefings on coronavirus claim that wide-testing for antibodies needs to be conducted in order to allow lifting of restrictive measures and opening the country for business. The antibody tests that evaluate whether one has been infected with the coronavirus are on their way, according to officials. As governments around the world would come to rely on the serology tests for safely opening the economic sectors, the scientific community evaluates the accuracy of the serology tests. The UK government has ordered 3.5 million home test kits to allow Britons to conduct antibody tests at home that could transform UK’s response to Covid-19. 

The return to the work place or public gatherings for many Americans could depend on an antibody test, which is a blood test that determines whether someone has ever been infected with the coronavirus.

Those who appear to be immune may be able to safely return to work. It is particularly important to test the health care workers who could continue to provide care for sick people. The Centers for Disease Control and Prevention recently announced that it would begin using antibody tests to see what proportion of the population has already been infected. On Friday, the National Institutes of Health announced it would test 10,000 healthy volunteers around the country for the presence of antibodies.

“Within a period of a week or so, we are going to have a relatively large number of tests available,” Dr. Anthony S. Fauci, the leading infectious disease expert in the U.S. In the latest White House news briefing, Dr. Fauci said that the idea of “certificates of immunity” is being discussed. One major consideration in opening the country is understanding “how much that virus has penetrated society.” Immunity certificates have some merit under certain circumstances,” he said. The idea of providing proof of immunity to allow workers to return to their jobs is being considered in many countries, including Britain and Italy. 

What Is a Serology Test?

Antibody identification involve analyzing a patient’s sample (usually blood) for the presence or absence of a particular antibody or for the amount of antibody that is present. Antibodies are part of the body’s immune system. They are immunoglobulin proteins that help protect people against microscopic invaders such as viruses, bacteria, chemicals, or toxins.

A serology test looks for signs of an immune response — in this case, to the new coronavirus. When your body encounters a virus, it takes some time for it to recognize the invader and to begin to scale up an immune response. Immune molecules called antibodies are a crucial part of this response.

The first type of antibody to appear is called immunoglobulin M or IgM and its levels spike within a few days of infection. But IgM is a generic fighter. To target and destroy a specific virus, the body refines it into a second type of antibody, called immunoglobulin G, or IgG, that can recognize that virus. As IgG levels rise, IgM levels drop; IgG levels peak around 28 days after the onset of infection. There is a third type of antibody, called IgA, present in mucosal tissues, like the inner lining of the lung. IgA is known to be important for fighting respiratory infections such as influenza, and is likely to be central in coronavirus infection, too. Many of the tests being developed look for levels of all three antibodies; some look for just IgM and IgG, and still others test for only one type.

The Antibodies Are One Piece of Immunity Response

Simply having antibodies is no guarantee of immunity. Antibodies are one piece of the complex immune response. The current tests are more effective at detecting the presence of antibody responses across large numbers of people which would reveal how widely the virus has spread in the population. These tests are not helpful for diagnosing an early infection.

The data shows that 25 to 50 percent of people who become infected may never develop symptoms, and some may become only mildly ill. A percentage who were sick and could not get tested due to limited testing availability would be identified. Serology tests would help scientists to estimate the infection rate before the data started to be recorded and also determine with more accuracy the death rate of Covid-19, the disease caused by the virus. Tracking the rise and fall of antibody levels may also enable scientists to back-calculate the dates of infection, and help them predict whether the virus shows seasonal fluctuations.

For the governments that have seen the county’s economy grind to a halt, the serology tests can reveal which people are protected from re-infection and can safely go back to work. Understanding the full scope of the pandemic could be the decisive factor for ending social isolation measures and allowing businesses to reopen.

Most of the current tests being developed offer a simple yes-no answer to the question of who has antibodies, and who was exposed to the virus. In the cases of people who had mild or no symptoms, for example, they might have developed antibodies that are too weak to prevent re-infection. Conversely, others who have low levels of IgG may still be protected. That’s because antibodies are just one well-understood piece of the immune response. Immune cells called T-cells may also be involved. In other tests, plasma from people who have strong antibodies is being used to treat people who are unable to mount an immune response.

When Will Serology Tests Be Widely Available?

Last month, the F.D.A. allowed developers to begin to sell or use antibody tests without first getting the agency’s permission, once the companies had done their own evaluations to ensure the tests were accurate and reliable. Since then, more than 70 test developers have notified the agency that they have serological tests available. But the agency said some companies have falsely claimed that their tests were F.D.A.-approved, or falsely claimed they could diagnose Covid-19. The C.D.C.’s project is one of dozens. The World Health Organization is also planning to test large numbers of people in multiple countries. Some universities, townships and countries have begun testing on their own.

Some tests are already available and being used, yet it is early and unclear how accurate they are. Last week, the Food and Drug Administration granted an emergency use authorization to one such test. But others are being used in research projects and by hospitals. Many issues have already surfaced. 

In the U.K., for example, the tests are plagued with false negatives – not picking up antibodies when they are present – and with false positives – indicating antibodies when there are none. Some of the tests may not be specific enough to the new coronavirus; they may pick up a signal from antibodies made in response to infections with the coronaviruses that cause common colds. False positives, in particular, are dangerous because they can lull people into believing they are immune when they are not, and becoming exposed to the virus. 

How Long Does Immunity To Coronavirus Last?

Since it is a new virus, the scientific community does not estimate exactly how long immunity to the virus will last. By comparing it with the common cold coronaviruses, as well as the more dangerous ones that caused SARS and MERS, they state that immunity to these viruses persists anywhere from one to eight years. According to them, the studies that are needed will have to follow people who have contracted the virus and other who have not. That will take time.

ARTI PËR TË THËNË E PËR TË DHËNË ZEMËR

by

Nga Antonio Scurati/Perktheu per Diellin-Eugjen Merlika/

            Arrijnë çaste në historinë e popujve në të cilët fjalët jo vetëm janë të rëndësishme, por madje jetike. Megjithatë, fatkeqësisht, pikërisht tani ato fjalë mungojnë, gojët që do të duhej t’i shqiptonin heshtin. E kam fjalën për gojtarinë politike, aftësinë e drejtuesve të udhëheqin një popull nëpërmjet fuqisë së vetme të fjalës.

            Të folurit njerëzor është i pakursyer në funksione të ndryshme: me fjalë mund të emërohet, të shpjegohet, të përshkruhet, të shpiket, të njoftohet, të tregohet, të njihet e plot të tjera. Vetëm me fjalë mund edhe të veprohet, por shërbimi më i lartë në të cilin fjala njerëzore mund të ngjitet është vetë mbijetesa. Lufta e pafund me të cilën fara njerëzore, vazhdimisht e nënështruar kërcënimit vdekësor, përpiqet me mund të mbahet në jetë, gjen tek fjala një aleat themelor. 

            Kjo ndodh veçanërisht në pjesët e dramës së përgjithëshme.  Atëherë biseda publike mund e duhet të bindë që të ruhen vija të sjelljes të matura (në rastin tonë vetëmbyllje) ose të lëvizë një veprimtari të jashtzakonshme (një aktivizëm “heroik” të personelit shëndetësor). Por ai lloj i veçantë i fjalës mund të ketë një rreze akoma më të gjërë: gojtaria publike mund të japë një përshkrim të pranueshëm të një realiteti të tmerrshëm. Nuk bëhet fjalë për të tjetërsuar, për të fshehur, për të mashtruar. Në të kundërt, bëhet fjalë për kallzime të vërteta që e mbulojnë dramën me një dritë që e bën atë të durueshme, që e bën të jetuarit të mundshëm e në disa raste skajore edhe  vdekjen të pranueshme. Të mbrohen njerëzit nga dhuna e keqe e së vërtetës duke i dhënë asaj një kuptim. Të japë zemër. Për këtë është i aftë arti i gojtarisë tek njerëzit e shquar në rrethana dramatike.

            Gjatë këtyre muajve pothuajse asnjeri nuk ka qënë në lartësinë e detyrës. Nuk habit. Rënia e gojtarisë politike është pjesë e një proçesi të gjërë historik të rënies së njeriut publik e të shndërrimit të mjeteve të komunikimit. Megjithatë, papërshtatshmëria e fjalimeve të drejtuesve tanë përballë pandemisë, është edhe masa e paaftësisë së tyre për t’a përballuar atë. Pak shëmbuj.

            Në skëterrën e retorikës gjejmë fjalët  kobzeza të Boris Johnsonit të mesit të marsit (“Shumë familje do të humbasin njerëzit e dashur të tyre” të pohuara me një fatalizëm të pamëshirshëm; “jam i një mëndje me Presidentin Trump”, në kundërshti të mprehtë me pohimin e mëparshëm) dhe ato të Christine Lagarde (“Nuk jemi këtu për të mbyllur spread-in”), të paguara edhe në vetë të parë nga kryeministri britanik me shtrimin në terapi intensive dhe nga një kontinent i tërë nëpërmjet shëmbjes së bursave në rastin e dytë. Në shkallën zero të artit retorik qëndron vetë Trump-i i cili, duhet kujtuar, e ka bërë asgjësimin sistematik të një fjalimi publik të përpunuar, të ditur, të vërtetë dhe të ndërlidhur, njërin nga mjetet kryesore të suksesit të tij. Përballë dramës së përgjithshme kjo taktikë e Trump-it zbulohet  vetëvrasëse sepse tregohet në të njëjtën masë me paaftësinë e tij tragjike për të përballuar piskamën, më parë të mohuar, pastaj të nënvlerësuar, pastaj të kalëruar e përsëri të zvogëluar në ditë të ndërsjellta. Asnjë ligjëratë e atij që një kohë ishte “udhëheqësi i botës së lirë” do të kujtohet sepse kumtimi i tij ka mbetur gjithmonë nën nivelin e bisedës.

            Në qiejtë e gojtarisë gjejmë, ndërkaq, lutjen e Papa Françeskut në Sheshin e Vatikanit, rëndësia epokale e së cilës  varet ndoshta më shumë nga  fuqia e pamatëshme e skenografisë se sa nga vetë fjala në vetvete (“Zot, mos na lerë nën pushtetin e stuhisë”), e gjejmë , jo rastësisht, një tjetër udhëheqës të ardhur nga Nëntëqindi, Mbretëreshën Elizabeta, e cila e fuqizuar  nga një traditë që, nëpërmjet Churchill-it arrin deri tek Shakespeare (Henriku  V), i jep zemër popullit të saj me lëvizjen retorike të pushtimit të autoritetit të s’ardhmes, për t’i dhënë së tashmes denjësinë  më të lartë të një ngjarjeje historike të paharrueshme (“Kush do të vijë pas nesh do të thotë se britanikët e këtij brezi kanë qënë të fuqishëm si askush tjetër”).

            Në purgatorin e një gjuhe kalimtare e të  papërshtatëshme bisedat e përditëshme të këshilltarit bashkiak shëndetësor lombard i cili, duke folur me duar i shumfishon metaforat luftarake pa kuptim (“Do t’a fitojmë këtë betejë”; “fitorja është e afërt!”) deri në krahasimin e stërzmadhuar  e krejtësisht të nxituar me apokalipsin bërthamor (“Në Lombardi një bombë atomike”). Edhe në këtë rast, folja më tym është masë e papërshtatëshmërisë praktike në të përballuarit e rrezikut për shëndetin publik, që po merr ditë mbas dite, profilin e një paaftësie të rëndë e fajtore.

            Të flitet më tym nënkupton shpesh edhe të vepruarit në mënyrë të pahijëshme, të vënit në rrezik të gjithshkaj. Sot, ndërsa shkruaj, numuri i të vdekurve në Lombardi ka arritur shifrën e tmerrshme dhe simbolike të 10.000 viktimave. Mbi të gjitha atyre i detyrojmë fjalë të përshtatëshme për rëndësinë e çastit. Pyes: si mund të dërdëllisim për fitore ndërsa duhet të varrosim 10.000 vetë? Çfarë do të ndjejnë t’afërmit e viktimave duke dëgjuar atë fjalë të paturpëshme? E si mund të dalim ne të gjithë të ringjallur nga kjo hekatombë nëse i harrojmë?

            Besoj se para se të flasim për çfarëdo “fazë të dytë”, ne duhet të vajtojmë njerëzit tanë që kanë ndërruar jetë. Është thelbësore, jo vetëm për denjësinë tonë morale dhe shëlbimin shpirtëror, por edhe për t’ardhmen e bashkësisë sonë politike. Me që e quaj veten të papërshtatëshëm për detyrën, do të desha që, së bashku me të gjithë juve, t’i vajtojmë të vdekurit tanë duke i besuar fjalëve të pikëlluara, të ashpra por të dhemshura të poetit: “Dhe ti, ati im,, atje në lartësinë e trishtuar/ mallkomë, bekomë, tani me lotët e tua të furishëm. Të lutem./ Mos shko pa fjalë n’atë natë të mirë/ tërbohu, bëhu bishë kundër vdekjes së dritës”.

            “Corriere della Sera”, 10 prill 2020          

Përktheu Eugjen Merlika    

PAK VIRUS

by

Nga Astrit Lulushi/
Shqipëria po kalon kohë të vështirë mbushur me paragjykime, parashikime e profeci që thuhet se një ditë do të përmbushen. Disa bëhen mbizellshēm, se pandemia e tanishme mund të sjellë fundin e civilizimit. Masat ekstreme rreth koronavirusit po çojnë drejt një autoritarizmi qeverisës, në një shoqëri pa para, ku, sipas tyre, të gjithë do të gjurmohen dhe kontrollohen. Por qeveria, e paaftë, vetë përhap panik dhe pastaj gjoja e lufton atë. Revolucioni, nëse dikur do të vinte, duhet të përmbysë edhe tokën ku ata sot shkelin. Nga një vilë del njeriu gjysmë përgjumësh, si Qiklop i lënduar, dhe llomotit çdo ditë në Ekranin e tij vendime e masa të reja bllokuese për popullin që e mendon se është tufë me dele e manarë, e u cakton orarin e kullotjes.Dhe Populli përulet dhe njëkohësisht kapelja i bie nga koka, si të thotë se nuk e meriton një udhëheqës të tillë mikro-manexhues, i cili tallet me çdo vlerë morale, etike e tradite; sakrifikon të gjitha, që nga mjekët të cilën në këtë kohë i nis jashtë; ata në tokën asnjanëse, që nuk i lejon të hyjnë në atdheun e tyre; dhe të tjerët brenda, të cilët nuk dalin nga frika e ndëshkimit me burg, rrahje e gjoba. Komunizmi e bëri këtë gjë, e izoloi vendin, por prej tij nuk pritej asgjë e mirë, populli e di këtë; ashtu si tani në shekullin XXI, pjellat e tij, me mjekra të bardha si maska, pas të cilave fshihet përçmimi, kujdesen për gjithëçka që i ndihmon ata, po jo për popullin të cilin e kanë gënjyer.