-Në Referendumin e mbajtur para 33 viteve,  nga 26 deri në 30 Shtator 1991, për Kosovën Shtet Sovran dhe i Pavarur u votua pro 99,87 për qind/

-Gazeta e rezistencës “Bujku” para 33 viteve: Kosova filloi Referendumin për Sovranitet; Manifestim paqësor e demokratik përballë dhunës; Masivitet i madh në votime…; Referendumi për Kosovën Sovrane u krye me sukses të plotë; Mbi 99 për qind të votuesve për Sovranitetin Shtetëror të Kosovës…/

-Presidenti historik i Kosovës Dr. Ibrahim Rugova për Referendumin për Kosovën Shtet Sovran dhe i Pavarur: Është një akt që e afirmoi tutje dhe është një garanci për realizimin e pavarësisë së Kosovës, në të tashmen dhe në të ardhmen/

-Referendumi u mbajt në rrethana të një okupimi të egër të regjimit të Beogradit dhe të një shtetrrethimi ushtarako-policor, ndërsa rezultatet e tij ishin mesazhe të fuqishme dhe të qarta të Kosovës për gjithë botën në një kohë të lëvizjes gjithëpopullore për liri, pavarësi e demokraci/

Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë Behlul JASHARI

PRISHTINË, Shtator 2024/ Kosova Shtet Sovran dhe i Pavarur u votua pro 99,87 për qind në Referendumin e mbajtur para 33 viteve, nga 26 deri në 30 Shtator 1991.

“Kosova filloi Referendumin për Soranitet”, ishte kryetitulli i ballinës së gazetës së përditshme të rezistencës “Bujku” të datës 27 Shtator 1991.

“Republika e Kosovës filloi Referendumin për të nesërmen e vet: Shtet Sovran dhe i Pavarur. Referendumi i parë historik i Kosovës i shprehejes së vullnetit të lirë politik të popullit filloi në kushte e rrethana shumë të rënda që po përjeton Kosova nën pushtetin policor serb, prandaj vota për sovranitet dhe pavarësi  është edhe votë e deklarimit demokratik e paqësor për liri e barazi të plotë  për çka shqiptarët në Kosovë dhe në Jugosllavi edhe para këtij referendumi janë deklaruar fuqishëm me shumë forma të shprehjes  e të manifestimit të vullnetit të lirë”, shkruaja atëherë në 26 Shtator 1991 në kryeartikullin e botuar në numrin e së nesërmes të gazetës “Bujku”.

Legjenda e fotografisë në ballinë ishte: “Deklarim demokratik për ardhmërinë e Kosovës: pamje e Prishtinës”. Aty, po në faqen e parë, në mbititull shkruante: “Udhëzime për mbajtjen e Referendumit”, e në titull theksohej: “Referendumi është legal dhe legjitim”.

Në kryetituj balline gazeta “Bujku” në 28 Shtator 1991 shkruante: “Referendumi për Republikën e Kosovës Shtet Sovran e i Pavarur – Manifestim paqësor e demokratik përballë dhunës”, ndërsa në 29 Shtator 1991 konstatonte: “Masivitet i madh në votime për Republikën e Kosovës Shtet Sovran e i Pavarur – Referendumi në Kosovë në përfundim”.

E në numrin e 1 Tetorit 1991 gazeta “Bujku” në mbititull e kryetitull në ballinë shkruante:

“Pas pesë ditësh votimi masiv në Referendumin për Republikën e Kosovës Shtet Sovran dhe të Pavarur  – Referendumi për Kosovën Sovrane u krye me sukses të plotë”. Tituj balline ishin edhe: “Parlamenti i Shqipërisë përkrahu Rezolutën për Kosovën Shtet Sovran dhe i Pavarur” dhe “Qeveria Amerikane ka kundërshtuar politikën e Serbisë ndaj shqiptarëve”…

 “Fillim i së nesërmes” ishte titulli i redaksionalit që kam shkruar para 34 viteve në 2 Korrik 1990, duke qenë me delegatët në ngjarjen historike kur para dyerve të mbyllura të Kuvendit në shtetrrethim e para snajperëve serbë Kosova me Deklaratën Kushtetuese të 2 Korrikut 1990 shpallte pavarësinë e saj, e cila atëherë nuk u njoh ndërkombëtarisht, megjithatë ishte dhe njihej si deklarim i fuqishëm i vullnetit kombëtar, politik e demokratik.

Në editorialin e botuar të nesërmen në ballinën e gazetës tradicionale të vetme shqipe kosovare në atë kohë Rilindja, theksoja se, “Deklarata Kushtetuese e delegatëve të Kuvendit të Kosovës është deklarim i popullit për barazi e subjektivitet të plotë të Kosovës e të shqiptarëve… është fitore e akt historik i shprehjes së vullnetit gjithëpopullor demokratik, është fillimi i fundit të pabarazisë e padrejtësive…Kosova e re, ajo me rregullim kushtetues sipas Deklaratës të sapo aprovuar do të jetë një djep kombëtar dhe i bashkëjetesës për të gjithë, i të drejtave të plota…”

Deklarata Kushtetuese e 2 Korrikut 1990 dhe aktet e tjera madhore që e pasuan, Kushtetuta e Republikës së Kosovës e 7 Shtatorit të po atij viti e Referendumi për Pavarësi i 26 deri 30 Shtator 1991 shënonin kthesën historike drejt së nesërmes – të sotmes së Kosovës së lirë e të pavarur.

“Në Referendum dolën 914.802 veta ose 87,01% e 1.051.357 qytetarëve me të drejtë vote, prej tyre për Kosovën Shtet Sovran dhe i Pavarur votuan 99,87%. Kundër kishin votuar 164 veta, ndërsa të pavlefshme ishin 933 fletëvotime”, konstatonte Komisioni Qendror për Zbatimin e Referendumit në raportin përfundimtar.
Gjithnjë sipas rezultateve zyrtare përfundimtare të shpallura nga Komisioni, në votim, për shkaqe dhe arsye të ndryshme, nuk dolën 136.555 votues apo veç 12,99% e qytetarëve të Republikës së Kosovës me të drejtë vote.  Për realizimin e Referendumit pati 1500 vendvotime me 450 njësi votuese.

 Referendumi u mbajt në rrethana të një okupimi të egër të regjimit të Beogradit dhe të një shtetrrethimi ushtarako-policor, ndërsa rezultatet e tij ishin mesazhe të fuqishme dhe të qarta të Kosovës për gjithë botën në një kohë të lëvizjes gjithëpopullore për liri, pavarësi e demokraci.

  “Është një akt që e afirmoi tutje dhe është një garanci për realizimin e pavarësisë së Kosovës, në të tashmen dhe në të ardhmen”,  theksonte  Presidenti historik i Kosovës, Dr. Ibrahim Rugova, në intervistën e parë ekskluzive për Agjencinë Shtetërore-Zyrtare të Lajmeve të Shqipërisë – Agjencinë Telegrafike Shqiptare (ATSH), që e kam zhvilluar para 30 viteve, në 22 Shtator 1994, në 3 vjetorin e Referendumit të deklarimit të vullnetit kombëtar e demokratik të popullit të Kosovës.

Në intervistë, Presidenti  Rugova, i cili vazhdimisht theksonte se “zgjidhja më e mirë është Kosova e pavarur” fliste edhe për opcionin e “lidhjeve konfederale apo bashkimin me Shqipërinë” të Republikës së Kosovës, si dhe për një “politikë globale që sa më parë të bjerë muri mes shqiptarëve”.

 Vizionet e parashikimet në lëvizjen e luftën drejt Lirisë e Pavarësisë,  për të cilat fliste Presidenti historik i Kosovës Dr. Ibrahim Rugova në intervistë para më shumë se çerek shekulli – 30 viteve janë realizuar gjatë viteve: “Një mbrojtje për Kosovën…një protektorat ndërkombëtar” erdhi me ndërhyjen shpëtimtare të forcës më të madhe planetare – NATO-s, prirë nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe me vendosjen e administratës së Misionit të Organizatës së Kombeve të Bashkuara në vitin e madh të lirisë 1999. “Dhe, kjo kontribuon në realizimin e pavarësisë, për të cilën është deklaruar populli i Kosovës”, shprehej Presidenti Rugova në intervistë…dhe pavarësia u shpall në 17 Shkurtin historik 2008…

Pas ditëve të zhvillimit të votimeve masive, gazeta “Bujku” njoftonte rezultatet e referendumit.

Me kryetitullin “Mbi 99 për qind të votuesve për Sovranitetin Shtetëror të Kosovës”, me mbititullin “Kumtesë e Komisionit Qendror për Zbatimin e Referendumit të Kuvendit të Republikës së Kosovës” dhe me nëntitullin “Prej më se 1 milion votuesve kanë dalë në votime mbi 870 mijë veta ose rreth 85 për qind e numrit të pëgjithshem të qytetarëve me të drejtë vote. Pjesëmarrja e serbëve dhe e malazezve në referendum ishte simbolike”, gazeta kosovare e rezistencës “Bujku” në numrin e 4 Tetorit 1991, në  faqen e parë shkruante:

“Deri më 3.10.1991 Komisionit Qendror të Kuvendit të Republikës së Kosovës për zbatimin e referendumit për Republikën e Kosovës shtet sovran dhe i pavarur i kanë arritur rezultatet e votimeve nga të gjitha komunat e Kosovës, si edhe nga disa shtete të Evropës Perëndimore, nga SHBA-të, Australia e të tjerë. Ende nuk kanë arritur rezultatet e votimeve të qytetarëve të Kosovës që punjnë përkohësisht në disa republika të tjera në Jugosllavi, si edhe nga disa shtete të Evropës Perëndimore, e supozohet se është një numër i madh i votuesve.

Nga përpunimi i rezultateve të votimimeve që kanë arritur mund të konstatohet se në Referendum, prej më tepër se 1 milion votuesve, kanë dalë më shumë se 870.000 votues, ose afër 85 për qind të numrit të përgjithshëm të qytetarëve me të drejtë vote. Për Kosovën shtet sovran dhe i pavarur janë deklaruar 99,8% të votuesve.

Rezultatet e votimeve dhanë mundësi të konstatohet se në Referendum ka dalë një numër i konsiderueshëm i myslimanëve, turqve, kroatëve, romëve e të tjerë, ndërsa pjesëmarrja e serbëve dhe e malazezve ishte simbolike.

Komisioni Qendror për zbatimin e Referendumit lut të gjitha komisionet, të cilat nuk i kanë dorëzuar ende rezultatet e votimeve, ta bëjnë këtë sa më shpejt të jetë e mundur, në mënyrë që të kumtohen rezultatet përfundimtare të Referendumit, thuhet në kumtesën e Komisionit Qendror për zbatimin e referendumit të Kuvendit të Republikës së Kosovës”.

Gazeta “Bujku”, që shkruante kështu, ishte “edhe gazetë edhe televizor”, si thoja atëherë gjatë ditëve të referendumit, meqë në terrin informativ, kur ishte i okupuar edhe Televizioni i Prishtinës, për ta “kompensuar” mungesën e televizionit botonim edhe shumë fotografi të mëdha nga votimet e atmosfera. Dhe thuaja e gjithë gazeta ishte referendum, me raporte të gjëra e fotografi të ekipeve të gazetarëve e korrespondentëve nga e gjithë Kosova që punonin ditë e natë e me sakrifica.

Në atë kohë gazeta e vetme e përditshme shqipe në Kosovë, “Bujku”, themelues-kryeredaktor i parë i së cilës isha, gazetë e rezistencës e pjesë e lëvizjes e luftës për liri, pavarësi e demokraci, me orientim e përcaktim të fuqishëm properëndimor euroatlantik, dilte nga 18 Janari i vitit 1991, e pasonte dhe sfidonte ndalimin e dhunshëm nga Serbia  të gazetës tradicionale, të parë e të vetme të përditshme shqipe në Kosovë Rilindja

Që atëherë nisëm edhe bashkëpunimet me Agjencinë Shtetërore Zyrtare të Lajmeve të Shqipërisë – Agjencinë Telegrafike Shqiptare, duke marrë e botuar informacionet e saj, e kështu u themeluan bashkëpunimet e para të medias Shqipëri-Kosovë.

E pastaj, të parat bashkëpunime të një media të Kosovës me një media të Shqipërisë vijuan edhe me raportimet me lidhje telexi për zgjedhjet e para pluraliste kosovare, parlamentare e presidenciale, të 24 Majit 1992, ku Dr. Ibrahim Rugova u zgjodh President i  Republikës, e që shënonin fillimet e korrespondenturës së Agjencisë Shtetërore Zyrtare të Lajmeve të Shqipërisë në Kosovë.  Zyra e telexit në ambientet e gazetës “Bujku” në katin e pestë të Pallatit të Shtypit Rilindja në Prishtinë u bë edhe Zyra e korrespondentit në Kosovë të Agjencisë Shtetërore Zyrtare të Lajmeve të Shqipërisë, e edhe si një përfaqësi e parë e Shqipërisë në Kosovë, prej nga bëheshin edhe komunikime tjera Prishtinë-Tiranë.

Para  30 viteve, në 22 Shtator 1994, Presidenti historik i Kosovës,  Ibrahim Rugova, në intervistën ekskluzive që kam zhvilluar – të parën të një presidenti kosovar dhënë Agjencisë Telegrafike Shqiptare, të cilën e cilësonte edhe si një hap në politikën globale të shqiptarëve, si edhe vazhdimisht, falenderonte dhe vlerësonte për informimin nga Kosova e për Kosovën.

“Falënderoj Agjencinë Telegrafike Shqiptare për informimin nga Kosova e për Kosovën. Edhe kjo që pata rastin të bisedoj për këtë agjenci, që reprezenton Shqipërinë dhe çështjen shqiptare, është një hap në politikën globale, në integrimet shqiptare. Edhe ne bëjmë përpjekje që këtu në Kosovë përmes Qendrës sonë për Informim të kemi një agjenci të vogël, e cila raporton për situatën e përditshme në Kosovë. Duhet një bashkëpunim midis këtyre dy institucioneve dhe institucioneve të tjera në Kosovë dhe në Shqipëri”, theksonte Presidenti Rugova në intervistën ekskluzive në 3 vjetorin e Referendumit për Pavarësi.

Vendimin për mbajtjen e Referendumit për Kosovën Shtet Sovran dhe i Pavarur e mori Kuvendi Kosovar në ekzil, në marrëveshje me subjektet politike në Kosovë, në mbledhjen e 22 Shtatorit 1991, mbajtur në Slloveni. Kuvendi i Kosovës kishte dalë në ekzil pasi kishte miratuar Deklaratën Kushtetuese për pavarësi të 2 Korrikut dhe Kushtetutën e Republikës së Kosovës të 7 Shtatorit 1990, që u pasuan edhe me zgjedhjet e para shumëpartiake parlamentare e presidenciale të 24 Majit 1992.

Në krye të Kuvendit të Kosovës në kohën e vendimeve e ngjarjeve historike drejt lirisë dhe pavarësisë ishte Ilaz Ramajli, i cili në një intervistë ekskluzive që kam zhvilluar në 20 vjetorin e Referendumit, në 29 Shtator 2011, ka  vlerësuar se Referendumi u organizua shumë mirë, megjithëse mbahej në rrethana të një okupimi të egër të Serbisë në Kosovë.

“Para Referendumit, edhe Deklarata Kushtetuese e 2 Korrikut dhe Kushtetuta e Republikës së Kosovës e 7 Shtatorit 1990, jo vetëm që ishin akte kushtetuese juridike, por në kohën kur u nxorën ishin edhe akte mbrojtëse dhe pozicionuese në raport me situatën e krijuar në ish Jugosllavi”, ka theksuar Ramajli.

Nga shpërbërja e ish Jugosllavisë, nga elementet konstituive me të drejtë vetoje të federatës, mes të cilave ishte edhe Kosova që u bë shtet, shtete të reja të rajonit dolën edhe Sllovenia, Kroacia, Bosnja e Hercegovina, Maqedona, Mali i Zi dhe Serbia.

“Mbajtja e referendumit dhe rezultatet e tij jo vetëm që mundësuan ndryshimet kushtetuese me të cilat Kosova u shpall shtet sovran e i pavarur dhe u rrumbullaksua korniza kushtetuese e ligjore lidhur me këtë por ishte edhe një mesazh i fortë dhe shumë i qartë për Serbinë dhe gjithë botën se populli i Kosovës më asnjëherë nuk dëshiron të jetë nën kontrollin e të tjerëve, por është përcaktuar fuqishëm që shteti i tyre, Kosova, të jetë shtet sovran dhe i pavarur”, është shprehur Ramajli.

Pas zgjedhjeve të para shumëpartiake parlamentare e presidenciale në Kosovë të 24 Majit 1992, të clat pasuan referendumin për pavarësinë, nga Presidenti historik Ibrahim Rugova i zgjedhur atëherë Ilaz Ramajli u emërua ambasadori  i parë i Republikës së Kosovës në Tiranë.  

“Për mua kjo ka qenë një përvojë e re. Detyrën e Përfaqësuesit të zyrës së Republikës së Kosovës në Tiranë e kam pranuar si një privilegj dhe detyrim të marrë me Vendimin e Presidentit të ndjerë Rugova për emërimin tim në këtë pozitë. Konsideroj se Zyra e Republikës së Kosovës në Tiranë ka qenë me një rëndësi të veçantë në rrafshin diplomatik dhe të bashkëpunimit ndërshtetëror mes Kosovës dhe Shqipërisë. Unë kujtoj me kënaqësi kohën sa kam punuar në Shqipëri dhe jam mirënjohës për kontributin e shtetit shqiptar që ka dhënë për Kosovën në të gjitha fazat derisa Kosova është bërë shtet i pavarur e sovran i pranuar ndërkombtarisht. Angazhimi dhe mbështetja e shtetit shqiptar në çështjen e Kosovës ka qenë i pakursyer dhe i plotë”, shprehej Ramajli në intervistë.

 Këshilli Koordinues i Partive Politike të Kosovës kishte marrë vendimin politik për organizimin e Referendumit gjithëpopullor dhe për këtë qëllim u emërua Komisioni Qendror. Kryetar i Komisionit Qendror për Organizimin e Referendumit ishte Ramush Tahiri, përfaqësues i Partisë Shqiptare Demokristiane të Kosovës.

“Në këtë Komision kanë qenë të gjithë përfaqësuesit e partive politike të Këshillit Koordinues. LDK në Këshillin Koordinues ka pasë tre përfaqësues, Ibrahim Rugovën si kryetar të Këshillit Koordinues, Fehmi Aganin dhe Ali Aliun. Partia Fshatare është përfaqësuar nga kryetari Hivzi Islami, Partia Socialdemokrate është përfaqësuar nga Shkëlzen Maliqi, Partia Parlamentare është përfaqësuar nga Veton Surroi dhe Partia Shqiptare Demokristiane ku unë kam qenë përfaqësues”, ka deklaruar Tahiri në një intervistë televizive para pesë vitesh.

Ndërsa, Rifat Blaku atëherë anëtar i Komisionit Qendror për mbajtjen e Referendumit vlerësonte se, “një barrë të madhe, por edhe meritë të veçantë për punën për mbarëvajtjen e Referendumit e kishin Këshillat lokale komunale për Referendum”.

 Blaku, në shkrimin ekskluziv në gazetën tradicionale të Kosovës Rilindja – botim special në 90 vjetorin e Pavarësisë së Shqipërisë, në 28 Nëntor 2002, përkujtonte edhe se, rezultatet përfundimtare të Referendumit janë shpallur nga Kuvendi i Kosovës në 18 Tetor 1991, kur është shpallur edhe Qeveria e Kosovës në ekzil.

Pas Referendumit, në 11 Tetor 1991 është miratuar e nënshkruar Deklarata politike e Këshillit Koordinues të Partive Politike Shqiptare në Jugosllavi, kryetar i të cilit ishte Ibrahim Rugova. “Njëmbëdhjetë partitë politike shqiptare, anëtare të Këshillit Koordinues të Partive Politike Shqiptare në Jugosllavi, duke shprehur vullnetin politik të popullit shqiptar për zgjidhjen e çështjes shqiptare dhe për gjendjen aktuale në Jugosllavi”, siç theksohej në Deklaratën politike, shpreheshin për këto tre opsione:
“1. Nëse nuk ndryshohen kufijtë e jashtëm e as ata të brendshëm të Jugosllavisë, duhet të ekzistojë Republika e Kosovës si shtet sovran dhe i pavarur, me të drejtë bashkimi në lidhjen e shteteve sovrane në Jugosllavi. Pjesët e popullit shqiptar që mbesin të jetojnë në Maqedoni, në Mal të Zi dhe në Serbi do të kenë statusin e popullit shtetformues dhe të gjitha të drejtat që dalin nga kjo.
2. Nëse kufijtë e jashtëm të Jugosllavisë nuk ndryshojnë, por ndryshojnë kufijtë e brendshëm ndërmjet republikave, atëherë kërkesë është Republika Shqiptare në Jugosllavi, e ndërtuar mbi bazën e parimit etnik dhe të parimeve të tjera që vlejnë për serbët, sllovenët dhe popujt e tjerë të Jugosllavisë.
3. Nëse ndryshojnë kufijtë e jashtëm të Jugosllavisë, atëherë populli shqiptar në Jugosllavi, përmes deklarimit të përgjithshëm me plebishit, do të vendosë për bashkimin e territoreve në të cilat jeton Shqipëria dhe kështu do të krijohet shteti integral shqiptar në Ballkan në kufijtë e tij etnikë.”

Tani, pas 33viteve nga Referendumi historik për Shtet Sovran dhe të Pavarur, Kosova është e lirë prej mëse 25 viteve, nga Qershori 1999 i përfundimit të luftës e  hyrjes së forës shpëtimtare paqeruajtëse të NATO-s dhe e pavarur prej mëse 16 viteve nga 17 Shkurti 2008, e njohur deri tani nga 117 shtete të botës, anëtare të Organizatës së Kombeve të Bashkuara. Shtetet e Bashkuara të Amerikës kanë njohur Shtetin e Kosovës që në orët e para – ditën e parë pas shpalljes së Pavarësisë…

Prof. Dr. Sylë Ukshini/

BE ose duhet ta tërheq vendimin për njohjen e Kosovës si ojesë e Serbisë ose dialogu përfundon në këtë pikë!

– BE nuk e njeh Kosovën si shtet, sepse 5 vende anëtare janë kundër!

– BE në mënyrë të njëanshme njeh territorin e Kosovës si pjesë të territorit të Serbisë!

– BE, po ashtu, është është lehtësues i dialogut të Brukselit;

– Për më tepër, qeveria e Kosovës ka detyrimin që të shpallë zyrtarisht si të pavlefshme dhe ilegale pasaportat e Serbisë, të lëshuara nga e ashtuquajtura “Drejtori Koordinuese për Kosovë dhe Metohi” për serbët e Kosovës. Kjo është një hap i domosdoshëm për të mbrojtur integritetin e shtetit dhe për të forcuar sovranitetin e tij.;

– Në këtë situatë, edhe opozita, OJQ, gazetarë dhe të gjitha instituciomet në vend duhet të ngrejnë zërin për këtë cenim brutal të shtetësisë së Kosovës;

– Nëse të gjithë heshtim, sinderi më tani, mos u befasoni kur BE do të kërkoj kthimin e disa trupave serbe në Kosovësë, pasi Rezoluta 1244 ende është në fuqi;

– A ka kuptim të bisedohet në Bruksel derisa mbetet në fuqi një vendim që cenon rëndë sovranitetin e shtetit të Kosovës?

Vendimi i BE-së për njohjen e pasaportave të paligjshme serbe brenda Kosovës, i publikuar sot në Gazetën Zyrtare të Bashkimit Evropian, është një tjetër tregues i këtyre tensioneve. Është koha që të gjithë aktorët në Kosovë të reagojnë dhe të insistojnë për një qasje më të drejtë dhe të respektueshme ndaj sovranitetit të vendit. Shih më posjtë linkun:

https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=OJ:L_202402495

---

---

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 22 Shtator 2024

“Diario Crítica” ka botuar, të premten e 14 prillit 1939, në faqen n°4, një shkrim asokohe rreth solidarizimit të nënave argjentinase ndaj fatit tragjik të mbretëreshës Geraldinë, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Drama e mbretëreshës Geraldinë ka një ndikim të madh në shpirtrat e nënave argjentinase.

Me rastin e letrës që publikuam dje, drejtuar CRITICA-s nga një nënë argjentinase, ku kërkonte solidaritetin e të gjitha grave të vendit përballë situatës tragjike të Mbretëreshës Geraldinë të Shqipërisë, ne kemi mundur të marrim një ton të admirueshëm simpatie kolektive dhe mbështetje të përgjithshme përballë këtij episodi të dhimbshëm, i cili ka bërë përshtypje të thellë dhe tronditur fibrën emocionale të të gjitha mendjeve.

Që nga botimi i letrës në fjalë, gazetën tonë e kanë vizituar shumë nëna të cilat kanë ardhur të shoqëruara nga fëmijët e tyre të vegjël. Vizitat, letrat dhe telefonatat, në një numër të pazakontë dhe në vazhdimësi të pandërprerë, thonë qartë se mbretëresha Geraldinë nuk është e vetme në këtë orë ankthi dhe se krahas shtratit të saj të dhimbjes të gjitha nënat argjentinase, të gjitha zemrat femërore dridhen nga keqardhja, me merak, me trishtim.

Mesazhi që CRITICA do t’i dërgojë Mbretëreshës së Shqipërisë do të jetë një shembull i shkëlqyer i solidaritetit njerëzor dhe do të pasqyrojë, në të njëjtën kohë me dhimbjen e grave argjentinase, refuzimin e procedurave të dhunshme, të cilat nuk kursejnë asnjë mjet apo burim.

Shkruan: Eneida Jaçaj/Nju Jork/

Të ndërtohen programe të posaçme për mësimin e gjuhës, sot e rrezikuar më shumë se kurrë.

Gjuha shqipe është tempulli më i lartë i qytetërimit, zhvillimit personal dhe shoqëror, moralit, si dhe i vlerave kulturore të kombit. Kolosët e fjalës dhe letrave shqipe i dhanë vlerë dhe peshë të madhe gjuhës, e ruajtën aq bukur bërthamën e saj dhe e sollën atë të njëhsuar pa dialektizma nëpërmjet veprave dhe veprimtarive të ndryshme në shërbim të saj Kosovës Shqipërisë. Amaneti i rilindasve duhet të vazhdojë si mision ndër ne, pasi u kemi një borxh kaq të madh; pa përpjekjet e tyre nuk do kishim as gjuhë dhe as etni shqiptare. Ka ardhur koha që qeveria shqiptare dhe qeveria e Kosovës të miratojnë menjëherë ligjin për mbrojtjen e gjuhës shqipe dhe të vendosë që ajo të futet në programet mësimore dhe studimore deri në nivel masteri. Fatkeqësisht, në ditët e sotme, shqipja është e kërcënuar më shumë se kurrë nga përdorimi i fjalëve të huaja vend e pa vend, duke treguar jo respekt për rrënjët dhe kulturën tonë, gjithashtu po humb rëndësinë deri në venitje drejtshkrimi, struktura gramatikore, niveli leksikor dhe terminologjik i gjuhës.

Ku po shkon gjuha e bukur dhe e lashtë shqipe?! Është një pyetje që duhet ngritur me shumë seriozitet dhe përgjegjësi nga çdo qytetar shqiptar, mësues, pedagog, shkrimtar, shkenctar, gjuhëtar, politikan, drejtues të emisioneve të ndryshme televizive, drejtues të redaksive të gazetave. Situata është shumë e frikshme, pasi po i ushtrohet trysni e fortë nga fjalët e huaja gjuhës shqipe, duke e rrezikuar që në pak kohë të zhduket fare. Përveç përdorimit të fjalëve të huaja në masë, njoftimet e aktiviteteve, shkresat zyrtare, një pjesë e mirë e librave, botimeve të ndryshme me karakter akademik, publicistik, përkthimet, etj, shkruhen me shumë gabime gramatikore dhe drejtshkrimore, duke edukuar keq brezin e ri.

Sipas disa informacioneve, Departamenti i Gjuhësisë dhe Letërsisë ka mungesë personeli, ndoshta ngaqë shumë të rinj janë larguar me studime dhe nuk janë kthyer më në atdhe. Është e nevojshme të punësohen njerëz seriozë, të përgatitur, të paguhen mirë, të cilët duhet t’i ushtrojnë më shumë kohë mësimit të gjuhës shqipe me studentët me orë të zgjatura, dhe të zhvillohen sa më shumë veprimtari për t’i dhënë rëndësi të folurës dhe shkrimit. Librat, para se të botohen, duhet të kalojnë në “lupën” e redaktorëve të mirëfilltë dhe të licensuar. Librat e shkruar keq me gabime të shumta, përbëjnë kërcënim serioz për gjuhën, në nivelin sintaksor, leksikor dhe terminologjik.

Media është ndër të parat që duhet të luajë një rol edukimi për gjuhën shqipe. Përpos fjalëve të huaja, emisionet televizive kanë prekur sistemin emëror. Emrat nuk lakohen më. Po humbet lakimi i emrave, mënyra dëshirore dhe habitore, që e dallojnë shqipen nga gjuhët e tjera. Duhet të ketë një monitorues të emisioneve mediatike, dhe të vendosen gjoba me qëllim ndërgjegjësimin, në mënyrë që fjalët e huaja të mos bëhen më shprehi e gjuhës së përditshme apo edhe asaj akademike. Europa e zbaton ligjin e gjobës, psh; një folëse në lajme nëse bën gabime, gjobitet. Është shumë e domosdoshme që Shqipëria të miratojë një ligj të tillë, pasi ka ardhur koha që të ndërgjegjësohemi seriozisht.

Gjithashtu, titujt e këngëve, emisoneve, nuk duhet të lejohen më kurrsesi në gjuhë të huaj. Çfarë kuptimi ka titulli i një emisioni në gjuhë të huaj kur jetojmë në Shqipëri?! Apo emrat e dyqaneve dhe restoranteve?! Si mund ta kuptojë apo shqiptojë një i moshuar?! Kjo është dukuri për t’u dukur si interesant e atyre që i përdorin dhe i vendosin, për shkak se kemi qenë të mbyllur, por kjo nuk është asesi forma e duhur për të përqafuar ndryshimin. Përkthimet që bëhen nëpër media për lajmet e huaja, bëhen sipas gramatikës së anglishtes duke goditur sintaksën. Pra, fatkeqësisht po prishet struktura gramatikore. Filozofi gjerman, Heidegger, do të theksonte se gjuha është tepër e rëndësishme për t’ua lënë vetëm gjuhëtarëve, pra është një përgjegjësi qytetare si fillim, e cila duhet të nisë që në familje.

Duhet të ndërgjegjësohemi duke i tërhequr “veshin” njëri-tjetrin nëse dëgjojmë fjalë të huaja, duke i zëvëndësuar ato menjëherë me shqipen e bukur. Gjuhëtari gjerman, njëkohësisht albanologu Franc Bopp, ka vërtetuar se kur kalojnë 2 mijë apo 4 mijë vjet gjuhët pësojnë ndryshime, por duke e ruajtur bërthamën. Në këtë kuadër, nëse ne vazhdojmë të përdorim fjalë të huaja pa masë, çfarë do të bëhet me gjuhën shqipe?! Pra, do të thotë se gjuha shqipe me shumë mundësi me kalimin e kohës, jo vetëm që nuk do ta ruajë bërthamën e saj, por do të futet në grupin e gjuhëve që janë zhdukur fare.

Për kujtesë, në vitin 2002 u ngrit një grup pune për hartimin e një projektligji për mbrojtjen e shqipes standarde, por mbeti në heshtje. Përsëri është ngritur një grup pune me profesorë të nderuar për të miratuar një ligj për ruajtjen e shqipes, madje para 6 muajsh është përpiluar një peticion që u drejtohet institucioneve përgjegjëse. Një projekt tjetër është fjalori i madh i gjuhës shqipe me mbi 100 mijë fjalë, ku do të përfshihen edhe dialektet. Urojmë që të kemi hapa frytdhënëse dhe të ndjeshme në ruajtjen e shqipes. Është e turpshme dhe e dhimbshme të përbaltet një nga gjuhët më të lashta me prejardhje pellazge, kjo gjuhë e cila ka bërë dhe ka shkruar historinë, ka nxjerrë në pah sa të fortë dhe të mençur janë shqiptarët; me anë të saj janë shkruar vepra nga autorë dhe shkrimtarë që sot cilësohen “mendjendriturit” apo “kokat e kombit”, me të cilët krenohemi. Ne si shoqëri duhet të ndërgjegjësohemi dhe të marrim masa duke filluar nga vetja, që të zhdukim fjalët e huaja nga shqipja e bukur, dhe këtë veçori t’ua përcjellim edhe fëmijëve tanë. Është e qartë se shoqëria shqiptare ka qenë e mbyllur dhe ka rënë pre e globalizimit për të thithur të renë dhe ndryshimin, dukuri e cila quhet ksenocentrizëm, por përdhosja e gjuhës nuk është rruga e duhur drejt zhvillimit.

Të rinjtë pa e kuptuar kanë rënë pre e globalizmit, janë të frymëzuar me botën e internetit, filmave në gjuhë të huaj, gjithashtu një pjesë e mirë e tyre kanë studiuar jashtë dhe janë rikthyer duke sjellë me vete fjalë të huaja, duke i bërë pjesë të fjalorit shqip. Edhe moshat madhore kanë një prirje të madhe në përdorimin e fjalëve të huaja, pasi duke dalë nga një diktaturë e egër prej gjysëm shekulli, menjëherë si ai fëmija që hedh hapat e para, iu ulën në gjunjë ndryshimeve të reja që solli Perëndimi, duke thithur dukuritë e mira, por edhe të këqija. Përpos shoqërisë, familjes, që është djepi i edukatës dhe kulturës, institucionet qeveritare duhet të mbajnë peshën e përgjegjësisë për t’i rikthyer gjuhës shqipe vlerën, peshën, rëndësinë e saj, të mohuar padrejtësisht nga qytetarët e saj. Institucionet përgjegjëse duhet të ndërmarrin politika thelbësore për të rritur interesin e gjuhës dhe të ndërgjegjësojnë të rinjtë dhe gjithë klasën shoqërore shqiptare, se kjo rrugë apo sjellje do të na çojë në një terr të plotë territorial, politik, administrativ, ekonomik, kulturor. Diaspora, veçanërisht ajo e Amerikës, po bën një punë të shkëlqyer për ruajtjen e gjuhës dhe vlerave kulturore, ku spikasin shkollat shqipe me programet e tyre për fëmijë, roli i padiskutueshëm i Gazetës “Dielli” dhe Shoqatës “Vatra”, institucione të cilat me veprimtarinë e tyre atdhetare i japin hov çështjes shqiptare, adresojnë problematika të ndryshme të komunitetit shqiptar si bashkësi dhe Shqipërisë si shtet në organizmat më të larta të SHBA-ve, por duhet t’i bashkohen edhe institucionet e vendit për të çuar përpara misionin e pavdekshëm për moscënimin e gjuhës sonë hyjnore.

Gjuha është thesar dhe pasuri e patundshme, drita e Diellit, ku me rrezet e saj shkruhet aq bukur emri shqiptar, ndriçohet e ardhmja dhe e nesërmja vjen plot shpresë. Është pikërisht kjo gjuhë që i jep dritë kombit, e cila nuk lejon që identiteti shqiptar të zhduket nëpër skutat e errëta të ligësisë së atyre që kanë dashur ta nëpërkëmbin. Kjo gjuhë zë një vend hyjnor në hierarkinë e shoqërisë shqiptare, ku të gjithë duhet t’i përulemi me respekt dhe ta ruajmë të shenjtë duke e trashëguar ndër breza, pasi ajo na identifikon dhe përligj ekzistencën tonë si komb. Është i vetmi mjet zhvillimi, me anë të së cilës krijohen ura komunikimi, bashkëpunimi, përçohet mendimi në zgjidhjen e shumë ekuacioneve të jetës. Pa gjuhën shqipe, kombi shqiptar nuk do të ekzistonte, por do të futej në një errësirë të plotë, ku me fatin e tij do të luhej sipas interesave dhe orekseve të shtruara në tavolinat e botës. Pa gjuhën, kombi dhe territoret e tij do të përçaheshin, dhe do të merrte frymë nën ombrellën e pushtuesve gjakpirës, të cilët më së shumti do të pushtonin shpirtin, ëndrrat, dhe etninë shqiptare do ta zhduknin nga harta e globit.

Gjuha shqipe është frymëzim, jetë, oskigjen, është mjet i fortë për ruajtjen e trojeve dhe popullit shqiptar. Kjo gjuhë e bukur është e bekuar si me magji nga gjaku i trimave që dhanë jetën për liri, intelektualëve mendjendritur të cilët nën plumbat e pushkës dhe erës së barutit arritën ta nxirrnin nga errësira dhe ta ruanin atë aq të pastër nga fjalët e huaja, duke e përcjellë brez pas brezi nëpërmjet veprave të tyre letrare. Vuajtjet e shpirtit për gjuhën shqipe, e cila nuk lejohej të shkruhej nga pushtuesit osmanë, përpjekjet e zjarrta titanike të pandalshme deri në rangjet e larta botërore për liri, ndihen qartë në çdo vepër e poemë të rilindasve të kombit. Në çdo shkronjë e fjalë vërshon lumë dashuria për gjuhën shqipe, ndizet malli për atdhenë, dhe meraku për ta parë Shqipërinë të pavarur. Gjatë pushtimit osman nuk kishte as libra, as alfabet dhe mjete shkollore, por me aq zell e dashuri u mësohej gjuha shqipe fëmijëve e më të rriturve, që ajo të mos zhdukej, pasi në të kundërtën bashkë me të do të zhdukej edhe kombi.

Ndërsa sot, duke i pasur të gjitha mundësitë, një pjesë e mirë nuk ua dinë vlerën gjuhës shqipe, dhe as u janë mirënjohës përpjekjeve titanike të intelektualëve dhe trimave që luftuan për ruajtjen e saj, të cilëve u kemi një borxh kaq të madh. Profesori i nderuar i gjuhës shqipe, Eqerem Çabej, ka dhënë gjithashtu një kontribut të shquar për këtë gjuhë të bekuar duke theksuar se: “Gjuha është pasqyra më e qartë e një kombi dhe e kulturës së tij. Gjuha është sendi më i çmueshëm i një populli dhe për popullin shqiptar është i vetmi thesar”. Nëse institucionet qeveritare do të vazhdojnë të flenë gjumë, duhet të jemi ne qytetarët që të vihemi seriozisht në lëvizje, duke filluar që në bërthamën e shoqërisë; familjen. Askush nuk mund ta përbaltë shqipen! Amaneti i të parëve duhet të shkojë në vend! Gjuha e vjetër shqipe është e pavdekshme! Rroftë Gjuha Shqipe!

Në vendet më përbërje multinacionale me qeverisje demokratike për ruajtjën dhe mbrojtjën e pjesëtarëve të popujve të ndarë përkatësisht të pakicave kombëtare janë formuar institucione të pakicave të cilët janë në mbrojtje të identitetit të tyre kombëtar, duke dëshmuar në mënyrë praktike përkushtimin për barazi qytetare e nacionale, ndërsa shqiptarët në Mal të Zi janë dëshmi e shpërfilljës së identitetit kulturor e arsimor si në kohën e monizmit dhe tash në pluralizëm sepse pushteti vazhdon me qasje unitariste që është në kundërshtim me standardët ndërkombëtare.

Nail Draga

Mbrojtja e identitetit kombëtar të shqiptarëve në Mal të Zi në rrethana të reja shoqërore në kohën e pluralizmit, paraqet çështje te mbijetesës në këtë mjedis multinacional dhe multikulturor. Ndonëse me rënien e sistemit monist është pritur që të ndodhin ndryshime cilësore, por jemi dëshmitarë se nuk ka ekzistuar gadishmëria e pushtetit për ndryshime sepse këtu ende është i pranishëm mentaliteti i kohës së monizmit, por tash me sintagmen e “shtetit qytetarë”. Nëse përjashtojmë themelimin e komunës së Tuzit për territorin e Malësisë nga 1 shtatori i vitit 2018, që është e arritura e vetme, që është dëshmuar në praktikë si shumë pozitive, ne rrethanat e reja shoqërore në kohën pluralizmit, për shqiptarët çdo gjë tjetër i ngjason kohës së monizmit që nuk është në favor te avancimit te të drejtave sipas standardëve ndërkombëtare.

Shqiptarët me status të dyfishtë

Duke marrë parasysh se Mali i Zi me strukturën heterogjene të popullsisë,paraqet rast specifik në Evropën Juglindore,por në këtë mozaik të popujve shqiptarët dallohen nga popujt e tjerë me histori, gjuhë, kulturë e traditë, sepse janë të vetmit që nuk iu takojnë popujve sllavë.
Pikërishtë në saje të tyre elementeve në këtë vend ata veçohen me status të dyfishtë, sepse nga njëra anë janë shtetas të Malit të Zi, ndërsa nga ana tjetër janë pjesë e pandarë e popullit shqiptarë. Andaj, kemi të bëjmë me një binom i cili meriton qasje të veçantë, nga strukturat qeveritare në Mal të Zi.
Por, një dimension i tillë deri më tash nuk është trajtuar asnjëherë nga strukturat qeveritare, çështje e cila duhet të jetë preokupim i të gjithëve e në veçanti të partive politike të shqiptarëve, si përfaqësues autentik të tyre. Pikërisht në këtë drejtim ata nuk duhet të heshtin, por duhet shtruar kërkesa të vazhdueshme sipas standardëve ndërkombëtare për avancimin e pozitës dhe statusit të shqiptarëve në Mal të Zi.
Çështje parësore janë institucionët autonome, sepse të tillët janë në mbrojtje të identitetit kombëtar të çdo populli, duke filluar nga qeverisja lokale e pakicës(komunat) deri të institucionet e ndryshme qe janë enkas në mbrojtje të identitetit kombëtar(informimi, arsimi dhe kultura). Formimi i institucioneve te tilla, janë në favor të avancimit të pozitës dhe të statusit të tyre në mjediset multinacionale dhe multikulturore, sipas standardëve ndërkombëtare.

Sfidat e mbijetesës

Të ndodhur në kuadër të Malit të Zi, si me herët dhe me pas në ish republikën socialiste, ndaj shqiptarëve pushteti kishte strategji të veçantë kundër identitetit kombëtar të shqiptarëve. Ne këtë aspekt ekzistojnë të dhëna të mjaftueshme, sepse ndiqej politikë e asimilimit dhe ajo e shpërnguljes. Ishte ky një veprim perfid i pushtetit për spastrim të heshtur etnik, të viseve shqiptare në këtë mjedis.
Brezi i ri nuk mund ta kuptojë se deri në vitin 1968, mësuesi në shkollat më mësim në shqip, orën në ditarin e klasës e ka shkruar në gjuhën serbe. Po ashtu të tilla kanë qenë edhe dëftesat shkollore, qe janë dëshmi e diskriminimit praktik. Nga ana tjetër përveç abetarës dhe librit të leximit që ishte në shqip, të tjerat kanë qenë sipas konceptit unitar arsimor, duke mos respektuar veçantitë e shqiptarëve në këtë mjedis, që ka të bëjë me lëndët mësimore te identitetit kombëtar.
Por, pas demonstratave të vitit 1968 në Kosovë, u bënë ndryshime pozitive edhe te shqiptarët në Malt të Zi, sepse, u hapën shkollat më mësim në gjuhën shqipe ne vendbanime të ndryshme nga jugu në Ulqin dhe Rozhaja në veri. Ishte kjo koha e rilindjes arsimore e kulturore të shqiptarëve në këtë mjedis. Për të parën herë deftesat dhe librezat shkollore ishin në gjuhën shqipe, ndërsa tekstet shkollore arrinin nga Kosova.
Në lidhje me shkollimin e nxënësve shqiptarë në shkollën fillore duhet cekur se disa shqiptarë vazhduan si më parë për ti dërguar fëmijet e tyre në shkollat në gjuhën serbe. Kemi të bëjmë me një veprim perfid të pushtetit, qe ishte kundër identitetit kombëtar të shqiptarëve.
Por, në sajë të demonstratave në Kosovë në vitin 1981, filloj fushata shtetëtore kundër shqiptarëve, gjoja se janë duke luftuar nacionalizmin shqiptar, që pati pasoja të mëdha deri në ditët tona. Në këtë aspekt u rrudhosën edhe ata të drejta të pakta të realizuara me herët ku më së shumti e pësoi arsimi, sepse u ndryshuan programet mësimore si dhe u ndaluan të përdorën tekstet shkollore të botuara në Prishtinë, duke përdorur tekstet nga autorët sllavë të përkthyera në shqip, që ishte kundër identitetit kombëtar të shqiptarëve dukuri qe fatkeqësisht vazhdon edhe sot!

Institucionet identitare në favor të barazisë

Në rrethana të reja shoqërore e politike në pluralizëm në mjediset multinacionale nuk mund të mendohet me filozofinë e kohës së monizmit, sepse në pluralizëm në skenën skenën politike janë të pranishme partitë politike të popujve të ndryshëm qe janë përfaqësues autentik të tyre. Në këtë drejtim përvoja pozitive e vendëve të ndryshme demokratike evropiane, duhet të jetë model në Mal të Zi, sepse në pluralizëm përveç institucioneve qeveritare shtetërore çdo kush duhet të ketë institucionet e tyre të mbrojtjës së identitetit, që janë në favor të avancimit të pozitës dhe të statusit të tyre në mejdisin përkatës.
Pikërisht angazhimi për institucione autonome sidomos nga fusha e arsimit dhe e kulturës me financim nga buxheti i shtetit, duhet të jetë preokupim i vazhdueshëm i subjektëve politike të shqiptarëve si përfaqësues i tyre autentik.
Çdo përpjekje e angazhim ne këtë drejtim, nuk cenon të drejtën e të tjerëve, andaj duhet të mbeshteten edhe nga subjektët tjera politike në Mal të Zi sepse është në favor të avancimit të barazisë qytetare e nacionale dhe eliminon hegjemonizmin shtetëror. Andaj në favor të kësaj çështjeje për shqiptarët është e nevojshme të themelohen:

Qendra e arsimit shqip, ku si ingerencë do të kishte planprogramet shkollore, tekstet mësimore dhe administratën shkollore dhe
Qendra Kulturore Shqiptare, si subjekt autonom për mbrojtje, zhvillimin dhe hulumtimin e vlerave kulturore shqiptare në Mal të Zi, që do të ishin të financuara nga buxheti shtetëror.

Guximi i munguar

Ndonëse partitë politike të shqiptarëve duke qenë pjesë e koalicionit qeveritar nga viti 1998 e më pas, nuk kemi informacion se këtë çështje e kanë trajtuar në tryezën e takimëve. Dhe nga një qasje e tillë dëshmon se ata nuk kanë pasur guxim me u marrë me kërkesat legale dhe të ligjshme në mbrojtjën e identitetit kombëtar të shqiptarëve në këtë mjedis. Një qendrim i tillë opurtunist iu konvenonte strukturave qeveritare sepse deri sa nuk ka kërkesa nga ata si përfaqësues , atëherë çdo gjë qenka në rregull(!). Dhe nga një qendrim i tillë indiferent nga partitë politike të shqiptarëve pjesëmarrëse në qeverisje qendrore, nuk ka pasur mundësi të paraqiten kërkesa konkrete për themelimin e institucionëve të pakicës nga fusha e arsimit dhe e kulturës.

Duhen veprime konkrete

Pjesëmarrja në Qeverinë aktuale me tre ministra ku njëri është në rolin e ndihmës kryeministrit si përfaqësues autentik i shqiptarëve qe është hera e parë në Mal të Zi, duhet shfrytëzuar maksimalisht, në favor të avancimit të pozitës së shqiptarëve në këtë mjedis. Sepse çdo kërkesë e shqiptarëve që është në favor të avancimit të pozitës së tyre e cila nuk është kundër të tjerëve duhet të miratohet nga çdo qeveri demokratike. Ne këtë aspekt tash janë mundësitë reale qe të punohet në këtë drejtim, e jo duke hezituar, sepse vendnumrimi nuk është në favorin e shqiptarëve. Një qasje e tillë duhet të jetë mësim për të tashmën e të ardhmen andaj duhet angazhim konkret, me profesionist të dëshmuar dhe individë të guximshëm. Opinioni shqiptarë në Mal të Zi pret veprime konkrete e jo premtime sikurse në fushatat zgjedhore, sepse është koha e transparencës dhe çdo kush do të vlerësohet për angazhimin dhe veprat e realizuara.