Nga FRANCESCO VERDERAMI – “Corriere della Sera” , 16 shtator 2024 – Përktheu: Eugjen Merlika/

“Jam kryeministri që çoi Italinë në luftë. Kriza e Kosovës shënoi përvojën time në drejtimin e qeverisë. Në 21 tetorin e vitit 1998 Massimo D’Alema kaloi derën e Pallatit Chiggi i shoqëruar nga profecia e Francesco Kossigës, simbas së cilës “udhëheqësi i së majtës është i domosdoshëm për të bërë të mundëshme luftën në Kosovë”, të shpërthyer pesë muaj mbrapa. Ka pra një arsye nëse kryeministri i parë pas komunist i historisë republikane bën hapin e parë duke thënë  “ne kemi qënë aleatë të ndershëm të amerikanëve por, së bashku me evropianë të tjerë, në një marrëdhënie dialektike që nuk ka qënë gjithmonë e lehtë”. Prandaj fillon tregimin mbi luftën në Ballkan duke u nisur nga një ngjarje pararendëse.

“Kur qeveria e Romano Prodit  ra ishim në një gjëndje para lufte. Në fakt Prodi kishte vendosur l’activation order, që është akti me të cilin qeveritë e Aleancës Atllantike venë Fuqitë e tyre t’armatosura nën komandën e bashkuar të NATO-s. Ishte një çast lufte të mundëshme dhe të menjëherëshme. Ishte e dukshme se ideja e Prodit për të dalë nga kriza me zgjedhje të parakohëshme nuk ishte realiste. Në këtë drejtim hulumtova presidentin e Republikës. Oscar Luigi Scalfaro qe i prerë: “Ju jeni të marrë”. Rruga për votime ishte e mbyllur. Ky falt kushtëzoi  të gjithë zhvillimin e krizës. Un bëra çmos  për të shmangur arritjen e luftës. Gjithshka”.

  Në ç’kuptim gjithshka?

“Shkova të takoj fshehurazi presidentin e Sërbisë Milan Milutinoviç, që ishte një njeri shumë i afërt i presidentit të Federatës jugosllave Sllobodan Millosheviç. Takimi u organizua nga dentisti im”. 

Dentisti i juaj?

“Një njeri, pjestar i asaj bote “xhuliane”  që ka jetuar dhe ushtruar profesionin në kapëcyell mes Italisë e Jugosllavisë e që kishte si pacient Milutinoviçin. Në klinikën e tij në Romë organizoi takimin tonë. Qe një bisedë dramatike, sepse ndodhi të nesërmen e plojës së Rajçakut, në të cilën paraushtarakët sërbë kishin vrarë dhjetra civilë kosovarë të etnisë shqiptare. I thashë: “Ju nuk arrini . të kuptoni tragjedinë që keni shkaktuar e që ushqen shtysën për një ndërhyrje ushtarake”. M’u përgjigj në mënyrë cinike: “Ne nuk kemi frikë nga këta kërcënime. NATO nuk do të ketë kurrë guximin për të vënë këmbë tek ne”. Ishte shenjë e një klase politike të papërgjegjëshme që nuk kuptonte atë që po ndodhte”.

Qe atëherë që i u nënështrove luftës?

“Qe më vonë. Kur spastrimi etnik u bë më i fuqishëm, organizuam një mision humanitar së bashku me Shqipërinë në kufijtë e Kosovës. Kalova Pashkën në qafën e Kukësit e pashë mijra të ikurish që largoheshin nga lufta me historitë e tyre të vuajtjeve. Atë ditë u binda se nuk kishte alternativa ndaj një veprimi ushtarak. Ishte pragu i sulmit”.

Kështu vendosët të merrnit pjesë në misionin? 

“Së pari pata një bisedim delikat me Bill Clintonin. Ai diskutim me presidentin amerikan do të ishte shumë i rëndësishëm për vazhdimësinë e ngjarjeve e për rolin e Italisë. Clintoni më tha: “Kuptoj që jeni në një pozitë të vështirë. E kuptoj vëshirësinë e qeverisë tënde. Por nëse vini në dispozicion bazat tuaja ushtarake e në NATO nuk kundërshtoni  urdhërat e Aleancës, nuk do të jetë e domosdoshme pjesëmarrja e juaj e drejtpërdrejtë. Veprimet do të jenë të bashkërenduar nga një katërshe: Shtetet e Bashkuar, Britania e Madhe, Franca e Gjermania”.

E ju ?

“I u përgjigja: në këtë ndodhi nuk do të jetë një katërshe. Do të jetë një pesëshe”. Nëse do t’a kishim katandisur Italinë  në rolin e një aeroplanmbajtëse të NATO-s, nuk do të llogariteshim fare, nuk do të kishim patur peshë politike në drejtimin e krizës. Dhe pesëshe qe. Hymë në rrethin e Vendeve që merrnin përgjegjësi të plotë. E patëm dinjitet të barabartë me aleatët. “

Kështu më 24 shkurt 1999 u vutë përkrah tyre, duke filluar sulmin ndaj Jugosllavisë. Dhe pa mandatin e OKB-s.

“Drejtimi i luftës qe i ndërlikuar. E pati çaste kundërshtie të hapur ndërmjet pjesëmarrësve të pesëshes. Ne për shembull ishim kundër bombardimeve të qyteteve serbe. E si neve ashtu edhe gjermanët. “

Por Beogradi u gjuajt.

“Ata veprime  u kryen nga amerikanët dhe anglezët me raketa të lëshuara nga aeroplanmbajtëset që qëndronin në Adriatik e aeroplanë që vinin nga Shtetet e Bashkuar, të furnizuar në fluturim para sulmit. Flota e jonë ajrore u përqëndrua mbi trupat serbe që qëndronin në Kosovë, që ishin synimi themelor i veprimit ushtarak.“ 

Qe i vetmi kalim delikat?

“Çasti më dramatik  erdhi në prillin 1999, në takimin e nivelit të lartë të NATO-s në Washington, me rastin e pesëdhjetë vjetorit të Aleancës. Lufta në Kosovë vazhdonte por Millosheviçi nuk prapsohej. Kështu gjatë një mbledhjeje u ndamë”. 

Kush ishte veç jush në takim?

“Clintoni, kryeministri anglez Tony Blair, kançelari gjerman Schröder, presidenti francez Jacques Chirac dhe kryeministri spanjoll José Maria Aznar, që ishte ftuar të merrte pjesë. Natyrisht ishte edhe gjenerali amerikan Wesley Clarc, komandani i përgjithshëm i Forcave NATO.

Çfarë ndodhi?

“Blair, i mbështetur nga Aznari, përkrahu  nevojën e një mësymjeje të vërtetë me trupa të tokës. Diskutimi u bë shumë i ashpër. Italia, Franca dhe Gjermania kundërshtonin atë zgjidhje. Clarc tha “Do t’a bëjmë kur të na urdhërohet. Kemi plane, por mos mendoni se do të çojmë ushtarët tanë të lëvrijnë si guerrilje në malet e Kosovës. Nëse do të vendosnim për të ndërhyrë do të na duhej të hynim në Serbi. Formalisht mbeti asnjanës, por duke vënë theksin mbi madhështinë e veprimit e mbi rreziqet e tij, na ndihmoi të mbizotëronte arsyeja. Në kundërshtim me atë që mendohe tushtarakët janë gjithmonë më të maturit në kryerjen e luftës, sepse e njohin. Janë politikanët më luftënxitësit.

Mbetej Clintoni për të folur.

“Dhe presidenti amerikan mrekullisht i dha fund diskutimit, duke thënë: “Nuk do të bëjmë asgjë që ndan Evropën. Do të bëjmë atë për të cilën të jemi të gjithë në një mëndje. Presidenti i Shteteve të Bashkuar nuk mund të ndajë Evropën”. Kështu hamëndja e mësyemjes u arkivua. Por, e përjashtuar mësyemja shtrohej problemi si të shtyhej për një zgjidhje politike. Asnjëri gjatë luftës nuk tha kurrë  “Duam të fitojmë luftën me Serbinë”. Kjo fjali e marrë nuk u shqiptua kurrë. Ne përsërisnim se trysnia ushtarake kishte si synim t’a detyronte Serbinë të tërhiqte trupat e saj nga Kosova dhe të mbronte popullsinë. Duhej punuar pra për zgjidhjen politike. U a shpjegova amerikanëve”.

Po ats?

“ Italia ishte i vetmi Vend që kishte mbajtur të hapur ambasadën e saj në Beograd e kishim ruajtur kanalet. Ata kanale ushqeheshin edhe nga bashkësia e Shën Egjidit e veçanërisht nga arqipeshkvi Vincenzo Paglia, që luajti një rol të rëdësishëm në marrëveshje me qeverinë. I thashë atëherë Clintonit se duhej negociuar me Millosheviòin lirimi i Ibrahim Rugovës: “Gandi i Ballkanit”, simbol i qëndresës jo të dhunëshme kosovare. Ai përfaqësonte pjesën e moderuar të kombëtarizmit kosovar, atë më të prirur për bashkëjetesë etnike me serbët. Rugova ishte në arrest shtëpie e ne negociuam lirimin e tij, në një mëndje me amerikanët. E gjithmonë në një mëndje me amerikanët përziemë edhe Rusinë në ndërmjetësim”.

Por Rusia në OKB a nuk kishte vënë veton ndaj sulmit të NATO-s kundër Serbisë?

“Është e vërtetë, por ish kryeministri rus Viktor Çernomirdin erdhi dy herë fshehtas në Romë.

Hëngrëm darkë bashkë në pallatin Kixhi  e pastaj thirrëm Clintonin për të  përkuar caqet e bisedimeve. Të nesërmen Çernomirdini shkoi në Beograd për të folur me Millosheviçin. E gjithë kjo ndërsa vazhdonte lufta.”

Po Clintoni?

“ Kishte vetëm një shqetësim: “Nëse Millosheviçi liron Rugovën, si pacifist ai mund të flasë kundër veprimit të NATO-s. Më besoi. E Rugova u lirua. Qe ndonjë vëzhgues që n’atë kohë shkruajti: “Italia ka liruar një kufomë politike”. Në të vërtetë Rugova  qe i çmuar për zgjidhjen e krizës dhe stërfitoi zgjedhjet mbas luftës. Shërbimet tona shkan dhe morën për t’a sjellë në Romë. Sapo mbërriti tha: “Falënderoj NATO-n që po mbron popullin tim”. Isha rrugës kur mora një telefonatë nga Clintoni, që falënderoi për suksesin e operacionit. Toka për zgjidhjen politike ishte përgatitur.”

Çfarë do të thotë?

“Që kjo punë ndihmoi të gjindej një rrugëzgjidhje diplomatike, duke i hapur rrugën nismës zyrtare të presidentit finlandez Ahtisaari. Kur u arrit marrëveshja me Serbinë dhe ajo u tërhoq, në Kosovë nuk u fut NATO, por një trupë ushtarake nën drejtimin e Kombeve të Bashkuar, në të cilën bënin pjesë edhe ushtarakë rusë. Kështu u ndreq edhe ai kuadër ligjor ndërkombëtar që ishte prishur, me që Nato kishte vepruar pa miratimin e OKB-së. Nëse mendoj të djeshmen e shoh sot ajo që më bën përshtypje është: ku ka mbaruar politika? Ku qëndron mundi për të ndërtuar një skenar të pranueshëm mbrapa?”. 

E keni fjalën për luftën në Ukrainë ?

E kam fjalën për disa fjalime pa kuptim, për disa njerëz që thonë “Duhet të fitojmë luftën”. Mendoj për Blair-in apo ish sekretarin e përgjithshëm të NATO-s Stoltenberg. Kjo është një luftë që askush nuk mund t’a fitojë: nga një anë është një fuqi bërthamore e nga tjetra fuqia ushtarake e Perëndimit. Nëse nuk ndalet përfundimi mund të jetë një katastrofë botërore. Politika do të duhej të gjente  një rrugëdalje”.

A është e mendueshme një rrugëdalje, në bazë të së cilës Ukraina duhet të pranojë humbjen e një pjese të territorit të saj?

“Po Kosova a nuk ishte një pjesë e Serbisë? Ai që përcaktoi qe populli kosovar. Ndoshta edhe tashti, nën mbrojtjen ndërkombëtare, mund të jenë qytetarët e Donbasit  ata që vendosin.”

“Corriere della Sera” , 16 shtator 2024         Përktheu Eugjen Merlika 

Dr. Erion Dasho/

Shqipëria tashmë është shndërruar në një diktaturë të Rilindjes. Akaparimi i të gjithë pushteteve, loja me të ashtuquajturën “drejtësi”, sistemi gëbelsian i propagandës dhe vendosja nën tutelë e çdo zëri kritik nuk mund të quhen përveç se me emrin që i karakterizon, DIKTATURË!

Sikur të mos mjaftojë pushteti i dukshëm, rilindja ka farkëtuar tre aleanca të nëndheshme, të cilat çimentojnë edhe më tej regjimin e saj diktatorial. Këto janë aleancat tashmë të konsoliduara me oligarkinë, me narkotrafikun e krimin e organizuar, dhe me pjesën e blerë të opozitës së telekomanduar.

Nga ana tjetër, si çdo diktaturë, rilindja ka krijuar tashmë masën kritike të ndjekësve duke ndjekur parimin e kulaçit dhe kërbaçit.

Votuesi trushplar jep ende votën për “ideal” të gjyshit e stërgjyshit partizan, komunist apo spiun. Votuesi pragmatik e jep votën në këmbim të vendit të punës, ai torollak në këmbim të thesit të miellit, kurse votuesi “kokëfortë” pas kërcënimit dhe dhunës.

Pamja bëhet e plotë, nëse makiavelizmit elektoral i shton mekanizmin djallëzor të shpopullimit selektiv, i cili ka vepruar në mënyrë përzgjedhëse duke dëbuar atë pjesë të popullatës që persekutohej, ose në rastin më të mirë, nuk favorizohej nga rilindja.

***

Rezultati është që sot kemi një Borat të shndërruar në Enver të dytë. Vullneti i tij është ligj, pushteti i tij politik, juridik dhe mediatik është absolut.

Të vetmet pushtete që Borati është i detyruar të ndajë janë pushteti ekonomik që ndahet me oligarkinë dhe pushteti okult i cili, siç tregojnë përgjimet e encrochat, ndahet me narkotrafikun dhe krimin e organizuar.

Opozita politike është vendosur në qoshen e ringut, me drejtuesin të burgosur, dhe me përfaqësuesit e tjerë politikë të dhunuar, shtypur dhe nëpërkëmbur.

Pyetjet që bën sot çdo shqiptar janë:

》Si do të përmbyset diktatura e rilindjes?

》Cili është plani i opozitës së vërtetë, Partisë Demokratike dhe Liderit të saj Berisha, për të sfiduar këtë regjim të përbindshëm?

》A ka shpresë për shqiptarët, apo janë ata të destinuar të jetojnë një diktaturë të dytë, të njëjtë me atë që përmbysën para 34 vjetësh?

***

Historia qindra vjeçare e përballjes së qytetarëve me diktaturat jep mësime me vlerë se si mund të përmbysen ato.

Së pari, koalicioni me qytetarin. Çdo shtresë e shoqërisë shqiptare duhet të mobilizohet, të përfshihet dhe të ndjehet e përfaqësuar në përballjen me diktaturën rilindëse.

Së dyti, organizim në struktura kapilare. Nuk mund të ketë rezistencë të organizuar, pa një komunikim të pandërprerë të opozitës me qytetarët deri në skajet më të largët të vendit. Tashmë, me garantimin e votës së diasporës, është detyrim edhe komunikimi me shqiptarët e mërgatës.

Së treti, rezistencë paqësore, por e vendosur. Rreth Tiranës sot jetojnë me shumë se dy të tretat e shqiptarëve të mbetur. Është e pafalshme që, të paktën një herë në javë, të mos ketë një protestë të disa mijëra shqiptarëve para kryeministrisë së Boratit. Mesazhi që japin mijëra njerëz në shesh çdo javë, është mesazh revolte, shprese dhe ndryshimi. Ai ndihmon të forcohet me ritëm të përshpejtuar si aleanca me qytetarin, ashtu edhe struktura e qëndresës.

Së katërti, lëvizja kundër diktaturës ka nevojë për një vizion dhe parime udhëheqëse të qarta që të frymëzojnë dhe bashkojnë shqiptarët.

Rilindja dhe Borati kanë përqafuar prej dekadash ideologjinë e liberalëve të majtë, e cila është sot po aq shkatërruese për shoqërinë sa edhe ideologjia komuniste para 100 vjetësh.

》E mishëruar në parimet “woke”, të minimit të vlerave të familjes, komunitetit, kombit dhe fesë…

》E frymëzuar nga agjenda të kërcënimeve futuriste si ngrohja globale, për të larguar vëmendjen nga katastrofat e së sotmes…

》E zbatuar nga një sistem që propagandon “barazi” ekonomike dhe “drejtësi” sociale, por që ofron polarizim të tejskajshëm dhe varfëri deri në uri për shtresat më të cënueshme…

…e majta liberale “woke” që përfaqëson sot rilindja po e çon Shqipërinë drejt greminës, sikundër bënë baballarët kriminelë me ideologjinë po aq shkatërrimtare të komunizmit proletar.

***

Shqiptarët nuk janë dhe nuk do të jenë kurrë “woke”!!!

Shqiptarët dinë të jenë tolerantë dhe mirëkuptues ndaj personave LGBTQI, por nuk mund të pranojnë agjendën e minimit dhe shkatërrimit të familjes.

Shqiptarët vuajtën 45 vjet ekonominë e planifikuar të Partisë së Punës që i varfëroi deri në palcë dhe i ktheu në afrikanë në mes të Europës. Ata nuk mund të dorëzojnë tregun e lirë për të përqendruar ekonominë në dy-tre duar oligarkësh. Shqiptarët nuk duan që ekonomia e tyre t’i bëhet dhuratë narkotrafikut ndërkombëtar për të larë paret e kokainës, heroinës dhe hashashit.

Shqiptarët dëgjuan 45 vjet propagandë të pështirë dhe të dhunshme të etërve gjakësorë. Ata nuk mund të dorëzojnë lirinë e fjalës të fituar me gjak, për t’ja bërë atë dhuratë patronazhistëve dhe aktivistëve të Boratit.

Shqiptarët u dënuan me burg edhe për një fjalë goje nga “drejtësia” puniste dhe u pushkatuan për një libër me poezi. Ata nuk mund të pranojnë që fantazma e Aranit Çelës t’u fanepset sot në trajtën e Altin Dumanit.

Këto shqiptarët duhet t’i dëgjojnë përditë, deri sa zemërimi i tyre kundër rilindjes të kthehet në uragan ndëshkues për shkatërruesit e familjes, komunitetit, shoqërisë, kombit, ekonomisë, drejtësisë dhe lirisë së shqiptarëve.

***

Dekada në pushtet e rilindjes dhe Boratit ka qenë e dhimbshme për shqiptarët. Çka është më e keqja, kjo dekadë prodhoi një përbindësh që nuk është aspak e lehtë të mundet.

Partia Demokratike ka sot një përgjegjësi historike.

》Nuk bëhet fjalë thjesht për një lider të burgosur!

》Nuk bëhet fjalë thjesht për të fituar një palë zgjedhje!

》Nuk bëhet fjalë thjesht për luftë për pushtet!

Bëhet fjalë për të ardhmen e Shqipërisë dhe shqiptarëve!

Nëse kjo përgjegjësi kuptohet siç duhet nga demokratët dhe shqiptarët, fundi i rilindjes dhe i Boratit është i pashmangshëm, i shpejtë dhe i turpshëm.

Në këto vitet e fundit, asnjë diktator në botë nuk ka vdekur në shtrat dhe i qetë. Burgu, syrgjynosja dhe turpi kanë qënë ndëshkimet më lë lehta për ta.

Boratit dhe rilindjes historia u ka rezervuar të njëjtin fat…

Dr. Luan Zyka/

“U dha urdhër për me u këndue gjuha shqipe ashiqare”

Para 115 vitesh, më 9 shtator 1909, u mbyllën punimet e Kongresit Kombëtar të Elbasanit. Një ditë më parë, dhe pikërisht më 8 shtator të vitit 1909, gazeta “Journal d’Salonique» e cila botohej në Selanik në frëngjisht prej hebreut Levy, botonte në faqen e parë një shkrim të Mithad Frashërit me titull “Le congres Albanais. Lettre d’Elbassan” (Kongresi Shqiptar. Letër nga Elbasani). Mithad Frashëri e dërgonte letrën nga Elbasani, si pjesmarrës në Kongresin e Elbasanit, i cili kishte filluar punimet më 2 shtator në qytetin që ka hyrë në histori me thënien e Luigj Gurakuqit “Elbasani, sikundrë asht mezi i Shqypnies landore, ashtu do jetë mezi i Shqypnies mendore”. Në letrën e shkurtër dhe me informacion”me pikatore” të Frashërit të bën përshtypje një shprehje “Ju thashë tashmë se Kongresi ynë është thjesht GJUHËSOR, dhe se nuk merremi me POLITIKË”. (Gërmat kapitale janë të LZ).

Por, a ishte e mundur që djali i Abdylit, nipi i Samiut dhe i Naim Frashërit, i rritur në djepen dhe magjën e mbrujtjes dhe zgjimit të vetëdijës kombëtare shqiptare të mos kuptonte se Kongresi i Elbasanit nuk ishte thjesht një kongres gjuhësor, por thellesisht një vepër politike themelore e përnjehsimit (unifikimit) kombëtar shqiptar ?!

Natyrisht që biri i Avdylit, ideologut që i dha përmasën kombëtare Lidhjes së Prizrenit të vitit 1878, jo vetëm që ishte i qartë për rolin thelbësor të gjuhës shqipe në formimin arsimor të shqiptarëve por edhe një si një truall i domosdoshëm për ngritjen dhe zhvillimin e kombit shqiptar.

Koha ishte e tillë, kur Xhon Turqit i zhgënjyën shpresat e shqiptarëve për më shumë liri ekonomike dhe kombëtare, duke shtypur me dhunë cdo lëvizje të shqiptarëve qoftë me karakter ekonomik, apo me karakter kombëtar, si mësimi i gjuhës shqipe etj.

Ndaj Mithadi duhej të shprehej publikisht me kujdes për karakterin dhe synimet kombëtare të Kongresit të Elbasanit të vitit 1909, për të mos acaruar pushtetin e Turqëve të rinj që po ovateshin të pengonin zgjimin e shqiptarëve, por për të vepruar me shpejtësi në drejtimin e zgjimit dhe përnjehsimit të kombit shqiptar, që me zor po dilte nga mugëtira e konstruktimit etnik ashtu siç kishin bërër kombet fqinje; serbët, grekët, bullgarët etj.

Thjesht, nacionalizmi shqiptar po bënte atë që fqinjët e kishin bërë dhjetra vite më parë, vetëidentifikimin e tyre në një njësi të veçantë kombëtare shqiptare, të dallueshme si nga kombet fqinjë, ashtu edhe nga otomanët.

Nga ana tjetër, do mjaftonte vetëm fakti se objekti kryesor i Kongresit të Elbasanit ishte gjuha dhe arsimi shqiptar, dmth çështja thelbësore e kulturës së një kombi në kushtet e shqiptarëve, dëshmon se ishte kongres i nivelit me të lartë politik, sepse vetë politika kulturore e një kombi është politika e politikave të tij kombëtare dhe shtetërore.

Aq më shumë në rastin e shqiptarëve, inteligjenca politike dhe kulturore shqiptare, i “kishte borxh” rracës nga e kishte prejardhjen, zgjimin dhe formësimin e plotë të vetëdijes dhe identitetit të tyre shqiptar. Ashtu siç po bënin kombet e tjera ballkanike nën frymën e ideve të Revolucionit francez dhe të interesave të Fuqive të Mëdha në këtë pjesë të Perandorisë Otomane.

Duke qenë i bindur se në arkivat e vendeve të ndyshme, duke përfshirë edhe ato shqiptare, gjenden të pahapura thesare faktesh dhe dokumentacioni për historinë e shqiptarëve, gjithsesi edhe me ato fakte që njohim deri tani, jemi në gjendje të përvijojmë rrugëtimin e çështjes së ideologjisë kombëtare shqiptare deri në Kongresin e Elbasanit të shtatorit të 1909.

Para afro 300 vjetësh, dhe pikërisht në vitin 1734, ishin arbërëshët e Siçilisë ata që hapën shkollën fetare shqiptaro-orodokse të Palermos, me qëllim përgatitjen e klerikëve të rinj arbërëshë, të cilët do shërbenin në kishat e Sicilisë me popullsi arbëreshe. Themeluesi, drejtuesi dhe frymëzuesi i kësaj shkolle ishte Pader Giorgio Guzzetta. Frut i kësaj fare të mbjellë dhe të kultivur nga At Guzzetta, ishte manifesti i nxënësit dhe bashkëpuntorit të tij, Paolo Marrini, i shkruajtur në vitin 1738 me titull “De studiis necessariis ad recte instituendos SiculoAlbanensis Collegii canditatos. Oratio ad rerum albanorum studiosos” (Mbi studimet e nevojshme për formimin e duhur të kandidatëve për Kolegjin Siculo Albanensis. Një doracak për të interesuarit për çështjet shqiptare).

Që nga kjo kohë e në vazhdim, gjatë shekullit të 18-të e deri në fund të shekullit 19-të, çështja e identifikimit kombëtar të shqiptarëve u bë objekt i shumë studjuesve dhe pionerëve të idelogjisë kombëtare të shqiptarëve midis arbëreshëve të Italisë si Nicola Chetta, ish – kryeministri i Italisë Crispi, studjuesi Bidera dhe nxënësi i tij, i mirënjohuri De Rada, pastaj Dhimitër Kamarda etj. Kjo plejadë e pionerëve të zgjimit kulturor të shqiptarëve frymëzoi me dhjetra stjudues dhe veprimtarë në Greqi, Shqipëri, Rumani Turqi etj. si edhe të huaj si grekë, gjermanë, austriakë etj.

Midis intelektualëve etnikë shqiptarë ishte konsoliduar idea se gjuha dhe arsimi shqip ishte mjeti i domosdoshëm për ngritjen e nivelit emancipues të shqiptarëve për tu ngritur në nivelin e shoqërive të qytetëruara. Ashtu siç shkruante Zef Jubani, “për shvillimin e shqiptarëve, duhet përkthyer në shqip kodi ligjor osman dhe të shqiptarizohej arsimi”. Dhe jo vetëm kaq, të shkruajturit dhe mësimi i gjuhës shqipe përbënin palcën kurrizore të krijesës kombëtare shqiptare.

Në këtë shtrat të konsolidimit të etnogjenezës shqiptare, përgjatë shekullit të 19-të, do të shtoheshin përrenjtë e krijimit kulturor për gjuhën dhe kulturën shqiptare, krijimet e mbi 35 alfabetëve të shqipes, përkthimet e Biblës në shqip, si ato të Anonimatit të Elbasanit, të Tedodor Haxhfilipit (Dhaskal Todri i shkolluar në Akademinë e Voskopojës), të At Grigor Gjirokastritit në Korfuz, të Naum Veqilharxhit, Zef Jubanit etj.

Duke e pasur të qartë domosdoshmërinë kulturore dhe kombëtare të njehsimit të alfabetit dhe të shkrimeve në gjuhën shqipe, në tetor të vitit 1879 do të themelohej në Stamboll, në shtëpinë e Abdyl Frashërit, Shoqëria e të Shtypurit të Shkronjave Shqip. Viti 1879 mendoj se është stacioni i parë i veprimit të organizuar të politikës kombëtare kulturore të shqiptarëve me Kongresin Gjuhësor të Konstandinopojës.

Historia dihet me punën e kësaj Shoqërie, si edhe përndjekjen e persekutimin e drejtuesve të saj prej pushtetit otoman. Një tjetër përpjekje e organizuar e veprimtarëve të Lëvizjes Kombëtare shqiptare u shënua në vitin 1898 në Bukuresht me Kongresin Kombëtar kushtuar shkollave shqipe, nga ku iu drejtua një kërkesë sulltanit për të futur “…mësimin e detyruar të gjuhës shqipe në të gjithës shkollat e Shqipërisë, pa përjashtim”. Nuk dimë asnjë përgjigje nga pushteti Otoman, dhe nuk kishte se si, kur lexojmë se cfarë i tha Dervish Pasha sulltanit pasi u kthye nga luftimet kundra kryengritësve shqiptarë: “Nëse u lejohet shqiptarëve që të mësojnë gjuhën e tyre së bashku me të krishterët, atëherë jo vetëm shqiptarët dhe Shqipëria do t’ju shpëtojnë nga dora, por edhe Stambolli do të jetë në rrezik. Gjuha shqipe jo vetëm që nuk duhet shkruar e lexuar, por çdo kujtim i këtij kombi gjithashtu duhet të fshihet dhe të harrohet”

Nga ana tjetër e frontit, ishte Sami Frashëri, ideologu i Lëvizjes Kombëtare shqiptare që shkruante se “…edhe shqiptarët të zënë e të shkruajën e të këndojënë gjuhën e tyre që të mundinë të rujnë kombinë”.

Çështja Lindore po kalonte në nja etapë tjetër. Pas krijimit të shteteve Serbe, Greke dhe Bullgare tani ishte për zgjidhje problemi maqedon, dhe më pak problemi shqiptar.

Çështja shqiptare “ishte harruar” në sirtarët e politikave të Fuqive të Mëdha, dhe shqiptarëve nuk u kishte mbetur asgjë tjetër, përveçse të kalonin në fazën tjetër të zhvillimi të proçeseve të brendshme të konsolidimit të identitetit të tyre kombëtar nëpërmjet arsimit dhe kulturës kombëtare.

Përbën temë studimi më vete fakti që zhvillimi i arsimit kombëtar, ndonëse që në fillimet e shfaqjes së lëvizjes kombëtare ishte një nga çështjet kryesore për të cilat u kujdesën frymëzuesit e saj që nga Guzzetta etj , vonoi të korrte frytet përkatëse. Në këtë vonesë ndihmuan pengesat që vinin kryesisht nga pushteti osman dhe Patriarkana Ekumenike, por edhe një sërë dobësish të brendshme, që lidhen me realitete të formuar prej shekujsh dhe dasitë e ndryshme midis shqiptarëve në besimet e ndryshme fetare, në dialektet e ndryshme gjuhësore në trevat e tyre, sidomos ne dy grupet kryesore gegnisten dhe toskërishte, në interesat ekonomkie të krerëve feudalë që e kishin lidhur ekzistencën e tyre me pushtetiti otoman etj. Është pra e qartë pse zhvillimi i arsimit kombëtar shqiptar ishte në thelb dhe praktikisht një çështje politike, si kusht dhe pararendës i pavarsisë së Shqipërisë në 28 nëntor 1912.

Pas shpalljes së Hyrijetit nga Turqit e Rinj, të cilët erdhën në fuqi më së shumti me ndihmën e shqiptarëve të Kosovës u ndezën shpresat e shqiptarëve për zhvillim ekonomik por për elitën intelektuale nacionaliste kishte ardhur ora për veprime praktike të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare.

Në këtë hulli u mbajt me sukses Kongresi i Manastirit edhe pse nuk vendosi për një alfabet të vetëm, por përjashtoi alfabetet arabe dhe greke duke përcaktuar orientimin perëndimor të shqiptarëve.

Një kongres i dytë u mendua të zhvillohej në Janinë, por siç duket pas ndërhyrjeve të faktorëve të jashtëm, ku pëshpëritet se luajti rol edhe Ismail Qemali, ky kongres nuk u zhvillua.

Nga ana tjetër Turqit e Rinj, ose grupimi më radikal mes tyre, të cilët në thelb nuk mendonin për liberalizimin e shoqërise multietnike osmane por turqizimin e saj tërësor, po bënin çdo përpjekje për shuarjen apo devijimin e Lëvizjes Ideologjike dhe Kulturore të Shqiptarëve.

Për këtët qëllim, menjëherë pas kongresit të Alfabetit të Manastirit të viti 1908, Turqit e Rinj mblodhën krerët e shqiptarëve të Jugut në një kuvend në një teqe bektashiane në Tepelenë në dimrin e vitit 1909. Synimi i tyre ishte që ti ti bindnin shqiptarët e Jugut që të përdornin vetëm alfabetin arab në shkrimin dhe këndimin e gjuhës shqipe. Por shqiptarët nuk i dhanë rëndësi këtij halli diplomatik të radikalëve Xhonturq, duke u interesuar vetëm për bashkimin e 4 vialjateve me popullsishqiptare në një të vetëm.

Turqit e Rinj vazdhuan përpjekjet e tyre duke zhvilluar në korrik të vitit 1909 Kongresin e Dibrës, me synim ti mbushnin mendjen shqiptarëve që të shkruanin gjuhën e tyre me alfabetin arab që ishte alfabeti i shenjët i besimit islam. Por edhe Kongres i Xhonturqve dështoi në saj të qëndrimit patriotik shqiptar të shumicës së pjesmarrësve midis të cilëve edhe përfaqsues të besimit islam të Serbëve, Bullgarëve etj.

Veç punës bindëse duke ofruar “kulaçin” e besimit fetar për të penguar zhvllimin e arsimit shqiptar sipas zgjedhjes së tyre më gjuhën dhe alfabetin latin, Turqit e Rinj përdorën edhe politikën e “kërbaçit” duke dërguar në viset shqiptare ushtrinë ndëshkuese otomane me Xhavit Pashën në krye i cili u deklaronte gazetarëve se kam ardhur të përhapur arsimin të cilin nuk e pëlqenin kosovarët dhe shqiptarët. E njëjta tezë qarkullonte edhe në politikën e jashtme britanike, si mbështetëse atëhere të Turqve të Rinj. Kur në fakt shqiptarët po bënin të kundërtën, ishin zgjuar dhe ngritur për të zhvilluar arsimin në gjuhën e tyre dhe në alfabetin latin.

Shkolla shqipe, mësonjëtore të fshehta apo Normale si ajo drejtuar nga Nikoll Naço në Rumani, ishin ngritur dhe funksionin sado mes problemeve të tyre.

Nga ana tjetër sistemi arsimor otoman i prapambetur dhe i cunguar në dije dhe i kufizuar në lëndë mësimore, nuk zhvillonte një rini të ditur dhe të emancipuar si nxënësit që dilnin nga shkollat greke apo italiane etj., në Shqipëri.

Në këto kushte, faktori shqiptar po fermentonte hapin e tij të mëtejshëm, ku sipas botimit të thirrjes së gazetës Liria të Selanikut, më 14 mars 1909 me titull “Kongres për Shkollat Shqipe”, dhe më 16 maj të apo atij viti, e njëjta gazetë, që botonte Mithat Frashëri në Selanik, lajmëronte se “është vendosur që Kongresi i Elbasanit të mbahet më 20 gusht”. Data 20 gusht me kalendarin otoman i përket datës 2 shtator.

Në këtë shkrim theksohet midis të tjerave se “Gjer më sot shqiptarët kanë bërë shumë punë veç e veç po nëse bashkohemi të gjithë, atëhere do bëjmë më shumë punë, dhe do të jemi më të fuqishëm…”.

Nuk është e rastësishme përzgjedhja e Elbasanit si vendi i mbajtjes së këtij Kongresi themelor të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare.

Edhe pse Mithat Frashëri, në shkrimin e tij për gazetën “Journal d’Salonique” përshkruan përzgjedhjen e Elbasanit si një qytet i qetë me njerëz të emnancipuar, është e qartë se kjo është gjuha diplomatike e tij përkundrejt faktorëve të jashtëm, kundërshtarë të çëshjtes shqiptare.

Për idelogogët e Lëvizjes Kombëtare shqiptare, Elbasani, qysh pas Lidhjes së Prizrenit ishte vendi i takimeve të fshehta të tyre për çështjts kombëtare shqiptare. Elbasani kishte formuar tashmë një traditë më shumë se një shekullore të veprimtarisë dhe zgjimit kulturor kombëtar shqiptar, me veprat e Teodor Haxhifilipit (Dhaskal Todri) për alfabetin gjuhën dhe arsmin shqiptar. Me dorëshkrimet e gjetura në gjuhën shqipe në Manastirin e Shën Gjonit Elbasani, me mësuesit shëtitës të gjuhës shqipe si Simon Shuteriqi, dhe Hasan Ceka, me veprat e Luterit shqiptar Kostandin Kristoforidhi etj. Bile në Elbasan gjuha shqipe përdorej edhe në marrëdhëniet me shkrim të tregtrëve të Elbasanit. Është për tu shënuar thënia e Edhit Duram kur vizitoi Elbasanin se “njerëzit e këtij qyteti kanë një prirje të lindur për të mësuar”. Gjithashtu Elbasani ishte më pak i ndikuar dhe i kontrolluar nga faktorët e jashtëm si Patriarkana e Stambollit apo edhe Austria dhe Italia. Në politikën greke ishte konstatuar prej kohësh fakti se drejtuesit e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, pas pengesave që po ndeshnin në Korçë, kishin përzgjedhur Elbasanin si qendër tjetër të Lëvizjes së tyre Kombëtare.

Kur u hap lajmi se me fitoren e Xhonturqve u rivendos Kushteuta me premtimin se mileti do ksihte më shumë të drejta ekonomike shoqërore dhe kulturore në Elbasan tellall Xhepi, si agjensi e sotme lajmesh, jepte siahriqin “U dha urdhër për me u këndue gjuha shqipe ashiqare”

Edhe vetëm ky fakt do të ishte i mjaftueshëm për të kuptuar të interesuarit se vetëdija shqiptare po merrte trajtë, formë dhe funksion në jetën shqiptare.

Pa hyrë na faktet e ditura rreth pjesmarrjes së gjerë të klubeve, personaliteteve të njohura dhe të panjohura të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, po ashtu edhe mungesave të veprimtarëve të tjerë si nga Kosova dhe Vlora, apo Gjergj Fishta me veriorët e tjerë (të cilët lajmëruan se do të ishin në një mendje me vendimet e dala nga Kongresi i Elbasanit) mund të vërejmë disa kulme të këtij Kongresi.

Edhe pjesmarrja e delegatëve ishte me synim gjithëpërfshirës si gjeografik ashtu edhe fetar disa mungesa të faktorëve të tjerë shqiptarë dëshmojnë mungesën e një qendre të vetme, të pranuar nga të gjithë si drejtuese dhe koordinuese e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare.

Megjithatë, në politikë, shpesh qëllimi justifikon mjetin, dhe ky qëllimi u arrit me ndihmën e patriotëve elbasanas si Dervish bej Biçakshiu, Aqif Pashë Elbasani, Lef Nosi etj. të cilët jo vetëm organizuan mikpritjen e kongresistëve por mobilizuan edhe forca të armatosuara të popullit nga Shpati, Gramshi atej për të raujtur rendin dhe qetësinë nga kundërshtarët e Lëvizjes Shqiptare me mercenarët e tyre shqipfolës.

Në fillim Kongresi i Elbasanit nuk u pa me ndonj rëndësi të veçantë nga mjaft të interesuar, siç shkruan edhe Gjergj Qiriazi “nuk kisha dëshirë, por në fund vendosa të shkoja me Sevastinë” apo siç raportonte konsulli austriak se “…nuk shikonte ndonjë gjë të madhe në Kongresin e Elbasanit”. Ndoshta austriakët nuk ishin të informuar mirë për substratin dhe rëndësinë e Kongresit, ndoshta për faktin se frymëzuesi i Kongresit, Mithad Frashëri ishte kundër ndërhyrjeve të huaja dhe sidomos të Austrisë.

Megjithatë ashtu siç shkruan edhe Noli “Kongresi i Elbasanit i tejkaloi pritshmëritë tona”. Sepse vetë ngjarjet që pasuan Kongresin, me ngritjen e shkollës Normale të Elbasanit si e para shkollë shqiptare në Shqipëri dhe në gjuhën shqipë për përgatitjen e mësuesve shqiptarë, me hapjen e dhjetrave shkollave dhe shoqatave në gjithë trojet ku jetonin shqiptarë dëshmon fuqinë rrezatuese të Kongresit të Elbasanit.

Dhe nga ana tjetër, reagimi i faktorëve të huaj kundër kësaj lëvizjeje ishte i mënjershëm, si nga Greqia, ashtu edhe nga gazeta serbe Vardar e islamistëve serbë në Shkup, por sidomos nga Xhonturqit që në vitin 1910 mbyllën me vendim të gjykatës së Dibrës Normalen e Elbasanit, dhe dërguan ushtri represive në Elbasan duke dhunuar dhe torturuar publikisht patriotët elbasanas të arsimit shqip, duke dërguar bile Lef Nosin të lidhur me zinxhirë në Ohër. Ndërsa patriotët Aqif Pash Elbasani, Dervish Biçakçiu etj morën arratinë në Itali.

Në datën 19 shtator të vitit 1909 Mithad Frashëri shkruan korespodencën e tij të fundit për Kongresin e Elbasanit, duke pasqyruar të 15 vendimet e marra në atë Kongres. Rast i rrallë që mes shqiptarëve merren me unimitet kaq shumë vendime !!!

Vendimet e Kongresit të Elbasanit pasqyrojnë jo vetëm domosdoshmërinë e ngritjes së strukturës arsimore të shqiptarëve nëpërmjet gjuhës shqipe, jo vetëm unifikimin e përdorjes së një alfabeti, atë latin, jo vetëm të mësuarit në shkollat shqipe dhe ato të huaja ku do futej mësimi i gjuhës shqipe me një së njëjtit dialekt unik, atë të Elbasanit, jo vetëm të ngritjes së një shkolle për përgatitjen e mësuesve nga gjithë trevat shqiptare, atë të shkollës Normale të Elbasanit, jo vetëm të përgatitjes së një brezi të arsimuar në gjuhën shqipe të cilët do të ishin kuadrot e institucioneve të shtetit të ardhshëm shqiptar.

Por më tepër se kaq; në atë mugëllim të identifikimit kombëtare të shqiptarëve, Kongresi i Elbasanit do të ishte një nga shtyllat kryesore të ideologjisë dhe politikës së Lëvizjes Kombëtare shqiptare në përnjehsimin e shqiptarëve në një njësi kombëtare dhe në formimin e shtetit të tyre të pavarur.

Nicholas C. Pano/

It is important in the context of Fan Noli’s   numerous  and multi-faceted contributions to the Albanian National Renaissance both to acknowledge and emphasize the significant roles he played in the organization and activities of the three institutions that comprise the historic pillars of the Albanian-American community. The institutions are: the Albanian Orthodox Church in America(1908),  the newspaper Dielli (1909),  and the Pan-Albanian Federation of America(VATRA)(1912). Both individually and collectively, these institutions have made singular contributions  to Albanian culture, life and politics not only within the Albanian-American community but also within the Albanian nation. Indeed, one can argue, that the emergence of these entities and the activities in which they engaged served to elevate the Albanian colony in the United States to a position of leadership   within the Albanian National Movement during one of the most critical periods in the history of the homeland. And, it is appropriate to observe that  all three organizations, whose fortunes have at times varied over the past century, have nevertheless  continued to pursue their respective missions both within and beyond the confines of the Albanian-American community.    

The establishment of the Albanian Orthodox Church(1908) with the ordination of Fan Noli enabled the Albanians of this faith to worship in their own language  and to refute Greek church and government  claims that  all Orthodox  Albanian Christians were Greek . This initiative also spurred efforts by homeland Orthodox  Albanians  to obtain autocephalous status for their church, a goal finally realized in 1937. In this sense, the Albanian Orthodox Church in America can be considered as the “mother church” of its homeland counterpart. 

Although Noli was less directly involved in his ecclesiastic mission during his period of intensive political engagement and exile, 1920-1932, he resumed his active and constructive role in church affairs upon his return to the United States during the latter year. Noli, during the final 33 years of his life, focused much of his effort on providing Albanian and English translations of liturgical works for use in church services and catechesis. He also took the requisite measures to regularize   the administrative structure of the Church as well as to provide for a well  trained  clergy. And, in a final gesture to safeguard the independence of  the Church, Noli arranged for the episcopal ordination of Father Stephan Lasko as his designated successor.

Although the Church would experience a period of turmoil following Noli’s death in 1965, it has entered into a period of relative stability since 1971  as the Abanian Archdiocese (with 13 parishes)  of the Orthodox Church of America under the leadership of the most recent of Noli’s successors, Bishop Nikodhim.  In respect to the Noli legacy, it should also be noted that the Fan Noli Library and Archives established on the premises of St. George Cathedral by the late Father Arthur Liolin and curated by Neka Doko has over the past half century emerged as a major repository of Noliana.  

Fan Noli was instrumental in founding Dielli  in 1909. He served as its first editor and resumed that position on several other occasions.   Both under his own name  or a variety of pseudonyms Noli continued to contribute articles, poems, literary translations and other materials  to the newspaper throughout  his lifetime.  In the course of its lengthy history as the oldest   continuously  published Albanian-language newspaper in the world, Dielli on numerous occasions has served to mobilize the Albanian-American community during critical periods in the history of Albania and the Albanian  Nation.  Noli, I suspect, would  be as delighted, as those of us long-time readers  of Delli,  by the ongoing qualitative improvements to this historic newspaper and its website over the past two decades.

Noli and Faik Konica were the prime movers in the establishment of VATRA(The Pan-Albanian Federaton of America) in April 1912 following an agreement on the part of a majority of the leaders  of the Albanian patriotic societies in the United States to merge the existing groups into a national organization that could more effectively advocate in behalf of Albanian interests both in the United States and abroad. In this connection,   VATRA assumed responsibility for printing Diell, which by 1915 was being published on a daily basis and  also produced and circulated between 1918-19 an English language publication, the  Adriatic  Review to sensitize U. S. and European opinion elites to Albanian  concerns.  During the World War I era VATRA raised some $200,000(c. $4 million)  to finance its public relations and lobbying efforts and to support  an Albanian delegation at the Paris Peace Conference.  And following the end of the war, VATRA continued to provide a modest, but welcome, degree of economic and moral support to Albania until 1924. 

VATRA’s contributions to Albania between 1912-24 alone underscore the fact that it was the most important and impactful of the organizations established  by Noli, Konica and their contemporaries.  Although Noli ‘s  anti-Zog stance alienated him from VATRA and Konica between 1924-34, when this rift was healed. Following his reconciliation with VATRA, Noli once again made common cause with the organization in combating challenges to the homeland, his Church and VATRA itself. In his declining  years  Noli assumed the status of a respected elder statesman within the organization until his passing in 1965.

In sum, in order to appreciate the full dimensions of Noli’s roles in the Albanian National Renaissance, it is important to recognize  his contributions that  transformed the Albanian-American community into the leading external center of this movement during the first two  decades of the 20^th century.

Klubi social shqiptar në Peabody, “Çunat e Bostonit,” edhe këtë vit ftojnë prindërit që jetojnë në veri të Bostonit të regjistrojnë fëmijët për të mësuar gjuhën shqipe

Për anëtarët e klubit, shkolla është pa pagesë dhe fillon nesër me dy orare:

Çdo të shtunë: 10:00am – 12:00pm dhe 12:00pm – 2:00pm

Detajet janë në foto

Shumë suksese